Львів. Leopolis. Lwow. Lemberg. Genius Loci

Подождите немного. Документ загружается.



http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua

ãàðãâàâåäè äî ¥üîòå é Çîëÿ; é ó ô³ëîñîô³¿ ïîâñÿê÷àñ

íàìàöóâàâ ð³âíîä³éíó ñêîìïë³êîâàíîãî ïàðàëå-

ëîãðàìó ñèë; ³ çàãàëîì  áóâ ö³ëèì ÷îëîâ³êîì,

îðãàí³çóþ÷è â ºäí³ñòü ïðèðîäíå ³ ðóêîòâîðíå.

² ùå. Ñàìå ó Ëüâîâ³ ðåàë³çóâàëàñü ³äåÿ òîãî

â áàãàòüîõ ðîçóì³ííÿõ ñåðöåâèííîãî äëÿ äîë³

óêðà¿íñüêî¿ êóëüòóðè ïåð³îäó, êîòðèé íèí³ çâåìî

Ôðàíê³âñüêèì

 Âò³ì, ïðî öå âæå ïèñàëî áàãàòî

ðîçóìíèõ ëþäåé.

Ôðàíêî ². Ç³áðàííÿ òâîð³â: Ó 50 ò.  Ò. 3.  Ñ. 44.

Òàì-òàêè.  Ò. 26.  Ñ. 92.

Òàì-òàêè.  Ò. 26.  Ñ. 76.

Òàì-òàêè.  Ò. 26.  Ñ. 349-350.

Òàì-òàêè.  Ò. 18.  Ñ. 71.

Ëóê³ÿíîâè÷ Ä. Ìàíäð³âêà ²âàíà Ôðàíêà ïî

ëüâ³âñüêèõ êâàðòèðàõ // Ñïîãàäè ïðî ²âàíà Ôðàíêà /

Óïîðÿäêóâàííÿ, ïðèì³òêè òà âñòóïíà ñòàòòÿ

Ì.². Ãíàòþêà  Ëüâ³â, 1997.  Ñ. 563-566.

Òàì-òàêè.  Ò. 19.  Ñ. 65.

Òîä÷óê Í. Ðîìàí ²âàíà Ôðàíêà Äëÿ äîìàøíüî-

ãî îãíèùà: ïðîñò³ð ³ ÷àñ.  Ëüâ³â, 2002.  Ñ. 180.

Òàì-òàêè.  Ñ. 176-177.

Òàì-òàêè.  Ñ.178.

Ôðàíêî ². Ç³áðàííÿ òâîð³â: Ó 50 ò.  Ò. 14. 

Ñ. 243-244.

Òàì-òàêè.  Ò. 17.  Ñ. 295.

Òàì-òàêè.  Ò. 21.  Ñ. 281.

Çàáóæêî Î. Ô³ëîñîô³ÿ óêðà¿íñüêî¿ ³äå¿ òà óê-

ðà¿íñüêèé êîíòåêñò: Ôðàíê³âñüêèé ïåð³îä.  Ê., 1992.

 C.12.

http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua



Jozef

Wittlin

Þçåô

Â³òòë³í

Ì³é Ëüâ³â

Moj Lwow

!

http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua

Jak gawrosz stanowi³ niegdy typowy okaz ludz-

kiej fauny Pary¿a, tak najpospolitszym przedstawicielem

cz³owieczej fauny Lwowa jest dziecko ulicy, znane w

ca³ym cywilizowanym i niecywilizowanym wiecie pod

madziarsk¹ nazw¹ batiara. Mylne wszak¿e by³oby mnie-

manie, ¿e ka¿dy batiar jest dzieckiem ulicy, a za ojca ma

rynsztok. Batiary rodzi³y siê równie¿ w patrycjus-

zowskich pa³acach, a czêsto w szlacheckich dworach.

Niejeden z nich póniej trz¹s³ parlamentem wiedeñskim

lub chadza³ w profesorskiej todze, pobrzêkuj¹c dzie-

kañskim, ba, nawet rektorskim ³añcuchem, a nie  kaj-

dankami. A po ³acinie gada³  no trudno  z akcentem

górno³yczakowskim lub zamarstynowskim, co przecie¿

nie mog³o raziæ cieni staro¿ytnych Rzymian, skoro nie

wiemy, jak brzmia³a antyczna ³acina.

Kto zna³ p. profesora Wilhelma Bruchnalskiego,

jednego z najznakomitszych polonistów lwowskiego

uniwersytetu, lub p. profesora Zygmunta £empickiego,

któremu Niemcy wynagrodzili mierci¹ w Owiêcimiu

d³ugoletnie nauczanie w Uniwersytecie Warszawskim ich

jêzyka i literatury, nie zarzuci mi przesady. A skoro ju¿

wspominamy mêczenników tej wojny, winnimy z³o¿yæ

ho³d arcylwowskiej postaci, zbli¿onej do batiara, jak¹

by³ p. profesor Kazimierz Bartel, wielki kto, uczony,

m¹¿ stanu i patriota. Kawa³ batiara tkwi w samym miecie,

w ca³ej jego fizycznej i moralnej strukturze. Wzniesien-

ia i zapad³oci, egzaltacja i przyziemnoæ, balsamiczne

wonie i pe³tewny cuch. Przeczysty w³oski renesans,

kocielny i wiecki, dzie³a Pawia Rzymianina i Pietra

Italo-Krasowskiego, równie bogaty barok, a obok

wiedeñska secesja i koszarowa tandeta. Miasto-batiar jest

nieobliczalne.

Nie wiadomo kiedy przejdzie od patosu do grotes-

ki, od bohaterstwa do strugania funia, od pogrzebu w

trzy pary farbowanych na czarno koni Kurkowskiego do

 mitycznego balu weteranów, zakoñczonego o

pó³nocy zjawieniem siê dwóch cywili, którzy nic niko-

mu nie mówili, wiat³a pogasili i tylko w mordê bili.

Obok batiara zas³yn¹³ tak¿e lwowski ko³tun. Typ

to, jak wszystko, co lwowskie, z³o¿ony i trudny do zdefin-

iowania. Bo co to jest ko³tun? Dos³ownie: choroba

uw³osienia, spowodowana brudem. Po ³acinie: plica po-

lonica. W przenoni: cz³owiek nieowiecony, nieokrze-

sany, zacofany. Skrzywdzilibymy lwowsk¹ ko³tuneriê

t¹ definicj¹. Albowiem nasz ko³tun  to przede wszyst-

kim cz³onek bractwa kurkowego Strzelnica. Wiêkszoæ

braci stanowili co prawda nie bardzo biegli w humanio-

rach majstrowie i starsi ró¿nych cechów, nie wy³¹czaj¹c

rzenickiego, lecz obok nich nale¿eli do Strzelnicy

tak¿e ludzie wykszta³ceni, delikatni, a nawet, jak siê

przekonamy  uczeni.

Na ogól lwowski ko³tun  to poczciwy gbur,

niewybredny ³yk, bohater sztuk Gabrieli Zapolskiej. Przy

tym patriota, przewa¿nie lokalny, z odcieniem

http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua

"

tromtadracji. W patetycznych momentach bywa³ ko³tun

sk³onny do wielkich ofiar  z cudzego ¿ycia i mienia.

Niekiedy nawet z w³asnego.

Du¿¹ rolê za mojej pamiêci odegra³a ko³tuneria

strzelnicowa na lwowskim ratuszu, dostarczaj¹c miastu

kilku wybitnych burmistrzów, jak: kowal Micha³ Michal-

ski, blacharz Stanis³aw Ciuchciñski i drukarz Józef Neu-

mann. Rozumie siê, ¿e Strzelnica majoryzowa³a ³awy

radnych miejskich. Co roku wybierali bracia kurkowi

swego króla i, wbrew temu, comy rzekli o niechêci

Lwowa do pompy  wystêpowali na uroczystociach

nadzwyczaj strojnie i szumnie: w kontuszach, przy kara-

beli, jak herbowa magnateria. Strój ten by³ od dawna

przywilejem lwowskiego patrycjatu i niejako oficjalnym

umundurowaniem prezydentów i wiceprezydentów mias-

ta, bez wzglêdu na ich pochodzenie i wiarê. Jednym z

trzech wiceprezydentów zawsze bywa³ ¯yd, który na

galówki te¿ k³ad³ czarny kontusz i przypasywa³ karabelê.

Nikt siê temu nie dziwi³ i nikogo to nie gorszy³o.

Z wszystkich specymenów klanu ko³tunów

kurkowych najlepiej utkwi³ mi w pamiêci radny Walery

W³odzimirski. Z zawodu chemik, mia³ swoje laboratori-

um na parterze starej kamienicy przy ul. Jagielloñskiej

 naprzeciw Pawilonu szampañskiego. Chodzi³em

tamtêdy do szko³y i nieraz ulega³em pokusie zajrzenia

przez niskie okna  do rodka. To, com widzia³, po dzi

dzieñ kojarzy mi siê raczej z alchemi¹ ni¿ z chemi¹. By³a

to bowiem pracownia Fausta. Olbrzymia, nie pamiêtam

ju¿ czy sklepiona sala, zapchana sto³ami, szafami,

pó³kami, na których gêsto po³yskuje szk³o najfantastycz-

niejszych kszta³tów. Dziwacznie poskrêcane rury, leje,

naczynia po³¹czone, brzuchate banie, butle, metalowe

zbiorniki, retorty i probówki puste lub nape³nione ciecz¹

najrozmaitszych barw. A w tajemniczej g³êbi dymi¹ piece,

piecyki, sapi¹ miechy, a wszystko  w nieziemskim,

p³owym wietle gazu. Czasem buchn¹ jakie niesamowite

ognie i odbij¹ siê wielokrotnie w bateriach szk³a. K³êby

pary na moment wszystko zakryj¹, aby nastêpnie ods³oniæ

ca³e to czarnoksiêstwo, wród którego uwija siê jedyna

ludzka postaæ  niskiego wzrostu, w tu¿urku, o twarzy

rumianej, ozdobionej du¿ymi, czarnymi, cesarskimi

bokobrodami. Niekiedy przytknie do ust d³ug¹ szklan¹

piszcza³kê, rzek³by: zagra jak¹ czarodziejsk¹ dumkê i

obudzi upione w s³ojach trucizny i wyzwoli uwiêzione

mierci, które zaczn¹ siê wiæ jak wê¿e, zaklête graniem

derwisza. Lecz nie przypominam sobie, ¿eby jakowy

dwiêk wyszed³ z lewara, choæ magik W³odzimirski d¹³

zapamiêtale, a¿ mu policzki spêcznia³y, a czarne boko-

brody rozpostar³y siê na boki, niby skrzyd³a egzotycz-

nego ptaszyska. Jeszcze chwila, a oderw¹ siê od twarzy i

ulec¹ w powietrze. W takiej chwili uto¿samia³em

W³odzimirskiego z czarodziejem Fregolo, który obok,

w s¹siednim domu, w kinie The Dreamland, przy

dwiêkach fisharmonii wyskakiwa³ na p³ótno z bajecz-

nie kolorowych kwiatów i przepada³ w fosforycznej

chmurze dymu. By³ to jeden z mira¿y owej poetycznej

fazy m³odej podówczas kinematografii.

#

http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua

Tak, radny Walery W³odzimirski by³ niew¹tpliwie

lwowskim Faustem. A to, ¿e czêsto pokazywa³ siê pub-

licznie w czarnym ko³paku z piórkiem, w kontuszu, z

karabel¹ i z du¿ym poz³acanym kogutem na piersi 

przydawa³o mu ponadto podobieñstwa do polskiego

czarnoksiê¿nika Twardowskiego. Zw³aszcza ten kogut.

Czar prysn¹³, kiedy, pewnego dnia, kazano mi

zanieæ do W³odzimirskiego zawiniêt¹ w papier butel-

czynê z nader osobistym p³ynem. Bo co tu d³u¿ej ukry-

waæ? Nasz Faust wszystkim niemal pacjentom tej dziel-

nicy miasta robi³ analizy, dopóki nie wziêli siê do tego

aptekarze, czyli jak ich w dawnych nazywano wiekach

 aromatariusze.

Skoro ju¿ mowa o aptekach, wspomnijmy przy-

najmniej te, co przyczyni³y siê zarówno do zdrowotno-

ci lwowian, jak i do malowniczoci lwowskiego pejza¿u.

Prawie ka¿da mia³a swojego patrona, piêknie uwidocz-

nionego na szyldach i wywieszkach. Dobór patronatu nad

tymi arsena³ami zdrowia wiadczy³ niekiedy o du¿ej wy-

obrani magistrów farmacji, których, nie wiedzieæ cze-

mu, pomawiano o brak wyobrani. Bo jeli np. apteka u

zbiegu ulic Zielonej i Wincentego Pola poleca³a swe

preparaty czy klientów opiece Matki Boskiej  wszyst-

ko w porz¹dku. Nie tylko we Lwowie modlili siê do Niej

ludzie o uzdrowienie. Tak samo nie trzeba t³umaczyæ

nazwy apteki Pod Duchem wiêtym lub Pod

Opatrznoci¹ Bosk¹ (wywieszka: olbrzymie oko w

trójk¹cie).

Dlaczego jednak pan aromatariusz Antoni Ehr-

bar wybra³ na patrona swej apteki na dolnym £yczako-

wie vis-a-vis kocio³a Klarysek  akurat rzymskie go

cesarza Tytusa? Chyba nie na z³oæ ¯ydom, którym ten

cezar zburzy³ Jerozolimê? Owal jego widnia³ z obu stron

wejcia do apteki na kolorowych, na szkle malowanych

medalionach, ponadto samo wejcie wieñczy³o popier-

sie imperatora z jakiej imitacji br¹zu czy z gipsu, pofar-

bowanego na br¹z. ¯eby za ¿adnych nie by³o

w¹tpliwoci, czytalimy a¿ w trzech jêzykach, ¿e to jest

apteka Pod rzymskim cesarzem Tytusem  Zum roe-

mischen Kaiser Titus  Sous (!) lEmpereur Titus (!).

Gwoli jakim Francuzom skaleczono na £ycza-

kowie ich jêzyk, trudno odgadn¹æ, gdy¿ za moich lat nie

tylko na £yczakowie, ale w ca³ym Lwowie niewielu

mieszka³o Francuzów. By³o wprawdzie trochê rodowi-

tych pary¿anek do wychowywania dzieci w tzw. lep-

szych domach, ale po³owa z nich urodzi³a siê raczej nad

Pe³twi¹ ni¿ nad Sekwan¹; zwa¿ywszy, ¿e i sam konsul

Trzeciej Republiki, piêkny pan o siwej, patriarchalnej

brodzie, by³ Polakiem i nazywa³ siê ¯ebrowski. By³ to,

rzecz prosta, konsul honorowy, bo z niehonorowymi

Lwów stosunków dyplomatycznych nie utrzymywa³.

Du¿¹ popularnoci¹ cieszy³a siê, tak u chorych

jak u zdrowych, apteka Pod Wêgiersk¹ Koron¹ na placu

Bernardyñskim. Nazwa nie wymaga komentarzy, skoro

Polak, Wêgier  dwa bratanki (ale czyje?). Nale¿a³a

ta piêkna apteka do radnego miejskiego i cz³onka Strzel-

nicy, dra Jana Piepes-Poratyñskiego. Z biegiem lat

http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua

$

Piepes, ¿enuj¹ca pozosta³oæ po zacnym dziadku, który

wcale nie by³ Poratyñskim, gdzie przepad³  a zosta³

siê jeno sam Poratyñski, mê¿czyzna okaza³y, z du¿¹,

czarn¹ i pod ka¿dym wzglêdem reprezentacyjn¹ brod¹.

Szczególnie majestatycznie prezentowa³ siê on w kon-

tuszu na procesji Bo¿ego Cia³a w pobli¿u d³ugo- i

siwow³osej, lecz wzrostem niepokanej wiêtej Tulii,

Nazywano tak powszechnie znanego z dewocji rektora

politechniki i radnego miasta  Maksymiliana Thullie.

Lecz nie tyle z cnót i urody w³aciciela s³ynê³a

apteka Pod Wêgiersk¹ Koron¹, ile z najpiêkniejszej

szyby wystawowej w ca³ej Galicji i Lodomerii z Wiel-

kim itd. By³a ona tak piêkna, ¿e ¿adnych towarów aptecz-

nych za ni¹ nie pokazywano. Sam¹ siebie ta szyba

wystawia³a na pokaz. Na tym potê¿nych rozmiarów szkle,

wartoci trzystu koron, nie tylko wêgierskich, lecz aust-

riacko-wêgierskich (widzê, ¿e powoli zaczynam myleæ

w kategoriach amerykañskich)  otó¿ na tej 300-ko-

ronowej superszybie specjalnymi kwasami wytrawiono

na matowo przeliczn¹ koronê wiêtego Szczepana, pa-

trona Wêgier, ponadto  przeró¿ne secesyjne nenufary

i girlandy, sk³adaj¹c tym sposobem ho³d smakom,

panuj¹cym na pocz¹tku naszego lubego stulecia. Gdy

pewnego razu jacy wandale st³ukli to ubezpieczone,

zreszt¹, arcydzie³o sztuki szklarskiej, ca³y kulturalny

Lwów poruszony by³ do g³êbi i gazety pisa³y o tym tak

szeroko, jak wiele lat póniej o piêknej Gorgonowej, co

w samych Brzuchowicach zabi³a sw¹ pasierbicê, Lusiê

Zarembiankê.

Apteka i krymina³  to na ogó³ doæ odleg³e pojê-

cia, lecz nie na placu Bernardyñskim. Bo od apteki

(Piepes) Poratyñskiego do S¹du Karnego, z przyleg³ym

doñ wiêzieniem, jest tylko parê kroków. Wystarczy

przejæ plac i udaæ siê tam, gdzie stoi studzienka z nag¹

i skrzydlat¹ nimf¹.

Wiêc podumajmy sobie chwilkê nad specjalno-

ci¹ Lwowa, jak¹ by³y tzw. sensacje, czyli zabójstwa,

wzglêdnie morderstwa. Piêkne to by³y czasy, gdy parê

razy na rok kto kogo w naszym miecie przenosi³ do

wiecznoci. Dla wyznañ chrzecijañskich wiecznoæ

mieci³a siê przewa¿nie na cmentarzu £yczakowskim.

Lubiano u nas mordowaæ b¹d cz³onków w³asnej rodzi-

ny, b¹d te¿ cudzej. Zdarza³y siê jednak¿e morderstwa

niedosz³ych cz³onków rodziny w³asnej, i to wcale nie z

nienawici do nich, lecz wprost przeciwnie. Krwi¹ p³aci³y

te ofiary za odmowê czy niemo¿noæ po³¹czenia siê

wêz³ami krwi z osob¹ zabójcy. Taki w³anie wypadek

przeszed³ do potomnoci na skrzyd³ach pieni o

Lewickim. (Z tych prawdziwych, pacykowskich Lewic-

kich). Z mi³oci zamordowa³ on jedn¹ zamê¿n¹ aktorkê.

Ca³ej pieni ju¿ nie pamiêtam, lecz strzêpy jej, chodz¹ce,

a raczej tañcz¹ce mi po g³owie na nutê Hajda, trojka

te¿ zas³uguj¹ na przytoczenie. Np.:

I widzisz Lewicki, co mi³oæ mo¿e:

W mogile ciemnej kochanki trup,

Tobie na szyjê kat stryczek w³o¿y

I szubienicy wnet ujrzysz s³up.

lub:

%

http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua

Nie trza ci by³o kochaæ mê¿atki,

To by ty teraz wolny by³,

Nie widzia³by ty wiêziennej kratki 

I cieszy³by siê zdrowiem w pe³ni si³.*

Kto siê krzywi na moje zami³owanie do lwowskiej

pieni batiarsko-kryminalnej, niech raczy pamiêtaæ, ¿e

w pierwszych latach naszego kochanego wieku  w gim-

nazjum przy ulicy Soko³a  mia³em zaszczyt byæ ucz-

niem p. Adama Zagórskiego, najwiêkszego w Polsce

znawcy literatury i muzyki tego gatunku. Kto by mi za

wyrzuca³, ¿e jeno w imponderabiliach siê lubujê,

b³ahostki wyolbrzymiam, a lekce sobie wa¿ê szacown¹

tradycjê, historiê, geografiê, architekturê, s³owem 

kulturê Leopolis semper fidelis, ¿e nic nie mówiê o

Lwowie pomno¿ycielu polskoci, o Lwowie trois-

tym, jak go nazwa³ przewietny burmistrz tego grodu w

XVII w., a przy tym niezgorszy, choæ od brata Szymona

gorszy, poeta Józef Bart³omiej Ozimek, zwany Zimoro-

wiczem  kto by mi bra³ za z³e, ze jakoby milczeniem

pokrywam luby Jana Kazimierza, Ossolineum, Colo-

sseum, Muzeum Dzieduszyckich, Lubomirskich, Stau-

ropigiê, Panoramê Rac³awick¹  ten, po pierwsze: nie

ma racji, a po wtóre zapewniam go, parafrazuj¹c Teren-

cjusza, ¿e: Leopoliensis sum et nihil leopoliensis a me

alienum puto. Lecz wyznajê, i¿ dla dzieciêcej mej

wra¿liwoci przyjazd cyrku Buffalo Billa (w roku 1905,

jeli mnie pamiêæ nie myli) lub wieszanie mordercy Cza-

baka  to wydarzenia równie epokowe, jak przyjazd

cesarza Franciszka Józefa, zabójstwo namiestnika, hra-

biego Andrzeja Potockiego, lub obrzucenie jajami jego

nastêpcy, Micha³a Bobrzyñskiego. Sta³o siê to w czasie

promocji Juliusza Kleinera, promocji sub auspiciis Im-

peratoris. Jako najzabawniejsze z tych wydarzeñ wspom-

nijmy wizytê monarchy-starucha, mi³ociwie z³o¿on¹

Lwowowi w roku 1903 przy sposobnoci manewrów

cesarskich w rejonie Szczerca. Wtedy to zab³ysn¹³

wzmiankowany ju¿ burmistrz Ciuchciñski. Prezydialn¹

obleczon chwa³¹, siedzia³ obok samego c. i k. apostol-

skiego Majestatu, siedzia³ w pluszowej lo¿y cesarskiej

Teatru Miejskiego na przedstawieniu Aidy czy Strasz-

nego dworu. Tym, b¹d co b¹d, niecodziennym faktem

czu³ siê nieco za¿enowany. (Kto by siê nie czu³?) Tym

bardziej ¿e Jego Cesarska i Królewska Moæ ³askawie

chwali³a lwowsk¹ operê. Wzruszony uznaniem,

sp³ywaj¹cym nañ z najwy¿szych ust, wybe³kota³ Ciuch-

ciñski historyczne s³owa: Jawohl, Majestat! Die Singer

sind gut, nur die Chóren sind schlecht. Honni soît qui

mal y pense!

*Ostatni wiersz sam wymyli³em bo zapom-

nia³em, jak brzmi w oryginale i nawet znakomity lwo-

wiak i znakomity malarz Zygmunt Menkes nie móg³ mi

go przypomnieæ.

http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua

&

Jurij

Birulov

Ñåöåñ³ÿ ó Ëüâîâ³

Þð³é

Á³ðþëüîâ

Secesija u Lvovi

'

http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua

Îáðèñè ìèñòåöüêî¿ êóëüòóðè Ëüâîâà íà

ïåðåëîì³ XIX ³ XX ñòîë³òòÿ çàçíàâàëè çì³í, ÿê³

ñòàëè â³ä÷óòíèìè ó äîâãîòåðì³íîâ³é ïåðñïåêòèâ³.

Ï³ñëÿ ñïîâ³ëüíåííÿ ðîçâèòêó ó 1860-1890 ðîêàõ

ì³ñòî çíîâó ïåðåæèâàëî ìèñòåöüêå ïîæâàâëåííÿ,

â³äðîäæóâàëèñÿ ñëàâí³ òðàäèö³¿ ì³ñöåâîãî ìèñòåö-

òâà XVI-XVIII ñòîë³òü. Ôîðìóâàííÿ íîâî¿ ñèòóà-

ö³¿ â ìèñòåöòâ³ ïîâÿçàíå, ïåðåäóñ³ì, ç ñóñï³ëüíèì

òà åêîíîì³÷íèì ðîçâèòêîì ì³ñòà. Ç ê³íöÿ XIX ñòî-

ë³òòÿ ó Ëüâîâ³ òðèâàâ äåìîãðàô³÷íèé âèáóõ:

â 1890-1914 ðîêàõ íàñåëåííÿ çðîñëî ìàéæå íà 75

â³äñîòê³â (90 òèñÿ÷ îñ³á). Íà ïî÷àòêó ñòîë³òòÿ

Ëüâ³â âäâ³÷³ ïåðåâèùóâàâ çà ê³ëüê³ñòþ íàñåëåííÿ

Êðàê³â, äðóãå çà âåëè÷èíîþ ãàëèöüêå ì³ñòî. ²íòåí-

ñèâíèé íàïëèâ áàãàòîíàö³îíàëüíî¿ ëþäíîñòè äî

Ëüâîâà áóâ âèêëèêàíèé éîãî ðîëëþ ïîë³òè÷íî-

àäì³í³ñòðàòèâíî¿ òà åêîíîì³÷íî¿ ñòîëèö³ Ãàëè÷èíè.

Âæå â 90-òèõ ðîêàõ XIX ñòîë³òòÿ ïî÷àâñÿ

æâàâèé ðóõ ó áóä³âíèöòâ³. Øâèäêî áóäóâàëèñÿ íå

ëèøå óðÿäîâ³ òà ãðîìàäñüê³ áóä³âë³, àëå òàêîæ

æèòëîâ³ áóäèíêè (îñîáëèâî äëÿ çäà÷³ â îðåíäó),

áóëî ïðîêëàäåíî äåñÿòêè íîâèõ âóëèöü. Â 1890-

1907 ðîêàõ óñó÷àñíåíî êîìóíàëüíå ãîñïîäàðñòâî

(âîäîïðîâ³ä, ñèñòåìó êàíàë³çàö³¿, ãàçî òà åëåêòðî-

ïîñòà÷àííÿ, òåëåôîíí³ ìåðåæ³, çÿâèâñÿ ïåðøèé

åëåêòðè÷íèé òðàìâàé â Ãàëè÷èí³ ³ òàê äàë³).

Îáðèñè ì³ñòà âèðàçíî çì³íþâàëèñÿ. Áóä³-

âåëüíà ëèõîìàíêà ñï³âïàëà ç ïåð³îäîì ðîçêâ³òó

ñåöåñ³¿, ÿêà ïðèçâåëà äî ãëèáîêî¿ àðõ³òåêòîí³÷íî¿

òðàíñôîðìàö³¿ Ëüâîâà. Âïðîäîâæ ïÿòíàäöÿòè

ðîê³â ì³ñòî ïåðåòâîðèëîñÿ ó ñïðàâæí³é àíñàìáëü

ñåöåñ³éíî¿ àðõ³òåêòóðè, ïîä³áíèé äî Áðþññåëÿ ÷è

Ðèãè.

Ñòð³ìêèé òåìï òà ìàñøòàáè áóä³âíèöòâà

³ óðáàí³çàö³¿, ó ÷îìó Ëüâ³â ïåðåâèùóâàâ íå ëèøå

ì³ñòà Ãàëè÷èíè, àëå ³ Â³äåíü, ñïðèÿëè ôîðìóâàí-

íþ ñèëüíîãî åêîíîì³÷íîãî öåíòðó. Ó Ëüâîâ³ çÿ-

âèâñÿ ãîëîâíèé ãàëèöüêèé çàë³çíè÷íèé âóçîë, òóò

ì³ñòèëèñÿ âåëèê³ òîðãîâî-ô³íàíñîâ³, ïðîìèñëîâ³

òà áóä³âåëüí³ ô³ðìè. Íàéêðàùà ôàáðèêà áóä³âåëü-

íèõ ìàòåð³àë³â ³ áóä³âåëüíà ô³ðìà íàëåæàëè ²âàíó

Ëåâèíñüêîìó, óêðà¿íöþ, îäíîìó ç ÷³ëüíèõ àðõ³-

òåêòîð³â ñåöåñ³¿. Íåçâàæàþ÷è íà ïåâíó ïåðåâàãó

òîðã³âë³ ³ äð³áíîãî ðåì³ñíèöòâà Ëüâ³â â³äçíà÷àâñÿ

íàéá³ëüøîþ êîíöåíòðàö³ºþ ïðîìèñëîâî¿ ïðî-

äóêö³¿ ³ ô³íàíñîâîãî êàï³òàëó ó Ñõ³äí³é Ãàëè÷èí³.

Óðáàí³çàö³ÿ òà ä³ëîâå ïîæâàâëåííÿ ñòâîðè-

ëè îáºêòèâí³ ïåðåäóìîâè äëÿ ïîÿâè ñåöåñ³¿ ÿê

ïðîäóêòó ì³ñüêî¿ êóëüòóðè. Ðîçâèòîê áóä³âíèöò-

âà, ïîë³ãðàô³¿ òà ð³çíèõ â³äãàëóæåíü ëåãêî¿ ïðî-

ìèñëîâîñòè ñïðèÿëè íàðîäæåííþ íîâî¿ àðõ³òåê-

òóðè ³ ïîâÿçàíîãî ç íåþ äåêîðàòèâíîãî ìèñòåöò-

âà, ñåöåñ³éíîãî äðóêàðñòâà òà ïðîìèñëîâèõ ìå-

òîä³â ïðîäóêö³¿ ìèñòåöüêèõ ïðåäìåò³â øèðîêîãî

âæèòêó. Ç èíøîãî áîêó, åêîíîì³÷íèé ³ íàóêîâî-

http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua



òåõí³÷íèé ïîñòóï âèêëèêàâ çâîðîòíó ðåàêö³þ 

íåãàòèâíå ñòàâëåííÿ ìèòö³â äî óðáàí³çàö³¿, áàæàí-

íÿ ïîâåðíóòèñÿ äî ïðèðîäè ³ ïðàãíåííÿ ïåðåíåñ-

òè ¿¿ ôîðìè äî ìèñòåöòâà, ïîòðåáó ðîìàíòè÷íî¿

âòå÷³ â³ä ì³ñüêî¿ öèâ³ë³çàö³¿ äî ãóöóëüñüêèõ ñ³ë

ó ãîðàõ. Íàñïðàâä³ ö³ òåíäåíö³¿ áóëè âèðàçîì íî-

ñòàëüã³¿ ìåøêàíö³â ì³ñò, îñê³ëüêè, ïðèðîäó

³ ñ³ëüñüêå æèòòÿ ñåöåñ³éí³ ìèòö³ ñïðèéìàëè ÷åðåç

ïðèçìó ì³ñòà.

Ðàô³íîâàíèé åñòåòèçì ³ ïîøóê ïðåêðàñíî-

ãî, ìð³¿ ïðî ãàðìîí³þ ó æèòò³, õàðàêòåðí³ äëÿ ñåöå-

ñ³¿, ìîæíà, ïåðåäóñ³ì, ïîÿñíèòè ïåðåëîìîì

ó ñóñï³ëüí³é òà ³íäèâ³äóàëüí³é ìèñòåöüê³é ñâ³äî-

ìîñò³, ÿêà íåãàòèâíî ðåàãóâàëà íà ïðîçó ì³ùàíñü-

êî¿ åêçèñòåíö³¿ ³ ãîñòð³ öèâ³ë³çàö³éí³ êîíòðàñòè:

çëèäí³ ³ çàòóðêàí³ñòü ñ³ëüñüêèõ ðàéîí³â Ãàëè÷è-

íè, áåçðîá³òòÿ ³ ãîëîä, ÿê³ ïîñò³éíî äîøêóëÿëè

ëüâ³âñüê³é á³äíîò³.

Íåîðîìàíòè÷í³ íàñòðî¿ ó ëüâ³âñüêîìó ìèñ-

òåöüêîìó ñåðåäîâèù³ çÿâèëèñÿ îäíî÷àñíî ç ïîñè-

ëåííÿì ïîë³òè÷íî¿ áîðîòüáè. Ïîæâàâëåííÿ ñó-

ñï³ëüíîãî ðåôîðìàö³éíîãî ðóõó çíàéøëî â³äãî-

ëîñ ó ëüâ³âñüê³é ñåöåñ³¿. Õî÷à ³äåéí³ ðèñè ñåöåñ³¿

íå áóëè îäíîçíà÷íèìè, îäíàê ó ¿¿ ïðîãðàìíèõ çà-

ñàäàõ ïîçíà÷èëàñÿ ðàäèêàëüíà ñóñï³ëüíà îð³ºí-

òàö³ÿ òà ïàôîñ çì³í.

Âèçíà÷àëüíèé âïëèâ íà ìèñòåöüêå æèòòÿ

Ëüâîâà òà íà ôîðìóâàííÿ ñåöåñ³¿ ìàâ ðîçâèòîê

íàö³îíàëüíî¿ ñâ³äîìîñòè. Áëèçüêî ïîëîâèíè íà-

ñåëåííÿ Ëüâîâà ñòàíîâèëè ïîëÿêè, èíøó ïîëîâè-

íó ñêëàäàëè óêðà¿íö³, ºâðå¿ òà èíø³, ìåíø³, íà-

ö³îíàëüí³ ãðóïè: â³ðìåíè, ÷åõè, í³ìö³, ðîñ³ÿíè,

³òàë³éö³ òà èíø³. Ñòàá³ëüí³ñòü ëüâ³âñüêîãî åòí³÷-

íîãî êîíãëîìåðàòó íàïðèê³íö³ XIX ñòîë³òòÿ áóëà

òðàäèö³éíîþ. Ëüâ³â, ÿêèé ùå ñåðåäíüîâ³÷í³ õðî-

í³ñòè íàçèâàëè ì³ñòîì ñòà íàðîä³â, âèòâîðèâ

âïðîäîâæ äîâãîãî ÷àñó âëàñíó îðèã³íàëüíó áàãà-

òîøàðîâó êóëüòóðó, ì³øàíèíó çâè÷à¿â ùîäåííîãî

æèòòÿ, âëàñíó ì³ñüêó ìîâó íà ùîäåíü. Ëüâ³â, ÿê

öåíòð Ñõ³äíî¿ Ãàëè÷èíè, áóâ âò³ëåííÿì ¿¿ îêðå-

ì³øíîñòè, ñòàíîâèâ êóëüòóðíî-³ñòîðè÷íèé ì³êðî-

ðåã³îí. Ñóñï³ëüíèé ðóõ, ÿêèé ïðàãíóâ äî ïîâíî¿

ðåàë³çàö³¿ íàö³îíàëüíèõ ïðàâ ó ñôåð³ êóëüòóðè (öå

ôîðìàëüíî ãàðàíòóâàëîñÿ ïðàâîì ïðî àâòîíîì³þ

ïðîâ³íö³¿ (1867), áóâ ïîòóæíîþ öåìåíòóþ÷îþ ñè-

ëîþ, ÿêà ñïðè÷èíèëàñÿ äî òâîðåííÿ îðèã³íàëüíî¿

êóëüòóðè ãàëèöüêîãî ðåã³îíó. Çàâäÿêè àâòîíîì³¿

ó Ãàëè÷èíó ïðîíèêàëè íîâ³ òåíäåíö³¿ çàõ³äíîåâ-

ðîïåéñüêî¿ êóëüòóðè, âîíà óìîæëèâëþâàëà â³ëü-

íèé âèðàç îðèã³íàëüíèõ ìèñòåöüêèõ ³äåé.

Ìîçà¿÷íèé, áàãàòîíàö³îíàëüíèé õàðàêòåð

ìèñòåöüêèõ ÿâèù ó Ëüâîâ³ íà ïåðåëîì³ ñòîë³òü áóâ

â³äáèòêîì ñêëàäíî¿ ïîâíî¿ ñóïåðå÷íîñòåé ñóñï³ëü-

íî-åòí³÷íî¿ ñèòóàö³¿. Ïðîòè ïàíóâàííÿ Àâñòð³¿

çâåðòàëèñÿ ³ íàðîäíî-âèçâîëüíèé ðóõ ëüâ³âñüêèõ

ïîëÿê³â òà óêðà¿íö³â ³ íàö³îíàëüíà ñâ³äîì³ñòü

ºâðå¿â, ÿêà ñòð³ìêî ðîçâèâàëàñÿ â òîé ÷àñ. Áàãàòî

âèäàòíèõ ïîëÿê³â âèñëîâëþâàëèñÿ çà ïîëüñüêî-