Konecki Tadeusz. Skandynawia w drugiej wojnie ?wiatowej

Подождите немного. Документ загружается.

szej skali do ewakuacji ludzi i sprzętu szlaku morskiego przez Bałtyk. Z powodze-

niem i skrupulatnie wykonano natomiast wszystkie plany dotyczące niszczenia umoc-

nień, obiektów mieszkalnych i infrastruktury

W okresie przewidzianym na wycofanie wojsk niemieckich z Finlandii (3-

15 września) dowództwo 20 AG realizowało równolegle kilka przedsięwzięć.

Przede wszystkim rozpoczęto ewakuację wojskowych i cywilnych obywateli nie-

mieckich ze strefy południowej do Niemiec. Jednocześnie umożliwiono (na za-

sadzie wzajemności) ewakuację 3663 fińskich żołnierzy i urzędników ze stref)

kontrolowanej przez 20 AG.

Dostępne morskie środki transportowe zmobilizowano do ewakuacji zapasów

materiałowych oraz części żołnierzy przez Zatokę Botnicką. Tą drogą udało się prze

transportować do Niemiec 23 tys. ludzi (w tym 7395 żołnierzy 20 AG oraz przeszło

150 tys. t zapasów). Zgodnie z rozkazem OKW z 12 września transport morski

Zatoką Botnicką zakończono 14 września i statki opuściły fińskie wody terytorial-

ne. Jednakże wojska 20 AG miały nadal utrzymać porty Kemi i Tomio

Wraz z przedsięwzięciami ewakuacyjnymi na południu Finlandii przygoto-

wano odwrót wojsk z zajmowanych pozycji. Dla osłony odwrotu wyprowadzono

na linię rozgraniczenia oddziały zmotoryzowane, wcześniej dyslokowane na tyły

poszczególnych korpusów, w tym zmotoryzowaną Narciarską Brygadę „Finlan

dia", bataliony rozpoznawcze wyposażone w lekkie czołgi, dywizjony i baterie

artylerii zmotoryzowanej oraz zmotoryzowane bataliony saperów. Weszły one w

skład wspomnianych grup osłonowych „Ost" (między Suomussalmi i Kaajani) i

„West" (na południe od Oulu). Wysunięta najdalej na południe 7 DG, zajmująca

tzw. front Uchty, ubezpieczała z kolei wycofywanie się z rejonu Kestengi 6 DG

SS oraz Grupy Dywizyjnej Krautlera, która wydzieliła wzmocnioną 139 BG dla

stworzenia przed nadejściem opadów śniegu warunków obrony na „Sturmbock

stellung".

O możliwości wycofania się wojsk niemieckich z zajmowanych dotychczas

pozycji dowództwo Frontu Karelskiego uprzedziło 4 września dowódców armii

22, 19 i 14. Po rozpoczęciu 6 września odwrotu wojsk korpusów górskich XVIII

i XXXVI dowódca Frontu Karelskiego następnego dnia nakazał przejście do po-

ścigu. Dowódca 26 Armii gen. por. L. Skwirski wydał rozkaz nękania wycofują-

cych się niemieckich związków taktycznych XVIII KG jedynie ogniem artylerii

Wywołało to niezadowolenie gen. armii K. Mierieckowa, który żądał pościgu

równoległego i oskrzydlenia wycofujących się wojsk niemieckich.

382

Taki manewr zorganizował dowódca 19 Armii gen. mjr G. Kozłow siłami

dywizji piechoty 104 i 341. Ich oddziały w ciągu 5 dni pokonały po bezdrożach

przeszło 100 km i 12 września wyszły na drogę Alakurtti-Kuolajarvi w rejonie

Kairali. Pojawienie się radzieckich wojsk na drodze odwrotu XXXVI KG wywo-

łało w niemieckim dowództwie wręcz panikę. Zmęczone oddziały radzieckie

podjęły walkę, lecz bez większych sukcesów.

Dowódca 26 Armii nadal nie podzielał poglądu swego przełożonego w kwestii

prowadzenia równoległego pościgu. Również w dowództwie frontu zarysowały się

w tej sprawie różnice zdań. Dyskusję ostatecznie przecięła wydana 12 września wie-

czorem dyrektywa szefa Sztabu Generalnego, zakazująca prowadzenia samodziel-

nych operacji zaczepnych. „W przypadku wycofania się Niemców - głosiła - posu-

wać się w ślad za nimi, nie angażując się w poważniejsze walki, połączone z głębo-

kimi, wyczerpującymi nasze siły manewrami oskrzydlającymi"

Wykonując ten rozkaz, wojska 26 Armii wyszły na granicę z Finlandią w

rejonie Kuusamo już 17 września, a 20 września linię granicy osiągnęły wojska

19 Armii.

W planach przedsięwzięć militarnych OKW na wypadek wycofania się Fin-

landii z wojny ważne miejsce zajmowało przygotowanie i przeprowadzenie ope-

racji „Tanne". Jej celem było utrzymanie kontroli nad północnym akwenem Morza

Bałtyckiego, zwłaszcza zatokami Fińską i Botnicką. W celu realizacji planowanej

operacji już w czerwcu 1944 r. rozpoczęto formowanie w Gdyni grupy bojowej,

złożonej z urlopowiczów 20 AG oraz 2 batalionów skoczków spadochronowych

SS. W operacji planowano też użycie stacjonującej w Danii 416 DP

W lipcu zrezygnowano z realizacji operacji „Tanne West" ze względu na

zainteresowanie Szwecji (jako współgwaranta) utrzymaniem statusu Wysp Alandz-

kich. Nadal trwały natomiast przygotowania do przeprowadzenia operacji „Tan-

ne Ost". Problemem tym zajęło się OKW na początku września. Po przeciągają-

cych się dyskusjach rozstrzygnięcia zapadły 13 września. Operację zdecydowa-

no się przeprowadzić 15 września w celu niedopuszczenia do przekazania wyspy

Suursaari Związkowi Radzieckiemu. Wydzielone do operacji oddziały (ogółem

około 2300 żołnierzy) i 10 okrętów wojennych podzielono na 2 fale. Pomyślne

wylądowanie pierwszej fali i słaby początkowo opór garnizonu fińskiego do-

wództwo desantu błędnie zinterpretowało jako opór formalny. Zapadła więc de-

cyzja desantowania drugiego rzutu. Garnizon fiński, wsparty przez lotnictwo lą-

dzieckie, przeszedł jednak do kontrataku. Druga fala nie zdołała wylądować, a

wojska fińskie wzięły do niewoli 1237 żołnierzy

383

b) Działania armii fińskiej przeciw 20 Armii Górskiej

Nieudana operacja zajęcia wyspy Suursaari przyniosła Niemcom niekorzystne

następstwa: przede wszystkim zmuszeni zostali do odejścia od głównej zapory

minowej w Porkkali i opuszczenia Zatoki Fińskiej po zaminowaniu torów wod-

nych oraz podejść do portów; ponadto społeczeństwu fińskiemu operacja una

oczniła bezwzględność byłych „towarzyszy broni", a armii fińskiej dała impuls

do energicznych działań wyzwoleńczych na północy kraju.

Działania te rząd fiński zobowiązał się rozpocząć po 15 września i zakoń-

czyć do 5 grudnia 1944 r. Dowództwo fińskie już 3 września zaczęło przesuwa,

niektóre oddziały i związki taktyczne na północ. Operacje przeciwko 20 AG mia-

ły przeprowadzić wojska III KA gen. por. Siilasvuo, najbardziej doświadczone w

prowadzeniu działań w Laponii. III KA otrzymał zadanie internowania wojsk

niemieckich, które pozostały w północnej Finlandii. W jego skład weszły 6 DP

płk. A. Puromy, 3 DP gen. por. A. Pajariego, 11 DP gen. mjr. K. Heiskanena,

15 BP płk. A. Kuistio, DPanc gen. por. R. Lagusa i Brygady Ochrony Pogranicza

płk. Kajaaniego. Operacja otrzymała kryptonim „Jesienne Manewry"

Wydzielone do operacji wojska fińskie ustępowały wprawdzie znacznie pod

względem liczebnym 20 AG (która w końcu września liczyła około 235 tys. żoł-

nierzy, 33 tys. koni, około 3 tys. dział i około 16 tys. pojazdów mechanicznych).

jednak naprzeciw wojsk fińskich stały tylko 3 związki taktyczne XVIII KG (mak-

symalnie 38 tys. ludzi). Najsilniejszy związek operacyjny 20 AG - XIX KG.

liczący ogółem około 117 tys. żołnierzy, 11 tys. koni, 11,5 tys. pojazdów mecha

nicznych i 2200 dział - utrzymywał front nad Zachodnią Lica (około 53 tys

żołnierzy) oraz obsadzał wybrzeże norweskiej prowincji Finnmark

. Morale wojsk

20 AG po przeszło trzyletnim pobycie w Laponii nie było wysokie. Wszyscy od

lat z utęsknieniem oczekiwali na powrót do Rzeszy.

Wyjściu fińskich związków III KA na podstawy wyjściowe towarzyszyły

utarczki z niemieckimi oddziałami osłonowymi. Prowadziła je zwłaszcza 6 DP z

grupą osłonową „Ost", zdobywając 22 września Suomussalmi i 25 września Pu-

olankę, leżącą na północ od dawnej linii rozgraniczenia z 20 AG. Linię tę prze

kroczyła też 29 września dywizja pancerna wraz z 15 BP, która zajęła port Oulu

Gen. Siilasvuo zdecydował się rozpocząć działania zaczepne od zajęcia poi

tów Kemi i Tornio. W tym celu 1 października wysadził desant morski w odle-

głym o 10 km na południe od Tornio porcie Roytta. Desantowany został 11 pp

3 DP, który zdobył mosty prowadzące do Tornio. Zaskoczony fińskim atakiem

garnizon niemiecki stawił słaby opór. W następnym dniu w porcie Roytta wyła

384

dowano pododdziały 53 pp 3 DP. Obydwa desantowane pułki rozpoczęły natar-

cie na Tornio i Kemi. Przeciwnatarcie Grupy Dywizyjnej Krautlera wkrótce jed-

nak zatrzymało nacierający na Kemi 11 pp. Następnego dnia - 4 października -

walki rozgorzały ze wzmożoną siłą. Wojska niemieckie wspierało lotnictwo, bom-

bardując wyokrętowane w Róytcie oddziały nowej 11 DP. W tym dniu, najpraw-

dopodobniej pod wpływem zdecydowanych działań wojsk fińskich, OKW roz-

strzygnę'

otwartą do tej pory i dyskusyjną kwestię rubieży obronnych 20 AG.

Chodziło o alternatywę: bądź obrona północnej Finlandii według planu „Birke",

bądź wycofanie się do północnej Norwegii według nowego planu noszącego kryp-

tonim „Nordlicht" („Zorza Polarna").

Jeszcze w połowie września wytyczne OKW nakazywały gen. Rendulicowi

obronę północnej Finlandii. W związku z tym szef sztabu 20 AG gen. mjr H. Holter

zwrócił się do OKW o podjęcie ostatecznej decyzji, wskazując, iż w wypadku

przyjęcia wariantu „Nordlicht" konieczne jest rozpoczęcie prac budowlanych i

ruchu transportów nie później niż 18 września. OKW zwlekało jednak z ostatecz-

ną dezycją i podjęło ją dopiero 4 października

. W świetle bilansu surowcowe-

go, przeprowadzonego przez ministra Alberta Speera, który ocenił zapasy niklu

Trzeciej Rzeszy na wystarczające, uznano bowiem utrzymywanie na Dalekiej

Północy znacznych sił wyłącznie w imię obrony zagłębia niklowego - przy bez-

pośrednim zagrożeniu granic Niemiec - za nieuzasadnione. Zwłoka w podjęciu

tej decyzji, wynikająca prawdopodobnie z niezdecydowania Hitlera, w dużym stop-

niu zaważyła jednak na przebiegu odwrotu 20 AG, a zwłaszcza XIX KG, który do

chwili rozpoczęcia operacji petsamsko-kirkeneskiej 14 Armii Frontu Karelskie-

go (7 października) nie zdążył zorganizować odwrotu. Według planu „Nordlicht"

miał on opuścić zajmowane pozycje i pod osłoną wojsk korpusów XVIII i XXXVI

wycofywać się do północnej Norwegii.

Realizacja planu „Nordlicht", zakładająca osłonę odwrotu XIX KG przez woj-

ska korpusów górskich XVIII i XXXVI, wymagała powstrzymania działań zaczep-

nych wojsk fińskich. W związku z tym 5-6 października wojska niemieckie konty-

nuowały przeciwnatarcie na Tornio, gdzie wciąż bronił się niemiecki garnizon. Prze-

ciwnatarcie prowadziły: Grupa Dywizyjna Krautlera z kierunku południowego

(Kemi), Brygada Narciarska „Finlandia" z kierunku północnego oraz Grupa Bojo-

wa Krenzera wzdłuż granicy szwedzkiej. W wyniku uporczywej obrony wojsk fiń-

skich, zorganizowanych w 2 grupy dowodzone przez gen. K. Heiskanena i gen. A.

Pajariego, udało się zatrzymać niemieckie przeciwnatarcie. 6 października wieczo-

rni wojska fińskie przejęły inicjatywę na kierunku Kemi, a 8 października zmusiły

okrążone oddziały niemieckich garnizonów do poddania się.

Walki o Kemi i Tomio, zaliczone do najbardziej zaciętych w trakcie działań

zaczepnych armii fińskiej przeciw 20 AG, zakończyły się pełnym sukcesem wojsk

fińskich. Straty niemieckie wynosiły w tym rejonie kilka tysięcy żołnierzy, w

tym przeszło tysiąc zabitych i 558 jeńców. Wojska fińskie straciły 1236 żołnie-

rzy. Finowie zdobyli liczne nieewakuowane składy i magazyny.

Kontynuowanie działań zaczepnych wojsk fińskich po zakończeniu walk o

Kemi i Tornio przebiegało już w nowej sytuacji strategicznej. Od 7 października

wojska 14 Armii Frontu Karelskiego prowadziły bowiem działania zaczepne prze-

ciw XIX KG. Wpłynęło to na przyspieszenie odwrotu wojsk korpusów górskich

XVIII i XXXVI, w związku z czym wojska fińskie mogły przejść do pościgu

Po zakończeniu walk o Kemi i Tornio głównym celem działań wojsk fiń-

skich stało się Rovaniemi, stolica fińskiej Laponii, ważny węzeł drogowy, miej-

scowość, w której od 1941 r. usytuowane było SD 20 AG. Gen. Siilasvuo skiero-

wał na to miasto 3 DP z rejonu Kemi oraz dywizję pancerną z rejonu Pudasjarvi.

Za dywizją pancerną posuwała się 6 DP. 11 DP otrzymała zadanie pościgu za

związkami 18 KG, wycofującymi się drogą wzdłuż granicy szwedzkiej na Kaute-

keino w celu zajęcia pozycji „Sturmbockstellung" (1 p 7 DG oraz Brygada Nar-

ciarska KM ,,Finlandia"). Brygada Straży Granicznej osłaniała prawe skrzydło

ugrupowania na kierunku Kuusamo-Salla-Savukoski, pozostawiając część pod-

oddziałów do obsadzenia granicy z ZSRR.

Dowództwo 20 AG wcześniej ewakuowało Rovaniemi, a stacjonujący tam

sztab armii przeniesiono na trzynasty kilometr drogi między Ivalo a Lakselvem,

w pobliżu miejscowości Inari nad jeziorem o tej samej nazwie. Zniszczono nie

tylko mosty, stację kolejową i obiekty wojskowe, lecz także całe miasto.

Po opanowaniu 14 października Rovaniemi fińskie oddziały - nie napotyka-

jąc na większy opór - kontynuowały natarcie wzdłuż dwóch dróg: północnej

(Eismeerstrasse), na Ivalo, oraz drogi na Muonio, którą cofały się pozostałe związki

XVIII KG - 7 DG i 6 DG SS. Ścigały je oddziały 11 DP, które 30 października

zdobyły Muonio.

Pierwsza faza działań armii fińskiej w Laponii została zakończona, zgodnie

bowiem z układem rozejmowym przystąpiono do demobilizacji fińskich sił zbroj-

nych i wycofania z frontu części oddziałów. W wyniku przeprowadzonej reorga-

nizacji sztab III KA przeformowano w sztab 1 DP, kierujący działaniami wzdłuż

granicy ze Szwecją w kierunku „Sturmbockstellung", do którego wojska fińskie

Podeszły 29 listopada. Osłabiona DPanc nacierała w kierunku „Schutzwallstel-

lung' '. Dotarła do tej pozycji 13 listopada, już po jej ewakuacji przez związki

Xxxvi

KG,

wymuszonej przez działania

wojsk

radzieckich

387

Działania wojsk fińskich w północnej Laponii przeciągnęły się do 16 stycz

nia 1945 r., a ostatni skrawek fińskiego terytorium (w rejonie Kilpisjarvi) wojska

niemieckie opus'ciły w kwietniu.

W ocenie historyków fińskich wojska niemieckie, wykorzystując przewagę

ogniową oraz wyższy stopień motoryzacji w porównaniu z wojskami fińskimi

„wykonały na ogół swój plan operacyjnego opóźnienia z mistrzowską punktual

nos'cią". Dały się jedynie zaskoczyć w północnej części Zatoki Botnickiej ze

względu na zlekceważenie możliwos'ci wysadzenia przez Finów desantu mor

skiego. Wojska fińskie miały znaczne trudnos'ci z naprawą szlaków komunika

cyjnych, zniszczonych przez Niemców z pedantyczną dokładnością. W działu

niach bojowych musiały też uwzględnić ochronę ludności cywilnej, która w wy-

niku zarządzenia o ewakuacji, wydanego przez Finów dopiero 7 października

(respektowanego początkowo przez Niemców), nie zdążyła opuścić rejonów walk

Ogółem ewakuowano na fińską stronę linii demarkacyjnej 70 tys. osób oraz 56 tys.

do Szwecji.

Armia fińska wykazała jednak pełną lojalność wobec rządu i narodu, wyko-

nując zadania wynikające z układu rozejmowego. Poniosła przy tym następujące

straty: 225 oficerów, 565 podoficerów, 3150 żołnierzy, razem 3940. Straty wojsk

niemieckich szacowane są na około 10-12 tys. żołnierzy, w tym 1840 zabitych

lub zaginionych i 1305 jeńców wojennych'

4. Przez Laponię do Finnmarku

a) Przygotowanie operacji petsamsko-kirkeneskiej

Zdecydowane działania wojsk fińskich przeciwko korpusom górskim XVIII i XXXV I

skłoniły OKW do podjęcia decyzji o wycofaniu wojsk 20 AG do Norwegii. Opera

cja ta pod kryptonimem „Nordlicht" miała przebiegać planowo, według ustalonego

harmonogramu, zgodnie z którym ewakuowane powinny być wszystkie składy i

magazyny, ciężki sprzęt, a następnie siły żywe. Wycofujące się oddziały miały znisz

czyć umocnienia i obiekty wojskowe, drogi i mosty, nieliczne miasta i osiedla, urzą

dzenia portowe, kopalnie i zakłady przetwórcze md niklu oraz żelaza - słowem

wszystko, co mogło wzmocnić potencjał wojskowy Związku Radzieckiego. W prak

tyce równało się to taktyce „spalonej ziemi", stosowanej zarówno na terytorium

Finlandii i Związku Radzieckiego w nowych granicach, jak i Norwegii.

388

Podchodzenie radzieckich pododdziałów do prawoskrzydłowej, słabo obsa-

dzonej pozycji 19 KG gen. Jodła, a także obawy przed ich obejściem od strony

Ivalo, skłoniły dowództwo 20 AG do wprowadzenia całej 2 DG na tworzący się

odcinek frontu między jeziorem Czapr a wzgórzem 237,1, określany przez

gen. Hóltera jako „front ubezpieczenia" („Sicherungsfront"). Do odwodu XIX KG

dowództwo 20 AG skierowało natomiast dwudywizjonową zmotoryzowaną Bry-

gadę Rozpoznawczą „Norwegia", ściągniętą z północnej Norwegii. Przegrupo-

wanie nastąpiło we wrześniu i na początku października. W jego wyniku front

obrony XIX KG wydłużył się do 60 km, po obszar tundry, uważany za nieprzy-

stępny-

Wybrzeże Zatoki Motowskiej oraz odcinek frontu od ujścia rzeki Zachodnia

Lica do jeziora Czapr (długości 30 km) obsadzały oddziały 6 DG i 388 BGren.

Szesnastokilometrowy odcinek frontu od jeziora Czapr do wzgórza 237,1 obsa-

dzały oddziały 2 DG. Tyłową rubież obrony - korpuśne pododdziały piechoty,

saperów, kolarzy i artylerii. Ogółem wojska XIX KG na linii frontu liczyły -

według źródeł radzieckich - 50-53 tys. żołnierzy, wspartych przez 433 działa,

455 moździerzy i 27 czołgów.

Głębokość obrony XIX KG sięgała 100-110 km i składała się z 3 pozycji.

Pierwsza pozycja głębokości 4-5 km była rozbudowana systemem bataliono-

wych węzłów oraz kompanijnych i plutonowych punktów oporu. Wzdłuż rzeki

Titowka, od 7 do 15 km za pierwszą pozycją, przebiegała druga, głębokości

do 2 km, a na rubieży rzeki Petsamo, w odległości 20-25 km od Titowki - trze-

cia. Słabiej rozbudowana była pozycja obronna 2 DG. Węzły i punkty oporu

tworzył jedynie system betonowych, otwartych transzei

System obrony XIX KG, jak i całej 20 AG był przedmiotem stałego rozpo-

znania zwiadu Frontu Karelskiego oraz Floty Północnej, a także oddziałów par-

tyzanckich i party zancko-dy wersyjnych.

Od grudnia 1941 r. na tyły wojsk fińskich i niemieckich wysyłano zarówno

Pojedynczych zwiadowców (przeważnie narodowości fińskiej), jak i całe grupy

zwiadu, w tym kobiety. Działając w niezwykle trudnych warunkach terenowych,

klimatycznych i demograficznych, zdobywały one i przekazywały nieocenione

wprost dane rozpoznawcze. W działalności tej szczególnie wyróżniał się oddział

rozpoznawczy sztabu Floty Północnej, kierowany przez mjr. L. Dobrotina. Wy-

syłał on systematycznie dzięki współdziałaniu z okrętami podwodnymi i kutrami

torpedowymi grupy zwiadowców w rejon Petsamo oraz na wybrzeża norweskiej

389

prowincji Finnmark. Dzięki temu uzyskano dość dokładne informacje o wszyst-

kich przedsięwzięciach militarnych, gospodarczych i politycznych niemieckich

okupantów

Dzięki nasileniu działalności rozpoznawczej (w tym również lotniczej) za

równo sztab Frontu Karelskiego, jak i dowództwo 14 Armii dysponowały dość

dokładnymi danymi o systemie obrony XIX KG. Na tej podstawie doszły do

wniosku, iż jej przełamanie winno nastąpić na froncie 2 DG. Odcinek ten był

wprawdzie najtrudniejszy do pokonania ze względu na słabą sieć komunikacyj

ną, lecz stwarzał możliwości łatwiejszego przerwania frontu i przeprowadzenia

manewru głębokiego obejścia wojsk broniących się nad Zachodnią Lica.

W celu wykonania pierwszego zadania wojska 14 Armii zaczęły się stopniu

wo zbliżać do pozycji nieprzyjaciela w tym rejonie. Zadanie to wykonywał w

miesiącach letnich 126 LKP gen. mjr. W. Sołowiowa na lewym skrzydle armii, a

następnie (na początku września) jego sąsiadka z prawej - 10 DPGw gen. mjr

Ch. Chudałowa - która po przekazaniu swego odcinka obrony 14 DP gen. mjr. F

Korotkowa przesunęła swe szyki bojowe na południe od jeziora Czapr. Równo

cześnie rozbudowywano sieć dróg dofrontowych i rokadowych. W pracach brało

udział 15 batalionów drogowych

Wstępny zamiar operacji zaczepnej 14 Armii gen. Mierieckow przedstawił

Kwaterze Głównej Armii Czerwonej 25 sierpnia. Ponieważ jej przeprowadzenie

wymagało znacznego wzmocnienia wojsk 14 Armii, w której skład wchodziły jedy-

nie 2 dywizje piechoty (10 DPGw i 14 DP) oraz 126 LKP (2 brygady), 12 i 16 BPM

i wojska 23 RU, po akceptacji zamiaru rozpoczęto dyslokację związków i jednostek

wzmocnienia oraz wsparcia. Murmańską linią kolejową przetransportowano z pasa

obrony 7 Armii sztab 99 KP oraz 2 dywizje piechoty, a z 32 Armii -jedną. Dywizje

te weszły w skład 99 KP gen. mjr. S. Mikulskiego. Brały udział w operacji swir-

sko-pietrozawodzkiej, lecz nie miały żadnego doświadczenia w działaniach na Da-

lekiej Północy. Miało to -jak się później okazało - pewien wpływ na przebieg walki.

Doświadczeń takich nie miał też 127 LKP (3 brygady), przedyslokowany również

z odcinka frontu 7 Armii, pod nowym dowództwem gen. mjr. G. Żukowa, a także

inne związki i jednostki przydzielone 14 Armii: dwudywizyjny 31 KPgen. mjr

M. Absaljamowa oraz 45, 67 i 341 dywizje piechoty, 7 BPanc płk. N. Jurienko

wa, dwa pułki czołgów (w tym 73 pczc) i 2 pułki ciężkich dział pancernych

Wraz z wojskami lądowymi na lotniska za kołem podbiegunowym przeniesiono

związki 7 ALot gen. płk. I. Sokołowa, które ubezpieczały dotąd operacje pości-

gowe 26 i 19 Armii. Między 1 a 4 października przeniesiono 25 pułków lotniczych-

lecz nie zdołano na czas dyslokować jednostek tyłowych i obsługi lotnisk.

390

W wyniku tak znacznego wzmocnienia wojsk 14 Armii uzyskała ona znacz

ną przewagę nad wojskami XIX KG, zwłaszcza na głównym kierunku uderzenia

Wydzielone do operacji zaczepnej związki 14 Armii i Floty Północnej liczyli

bowiem ogółem 102 tys. żołnierzy, 1200 dział i 1162 moździerze oraz 97 czół-

gów. Na głównym kierunku uderzenia skoncentrowano 70 tys. żołnierzy, 792

działa, 822 moździerze i wszystkie czołgi, uzyskując przewagę w ludziach 3,2 1

w artylerii 3,5:1, w moździerzach 4:1. W lotnictwie uzyskano na całym froncie

przewagę 6,1:1; przewaga w broni pancernej wynosiła 3:1, z tym że na głownym

kierunku była bezwzględna''".

Flota Północna wydzieliła dla przeprowadzenia operacji pod kryptonimem

„West" grupę wojsk lądowych i desantowych, w których skład wchodziły 2 bry

gady piechoty morskiej oraz mniejsze oddziały desantowe.

Całą operację petsamsko-kirkeneską podzielono na trzy etapy. Na etapie

pierwszym przewidziano przełamanie obrony XIX KG w szesnastokilometro-

wym pasie na południe od jeziora Czapr i opanowanie dzięki manewrowi obej

s'cia Luostari i Petsamo. Na drugim etapie zamierzano zlikwidować resztki XIX KG

oraz rozbić odwody operacyjne 20 AG w wypadku wprowadzenia ich do walki w

rejonie na zachód od Petsamo i Luostari oraz - wspólnie z desantami Floty Pół-

nocnej - wyjść na linię granicy z Norwegią; a także opanować zagłębie niklowe

Kolosjoki. Na trzecim etapie zamierzano rozwinąć natarcie w norweskim Finn-

marku na miejscowość Nautsi. Cała operacja miała być przeprowadzona w ciągu

17 dni w średnim tempie 6-7 km dziennie i zakończona przed obfitszymi opada-

mi śniegu

b) Klęska XIX Korpusu Górskiego

Operacja petsamsko-kirkeneską rozpoczęła się 7 października silnym przy

gotowaniem artyleryjskim, w którym wzięło udział 16 pułków artylerii, 6 puł-

ków moździerzy oraz 2 brygady i 3 pułki artylerii rakietowej - łącznie 1008 luf

wyrzutni. Ze względu na złe warunki atmosferyczne zrezygnowano z lotniczego

przygotowania natarcia. Jedynie pułk szturmowy mjr. Pawła Kutachowa (póź-

niejszego głównego marszałka wojsk lotniczych ZSRR) zaatakował na niskiej

wysokości pozycje 2 DG. Po dwuipółgodzinnym przygotowaniu artyleryjskimi

przeszły do natarcia jednostki 131 KPgen. mjr. Z. Aleksiejewa (10 i 14 dywizje

piechoty) oraz 99 KP gen. mjr. S. Mikulskiego (65, 114 i 368 dywizje piechoty

brygada pancerna i 2 pułki czołgów).

392

W pierwszym dniu walki zadanie wykonały: 131 KP, który przełamał głów-

ną linię obrony 2 DG na odcinku 5,5 km, opanowując silny batalionowy węzeł

oporu „Katschberg" na wzgórzu 297,1 (Mały Karikwajwisz), docierając do rzeki

stówka, oraz 126 LKP, który niepostrzeżenie obszedł pozycje 2 DG i przeprawił

je przez Titowkę w najwęższym jej miejscu (ok. 30 m szerokości).

Grupa gen. por. B. Pigarewicza wiązała walką siły 6 DG i 388 BGren. Nad

Zatoką Motowską i na przesmyku półwyspów Średniego i Rybackiego, bronionym

zez dywizyjną grupę gen. van den Hoopa (5 batalionów piechoty, 2 dywizjony

artylerii i dywizjon moździerzy), nie prowadzono na razie aktywnych działań.

Nową sytuację analizowało dowództwo 14 Armii i Frontu Karelskiego. Nie-

powodzenia 99 KP przypisywano nieskuteczności przygotowania artyleryjskie-

go oraz brakowi doświadczenia w prowadzeniu walki w tundrze. Wychodząc z

założenia, iż ogień nieprzyjaciela będzie mniej skuteczny w nocy, gen. Mieriec-

kow rozkazał 99 KP ponowić atak o północy. Nocny szturm przyniósł częściowy

sukces - opanowanie węzła oporu „Wenediger" (wzgórze 373,1) oraz obejście i

częściowe opanowanie innych węzłów i punktów oporu, bronionych przez pod-

oddziały 137 psg, 67 batalion kolarzy i 111 batalion zapasowy. Przepraw na Ti-

towce nie udało się uchwycić pułkom 65 DP, gdyż broniąc się, bataliony 136 psg

przeprowadziły kilka kontrataków, wspartych przez samoloty szturmowe.

Walka 99 KP o osiągnięcie pełnego sukcesu w przełamaniu głównego pasa obro-

ny 2 DG oraz uchwycenie przepraw na Titowce trwała do godzin rannych 9 paź-

dziernika.

8 października wieczorem, po analizie meldunków wszystkich trzech korpu-

sów, dowódca Frontu Karelskiego postawił 131 KP zadanie przecięcia drogi Pet-

samo-Titowka, a 99 KP- zdobycia Luostari.

W tym dniu gen. Rendulic wydał rozkaz zniszczenia dróg za pomocą bomb

ze składów lotniczych w Luostari oraz nakazał dowódcy XIX KG wzmocnić

2 DG odwodową Brygadą Rozpoznawczą „Norwegia". Dowódca XIX KG wzmoc-

nił także 2 DG batalionem zmotoryzowanym ze zgrupowania gen. van den

Hoopa, osłabiając tym samym obronę przesmyku półwyspów

. Tymczasem w

nocy z 9 na 10 października jednostki Floty Północnej rozpoczęły operację „West".

Składały się na nią następujące przedsięwzięcia:

1. W zatoce Mała Wołkowaja (Pikku Maativuono) desantowano 63 BPM

(około 3 tys. żołnierzy) z zadaniem oskrzydlenia wojsk grupy van den Hoopa i

odcięcia jej drogi na Porovaarę i Petsamo.

2. Desant ten, jak i wysadzony kilka godzin wcześniej oddział zwiadow-

czo-dywersyjny, były maskowane demonstracyjną akcją w Zatoce Motowskiej.

393

Pozorowany desant z udziałem kilku niszczycieli zdezorientował niemieckie do-

wództwo, dzięki czemu 63 BPM wykonała zadanie, ponosząc minimalne strat)

3. 3 października o trzeciej trzydzies'ci, po przygotowaniu artyleryjskim. w

którym brało udział 349 dział i moździerzy, przeszły do natarcia na przesmyku

394

półwyspu Średniego oddziały 12 BPM płk. W. Rassochina oraz 338 bsap i kilka

mniejszych pododdziałów.

Ponieważ 12 BPM przełamała niemiecką obronę, dowódca XIX KG gen.

f. Jodl w godzinach rannych nakazał odwrót 6 DG i grupy van den Hoopa".

Wojska hitlerowskie stawiały natomiast nadal zacięty opór podchodzącym

Do Luostari związkom 99 KP. Ponieważ po bezdrożach tundry nie nadążała arty-

Leria, oddziały radzieckie wspierały tylko samoloty 7 ALot. Nad polem bitwy

toczyły się zacięte walki o panowanie w powietrzu.

10 października inspekcję pozycji 2 DG przeprowadził gen. Rendulic. Po zapo-

znaniu się z sytuacją rozkazał dowódcy XXXVI KG gen. Voglowi przerzucić w

rejon Salmijarvi 163 DP gen. Rubla. Do jej przetransportowania postanowiono użyć

wszystkich dostępnych samochodów ciężarowych. Zadaniem 163 DP była obrona

Salmijarvi i Kolosjoki. 2 DG miała powstrzymać natarcie 99 KP na Luostari.

O wyniku boju o Luostari przesądziło opanowanie przez 126 LKP rozwidle-

nia dróg na zachód od miasta. Nieoczekiwane pojawienie się wojsk radzieckich

na tyłach obrony 2 DG zaskoczyło dowództwo niemieckie. Gen. mjr W. Soło-

wiow zorganizował na rozwidleniu obronę okrężną. Gen. Rendulic skierował prze-

ciwko korpusowi 307 pp 163 DP. Ponieważ w 126 LKP kończyła się amunicja,

gen. Mierieckow zarządził zorganizowanie „mostu powietrznego" z udziałem lek-

kich samolotów PO-2. Dostarczały one korpusowi amunicję i żywność. Rozwi-

dlenie dróg zostało utrzymane i związki 99 KP wraz ze 126 LKP rozbiły luostar-

skie zgrupowanie XIX KG.

Po opanowaniu Luostari 126 LKP wykonał piętnastokilometrowy marsz po

bezdrożach i 13 października rano opanował odcinek drogi Petsamo-Tarnet-Kir-

kenes. W tym czasie związki 99 KP, wspierane przez 7 BPanc, nacierały wzdłuż

drogi Luostan-Petsamo, a 131 KP - zbliżały się do drugiego z tych miast od

południowego wschodu.

Drogę z Zachodniej Licy do Petsamo, którą wycofywały się oddziały 6 DG i

388 BGren, 10 października przecięły jednostki 14 DP. Silne kontrataki wojsk hitle-

rowskich zmusiły dowództwo 14 Armii do skierowania w ten rejon 368 DP, która

nacierała na Petsamo. Manewr jej oddziałów trwał jednak zbyt długo i 14 DP nie

Wytrzymała nacisku wojsk 6 DG, opuszczając zajmowane pozycje. Droga na Petsa-

mo znalazła się znów w rękach niemieckich. Po ponownym jej przecięciu ariergar-

dowa 388 BGren zmuszona została do porzucenia sprzętu i wycofywania się po

bezdrożach.

W zaciętych bojach w pobliżu Kaakurijarvi wojska niemieckie poniosły znacz-

ne straty, oceniane na około 2 tys. zabitych i jeńców. W pobliżu Kaakuri 13 paź-

395

dziernika doszło do połączenia się 131 KP z wojskami gaipy gen. Pigarewicza, któ-

ra została rozformowana; jej związki weszły w skład korpusów piechoty 99 i 131

Istotną rolę w opanowaniu Petsamo odegrała operacja desantowa w Liinaha-

mari. Okręty Floty Północnej w nocy z 12 na 13 października desantowały w

porcie oddział piechoty pod dowództwem mjr. N. Timofiejewa, liczący 658 żoł-

nierzy, który zdobył baterię artylerii nadbrzeżnej 290 mm i do godziny dziewięt-

nastej 13 października opanował port.

Opanowanie przez wojska radzieckie Liinahamari odcięło XIX KG drogę od-

wrotu morzem i zmusiło do cofania się na Kirkenes. Sytuacja niemieckich wojsk

broniących Petsamo pogarszała się z godziny na godzinę. Po zajęciu Porovaary od-

działy 63 BPM sforsowały 14 października zatokę położoną 1,5 km na północ od

Trifony, a 14 DP zdobyła Kaakuri. 72 BPM 126 LKP przecięła drogę Petsamo-

Tamet, a 7 BPanc - skrzyżowanie dróg Luostari-Petsamo i Titowka-Tamet. W rejo-

nie Petsamo-Parkkina-Trifona odcięte zostały 2 bataliony 136 psg, resztki 388 BGren,

2 batalion 137 psg oraz inne pododdziały - ogółem 3,5 tys. żołnierzy. W godzinach

rannych 15 października, po sforsowaniu przez oddziały 14 DP ujs'cia Petsamojoki,

walki przeniosły się na przedmieścia Petsamo. Niemieckie oddziały, porzucając ciężki

sprzęt, wycofywały się w nieładzie przez bezdroża tundry na Kirkenes.

Opanowanie Luostari (12 października) oraz Petsamo (15 października) za-

kończyło pierwszy etap operacji zaczepnej 14 Armii Frontu Karelskiego oraz

Floty Północnej. Trwał on 9 dni i doprowadził do rozbicia głównych związków

taktycznych XIX KG, które według danych radzieckich straciły około 18 tys.

zabitych i rannych oraz 713 jeńców, a także znaczne ilości broni i sprzętu (woj-

ska radzieckie zdobyły 157 dział, 60 moździerzy, 456 kaemów, 5800 karabinów

i peemów, 50 radiostacji, 164 ciągniki, 367 samochodów, 400 koni i około 200

składów z materiałami wojennymi

Jeszcze przed zakończeniem walk o Petsamo dowództwo 14 Armii skiero-

wało po osi Luostari-Salmijarvi 114 DP 99 KP z zadaniami rozpoznawczymi.

Nie wdawała się ona w walkę z niemieckimi oddziałami osłonowymi, przestrze-

gając zalecenia Kwatery Głównej Armii Czerwonej, by przed zajęciem Petsamo

nie podchodzić do Salmijarvi i nie próbować odcinać odwrotu hitlerowskim od-

działom z rejonu Kolosjoki tzw. drogą niklową na Kirkenes.

Dowódca 14 Armii 17 października wydał rozkaz operacyjny opanowania

rejonu Kolosjoki oraz Salmijarvi i Achmalachti. Główne uderzenie na tym etapie

operacji miały wykonać: 31 KPgen. mjr. M. Absaljamowa (który nie brał jeszcze

397

bezpośredniego udziału w walkach) oraz 99 KP. 31 KP miał nacierać wzdłuż

drogi Luostari-Kolosjoki, a 99 KP wzdłuż drogi Luostari-Achmalachti. Drogi

te, obiegając jezioro Kuotsjarvi, łączyły się na jego zachodnim brzegu w Sal-

mijarvi. 127 LKP miał obejść zgrupowania wojsk niemieckich, broniących od

południa rejonu Kolosjoki-Salmijarvi, i uchwycić do 21 października rejon Kolo

sjoki oraz utrzymać go do nadejścia głównych sił armii. 131 KP wraz ze 126 LK.P

miały osłaniać prawe skrzydło grupy uderzeniowej armii, osiągając granicę z

Norwegią na odcinku od Vuoremi na wybrzeżu Morza Barentsa do Achmalachti

i współdziałając z desantami Floty Północnej, nacierać na Tarnet

Dowództwo 20 AG po utracie Luostari i Petsamo oceniało sytuacje XIX K( i

jako katastrofalną. 15 października gen. Rendulic przeprowadził odprawę w kwa-

terze gen. K. Riibla (dowódcy 163 DP, który stanął na czele doraźnie utworzonej

grupy korpuśnej, złożonej z 2 DG, 163 DP i Brygady Narciarskiej KM z Grupy

Krautlera) z udziałem dowódcy XIX KG gen. F. Jodła i byłego dowódcy 2 DG, a

następnie XIX KG, gen. R. Hengla.

Narada przebiegała pod znakiem ostrych spięć i wzajemnych zarzutów. W

konsekwencji gen. Rendulic zdecydował, iż rejonu Kolosjoki mają bronić związ-

ki XXXVI KG, a 2 DG wejdzie do drugiego rzutu, by „otrząsnąć się" z poniesio-

nej klęski. Związki XIX KG otrzymały zadanie obrony drogi Tarnet-Kirkenes

oraz wybrzeża fiordu Varanger".

Natarcie głównego zgrupowania 14 Armii na Kolosjoki-Salmijarvi, rozpo-

częte 18 października po czterdziestopięciominutowym przygotowaniu artyle-

ryjskim, zaczęło rozwijać się pomyślnie. Wojska grupy bojowej Riibla nie wy-

trzymały zdecydowanego ataku 31 KP, prowadzonego wzdłuż drogi Luostari-

Kolosjoki: 367 DP przełamała pozycje 163 DP i w pierwszym dniu natarcia prze-

sunęła się do przodu o 6-7 km. Po pierwszym dniu walk wydawało się więc, iż

wojska XXXVI KG rozpoczęły ogólny odwrót, wobec czego gen. Mierieckow

wydał rozkaz przejścia do natychmiastowego pościgu, by do końca dnia 19 paź-

dziernika opanować rejon Nikkeli i Salmijarvi. Odbiło się to negatywnie na orga-

nizacji dalszego natarcia oraz współdziałania wojsk lądowych z lotnictwem. Na-

stępnego dnia 14 DP 99 KP w wyniku ciężkich walk zdołała opanować jedynie

silnie bronioną linię wzgórz, a 167 DP 131 KP - zepchnąć pododdziały niemiec-

kie z rubieży rzeki Soukarjoki. Jedynie 127 LKP, obchodząc prawe, południowe

skrzydło obrony wojsk grupy Riibla, szybko posuwał się do przodu i wyszedł w

rejon wzgórza 555,3.

Nasilający się opór wojsk grupy Riibla zmusił radzieckie dowództwo do prze

wartościowania poprzedniej oceny sytuacji. Natarcie piechoty wsparte zostało

398

przez lotnictwo 7 ALot, zwłaszcza przez samoloty szturmowe. Również lotnic-

two niemieckie zaktywizowało działalność, w wyniku czego ponownie wywią-

zały się zacięte walki powietrzne.

Ataki na poszczególne węzły oporu, położone na pasmach wzgórz Petsamo

Tunturit, zakończyły się powodzeniem. Pododdziały 367 DP dotarły 20 paździer-

nika na przedpola Nikkeli i Kolosjoki. W tym dniu o godzinie dwudziestej czwartej

dowódca 127 LKP zameldował, że jego oddziały uchwyciły i utrzymują odcinek

drogi z Kolosjoki do Salmijarvi. Oznaczało to, iż odcięta została droga odwrotu

wojsk niemieckich broniących Kolosjoki, ocenianych przez sztab 14 Armii na

8-9 batalionów piechoty oraz 4-5 dywizjonów artylerii. Odwrót tak znacznych

sił przez jezioro Kuotsjarvi był niemożliwy ze względu na brak środków przepra-

wowych

Dalszy rozwój wydarzeń dowiódł jednak, iż rachuby te okazały się błędne,

gdyż 127 LKP opanował w istocie boczną drogę z Kolosjoki do składów, która

nie widniała na będących w dyspozycji 14 Armii mapach z 1936 r. Dlatego też

gdy obydwa radzieckie korpusy piechoty po wprowadzeniu do walki swych dru-

gorzutowych dywizji wznowiły 21 października natarcie, wojska grupy Riibla

zaczęły opuszczać rejon Kolosjoki, wysadzając w powietrze, paląc i niszcząc

wszystkie urządzenia kopalni niklu. Po całonocnych walkach 22 października w

godzinach rannych rejon Kolosjoki został zdobyty przez wojska 31 KP. W tym

czasie związki 99 KP zajęły Achmalachti i przecięły drogę niklową z Salmijarvi

do Kirkenesu, a w dniu następnym sforsowały graniczny system jezior (odnogi

Paatsjoki) i wkroczyły na teren Norwegii, na północ od Svanviku. Uprzednio, już

18 października, granicę norweską wzdłuż drogi Petsamo-Tarnet przekroczyła

45 DP gen. mjr. I. Panina, która po rozformowaniu grupy gen. Pigarewicza we-

szła w skład 131 KP. Po sforsowaniu rzeki Vuoremijoki nawiązała kontakt bojo-

wy z oddziałami niemieckiej 503 Pol. BLot. 45 DP wsparła 14 DP, podczas gdy

398 DP przekazała ochraniany dotychczas odcinek wybrzeża do granicy z Nor-

wegią wojskom 2 RU. Następnie nacierała wspólnie z desantowym 4 bpm 12 BPM,

po sforsowaniu Vuoremijoki, na Starbukten i Tamet wzdłuż wybrzeża. W nocy z

21 na 22 października oddziały 45 DP zaskakującym atakiem opanowały Star-

bukten i mimo kontrataków 503 Pol. BLot, wspartych silnym ogniem baterii ar-

tylerii nadbrzeżnej z rejonu Kirkenesu oraz moździerzy z zachodniego brzegu

Jarfjordu, zdobyły Tamet. Tym samym do 22 października również wojska 131 KP

wykonały zadania di "ugiego etapu operacji™.

Zdecydowane działania zaczepne wojsk 14 Armii na drugim etapie operacji

pokrzyżowały plany dowództwa 20 AG mające na celu powstrzymanie na pe-

399

wien czas radzieckiego natarcia, umożliwiając uporządkowanie odwrotu swych

wojsk, ewakuację składów oraz urządzeń kopalni nikJu. Rozmach radzieckiego na-

tarcia, mimo iż drugorzutowe dywizje wszystkich korpusów nie zostały właściwie

wprowadzone do walki, pokrzyżował plany hitlerowskiego dowództwa. Usprawie-

dliwiając klęskę wojsk grupy Rubla, szef sztabu 20 AG gen. Hólter porównał jej

front do „silnie napiętej tas'my gumowej", która została przerwana. Obydwie pod-

grupy - północna (osłaniająca Achmalachti) i południowa (osłaniająca zagłębia ni-

klowe) - nie wytrzymały uderzenia piechoty, silnie wspartej artylerią, czołgami

oraz lotnictwem szturmowym. Na nic zdało się wprowadzenie do walki oddzia-

łów rozbitej 2 DG, Brygady Narciarskiej „Finlandia", 776 brozp, batalionu strzel

ców 6 DG SS i innych mniejszych pododdziałów, które wsparły 163 DR W ocenie

sztabu 14 Armii w trakcie pięciodniowych walk nieprzyjaciel stracił około 5 tys.

zabitych, 88 dział, 100 samochodów, 13 traktorów i wiele sztuk broni ręcznej

c) Wyzwolenie norweskiego Finnmarku

Zdobycie przez wojska radzieckie zagłębia niklowego Kolosjoki, a także

Salmijarvi, Achmalachti i Tarnetu, stworzyło warunki do natarcia w głąb północ-

nej Norwegii na Kirkenes i Neiden. Jednocześnie opanowanie całego okręgu Pie

czengi (dawnego Petsamo), który zgodnie z porozumieniem fińsko-radzieckim

przypadł Związkowi Radzieckiemu, wymagało ścigania cofających się wojsk

grupy Rubla na Nautsi i Ivalo. Tak więc dalsze działania 14 Armii miały być

prowadzone w rozbieżnych kierunkach. Były one wprawdzie sprzeczne z zasada

koncentracji sił, jednak dowództwo Frontu i Sztab Generalny Armii Czerwonej

uznały je za możliwe ze względu na rozbicie podstawowych związków 20 AG i

ogólnie korzystną sytuację strategiczno-operacyjną

Innym problemem - natury polityczno-wojskowej - była sprawa wyzwole

nia północnej Norwegii. Rozważano go już wiosną 1944 r. Był także przedmio-

tem wymiany zdań między Stalinem i Churchillem podczas moskiewskiego spo

tkania obydwu mężów stanu w dniach 9-18 października 1944 r. Stalin powrócił

znów do koncepcji wspólnego radziecko-alianckiego desantu w północnej Nor

wegii w celu odcięcia wycofującej się z Finlandii 20 AG. Ponieważ Churchil

ustosunkował się do tej propozycji negatywnie, radzieckie dowództwo nie mo

gło planować wyzwolenia większego obszaru północnej Norwegii. Nie było to

celowe z punktu widzenia radzieckiej strategii, a zaangażowałoby na dłuższy

czas znaczne siły i środki.

400

Sukcesy wojsk Frontu Karelskiego, które w krótkim czasie zbliżyły się do

granic Norwegii, skłoniły jej emigracyjny rząd do zajęcia się problemem uczest-

nictwa oddziałów norweskich w wyzwalaniu swego kraju. W tej sprawie poseł

Norwegii w Moskwie R. Andvord zwrócił się 15 października do ludowego ko-

misarza spraw zagranicznych z prośbą o zgodę na udział w walkach bądź regu-

larnych oddziałów norweskich, bądź organizowanych w Szwecji tzw. oddziałów

policyjnych. Jednocześnie w imieniu rządu prosił o przyjęcie norweskiej misji

wojskowej. Rząd radziecki, biorąc pod uwagę porozumienie między rządem Nor-

wegii a rządami ZSRR, USA i Wielkiej Brytanii z 17 maja 1944 r., wyraził zgodę

na wszystkie te postulaty. Jednak ich realizacja wymagała czasu oraz pokonania

wielu trudności, związanych zwłaszcza z brakiem transportu. Dopiero 30 paź-

dziernika udało się rządowi norweskiemu skierować do Murmańska kompanię

strzelców górskich (liczącą 300 żołnierzy), grupę organizacyjno-sztabową oraz

kilka tysięcy ton zaopatrzenia. Jednocześnie odpłynęła tam norweska misja woj-

skowa, na której czele stanął płk A. Dahl

W momencie dotarcia wojsk radzieckich do granicy norweskiej dowódca

Frontu Karelskiego przedstawił Kwaterze Głównej Armii Czerwonej koncepcję

natarcia na Kirkenes. Po uzyskaniu zgody w godzinach rannych 23 października

związki 14 Armii otrzymały nowe zadania bojowe: 31 KP miał opanować lotni-

sko Vanchatalvikjula (nazywane przez Niemców Salmijarvi) i nacierać w kierun-

ku południowo-zachodnim, wzdłuż drogi na Nautsi; 127 LKP miał osłaniać pra-

we skrzydło 31 KP, nacierając wzdłuż zachodniego brzegu rzeki Paatsjoki. Główne

zgrupowanie sił armii- 131 KP i 99 KPoraz 126 LKP-miało nacierać w kierun-

ku północno-zachodnim na Kirkenes, z tym że ta ostatnia jednostka powinna do

godzin rannych 26 października uchwycić drogę Kirkenes-Neiden i odciąć gar-

nizonowi Kirekenesu drogę odwrotu

O ile działania 31 KP i 127 LKP w związku z szybkim odwrotem wojsk

grupy Rubla i 2 DG polegały w zasadzie na pościgu i cięższe walki prowadzone

były tylko na kilku umocnionych rubieżach osłonowych, gdzie oddziały niemieckie

usiłowały powstrzymać na pewien czas jednostki radzieckie, o tyle walki o Kir-

kenes były bardziej zacięte. Związki 131 KP odparły 23 października zaciekłe

kontrataki oddziałów 210 DP, wspartej ogniem artylerii nadbrzeżnej z rejonu Kir-

kenesu. W nocy z 23 na 24 października oddziały korpusu sforsowały na ło-

dziach i amfibiach Jarfjord i w końcu dnia wyszły na wschodni brzeg Bókfjordu.

W tym czasie związki 99 KP podchodziły do Kirkenesu od południa, a 126 LKP,

tocząc walki z osłonowymi pododdziałami 6 DG w rejonie Langfjordu, kierował

się na Neiden.

401