Konecki Tadeusz. Skandynawia w drugiej wojnie ?wiatowej

Подождите немного. Документ загружается.

Dowództwo 14 Armii otrzymało meldunek rozpoznania lotniczego o odwro.

cie wojsk niemieckich z Kirkenesu na Neiden i Tanę. Jednocześnie pod osłoną

wznowionego ognia baterii nadbrzeżnej oddziały garnizonu rozpoczęły niszcze-

nie obiektów portowych oraz urządzeń komunikacyjnych w Kirkenesie. W związ

ku z tym 25 października o godzinie piątej po krótkim, dwudziestominutowym przy-

gotowaniu artyleryjskim wojska 131 KP przystąpiły do forsowania Bókfjordu. Pierw

sza próba forsowania wprawdzie się nie powiodła, jednak druga (przy znacznej po

mocy norweskich rybaków - podobnie jak przy forsowaniu Jarfjordu) zakończyła

się pomyślnie. Oddziały 45 i 14 DPopanowały odcinek zachodniego brzegu Bókfjor-

du i do godziny dziewiątej podeszły do północno-wschodnich przedmieść Kirkene

su. Do południowych przedmieść podeszły w tym czasie oddziały 10 DPGw. Jedno

czesny atak wszystkich tych związków taktycznych przyniósł w efekcie rozgromie-

nie liczącego około 5 tys. żołnierzy garnizonu kirkeneskiego, złożonego z pod

oddziałów 6 DG, 210 DP, 388 BGren i innych.

O zaciętości walk świadczy znikoma liczba 160 jeńców niemieckich. Woj

ska radzieckie zdobyły znaczne ilości broni i amunicji oraz wyzwoliły z kirke-

neskiego obozu kilkuset jeńców radzieckich oraz więźniów norweskich. W wyzwa-

laniu wybrzeża morskiego wzięły udział desanty Floty Północnej, złożone z 4 bata-

lionów 12 i 63 BPMor oraz 125 ppm.

25 października, po zakończeniu w godzinach popołudniowych walk o Kir-

kenes, wojska radzieckie kontynuowały działania zaczepne na Neiden, zdobyte

29 października przez oddziały 126 LKJP. W tym czasie jednostki 31 KP i 127 LKP

ścigając wojska grupy Rubla, zdobyły Nautsi i podchodziły do jeziora Inari. Za

dania trzeciego etapu operacji petsamsko-kirkeneskiej zostały wykonane

K. Mierieckow, uchwałą Prezydium Rady Najwyższej ZSRR z 26 paździer

nika awansowany do stopnia marszałka Związku Radzieckiego, zwrócił się do

Kwatery Głównej o przerwanie dalszych działań zaczepnych. Naczelny Dowótl

ca Armii Czerwonej przychylił się do propozycji dowódcy frontu, a 9 listopada

Kwatera Główna sprecyzowała zadanie dla wojsk 14 Armii: miała nim być orga

nizacja obrony granicy państwowej ZSRR z rozwinięciem oddziałów osłono

wych i rozpoznawczych na linii Neiden-Vortaniemi. W tym czasie oddziały zwia-

dowcze 114 DP prowadziły rozpoznanie na kierunku Neiden-Tana, docierając

do tego miasta 13 listopada 1944 r. Tym samym cały półwysep Varanger został

odcięty od wojsk niemieckich w Norwegii.

Front Karelski został rozwiązany 15 listopada. 14 Armię podporządkowano

Kwaterze Głównej jako samodzielny związek operacyjny. Sztab Frontu Karel

skiego został w styczniu 1945 r. dyslokowany do Jarosławia, gdzie pod kierow

402

twem marsz. Mierieckowa podjęto przygotowania do operacji na Dalekim

Wschodzie. Niektóre związki taktyczne 14 Armii, w tym 10 DPGw, weszły w

skład 19 Armii, która wzięła udział w wyzwalaniu polskiego Pomorza.

Operacja petsamsko-kirkeneska była finalnym etapem przeszło trzyletnich

walk między wojskami niemieckiej 20 AG i radzieckiego Frontu Karelskiego za

kołem podbiegunowym. Po powstrzymaniu jesienią 1941 r. natarcia wojsk nie-

mieckich i nieudanej próbie działań zaczepnych wiosną 1942 r. związków opera-

cyjnych Frontu Karelskiego i Floty Północnej dowództwo radzieckie wyznaczy-

ło wojskom lądowym zadanie organizacji trwałej obrony w radzieckiej Karelii i

Laponii. Mimo więc iż w tym ekresie zreorganizowano związki operacyjne fron-

tu, tworząc 3 nowe armie ogólno wojskowe, pozostał on frontem „niedoinwesto-

wanym", zdolnym jedynie do wykonywania zadań obronnych

. W tym czasie

naczelne dowództwo radzieckie znacznie wzmocniło siły i środki Floty Północ-

nej, wykonującej wyjątkowo ważne zadania na rozległym obszarze mórz ark-

tycznych. Dopiero korzystny przebieg wojny na głównych odcinkach frontu

wschodniego oraz realnie zarysowująca się możliwość przyspieszenia rozejmu z

Finlandią złożyły się na decyzję o podjęciu przez Front Karelski działań zaczep-

nych oraz o znacznym wzmocnieniu jego sił.

Operacje zaczepne wojsk Frontu Karelskiego (wspólnie z wojskami Frontu

Leningradzkiego w południowej Karelii) zmusiły Finlandię do podpisania ukła-

du rozejmowego, którego wstępnym warunkiem było internowanie wojsk nie-

mieckich. Spowodowało to reakcję łańcuchową, której podstawowym elemen-

tem była decyzja OKW o rezygnacji z planowanej uprzednio obrony pozycji w

północnej Finlandii (plan „Birke") jako trudnej do realizacji i w nowych warun-

kach mało efektywnej. Przyjęto więc nową koncepcję wycofania wojsk 20 AG

do Norwegii (plan „Nordlicht").

Radzieckie naczelne dowództwo, podejmując decyzję o przeprowadzeniu ope-

racji petsamsko-kirkeneskiej, nie znało oczywiście decyzji OKW o wycofaniu

°jsk 20 AG do Norwegii, która zapadła przecież ostatecznie 5 października

1944 r. Wybrano optymalny wariant działań zaczepnych, skoordynowanych z

°peracjami wojsk fińskich i mających na celu wyzwolenie ziem radzieckich (w

panicach ustalonych w traktacie rozejmowym z Finlandią 15 września 1944 r.)

az pozbawienie niemieckich sił lądowych, lotniczych i morskich baz w najbliż-

szym sąsiedztwie baz radzieckich w rejonie Varangerfjordu. Jednym z założeń

°Peracji było niedopuszczenie do nadmiernych zniszczeń ważnych obiektów woj-

403

skowych i gospodarczych, zwłaszcza w porcie Liinahamari oraz zagłębiu niklo

wyra. Plany te udało się wykonać jedynie częs'ciowo.

Mimo iż operacja petsamsko-kirkeneska ustępowała pod względem zaanga

żowania sił i s'rodków, szerokości pasa natarcia oraz głębokości działań innym

operacjom prowadzonym przez Armię Czerwoną w 1944 r., była jedynym -jak

dotąd - działaniem zaczepnym na taką skalę w warunkach arktycznych. Udo

wodniła ona, że na Dalekiej Północy możliwe jest użycie na jednym kierunki

większych sił niż korpus piechoty, wspartych związkami pancernymi (w tym czoł

gami ciężkimi) oraz artyleryjskimi (przeszło 100 luf na 1 km frontu). Po raz pierw.

szy w historii wojen w Arktyce Armia Czerwona zademonstrowała w trakcie tej

operacji jednoczesne masowe użycie wszystkich rodzajów wojsk i sił zbrojnych

Tym samym obalone zostały dotychczasowe poglądy strategów niemieckich i

fińskich o niemożliwości rozwinięcia w Laponii większych związków operacyj

nych.

Nie oznacza to, iż trudne warunki terenowe i klimatyczne Dalekiej Północ-

nie rzutowały negatywnie na wykorzystanie technicznych środków walki, a tak

że na tempo natarcia. Wojska radzieckie stosowały na szeroką skalę tradycyjn)

sprzęt wysokogórski, juki oraz zaprzęgi reniferowe

. Trudności terenowe i kli-

matyczne pokonywano głównie dzięki doskonałej organizacji walki i zaopatrze-

nia, zwłaszcza zaś dzięki bezgranicznej ofiarności żołnierzy. Dowództwo radzie-

kie na ogół potrafiło się uporać z tymi problemami, które w 1941 r. stanowiły dla

dowództwa Armii „Norwegia" barierę nie do pokonania i posłużyły mu zarażeni

jako główny motyw usprawiedliwienia niepowodzeń.

W ciągu 25 dni operacji wojska radzieckie pokonały w ciężkich walkach

odległość około 150 km w linii prostej, zdobywając teren o powierzchni 150 tys. km

zamieszkany przez 240 tys. ludnos'ci. Takiego wyniku operacji zaczepnej nie osią-

gnęła w Arktyce żadna armia. Stosowany na szeroką skalę manewr oskrzydlania

niemieckiej obrony, zdobywania panujących nad okolicą wzgórz, przecinania dróg

odwrotu - wszystko to zaskakiwało wojska niemieckie. Przyznają to - choć nie

chętnie - niemieccy dowódcy różnych szczebli, uwidaczniają to niemieckie do

men

ty.

W operacji petsamsko-kirkeneskiej wzięło udział 113 200 radzieckich żoł

nierzy i 20 300 marynarzy. Dzienne straty armii wynosiły 801 żołnierzy, a flor

122 marynarzy. Straty łączne wyniosły 21 233 żołnierzy i marynarzy, w tym bez-

powrotne 6084

Drogę odwrotu 20 AG w północnej Norwegii znaczyły - podobnie jak w

północnej Finlandii i w okręgu Petsamo - pożary i zniszczenia. Rozmiary dewa

404

405

stacji obiektów cywilnych obrazują następujące przykłady: w Kirkenesie pozostało

niezniszczonych tylko 28 domów, w Hammarfeście zas'jedynie kaplica cmentarna;

zniszczenia w Vard0 objęły 85% domów mieszkalnych, a w Vads0 - 65 proc. Oku-

panci niemieccy wspólnie z kolaboracyjnym rządem Quislinga zmuszali ludność

północnych prowincji Norwegii do ewakuacji. Wprawdzie dzięki szybkiemu dzia-

łaniu wojsk radzieckich z dwudziestotrzytysięcznej ludnos'ci wschodniego Finn-

marku zdołano ewakuować zaledwie 3 tys., lecz z pozostałych rejonów wywie-

ziono 60-70 tys. mieszkańców

W walkach o północną Norwegię życie oddało 2900 radzieckich żołnierzy

Rząd norweski wysoko ocenił radziecką pomoc w wyzwalaniu tego skrawka swego

terytorium. Już następnego dnia po wypędzeniu Niemców z Kirkenesu król Nor-

wegii przez radio oznajmił tę radosną nowinę swemu narodowi, dziękując rządo-

wi radzieckiemu za pomoc. 6 listopada przybyła do Murmańska wspomniana

grupa norweskich żołnierzy oraz misja wojskowa. Oczekiwał ją tam attache woj

skowy Norwegii w ZSRR gen. Steffenson, przedstawiciel Norwegii przy radziec

kim dowództwie. Norwescy wojskowi zostali przewiezieni drogą morską i lądo-

wą do Kirkenesu, gdzie przejęli dowództwo nad oddziałami policyjnymi. Jedno

czes'nie, na mocy sankcji sojuszniczej komisji kontrolnej w Helsinkach, rząd fiń-

ski zgodził się - w wyniku starań radzieckich - na przejazd norweskich wojsk ze

Szwecji przez terytorium Finlandii. Ze względu jednak na porę zimową przewóz

tych wojsk drogą lądową okazał się niemożliwy; wykorzystywano jedynie szlak

powietrzny. Ogółem do końca 1944 r. we wschodnim Finnmarku znalazło się

około 2800 norweskich żołnierzy. Ich dowódcą został płk Dahl. Kontrolowali

oni całą prowincję aż do rzeki Tana, do której uprzednio dotarły oddziały ra-

dzieckiej 114 DR Taka sytuacja w północnej Norwegii utrzymywała się do 8 maja

1945 r., tj. do kapitulacji hitlerowskich Niemiec

Wyzwolenie wschodniego Finnmarku ożywiło walkę norweskich organiza-

cji podziemnych. Wsparły ją znacząco zrzuty alianckie. O ile w 1942 r. alianci

zrzucili nad Norwegię 53 wielkie zasobniki i 40 małych z bronią i sprzętem woj-

skowym, o tyle w 1945 r. 6580 dużych i 1854 małych. Już w grudniu 1944 r. norwe-

scy partyzanci zatopili w Oslo statki i okręty o wyporności 23,5 BRT, a uszkodzi-

li o wypornos'ci 25,8 BRT.

Zakończenie

odpisanie przez Finlandię układu rozejmowego oraz klęska 20 AG przy-

pieczętowały krach hitlerowskiej strategii na Dalekiej Północy. Była ona

wynikiem załamania się „wojny błyskawicznej" oraz klęski Wehrmachtu na głów-

nych kierunkach strategicznych frontu wschodniego. Dlatego w drugiej połowie

1944 r. utrzymywanie pozycji w Finlandii i północnej Norwegii okazało się już

nie tylko niecelowe, lecz także niemożliwe. Wymagało to bowiem zaangażowa-

nia na peryferyjnym teatrze wojny sił, które hitlerowscy przywódcy postanowili

użyć do obrony newralgicznych odcinków frontu nad Wisłą i Renem. Wciąż bo-

wiem nie chcieli uznać swej klęski i licząc na jakiś' bliżej nieokreślony zwrot w

przebiegu wojny, kontynuowali fanatyczny opór.

Opuszczenie Finlandii przez 20 AG umożliwiło wyprowadzenie z Norwegii

kilku doborowych dywizji dla potrzeb frontu aktywnego. Zasilano nimi zwłasz-

cza grupy armii „D" i „G". Czyniono to jednak stopniowo, gdyż:

- nie malały wciąż obawy o utratę Norwegii w wyniku zaatakowania jej przez

siły alianckie lub radzieckie;

- występowały trudności transportowe (lądowe i morskie), pogłębiane przez

nasilające się akty sabotażu i dywersji norweskiego i duńskiego ruchu oporu

W wyniku umiejętnie prowadzonej przez aliantów akcji dezinformacyjnej

hitlerowskie dowództwo w roku 1944 kilkakrotnie liczyło się z dużą angloame-

rykańską operacją desantową w Norwegii, a nawet w Danii. OKW śledziło i ana-

lizowało koncentrację wojsk brytyjskich w Szkocji i środkowej Anglii oraz ame-

rykańskich w Islandii, a także większych sił morskich w Scapa Flow. W kwietniu

1944 r. Hitler zwrócił uwagę na słabość obrony Półwyspu Jutlandzkiego oraz

Polecił gen. Falkenhorstowi przygotować silną pozycję ryglową w rejonie Troms0.

Na podstawie rozpoznania, przeprowadzonego do końca czerwca, ustalono, iż

żądaniom Hitlera najbardziej odpowiada pozycja Lyngenfjord-Skibotn

Inwazja wojsk sojuszniczych w Normandii w czerwcu 1944 r. nie zmniejszy-

ła obaw OKW o flankę północną. Ponieważ w Szkocji pozostawało wciąż 4-6

407

dywizji, liczono się z możliwością użycia w operacji desantowej w Norwegii 4

dywizji brytyjskich i kilku amerykańskich, a także brygady norweskiej i ewentu-

alnie polskiej 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej (w dokumentach OKW

określanej jako pułk). Sprawa inwazji w Norwegii ożyła w związku z radziecką

ofensywą w Laponii. Hitlera i OKW nie uspokoiła ocena Dónitza z 26 października.

który wskazywał, iż większa operacja desantowa aliantów w Norwegii, jak równie/

podobna akcja radziecka nie są możliwe. Już bowiem w końcu października, a także

w połowie listopada (po zatopieniu Tirpitza) Sztab Dowodzenia Wehrmachtu po-

nownie wrócił do rozpatrywania tego problemu. Liczono się z możliwością desanto-

wania około 7,5 alianckich dywizji piechoty i 1,5 dywizji pancernych, co określa-

no jako operację o ograniczonym zasięgu

. Przez pewien czas niewiadomą pozo-

stawały też zamiary radzieckie, zwłaszcza po nieoczekiwanym dla OKW zaprze-

staniu działań wojsk radzieckich we wschodnim Finnmarku.

W istocie ani Związek Radziecki, ani alianci zachodni nie zamierzali podejmo-

wać - u schyłku wojny - żadnych większych działań w Norwegii i Danii. Wyzwole-

nie Norwegii alianci odkładali na okres kapitulacji Trzeciej Rzeszy, wydzielając do

tego celu niewielkie siły korpusu pod dowództwem gen. A. Thorne'a, w którego

skład wchodziła norweska brygada piechoty. Jedynie na początku kwietnia 1945 r.

sztab gen. Eisenhowera rozpatrywał problem zaatakowania wojsk niemieckich w

Norwegii przez terytorium Szwecji po otrzymaniu informacji, iż hitlerowcy zamie

rzają przekształcić pierwszy z tych krajów w jeden z ostatnich bastionów oporu

którego atakowanie w porze zimowej (przełom 1945/1946) byłoby wręcz niemożli

. Kwestia ostatecznie upadła, gdy 3 maja okazało się, iż wojska hitlerowskie w

Norwegii gotowe są kapitulować.

Wycofywanie się przeszło dwustutysięcznej 20 AG w głąb terytorium Nor

wegii nastręczało hitlerowskiemu dowództwu niemałych trudności. Ze względu

na stałe zagrożenie morskich szlaków komunikacyjnych na tym akwenie oraz

odczuwany niedostatek statków transportowych i okrętów eskortowych drogą

morską wycofywano jedynie rannych i ciężki sprzęt. Związki taktyczne, więk-

szość składów i magazynów oraz 18 tys. jeńców wojennych, używanych do prac

budowlanych, wycofywano własnymi środkami drogą lądową. Musieli oni po-

konać tysiąckilometrową drogę z Kirkenesu i tysiącstukilometrową z Ivalo do

Narwiku w czasie rozpoczynającej się zimy. „Wąskim gardłem" odwrotu był

Lyngentjord, którego nie można było ominąć drogą lądową. Dzięki zgromadzo-

nym środkom transportu wodnego udało się przeprawiać dziennie przez tę wod-

408

ną przeszkodę 1200 żołnierzy i 600 pojazdów. Większość związków i oddziałów

maszerowała do Mo - końcowej stacji linii kolejowej, której przepustowość rów-

nież była ograniczona''.

Zgodnie z decyzją Sztabu Dowodzenia Wehrmachtu z 29 września do obsa-

dzenia Lyngenfjordu planowano użyć: z 20 AG 60 tys. żołnierzy, 8,5 tys. koni

oraz 5400 pojazdów mechanicznych, a z Armii „Norwegia" 70 tys. żołnierzy,

5,5 tys. koni i 4160 pojazdów mechanicznych; do prac fortyfikacyjnych i trans-

portowych planowano skierować 13 250 jeńców wojennych. Przebieg wydarzeń

i przyjęcie 5 października planu „Nordlicht" spowodowało następujące obsadze-

nie pozycji obronnych:

- w rejonie Narwiku - przez Armeeabteilung Narwik (przekształcony

XIX KG), któremu podporządkowano sztab i jednostki LXX KA;

-pozycji „Semmering" w północno-zachodniej Finlandii (Kilpisjiirvi), zwró-

conej frontem na południowy wschód z zadaniem blokowania przejść granicz-

nych do Szwecji - przez 6 DG i 388 BGren;

- przedpól pozycji Lyngen - przez 230 DP.

W związku z tym do końca grudnia zaczęto ewakuować pozycję „Sturm-

bockstellung" (w rejonie Kantokeino), aby w ciągu stycznia obsadzić pozycję

Lyngenfjordu. Wycofujące się oddziały niszczyły drogi odwrotu, zwłaszcza

„Reichstrasse 50", utrudniając zajmowanie opuszczonych rejonów przez jednostki

norweskie

Wycofanie do Norwegii 20 AG musiało wpłynąć na reorganizację systemu

dowodzenia. Zlikwidowano Armię „Norwegia", a dowódcę 20 AG gen. Renduli-

ca mianowano dowódcą Wehrmachtu na obszarze Norwegii („Wehrmacht Be-

fehlshaber Norwegen"). Gen. Falkenhorst po przekazaniu 18 grudnia swych obo-

wiązków został odwołany do Niemiec. W końcu stycznia gen. Rendulicowi po-

wierzono dowodzenie Grupą Armii „Północ" (broniącą się w Kurlandii). Do-

wódcą Wehrmachtu w Norwegii został gen. F. Bóhme

Przyjęcie planu „Nordlicht" umożliwiło zwolnienie części sił 20 AG. Już

27 października 1944 r. OKW wydało rozkaz o wycofaniu z Norwegii 6 DG SS

„Nord", 2 DG, 169 DP i sztabu XVIII KG. Sztaby XXXVI KG oraz 169 DP

przechodziły do odwodu Armii „Norwegia". Wkrótce zapadła decyzja o przesu-

nięciu do Danii (w celu doformowania) dywizji volkssturmu, a 19 listopada -

710 DP. Jeszcze jedną, 199 DP z LXXI KP, zdecydowano się wycofać z Norwegii

21 stycznia 1945 r.

409

Przeciw tym decyzjom próbowali oponować kolejni dowódcy Wehrmachtu

w Norwegii, meldując, iż te posunięcia osłabiają obronę wybrzeży do tego stop.

nia, że wojska nie mogą zapewnić należytej ochrony baterii artylerii nadbrzeżnej.

Meldunki te były oczywiście przesadzone, gdyż ogólna liczba żołnierzy hitle-

rowskich w Norwegii nie malała; wzrosła ona od marca do lipca 1944 r. z 359 233 do

372 063 ludzi, a w chwili kapitulacji wynosiła około 400 tys.

Wycofywanie z Norwegii wymienionych związków rozpoczęło się w listo-

padzie 1944 r. Transporty z oddziałami 6 DG SS „Nord" (około 15 tys. żołnierzy)

wyruszały z Mo do Oslo, skąd przewożono je do Danii, a następnie pod Mannheim

z przeznaczeniem do Grupy Armii „G"

. W ślad za nią przewożono następne

dywizje. Zaniepokojone tym dowództwo alianckie zażądało w grudniu 1944 r.

od norweskiej podziemnej organizacji zbrojnej Milorg wznowienia uderzeń na

linię kolejową Mo-Oslo. Dało to początek norweskiej „bitwie o szyny". Akcje

organizacji Milorg zahamowały znacznie tempo przerzutu wojsk 20 AG na połu-

dnie Norwegii, a duńskiego ruchu oporu - w głąb Niemiec. Do naprawy linu

kolejowej w Norwegii okupanci musieli zatrudnić 37 tys. ludzi oraz znaczne środki

transportowe. Nasileniu akcji sabotażowej w Danii towarzyszyła fala strajków,

która objęła również personel kolei. Akcjom strajkowym zapoczątkowanym w

1944 r. sprzyjało niestosowanie w Danii przez okupantów tzw. zbiorowej odpo-

wiedzialności'

Po udanym ataku 12-13 grudnia 1944 r. zespołu okrętów brytyjskich z krą-

żownikiem Kent na konwój z żołnierzami i sprzętem 20 AG dowództwo niemiec-

kie nie ryzykowało również transportu wojsk drogą morską, zwłaszcza że alianci

zaminowali wody Skagerraku. Nasilenie trudnos'ci w przewozach morskich, co

odbiło się szczególnie na zaopatrzeniu wojsk 20 AG w rejonie Narwiku i Tromso,

skłoniło dowództwo Kriegsmarine do wnioskowania o ograniczenie zajmowane-

go obszaru północnej Norwegii, mimo że flota utraciłaby tam dogodne bazy. Sztab

Dowodzenia Wehrmachtu 8 lutego 1945 r. wnioskował również o opuszczenie

pozycji Lyngenfjordu i stopniowe wycofanie wojsk na linię koła podbiegunowe-

go, a następnie na tzw. pozycję Folda, na północ od Namsos. W tej kwestii sztab

20 AG przygotował studium pod kryptonimem „Birkhahn" („Cietrzew")".

Na ewakuację rejonu Narwiku nie zgodził się jednak Hitler, obawiając się, iż

zajmą go interwencyjne wojska anglo-szwedzkie. Ograniczono się więc do pod-

jętej 10 kwietnia połowicznej decyzji o wycofaniu się z pozycji „Semmering'

(rejon Lilpisjarvi). W istocie rząd norweski w trosce o niedopuszczenie do znisz-

czeń, jakich wojska hitlerowskie dokonały we wschodnim Finnmarku, zwrócił

się 1 lutego do Szwecji o interwencję w tej sprawie w Berlinie, sugerując goto-

410

wość zbrojnego wystąpienia w północnej Norwegii. Wprawdzie rząd szwedzki

uznał taką interwencję za przedwczesną, lecz wiadomos'ci o pertraktacjach prze-

niknęły do prasy, wpływając na postawę Hitlera, który podejrzewał, że za plana-

mi państw skandynawskich kryją się zamiary inwazji wojsk angielskich. Rząd

Szwecji, który od 1943 r. ostrożnie, lecz konsekwentnie realizował politykę roz-

luźniania stosunków z Trzecią Rzeszą (nie bez nacisków ze strony państw ko-

alicji antyfaszystowskiej, zwłaszcza Stanów Zjednoczonych), do ostatnich ty-

godni wojny nie zamierzał interweniować zbrojnie na terytorium Norwegii. Do-

piero 2 maja 1945 r. wyraził zgodę na rokowania z rządem norweskim w sprawie

ewentualnych wspólnych działań przeciwko wojskom 20 AG, lecz ten ostatni nie

był już zainteresowany ich przeprowadzeniem'

Szwecja nie odmawiała natomiast Norwegii innych form pomocy, zwłaszcza

finansowej, udzielając jej bezzwrotnej pożyczki w wysokos'ci 150 min koron.

Szkoliła też i wyposażyła dwunastotysięczną „rezerwową policję", zorganizowa-

ną z uciekinierów, której częs'ć przerzucono z miasta Lulea do północnej Norwe-

gii amerykańskimi samolotami. Dla pozostałej części urządziła bazę w Kare-

suando. Skoncentrowane tam w marcu 1945 r. norweskie oddziały mimo uzbro-

jenia w szwedzkie ciężkie działa daremnie oczekiwały na opuszczenie przez

wojska niemieckie pozycji Lyngenfjordu; 1 maja przewiezione więc zostały w

głąb Szwecji, by podjąć w momencie kapitulacji Niemiec działania w rejonie

Narwiku

Oprócz szkolenia oddziałów „rezerwowej policji" Szwecja wspomagała or-

ganizację Milorg, tworząc dla niej wiosną 1945 r. wzdłuż granicy z Norwegią

składy ze sprzętem wojskowym oraz żywnością. Udzielała też pomocy w szkole-

niu duńskich jednostek „policyjnych", które wiosną 1945 r. scalono w „Duńską

Brygadę" oraz „Duńską Flotyllę" z bazą w Karlskronie. Oprócz tego ze Szwecji

do Danii przemycono przeszło 5 tys. pistoletów maszynowych i 5 tys. karabinów,

10 tys. granatów ręcznych oraz prawie 10 min sztuk amunicji. W końcu 1944 r.

rozpoczęto też formowanie w Szwecji pięciotysięcznego ochotniczego oddziału

dla działań w Norwegii

Szwecja, pozostając państwem neutralnym, sprzyjała w końcowej fazie woj-

ny koalicji antyhitlerowskiej. Dała temu wyraz w odpowiedzi na angloamery-

kańską notę z 24 sierpnia 1944 r., w której oświadczyła, iż „jest żywotnie zainte-

resowana zwycięstwem Zjednoczonych Narodów". Jednocześnie rząd wezwał

szwedzkie społeczeństwo do wzmożenia czujności w związku ze zbliżeniem się

działań wojennych do terytorium Szwecji zarówno na Dalekiej Północy, jak i w

basenie Bałtyku.

411

Jesienią 1944 r. Szwecja znacznie ograniczyła wymianę handlową z Niemcami

(m.in. przerwała dostawy łożysk kulkowych, czego szczególnie domagali się alian-

ci) i nie zawarła umowy handlowej na rok 1945 (w praktyce ograniczona niemiec-

ko-szwedzka wymiana towarowa trwała do lutego 1945 r.). Również niemiecki tranzyt

wojskowy Szwecja ograniczyła do przewozu rannych, chorych oraz lekarstw, a wiosną

1945 r. zgodziła się na postulat aliancki nieintemowania niemieckich żołnierzy

Jednakże w końcowych tygodniach wojny, w obawie przed utworzeniem w Norwe-

gii hitlerowskiego bastionu oporu, alianci zmienili stanowisko w kwestii internowa-

nia wojsk 20 AG w Szwecji. W tej sprawie 2 maja przybył do Sztokholmu przedsta-

wiciel sztabu Wehrmachtu w Norwegii, a 5 maja - z polecenia adm. Dónitza - szef

Zarządu VI (zagranicznego) RSHA Walter Schellenberg. Misje te nie powiodły się

zarówno ze względu na opory gen. Bohmego, który nie chciał kapitulować przed

Norwegami, jak i zmianę zainteresowania aliantów kwestią internowania 20 AG w

związku z rozpoczęciem w Reims rozmów o kapitulacji Trzeciej Rzeszy

. 7 maja

Szwecja zerwała stosunki dyplomatyczne z Niemcami.

Po komunikacie o rozmowach w Reims gen. Bóhme (upoważniony 3 maja przez

gen. A. Jodła do podejmowania wszelkich kroków, jakie uzna za stosowne w zmie-

niających się warunkach) 7 maja ogłosił przez radio rozkaz o wstrzymaniu przez

20 AG wszelkich działań. Rozkaz ten stał się dla czterdziestotysięcznej armii Milorg

sygnałem do zajmowania węzłowych obiektów strategicznych. Następnego dnia

przybyła do Oslo misja Naczelnego Dowództwa Sił Ekspedycyjnych Sprzymierzo-

nych (SHAEF), która rozpoczęła w kwaterze gen. Bohmego w Lillehammer roko-

wania o bezwarunkowej kapitulacji. Podpisano ją 8 maja. W dniach 9-11 maja lądo-

wały w Oslo oddziały brytyjskiej 1 DSpad i kompania norweska. Rozmowy się

przeciągały, gdyż gen. Bohme kwestionował warunki kapitulacji, które przewidy-

wały, że gestapowcy, esesmani i zbrodniarze wojenni z szeregów Wehrmachtu mają

zostać odizolowani. Obawiał się też represji ze strony Norwegów i 72 tys. radziec-

kich jeńców. W połowie maja 380 tys. żołnierzy niemieckich i 30 tys. żołnierzy

innych narodowości zostało osadzonych w 120 obozach

Czołowi dygnitarze hitlerowscy z Terbovenen na czele popełnili samobój-

stwo. Ujęci Quisling (9 maja), Sundlo i inni kolaboranci stanęli przed norweskim

sądem. 24 października wykonano na Quislingu wyrok śmierci. Gen. Falkenhor-

sta, który również odpowiadał przed sądem norweskim, skazano na 20 lat wię-

zienia (zwolniono go w 1953 r.). Gen. Rendulic skazany został na karę wielolet-

niego więzienia przez Trybunał Norymberski

W Danii Wehrmacht skapitulował wczes'niej. Już 6 maja w rejonie Kopenha-

gi lądowały angielskie oddziały, ubezpieczając misję SHAEF, z gen. mjr. R. H. De-

412

wingiem na czele. Ogółem kapitulowało tu 236 tys. żołnierzy wojsk lądowych

(przeszło 10 proc. spośród nich stanowili żołnierze węgierscy), 19 tys. mary-

narzy i 17 tys. lotników. W Danii, a zwłaszcza w Norwegii, w ręce aliantów

dostała się duża liczba okrętów, szczególnie podwodnych (w Norwegii około

100 U-bootów)

Podpisanie przez Finlandię układu rozejmowego oraz klęska 20 AG przypie-

czętowały krach skandynawskiej strategii Hitlera. Była ona oczywiście wyni-

kiem załamania się koncepcji militarnych Niemiec na głównych frontach wojny.

Rozciągnięcie działań wojennych na Półwysep Skandynawski oraz Finlandię

okupione zostało dotkliwymi cierpieniami i stratami ludzkimi oraz materialnymi.

Wprawdzie nie dysponujemy kompleksowymi zestawieniami dotyczącymi

strat w ludziach - wśród żołnierzy, marynarzy, jeńców wojennych i ludności cy-

wilnej - lecz zestawienie strat tylko wśród żołnierzy może zobrazować ogrom

nieszczęść.

Z zestawień niemieckich wynika, że 20 AG (a pod nią podciągnięto poprzed-

nie macierzyste związki operacyjne) straciła około 84 tys. żołnierzy (jest kilka

różniących się nieco podliczeń), w tym bezpowrotnie 23,8 tys. żołnierzy

Nie bardzo wiadomo, czy uwzględniono tu także straty poniesione w kampa-

nii norweskiej (5,3 tys. żołnierzy, w tym straconych bezpowrotnie 3680). Jeszcze

trudniejsze jest skonkretyzowanie danych fińskich, które ograniczają się do

45,8 tys. zabitych i 50 tys. ciężko rannych żołnierzy (inwalidów)

. Jeśli przyj-

miemy, że co najmniej drugie tyle było lżej rannych, to wyjdzie nam około 150 tys.

I znów nie wiemy, czy straty poniesione w walkach fińsko-niemieckich zostały

wliczone do obiegowych danych, choć wyniosły one niemal 4 tys. żołnierzy. Nie

wiadomo jednak, ilu z nich straciło życie. Straty 20 AG poniesione w tych wal-

kach wyniosły 1840 żołnierzy, lecz również nie wiadomo, czy zostały one uwzględ-

nione w podanym wyżej zestawieniu.

Nie popełnimy zapewne większej pomyłki, oceniając ogólne straty niemiec-

ko-fińskie w całej wojnie na 250 tys. żołnierzy i około 75 tys. jako straty bezpow-

rotne. Musimy też tu uwzględnić straty fińskie poniesione w czasie „wojny zimo-

wej" 1939-1940. Wyniosły one 68 475 żołnierzy, w tym 24 918 poległych

. Nie są

to straty szokujące, zwłaszcza w zestawieniu ze stratami Armii Czerwonej. W „woj-

nie zimowej" wyniosły one, jak wynika z zestawień publikowanych w latach dzie-

więćdziesiątych przez Rosjan, 391 783 żołnierzy, w tym 126 875 straconych bez-

powrotnie. Natomiast w Wielkiej Wojnie Narodowej we wszystkich walkach obron-

413

nych i zaczepnych toczonych od Przesmyku Karelskiego do Morza Barentsa straty

wyniosły 435 172 żołnierzy i marynarzy, w tym bezpowrotne 201 724.

W sumie więc Armia Czerwona straciła na Północy w drugiej wojnie świato-

wej 816 955 żołnierzy i marynarzy, w tym bezpowrotnie 328 600, czyli dwuipół-

krotnie więcej niż wojska, z którymi walczyła. Na stosunek ten niekorzystnie

wpłynęły straty poniesione w „wojnie zimowej". Były one sześciokrotnie wy-

ższe od fińskich. Straty bezpowrotne kształtowały się w proporcji 5:1. Jeśli

uwzględnimy wyłącznie okres wojny niemiecko-radzieckiej, stosunek ogólnych

strat na Północy kształtował się na niekorzyść Armii Czerwonej jak 1:1,75, a strat

bezpowrotnych jak 1:3. Jest to mimo wszystko stosunek korzystny w porówna-

niu ze stratami poniesionymi przez Armię i Flotę Czerwoną na pozostałych fron-

tach tej wojny.

Największe straty na interesującym nas odcinku frontu wschodniego wojsk.:

radzieckie poniosły w pierwszych miesiącach wojny, zwłaszcza na Przesmyku Ka-

relskim. Na tym odcinku Frontu Północnego (od 10 lipca do 23 sierpnia) i Frontu

Leningradzkiego (od 23 sierpnia do 30 września) straty oceniono na 171 850 żołnie-

rzy, w tym 106 020 żołnierzy straconych bezpowrotnie. Najmniejsze straty woj-

ska Frontu Karelskiego poniosły w operacji petsamsko-kirkeneskiej, gdyż tylko

21 233 żołnierzy (straty bezpowrotne wyniosły 6084 żołnierzy)".

Jeśli rację mają ci historycy, którzy twierdzą, że Hitler rozpoczynał wojnę, ma-

jąc doskonale przemyślany program podbojów, to można z dużą dozą prawdopodo

bieństwa twierdzić, że nie odnosi się to do północnych obszarów Europy, zwłaszcza

Laponii

. Starcia zbrojne w tym rejonie były następstwem poprzednich kroków

politycznych i militarnych, zostały wywołane w drodze „reakcji łańcuchowej". Czy

w tej sytuacji możliwa była efektywniejsza polityka neutralności i jedności państw

skandynawskich? W świetle przedstawionych wyżej wydarzeń musimy odpowie-

dzieć na to pytanie negatywnie. Do pewnego stopnia kontrowersyjna i dyskusyjna

jest tylko jedna kwestia: motywy, które skłoniły Finlandię do współpracy z hitlerow-

skimi Niemcami w przygotowaniu napastniczej wojny. Tym fińskim argumentom.

które dowodzą agresywnych zamiarów Stalina w 1940 r. i na dowód tego przedsta-

wiają berlińskie rozmowy Mołotowa, w których rzekomo dominującym tematem

była Finlandia, wystarczy przytoczyć fragment wypowiedzi rządu ZSRR dotyczą-

cy złożonej w Berlinie oferty w sprawie przyłączenia się ZSRR do paktu nie-

miecko-włosko-japońskiego. Otóż w odpowiedzi przekazanej ambasadorowi

Schulenburgowi 26 listopada 1940 r. czytamy m.in.:

414

Rząd radziecki jest gotów przyjąć projekt Paktu czterech mocarstw o współpracy,

schematycznie zreferowanej przez ministra spraw zagranicznych Rzeszy podczas roz-

mowy 13 listopada 1940 r. na następujących warunkach:

1. Przewiduje się, że wojska niemieckie niezwłocznie opuszczą Finlandię, która

zgodnie z umową z 1939 r. wchodzi do radzieckiej strefy wpływów. Jednocześnie

ZSRR gwarantuje stosunki pokojowe z Finlandią i obronę niemieckich interesów go-

spodarczych w Finlandii (eksport drewna i niklu) [...]

Sprawa została więc wyrażona bez osłon i chyba korzystnie dla Finlandii.

Rzecz jednak w tym, że nikt nie poinformował o tym rządu fińskiego, gdyż Hitler

podjął już decyzję o wojnie na wschodzie z udziałem Finlandii. Tak to już bywa

W stosunkach między małymi i dużymi państwami, o czym i Polska przekonała

się we wrześniu 1939 r.

Pozostałym trzem państwom skandynawskim (Islandia nie była jeszcze kra-

jem niezależnym) niewiele można było zarzucić w kwestii obrony swej neutralno-

ści i suwerenności. Być może lepsze przygotowanie militarne do obrony swych praw

i terytorium zniechęciłoby Niemcy do podjęcia inwazji, ale i to wydaje się raczej

wątpliwe. Norwegii, a zwłaszcza Danii zarzuca się brak stanowczego i zorganizo-

wanego oporu 9 kwietnia 1940 r. Z pewnością ułatwiło to Niemcom skuteczne opa-

nowanie obydwu krajów, lecz wydaje się, że do uratowania była tylko północna

Norwegia, choć i to po klęsce Francji okazałoby się raczej niemożliwe.

O braku jednoznacznych wniosków z podboju i eksploatacji krajów skandy-

nawskich w latach drugiej wojny światowej najlepiej chyba świadczy brak jedno-

ści w wyborze powojennego bezpieczeństwa; jedne, jak Dania, Norwegia i Islandia

wybrały członkostwo w NATO, inne - Szwecja i Finlandia - zdecydowały się na

neutralność. Między tymi ostatnimi istniała jednak istotna różnica- Szwecja, balan-

sując między przeciwstawnymi blokami polityczno-militamymi, intensywnie umac-

niała swoją obronność, a Finlandia, zobligowana układem pokojowym do ograni-

czenia potencjału obronnego, realizowała politykę neutralności odpowiadającą

Związkowi Radzieckiemu, którą określano mianem finlandyzacji.

Po upadku Związku Radzieckiego Finlandia politykę tę w zasadzie porzuci-

ła, wchodząc do Unii Europejskiej (podobnie jak Szwecja i Dania), lecz nie stara-

ła się wejść do NATO ze względu na Rosję. W rezultacie z 5 państw skandynaw-

skich tylko 3 są członkami NATO, a 4 - Szwecja, Finlandia, Dania i Islandia -

członkami Unii Europejskiej.

Przypisy

Rozdział pierwszy

Narodziny nordyckiej strategii

' R. Cameron, Historia gospodarcza świata, Warszawa 1999, s. 270.

Tamże, s. 272.

AAN, MSZ, vol. 5814. Raporty posła RP w Helsinkach H. Sokolnickiego z 1939 r.; Bank oj

Finland, z. 1/1938, s. 15, tab. 26, z. 6/1938, s. 30.

E. B. Potter, Ch. W. Nimitz, J. Rohwer, Seemacht. Eine Seekriegsgeschichte von der Antike his

zur Gegenwart, Miinchen 1974, s. 118; 1. Kozlow, W. Szlomin, Krasnoznamionnyj Siewiernyj Fh

Moskwa 1977, s. 32-36; Istorija wojenno-morskogo iskusstwa, t. 1, Moskwa 1969, s. 127, 128.

O. Gross, Uczenije o morskoj wojnie w świetle opyta mirowoj wojny, Moskwa-Leningiaii

1930, s. 157; A. Tirpitz, Deutsche Ohnmachtspolitik im Weltkriege, Hamburg-Berlin 1926, passim

W. Wegener, Die Seestrategie des Weltkrieges, Berlin 1929, passim; A. Kan, Wnieszniaja politika

skandinawskich stron w gody wtoroj mirowoj wojny, Moskwa 1967, s. 31.

W. Wegener, op. cit., t. 2, 1941, s. 20.

C. A. Gemzel, Raeder, Hitler und Skandinawien. Der Kampffiir einen maritimen Operatiom

plan, Lund 1965, s. 150 i n.

" Rezygnacja z rewindykacji północnego Szlezwiku była jedynym tego rodzaju wypadkiem «

dziejach hitlerowskich podbojów. Lagevortrage des Oberbefelshabers, der Kriegsmarine vor Hitlei

1939-1945, Miinchen 1972, s. 55; DG PF IX, nr 77; Niurnbergskij process nad glawnymi german

skimi prestupnikami wojennymi, t. 2, Moskwa 1958, s. 433^144.

J. W. Tarle, Siewiernaja wojna, Moskwa 1958, s. 12.

111

C. G. Mannerheim, Wspomnienia, Warszawa 1996, s. 171, 172, 179.

" Tamże, s. 178.

T. i F. Bernasiowie, Swastyka nad Skandynawią, Szczecin 1987, s. 184.

A. Beevor, Stalingrad, Warszawa 2000, s. 249.

" Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej. Wojna obronna Polski 1939, Warszawa 1979, s. 416.

A. Nosków, Skandinawskijpłacdarm wo wtoroj mirowoj wojnie, Moskwa 1977, s. 38, 39.

"' M. Sljornfalt, Referat w 50 rocznice wybuchu II wojny światowej na konferencji PAN, WPH.

nr 3, 1994, s. 383-386.

K. A. Geretskop, 1939-1945 „Kustartilleriet", Stockholm, nr 1, 1977, s. 20-22. W celu za-

pewnienia opieki nad internowanymi okrętami kierownictwo marynarki wojennej w Londynie utwo-

rzyło przy poselstwie polskim w Sztokholmie attachat morski. Stanowisko to objął kmdr Tadeusz

Podjazd-Morgenstein, były komendant Szkoły Podchorążych Marynarki Wojennej.

" C. G. Mannerheim, op. cit., s. 184.

416

T. Konecki, Wojna radziecko-fińska 1939-1940, Warszawa 1998, s. 7-47.

A. Nosków, op. cit., s. 42.

W. Churchill, The Second World War, t. 1, Scranton 1950, s. 547, 548.

Wnieszniaja politika Sowietskogo Sojuza, Moskwa 1946, t. 1, s. 468^187.

A. Nosków, op. cit., s. 46.

Norway and the Second World War, Oslo 1966, s. 28.

C. G. Mannerheim, op. cit., s. 256.

<- T. Konecki, op. cit., s. 157, 158.

C. G. Mannerheim, op. cit., s. 258, 259.

Tamże, s. 260.

Tamże, s. 264.

W. Churchill, op. cit., s. 562.

W. Ironside, The Ironside Diaries 1937-1940. London 1962, s. 213.

J. Butler, Grand Strategy. September 1939-June 1941, London 1957, cyt. wg wydania ros.

Bolszaja strategija, Moskwa 1959, s. 123 i n.

L. Hart, Wtoraja mirowaja wojna, Moskwa 1976, s. 67.

F. Rugę, Der Seekrieg 1939-1945, Stuttgart 1954, cyt. wg przekładu ros. Wojna na morie,

Moskwa 1957, s. 54.

M. Salewski, Die deutsche Seekriegsleitung 1935-1945, t. 1, Frankfurt a.M. 1970, s. 71.

Trial of the Major War Criminals before The International Military Tribunal, Niirnberg

1949, t. 34, s. 276-281; C. A. Gemzell, op. cit., s. 439.

Niurnbergskij process, op. cit., s. 439. Vidkun Quisling, oficer rezerwy, początkowo flirto-

wał z różnymi ugrupowaniami lewicowymi, a następnie nacjonalistycznymi. W latach trzydzie-

stych wypłynął na scenę polityczną Norwegii jako skrajnie prawicowy minister obrony w rządzie

utworzonym przez Partię Agrarną. W wyniku kilku wystąpień, świadczących o braku umiejętności

obiektywnego sądu, Quisling został w 1933 r. zmuszony do rezygnacji ze stanowiska. Wówczas

powołał do życia swoją partię; Nasjonal Samling, czyli Unię Narodową. Przyciągnęła ona mło-

dzież, która nie miała jeszcze prawa głosu, studentów, przedsiębiorców, rolników, prawników i

wojskowych. Tytuł „przywódcy partii" („Partif0rer") Quisling skrócił do ,,F0rer" na wzór przywód-

cy NSDAP. W kraju, gdzie zawsze ceniono osobistą skromność, wyróżniał się jako sybaryta. Po

dojściu do władzy zamieszkał w willi w wykwintnej dzielnicy Oslo, wyposażonej w meble stylizo-

wane na wikingowskie z rozmaitymi dziełami sztuki zrabowanymi królewskiej rodzinie oraz z piw-

nicą z sześcioma tysiącami butelek wina. Letnią rezydencję nazwał „Orle Gniazdo". M. Burleigh,

Trzecia Rzesza. Nowa historia, Warszawa 2002, s. 479-481.

Notatki A. Rosenberga z okresu 11 grudnia 1939-8 kwietnia 1940, w: H. S. Seraphin, Das

politische Tagebuch Alfred Rosenbergs aus den Jahren 1934-1935 u 1939-1940, Góltingen 1956,

s. 91 i

D. Proektor, Wojna w Europie 1939-1941, Warszawa 1966, s. 272.

Rozdział drugi

Podeptanie skandynawskiej neutralności

' W. Hubatsch, „Weserubung". Die deutsche Besetzung von Danemark und Norwegen 1940,

Gottingen 1960, s. 435, aneks 1. Decyzja ta spotkała się z różnymi interpretacjami. F. Haider (Dziennik

wojenny, t. 1, Warszawa 1971, s. 268) uważa, że miało to zapewnić harmonijną współpracę z lotnic-

417

twem. W czasie procesu norymberskiego decyzje tę wyjas'niono dążeniem do „zapewnienia ścisl

go związku z ogólnym planem wojny". (Por. Niurnbergskij process..., t. 2, s. 461). Proektor dostrz •

ga natomiast w nim dążenie do jak najściślejszej więzi operacji wojskowej z politycznym przygoin

waniem okupacji Norwegii i Danii. Wreszcie Warlimont uznaje to za pierwszą osobliwość w trad\

cyjnie przyjmowanym podziale kompetencji, sprzeczną z dotychczasowymi zasadami i normani

systemu dowodzenia (W. Warlimont, W Kwaterze Głównej Wermachtu ftlum. z niem., tekst powie

lony. Warszawa 1965, s. 10-16]). Decyzja ta, oznaczająca powierzenie przez Hitlera OKW, z całkn

witym pominięciem Sztabu Generalnego Wojsk Lądowych, zaplanowania i przeprowadzenia np

racji na jednym z teatrów działań wojennych (TDW - Północ), zaowocowała po pierwszym oku.-;.

wojny z ZSRR podporządkowaniem Sztabowi Dowodzenia Sil Zbrojnych także pozostałych (oprói

wschodniego) teatrów działań wojennych. Sztab Dowodzenia Naczelnego Dowództwa Sil Zbroi

nych zaczął więc spełniać funkcje operacyjne, identyczne jak Sztab Generalny Wojsk Lądowyi

mimo nieprzystosowania do nich swej struktury organizacyjnej.

KTB OKW, Bd I, s. 1157; DG FP, nr 568, 571, 615, 618; W. Churchill op. cit., t. 1 , s. 561

565; W. Lipiński, Druga wojna światowa na morzu, Gdańsk 1970, s. 80, 81.

Cyt. za Hitlers Weisungen fiir die Kriegsjuhrung, red. W. Hubatsch, Frankfurt a.M. 1962, s. ;

Mkrf. aleks., T-77, R-782, ki. 5509234

Jak wynika z notatnika Jodła, Hitler szukał pretekstu do rozpoczęcia operacji. Trial oj.... ,

cit., s. 413.

Raporty posła Rente-Finka, w: DG FP, D IX, nr 37, 41, 57, 62, 72, 84; A. Kan, Wnieszniaj

politika, Moskwa 1967, s. 1040.

T. K. Derry, The Campaign in Norway, London 1952, s. 7; Norges Sjokrig 1940-1945, O:

1956, t. 3, s. 419^127, aneks 1; K. O. Munthe, Northern Norway's Battle, „The Field Artillen

Journal", VII, 1944, cyt. za „Bellona", Londyn, z. 6/1945, s. 70-76.

Mkrf. aleks., T-77, R-782, ki. 5508276-282; T-77, R-458, ki 6435485 i n. 6435026; E. Ziem

ke, The German Northern Theater of Operations 1940-1945, Washington 1959, s. 32-93, I -l

C. Bekker, The Luftwajfe War Diaries, London 1966, s. 370.

Lagevortriige des Oberbefelshabers der Kriegsmarine vor Hitler 1939-1945, Mtinchen 19

s. 82-85; W. Lohmann, K. Hildebrand, Die deutsche Kriegsmarine 1939-1945, Bad Nauheim 195i

s. 100; Norges Sjokrig, t. 3, s. 41-44.

Do obserwacji manewrów floty niemieckiej i przeciwdziałania im sprzymierzeni wydzieli

17 brytyjskich okrętów podwodnych, 3 francuskie i 1 polski - Orzeł; M. Salewski, Die deutsch

Seekriegsleilung 1935-1945, t. 1, s. 185, 186; F. Rugę, op. cit., s. 105; J. Rohwer, G. HUmmelchei

Chronik des Seekrieges 1939-1945, Oldenburg 1968, s. 37; T. Derry, op. cit., s. 29-32.

Meldunek Rente-Finka z 10 kwietnia 1942 r., w: DG FP, D IX, nr 87; W. Hubatsch, op. cit-,

89-94; E. Ziemke, op. cit., s. 50-62.

DG FP, D IX, nr 71, I 79; Niurnbergskij process, t. 2, s. 448, 449.

Norges Sjokrig, t. 3, s. 95-1 34, 215-250. DG FP, D VI, nr 53, raporty Brauera nr 65. 8

A. Nosków, Norwegija wo wtoroj mirowoj wojnie 1940-1945, Moskwa 1973, s. 67.

Norges Sjokrig, l. 3, s. 104-115, 216-227.

" T Derry, op. cii., s. 100; A. Nosków, op. cii., s. 76-78.

E. Ironside, op. cit., s. 251.

S. Rosskill, op. cit., s. 149-153.

418

Rząd brytyjski uprzedził 9 kwietnia duńskiego posła w Londynie E. Rentlova o możliwej

okupacji Irlandii i Wysp Owczych, Po wylądowaniu wojsk brytyjskich 13 i 14 kwietnia na Wyspach

Owczych miejscowy Latking oraz. rząd duński złożyły protesty. 10 maja 1940 r., nie zważając na

uprzedni protest Altingu Islandii, który uchwalił 10 kwietnia wierność unii z Danią- Wielka Bryta-

nia wysadziła na wyspie swe wojska. W. Churchill, op. cii., 1. 1, s. 599; A. Kan, Wnieszniaja politi-

ka..., op. cit., s. 131-133.

F. Rugę, op. cit. s. 114.

"W. Churchill, op. cii., t. I, s. 608.

H. Boehm, Norwegen zwischen England und Deułschiand, Ltineburg 1956, s. 66 i n.; C. Bek-

ker, op. cit., s. 366, aneks 4.

W. Hubatsch, op. cit., aneksy nr 11 i 12, s. 471, 472 oraz nr 17, 18, s. 476^180; K. Tippel-

skirch, lstorija wtoroj mirowoj wojny, Moskwa 1956, s. 60.

J. Butler, op. cit., s. 138-143; W. Churchill, op. cit., t. 1, s. 645-647; E. Ironside, op. cit., s.

282 i n.

F. Haider, op. cit., s. 346, 347, 360; W. Hubatsch, op. cit., s. 185-191 oraz aneks BI, s. 387-

389.

W. Biegański, Polacy w bitwie o Narwik, Warszawa 1969, s. 41-48; F. Majorkiewicz, Na-

rwik, Warszawa 1976, s. 60 i n.; K. O. Munthe, op. cii., s. 75, 76.

W. Biegański, op. cit., s. 67-82; W. Dec, Narwik i Ealaise, Warszawa 1972, s. 98-124.

T Derry, op. cit., s. 183-192; E. Ziemke, op. cit., s. 87 i n.

W. Hubatsch, op. cit., s. 227. Notatka podsekretarza stanu Woermanna na temat rozmowy z

radcą ambasady szwedzkiej, tamże, aneks 03, s. 545, 546; S. Rosskill, op. cit., t. 1, s. 165, 166;

M. Galewski, op. cit., s. 202-212.

W. Biegański, op. cit,, s. 85.

W. Marschall, Wojna na morie, w: Mirowoja wojna 1939-1945, Moskwa 1955, s. 308;

F. Rugę, op. cit., s. 109, 110; A. Kan, op. cit., s. 118, 119, 193.

311

J. Terboven należał do „starej gwardii" NSDAP. To na jego weselu w Essen Hitler, Himmler

i Gbring podjęli decyzję o eliminacji fizycznej Ernsta Róhma - przywódcy SA - i jego ludzi. Zob.:

J. Heydecker, J. Leeb, Trzecia Rzesza w świetle Norymbergi, Warszawa 1979, s. 163.

J. Butler, op. cii., s. 277-280; W. S. Kowal, S SzA wo wtoroj mirowoj wojnie, Kiew 1976, s.

16-23.

F. Haider, op. cit., t. 2, s„ 136.

ZSRR-Niemcy 1939-1941. Dokumenty i materiały dotyczące stosunków radziecko-niemiec-

kich w okresie od kwietnia 1939 do lipca 1941, Wilno 1990, s. 161-165.

J. Brennecke, Das grosse Abenteuer. Deutsche Hilfskreuzer 1939-1945, Biberach an der

Riss 1958, s. 34, 466^178; tenże, Eismeer, Atlantik, Ostsee. Die Einsdtze des schweren Kreuzers

•Admirał Hipper", Jugenheim 1963, s. 124—137; G. Sindlingmeier, Einsatz der schweren Kriegs-

marine - einheilen im oceanischen Zufuhrkrieg, Neckargemunde 1963, s. 198-250.

J. Lipiński, op. cit., s. 323; S. Rockill, op. cit., t. I, s. 540, 541.

W. Andriejew, Borba na okieanskich kommunikacijach, Moskwa 1961, s. 133-134; K. Dónilz,

0 Jahre und 20 Tage, Frankfurt a.M.-Bonn 1958, s. 110; W. Hubatsch, Hitlers Weisungen fur die

>egsfuhrung 1939-1945, Frankfurt a.M. 1962; s. 65.

K. Assmann, Deutsche Seestrategie in z.wei Wellkriegen, Heidelberg 1957, s. 134; M. Salew-

ski

. op. cit.,i. 1, s. 243-361, 369.

419

C. Bekker, op. cit., s. 155-159, 367; E. Bishop, Die Schlacht urn England, Miinchen 1962.

117 i n.; J. Butler, op. cit., s. 274; D. Proektor, op. cit., s. 438, 439.

M. Semiriaga, Plan „Barbarossa", Moskwa 1986, s. 8.

M. Mierżanow, Tak eto było, Moskwa 1975, s. 143.

H. A. Jakobsen, H. Dolinger, Der zweite Weltkrieg in Bildern und Dokumenten III. Unii-,

nehmen „Barbarossa", Munchen-Wien-Basel 1968, s. 39; F. Haider, op. cit., t. 2, s. 40, 647; Lagei

vortrage..., s. 126-129.

KTB OKW I, s. 27, 32, 33, 173; W. Hess, Eismeerfront 1941, Heidelberg 1956, s. 8, 9, M

Do końca 1941 r. szeregi Milorga liczyły przeszło 10 tys. żołnierzy, a drugie tyle ruch opoi ,

organizowany przez partie polityczne, zwłaszcza przez komunistów. Por. A. Nosków, op. cit., .

175-177.

Korespondencja MSZ i ambasady w Sztokholmie - DG FP, D IX, nr 47, 49, 55, 787; pism,

ministra spraw zagranicznych Trzeciej Rzeszy do rządu Szwecji z 9 kwietnia 1940 r. oraz wyk, ,

niemieckich żądań w odniesieniu do Szwecji, w; M. Hubatsch, Weserubung, aneksy nr 1, 3-6, X, i

oraz 02, 4 i 5.

A. Kan, Wnieszniaja politika, s. 144-146.

Korespondencja MSZ i ambasady w Sztokholmie, DG FP, D IX, nr 154 I 179; notatka I lew

z rozmowy Hitlera z wiceadmirałem Tammem, tamże, nr 127; wzmianki - F. Haider, op. cit.. t. I.

340; W. Hubatsch, Weserubung, aneksy A 10, 11, s. 540-542.

Wymiana korespondencji miedzy Gustawem V a Hitlerem - DG FP, nr 142, 161, także par

348, 351; W. Hubatsch, Weserubung, aneksy A 10, 11, s. 540-542.

W. Churchill, op. cit., t. 1, s. 627.

Kwestia dalszego prowadzenia wojny i przełożenia ofensywy na zachodzie do wiosny 1940 r,

wywołała ostry kryzys w stosunkach Hitlera z OKH. Zob.: Erich von Manstein, op. cit., s. 61 i n

Uzasadnienie decyzji o rozpoczęciu wojny z ZSRR znajdujemy w liście Hitlera do Mussoli-

niego z 21 czerwca 1941 r. Zob. WiŻ 1965, nr 5, s. 89-92.

J. Heydecker, J. Leeb, op. cit., s. 307, 308.

DG FP, D IX, nr 171, 179, 183, 259, 268, 348, 351; A. Kan, Wnieszniaja politika..., s. I

153.

Notatka dyrektora Departamentu Ekonomicznego MSZ - DGFP, D VIII, nr 481, 446, D l

nr 354; A. Hillgruber, op. cit., s. 70, 150.

W. Hubatsch, Hitlers Weisungen..., op. cit., s. 85; WiŻ 1959, nr 1, s. 82.

Rozdział trzeci

Finlandia i Szwecja w planie „Barbarossa"

F. Haider, op. cit, l. 2, s. 69.

C. G. Mannerheim, Wspomnienia, Warszawa 1996, s. 274.

E. Salomaa, Wowleczenije Finlandii wo wtoroju mirowoju wojnu w kaczestwie sojuzn"

fasziskoj Giermanii, w; Wtoraja mirowaja wojna, obszerczije problemy, Moskwa 1966, s. 394. 3

Raporty polskiego posła H. Sokolnickiego w Helsinkach z lat 1936-1939, AAN, MSZ. vul

5611, 5814 oraz vol. 17,72.

420

Raporty H. Sokolnickiego z 12 czerwca 1938 i 29 czerwca 1939 r. - AAN, vol. 21, 71; W.

Blticher, Gesandter zwischen Diktatur und Demokralie, Wiesbaden 1951, s. 74-145.

AAN, Poselstwo RP w Kopenhadze, voI. 12. Katarzyna Jagiellonka, córka Zygmunta Stare-

go poślubiła księcia fińskiego Jana. późniejszego króla Szwecji Jana III Wazę.

DG FP, D VIII, s. 231, 251, 479, 501; G. Ciano, Pamiętniki, Bydgoszcz 1949, t. 1, s. 180.

» KTB OKW I, s. 27, 32, 33; DG FP, D VIII, nr 507; F. Haider, op. cit., t. 2, s. 83, 91, 92.

»F. Haider, op. cit., t. 2, s. 102, 103.

Zeznanie pik. H. Kitschmanna, byłego niemieckiego attache w Finlandii z 27 grudnia 1945

Dok. ZSRR-229. w: Niumbergskij process.... t. 2, s. 660, 661; F. Haider, op. cit., t. 2, s. 108.

" H. Jalanti, La Finlande dans U Hau german-sovietique 1940-1941, Neuchatel 1966, s. 214.

Blauweiss - Buch der finnischen Regierung II, Helsinki 1941, t. 2, s. 36-39 oraz dok. nr 34,

s. 99-101.

A. F. Upton, Finland in Crisis 1940-1941, London 1964, s. 200 i n.; J. PaasikWi, op. cii., s.

293-313.

Raporty H. Sokolnickiego z 29 i 31 marca 1940 r. oraz 15 stycznia 1941 r. AAN, Poselstwo

RP w Helsinkach, vol. 10 oraz vol. 37, s. 30-57.

F. Haider, op. cit.. t. 2, s. 260, 284; H. Greiner, Za kulisami OKW, Warszawa 1959, s. 319,

324, 325.

W. Hubatsch, Hitlers Weisungen..., op. cit., s. 84-88.

Oświadczenie gen. płk. Buschenhagena z 26 grudnia 1945 r. - Dok. ZSRR 169, w: Nium-

bergskij process, t. 2, s. 626, oraz z 12 kwietnia 1945 r., s. 622; F. Haider, op. cit., t. 2, s. 300.

Dyrektywa OKH w sprawie strategicznego rozwinięcia wojsk z 31 stycznia 1941 r. OKH Szt.

Gen./Oddz. Op. 1, nr 050/47 z 31 stycznia 1941 r., w: F. Haider, op. cit., t. 2, aneks nr 2, s. 560-561;

por. także B. Lossberg, Im Wehrmachtsfiihrungstab, Hamburg 1950, s. 113.

"Gen. St. d. H. Op. Abt., nr 980/41 z 25 maja 1941 r. Mkrf. ałeks. T-78, R-359, ki 6319385-

390.

Armia „Norwegia" była podporządkowana bezpośrednio OKW. OKH Gen. St. d. H. Op.

Abt., nr 991/41 z 16 maja 1941 r.; F. Haider, op. cit., t. 2, s. 336, 513-515, 531.

Notatka płk. Buschenhagena o wynikach rozmów w Helsinkach w dniach 3-5 czerwca 1941 r.

AOK Norwegen, Chef. d. GSTB, nr 140/41 z 7 czerwca 1941 r.; protokół z rozmów toczonych w

Finlandii - DG FP, D XII, nr 592.

Stosunek Hitlera do Finlandii był pełen sprzeczności. Uważał, że Półwysep Kolski ze wzglę-

du na pokłady niklu musi przypas'ć Niemcom, Leningrad przed przekazaniem go Finlandii winien

yć zrównany z ziemią, a Finlandię przed wcieleniem do wspólnoty nordyckiej należy starannie

Przygotować. Kiedy indziej zas' wypowiedział się przeciw włączeniu Finlandii w skład Rzeszy Nie-

'eckiej, podkreślając nieprzydatność Karelii dla Niemiec ze względów klimatycznych, wobec czego

granica Niemiec z Finlandią powinna przebiegać wzdłuż Newy. Por. H. Picker, Hitlers Tischge-

sprache im Fuhrershauptąuartier 1941-1942. Stutgarl 1965, s. 250, 251.

Przepisy porządkowe dla wojsk niemieckich w Finlandii, OKW/WFSC/Abt. 2, nr 44903 z 10

«erwcal941. Mkrf. ałeks. T-77, R-786, ki. 5514549-561.

O ile Finowie nie wyrażali żadnych obiekcji w odniesieniu do niemieckiej misji łącznikowej

y kwaterze marsz. Mannerheima, o tyle strona niemiecka nie wyraziła zgody na przyjęcie takiej

przy OKW. Gen. Óhguist, wychowany w Niemczech, kawaler wysokiego orderu niemieckiego i

421