Konecki Tadeusz. Skandynawia w drugiej wojnie ?wiatowej

Подождите немного. Документ загружается.

Nie lepsze wies'ci napływały też ze Szwecji. W grudniu 1942 r. przeprowa

dzono w tym kraju mobilizację uzupełniającą. Według niektórych danych pod broń

powołano pół miliona ludzi. W pierwszych dniach stycznia 1943 r. gen. Thórnell

wydał rozkaz, w którym uprzedził armię i społeczeństwo, że w wypadku napaści

na kraj kapitulacja nie wchodzi w rachubę, a wszelkie pogłoski o niej z góry

należy uznać za wrogą dywersję. Posunięcia te nakazywały przewartościowanie

dotychczasowych poglądów dotyczących szwedzkiej armii i jej zdolności bojo-

wej. Gen. Bamler coraz bardziej był przekonany, że w działaniach zmierzających

do opanowania Szwecji trzeba będzie użyć dużych związków pancernych i lotni-

czych, a więc sił o wiele większych, niż początkowo zakładał.

Ponieważ z informacji przekazanych przez Abwehrę wynikało, iż główne

zgrupowania wojsk szwedzkich znajdują się na zachód od jeziora Wener, na pół-

nocy w rejonie Boden oraz na południowym wschodzie i w rejonie Sztokholmu,

gen. Bamler uznał za konieczne utworzenie 3 zgrupowań uderzeniowych, wspie-

ranych mniejszymi siłami. Główny atak wykonać miało zgrupowanie w sile kor-

pusu pancernego, dywizji zmotoryzowanej i 3 dywizji piechoty z rejonu Tron-

dheim-R0ros przez Óstersund w kierunku portu Sundsvalł nad Zatoką Botnicką.

Jego celem było przecięcie połączeń między Szwecją północną i środkową oraz

otwarcie połączenia morskiego przez Zatokę Botnicką z Finlandią. W tym celu

Bamler przewidywał nadto desantowanie przez Zatokę Botnicką 163 DP wcho-

dzącej w skład 20 AG w Finlandii.

Drugie zgrupowanie uderzeniowe, złożone z 2 dywizji piechoty, miało wią-

zać wojska szwedzkie zgrupowane na północ od jeziora Wener. Zapewniłoby to

powodzenie kombinowanego ataku trzeciego zgrupowania, wymierzonego na

Góteborg: 3 dywizje piechoty, nacierające z rejonu na wschód od Oslo, wspoma-

gać tu miała dywizja zaokrętowana w Danii. Na północy, z rejonu Narwiku i

Troms0, wzdłuż linii kolejowej, prowadzącej do zagłębia Kiruna-Gallivare, ope-

rować miały 2 wzmocnione pułki piechoty. Ostateczne okrążenie Szwecji miało-

by się dokonać po zajęciu przez desant oddziałów z Estonii wyspy Gotlandndii

związaniu walką oddziałów szwedzkich w prowincji Skania.

Taki plan gen. Bamler przedstawił szefowi sztabu 5 Floty Powietrznej gen. Nielse-

nowi, który już wcześniej otrzymał polecenie wykonania zdjęć lotniczych obiek-

tów wojskowych i umocnień obronnych na terytorium Szwecji. Nielsen wyraził

jednak poważne wątpliwości, czy 5 Flota oprócz przewidzianych zrzutów spado-

chronowych zdoła zapewnić tak szeroko zaplanowanej operacji skuteczne wsparcie

lotnicze. Mimo to Bamler na początku lutego wysłał plan przez specjalnego ku-

riera do Kętrzyna.

342

343

zakrawało na awanturnictwo. Charakterystyczne też, iż w zapisie rozmowy mię

dzy Bamlerem a Jodlem, przeprowadzonej 15 lutego, brak jest wzmianki o oma

wianym planie

Nie do przyjęcia były też w sytuacji militarnej Trzeciej Rzeszy żądania Bam-

lera dotyczące wzmocnienia Armii „Norwegia" do 17 dywizji, w tym 2 pancer-

nych. Było to wręcz niewykonalne. Tak też ocenił te postulaty zastępca Jodla

gen. Walter Warlimont, wskazując na trudności w użyciu tak znacznej masy czoł

gów, transporterów i samochodów w środkowej Szwecji. Według Warlimonta

większe szanse powodzenia na tym kierunku miałyby dywizje górskie.

Zastrzeżenia OKW wzbudził też plan przeprawiania przez najszerszą część

Zatoki Botnickiej 163 DP gen. Karla Rubla, która broniła się na newralgicznym

odcinku frontu w północnej Finlandii. Dowództwo 20 AG nie miało w odwodzie

odpowiednich sił, które mogłyby ją zastąpić. Również desant wojsk na Gotlandii

uznano za przedsięwzięcie zbyt ryzykowne - nie tylko ze względu na jej obronę

lecz też na operującą tu marynarkę szwedzką, która w końcu 1942 r. dysponowa

ła 3 lekkimi krążownikami, 17 niszczycielami, 23 okrętami podwodnymi. 16

kutrami torpedowymi i 16 trałowcami. Wprawdzie dowództwo Kriegsmarine stało

na stanowisku, że dla jej unieszkodliwienia wystarczy zaminować wyjs'cia ze

szwedzkich portów, szczególnie Sztokholmu, Goteborga i Karlskrony, lecz jak

wskazywało dotychczasowe dos'wiadczenie podobne operacje nie zawsze przy-

nosiły pożądane efekty. Z kolei dowództwo Kriegsmarine wzbraniało się przed

wprowadzeniem na wody Bałtyku większych sił z portów północnej Norwegii.

Poważne zastrzeżenia w planie budziło też pozbawienie Norwegii w czasie

ataku na Szwecję niemal zupełnie wojsk, których głównym przecież zadaniem

była obrona jej wybrzeży przed ewentualnym desantem alianckim. Poza tym w

OKW doskonale zdawano sobie sprawę, że dywizje Armii „Norwegia" nie przed-

stawiają tej wartos'ci bojowej, co dywizje walczące na froncie wschodnim i w

Afryce.

Z tych wszystkich względów Sztab Dowodzenia Wehrmachtu nie widział

możliwos'ci realizacji w najbliższym czasie planu, który otrzymał kryptonim „Po-

larfuchs". Zdecydowano się więc szukać rozwiązań oszczędniejszych, w których

zaangażowane zostałyby głównie te siły, którymi Armia „Norwegia" aktualnie

dysponowała. O tych sprawach poinformował Bamlera osobiście gen. Jodl. Po-

wołując się na kategoryczne żądanie Hitlera, nakazał zarazem jak najdalej idącą

dyskrecję i załatwienie wszystkich spraw w drodze ustnych rozkazów.

344

Planowanie operacji zaczepnych przeciwko Szwecji nabrało konkretnego

charakteru dopiero w połowie marca 1943 r. Gen. Falkenhorst 13 marca zamel-

dował Hitlerowi, iż liczy się z alianckim desantem w Norwegii wczesną wiosną,

a siły którymi dysponuje, są zbyt szczupłe, by nadać obronie norweskiego wy-

brzeża należytą głębokość. Wówczas Hitler rozkazał rozwinąć 25 DPanc w peł-

nowartościowy związek pancerny, wyposażony dla osiągnięcia przewagi nad

wojskami szwedzkimi w średnie czołgi. Kilka dni wcześniej - 8 marca - Sztab

Dowodzenia Wehrmachtu przygotował rozkaz dla AOK „Norwegen" z żądaniem

opracowania wniosków na wypadek przejścia Szwecji na stronę aliantów. Pro-

jekt rozkazu nie został jednak zatwierdzony przez Alfreda Jodła, który 2 dni póź-

niej przekazał ustnie szefowi sztabu 20 AG gen. Ferdinandowi Jodłowi i szefowi

Oddziału Operacyjnego AOK „Norwegen" ppłk. B. von Lossbergowi dyrekty-

wę, nakazującą wspólne przygotowanie przez obydwie armie zwięzłego studium

dotyczącego prowadzenia działań w rejonie Skandynawii w zmienionej sytuacji

wojskowo-politycznej. Założono, iż Finlandia nie zmieni swej postawy i nie doj-

dzie do wspólnych brytyjsko-radzieckich działań na tym obszarze ze względu na

odmienność interesów. Zresztą w meldunku 20 AG z 18 lutego zasygnalizowano

wycofywanie z frontu pewnych jednostek radzieckich. Zmiana sytuacji wojsko-

wej nastąpiłaby w razie efektywnego natarcia wojsk radzieckich na Froncie Swir-

skim i wzdłuż murmańskiej linii kolejowej w kierunku północnym oraz lądowa-

nia aliantów w Norwegii. Gdyby Szwecja przeszła na stronę aliantów i 20 AG

zostałaby zaatakowana od strony granicznej rzeki Torne (fin. Tornio), Finlandia

znalazłaby się w bardzo ciężkiej sytuacji. W ocenie OKW taka operacja aliancka

byłaby bardziej prawdopodobna niż lądowanie w północnej lub środkowej Nor-

wegii w celu przebijania się na południe".

Dowództwa obydwu armii, wykonując polecenie OKW, ustaliły kilka wa-

runków, po których spełnieniu urzeczywistnienie rozwiązań przyjętych w stu-

dium staje się realne: chodziło m.in. o rozmieszczenie poszczególnych dywizji,

utrzymanie w bazach norweskich dużych jednostek morskich, a także sił 5 Floty

Powietrznej. Do przygotowań planowano włączyć dowództwa sił morskich i lot-

niczych w Norwegii, lecz na rozkaz Hitlera nie poszerzano grona wtajemniczo-

nych. W AOK „Norwegen" studium operacyjne przeprowadził dowódca 25 DPanc

gen. Schell, przekazując je 6 kwietnia sztabowi armii. Przygotował on dwuwa-

riantową koncepcję działań przeciwko Szwecji, uwzględniając doświadczenia walk

w Norwegii w 1940 r. Zakładając, iż wojska szwedzkie skoncentrowane są w 3

345

rejonach - Ostersundu, Sztokholmu i jeziora Wener - w pierwszym wariancie

uznał za konieczne zniszczenie wojsk w rejonie Ostersundu (3-4 dywizje) w celu

zapobieżenia połączenia się ich z desantowanymi wojskami alianckimi, a nast -

nie rozwinięcia działań na południe. W wariancie drugim przewidywał zajęcie

Sztokholmu (jedna dywizja szwedzka) i zniszczenie zgrupowania nad jezioren

Wener (też około jednej dywizji), po czym miało nastąpić natarcie w kierunku

północnym. Całość operacji miała być przeprowadzona niewielkimi siłami: wa

riant pierwszy miały realizować 2 dywizje (pancerna i piechoty), wariant drugi

4 dywizje (pancerna, 2 piechoty i zmotoryzowana). Zaskoczenie, szybkość dzia-

łania i przewaga w broni pancernej miały gwarantować powodzenie.

Dokument opracowany przez gen. Schella nosił tytuł: 25 Dywizja Pancerna

Dowódca. 26 maja 1943 r. Teoretyczne podstawy prowadzenia walk w Skandynawii

Po zapoznaniu się z nim ppłk von Lossberg uznał za konieczne połączenie obydwu

wariantów z odpowiednimi modyfikacjami. Następnie ze studium zapoznali się ge-

nerałowie Bamler i Falkenhorst, a dokument powielono w 30 egzemplarzach.

Gen. Falkenhorst wysoko ocenił pracę Schella, zwłaszcza dostosowywanie

ugrupowań nacierających w dolinach do ich szerokości, podporządkowywanie

drugorzutowych ugrupowań dowódcom przednich, zorientowanych w terenie.

dostosowanie składu grup bojowych do zmian w sytuacji bojowej. Za cenne uznał

uwagi o relacjach między marszami a działaniem grup bojowych. Oto co na ten

temat napisał Schell:

Ponieważ istnieją tylko nieliczne połączenia rokadowe, drogi w dolinach są zaś

tak wąskie, że doprowadzenie posiłków lub wycofanie oddziału jest niemożliwe, na-

leży użytą do natarcia kolumnę marszową tworzyć już od początku tak silną, aby

mogła nacierać własnymi siłami, niezależnie od szerokości doliny, aż do osiągnięcia

drogi rokadowej, na której może nastąpić wymiana oddziałów [...] Części kolumny

niepotrzebne w danym momencie walki, należy trzymać w znacznej odległości na

tyłach, aby zapewnić swobodę manewru grupom bojowym, oszczędzić ludzi i uzbro-

jenie oraz unikać zagrożenia z powietrza.

Gen. Falkenhorst miał zastrzeżenia do niektórych sformułowań, jak zalece-

nie „szybkiego i bezgłośnego marszu w lesie i terenach górskich po bokach dróg'

a gen. Bamler do uwagi, iż „niemiecki żołnierz musi pozbyć się obaw przed wal

ką w lesie". Wszystkie te wątpliwości w sprawie skandynawskiej taktyki miały

zostać rozstrzygnięte we wrześniowych ćwiczeniach, które według Falkenhorsta

mogły zostać drugim wydaniem „ćwiczeń Wezery". Pod pozorem ćwiczeń mógł

nastąpić atak.

346

Ą Szwedzkie riposty

Co wiemy o szwedzkich reakcjach na groźbę niemieckiego najazdu?

W najbardziej narażonym granicznym rejonie Storlien, gdzie w lipcu 1940 r.

nastąpiło spotkanie gen. Thórnella z gen. Falkenhorstem, a w marcu 1943 r.

gen. Schell przeprowadzał rekonesans, w połowie kwietnia przeprowadzili inspekcję

wyżsi oficerowie szwedzcy. Dowódca okręgu II (dawnego północnego) gen. Helgę

Victor Jung zapoznawał przybyłego ze Sztokholmu zastępcę szefa Sztabu General-

nego płk. Augusta Ehrensvarda ze stanem przygotowań obronnych. Kierunek Stor-

lien-Óstersund z kilku względów był traktowany przez szwedzki Sztab Generalny

jako prawdopodobne miejsce podjęcia ofensywy przez Wehrmacht. Tu wojska nie-

mieckie mogły wykorzystać dogodne połączenie kolejowe z największego portu

norweskiego Trondheim dla przecięcia całego terytorium Szwecji i wyjścia nad Za-

tokę Botnicką; z linii tej korzystały niemieckie transporty kierowane tzw. podkową

z Trondheim przez szwedzkie terytorium do Narwiku. Opanowanie lego rejonu da-

wało wojskom niemieckim także dużą swobodę manewru zarówno na południe, w

kierunku Sztokholmu, jak też na północ, w stronę zagłębia rudy żelaza.

Wojska okręgu miały bronić zarówno zachodniej granicy, jak i wybrzeży

Zatoki Botnickiej, strzegąc przede wszystkim linii kolejowych: wewnętrznej („In-

landsbanan"), zagrożonej od strony granicy norweskiej, głównej linii północnej

(„Norrastambanan"), biegnącej w kierunku południkowym wzdłuż Zatoki Bot-

nickiej, oraz głównej linii kolejowej północnej Norrlandii, wykorzystywanej przez

niemieckich „urlopowiczów".

Gen. Jung, mimo swych 57 lat, był zaliczany do grupy młodszych generałów,

sympatyzujących z aliantami. Niezwykle sprawny fizycznie, miał też rozległą teore-

tyczną wiedzę wojskową, jak i duże doświadczenie na stanowisku dowódczym. Dla

płk. Ehrensvarda nie było tajemnicą, iż pewne koła polityczne upatrywały w nim

następcę Thórnella. Odnosił się więc do Junga ze szczególnym szacunkiem.

Znajdowali się w wąskiej dolinie rzeki Are, wciśniętej między górskie pa-

sma: na północy Mullfjallet i Areskutan, a na południu Rentjallet. Teren ten w

ocenie gen. Junga nie nadawał się do prowadzenia operacji zaczepnych przez

zwykłą piechotę, nie mówiąc już o czołgach. Drogę można było zaminować i

ustawić różnego rodzaju przeszkody. Gdyby więc nieprzyjaciel pokonał trudno-

ści, na które napotkałby w Jiirpen i u zbiegu dróg w Duved, tu można byłoby się

bronić przez dłuższy czas.

W przewidywanych manewrach zamierzano praktycznie sprawdzić poszcze-

gólne fazy operacji obronnej. W ćwiczeniach, które planowano przeprowadzić

347

przed demobilizacją, oprócz drugiej dywizji, wzmocnionej pododdziałami strzel-

ców, ochrony przeciwpancernej, inżynieryjnymi i łączności, miały wziąć rów-

nież udział oddziały korpus'ne. Celem ćwiczeń miało być sprawdzenie nie tylko

obrony Jamtlandu, lecz także dróg wiodących do Harjedalen na południe od je

ziora Stors. Gdyby Niemcy zechcieli też wykorzystać drogę wiodącą z Roros na

Sundsvall, mogliby wówczas zaatakować Óstersund od południa.

Obaj szwedzcy oficerowie rozważali możliwos'ć użycia na drodze z Roros

25 DPanc, doszli jednak do wniosku, że na szlaku komunikacyjnym o ruchu jed-

nostronnym możliwe jest użycie najwyżej wzmocnionego batalionu pancernego,

Na taką też ewentualność gen. Jung przygotował odpowiednie prace minerskie

oraz artylerię przeciwpancerną.

Po ćwiczeniach w dolinie Are zdemobilizowano rezerwistów. Zimowo-wiosen-

na mobilizacja, w której wyniku szwedzka armia wzrosła do pół miliona żołnierzy.

miała wykazać Niemcom, że Szwecja jest zdecydowana bronić niepodległości za

wszelką cenę. Dowiodła ona sporej sprawności organizacyjnej wszystkich 12 dywi-

zji piechoty, brygad pancernych i brygady zmotoryzowanej, pułków artylerii zmo-

toryzowanej i konnej oraz oddziałów i pododdziałów wzmocnienia i wsparcia.

Na odprawie wyższej kadry dowódczej sił zbrojnych gen. Thórnell pochwa-

lił też sprawność liniowych oddziałów granicznych, tzw. strony tylnej, i wspoma-

gających je „plutonów strażniczych" oraz „oddziałów obrony granicy". Obronę

przeciwpancerną wspierać miała artyleria przeciwlotnicza, która została najbar-

dziej rozbudowana i wyposażona w ciężkie działa 105 mm. Artyleria nadbrzeżna

otrzymała nowe działa 210 mm o donośności 30 km. Lotnictwo składało się już z

33 dywizjonów liczących razem 360 samolotów bojowych. Mogło więc prze-

ciwstawić się przez pewien czas 5 Flocie Powietrznej.

Wiadomości te wpłynęły na dobry nastrój zebranych. Był on jednak trochę

na wyrost. Nie wszyscy uczestnicy odprawy zdawali sobie bowiem sprawę z in-

tensywnego wzmacniania Armii „Norwegia", a zwłaszcza rozwinięcia 25 DPanc

w pełnowartościowy pancerny związek taktyczny. Nawet dowódcy okręgów woj-

skowych - generałowie Klerckar, Gógberg, Rappe, a także Jung uważali, że brak

pełnowartościowych dywizji niemieckich w Norwegii świadczy o braku agre-

sywnych zamiarów Niemiec wobec Szwecji. Bardziej ostrożne, a nawet czujne

stanowisko w tej kwestii zajmowali: szef Sztabu Generalnego gen. Brodberg.

jego zastępca płk Ehrensvard oraz szef Oddziału Operacyjnego Sztabu General-

nego płk Erickson. Sztab Generalny z największą uwagą śledził bowiem ruchy

wojsk Armii „Norwegia", korzystając z nieźle zorganizowanej sieci agenturalnej

w Norwegii. Jednakże nadsyłane meldunki, jak zwykle w takich okolicznościach.

348

były często wzajemnie sprzeczne. Nierzadko także przyjmowano niemieckie dzia-

łania maskujące i dezinformujące za prawdziwe. W rezultacie opracowane na ich

podstawie notki informacyjne nie zawsze odzwierciedlały stan rzeczywisty.

Główną uwagę Szwedzi przywiązywali do rozwinięcia i dyslokacji 25 DPanc.

już notatka informacyjna szwedzkiego Sztabu Generalnego z 13 maja 1943 r.

mówiła: „Niemiecka 25 DPanc, zgrupowana poprzednio w okolicy Trondheimu,

została przeniesiona do obozów Akarshus i Óstfaldt. Sztab dywizji znajduje się

w miejscowości Trandum na północ od Gardemoenu. Dywizja składa się z kilku

batalionów pancernych, paru pułków grenadierów pancernych, batalionu rozpo-

znawczego i batalionu łączności. Liczba wozów bojowych sięga 300, część sta-

nowią jednak małe tankietki, zdobyte w Francji". Wiadomość ta została uzupeł-

niona w następnych notatkach.

5 czerwca sygnalizowano, iż prawdopodobnie w skład 25 DPanc weszła pewna

liczba wozów bojowych typu Tygrys. Wiadomość tę potwierdzono 15 czerwca.

W rzeczywistości, jak wiadomo, 25 DPanc wciąż pozostawała w odwodzie Ar-

mii „Norwegia" w rejonie Trysil, na północ od Oslo, a wśród dostarczonych jej

nowych czołgów nie było ani Tygrysów, ani też Panter. Te najnowsze czołgi nie-

mieckie produkowane w ograniczonej liczbie kierowano w tym okresie głównie

w rejon Orła i Biełgorodu, gdzie miały być użyte w operacji „Zitadelle".

Notatki Sztabu Generalnego, przeznaczone dla dowódców związków operacyj-

no-taktycznych, zawierały ponadto liczne informacje o intensyfikacji wielostron-

nych poczynań niemieckich, mogących świadczyć zarówno o przygotowaniach do

odparcia inwazji, jak też agresji przeciw Szwecji. Szwedów szczególnie niepokoiło

utworzenie wzdłuż ich granicy, po stronie norweskiej, dwudziestokilometrowej strefy

zamkniętej, przygotowanie ewakuacji terenów granicznych, prowadzenie nadgra-

nicznych prac fortyfikacyjnych, a zwłaszcza coraz to nowe transporty żołnierzy i

sprzętu, wyładowywane w Oslo i portach południowej Norwegii.

Posiłki dla Armii „Norwegia" kierowane były przez OKW w taki sposób, by

W połowie września mogła ona podjąć działania zaplanowane w operacji „Polar-

tuchs". Do tego czasu dowództwo niemieckie spodziewało się osiągnąć rozstrzy-

gający sukces na łuku kurskim i wygospodarować znaczne siły Wehrmachtu nie

tylko dla rozwiązania problemu skandynawskiego, czyli okupacji Szwecji, lecz

także zdobycia Leningradu i rozgromienia aliantów na Półwyspie Apenińskim.

Dalsze więc plany wojny, kreślone przez Hitlera i jego współpracowników, uza-

leżnione były od bitwy pod Kurskiem.

Na szczęście rachuby te zostały przekreślone dzięki bohaterskiemu oporowi

radzieckiego żołnierza wyposażonego w niezbędny sprzęt bojowy.

349

W sztabie Armii „Norwegia" coraz głośniej mówiono o możliwości desantu

aliantów na Półwysep Skandynawski. Raportowali o tym agenci, taką możliwość

sugerowały też źródła dyplomatyczne. Tymczasem wzmocnienie wojsk w Nor

wegii przychodziło z trudnością. Mimo to rozbudowano 25 DPanc, która w czerw

cu 1943 r. liczyła 21 tys. żołnierzy, 1000 pojazdów mechanicznych, 134 czołgi

działa pancerne różnych typów (w tym 41 Pz Kpfw III [pancerny wóz bojowy

oraz 16 Pz Kpfw IV [obydwa typy czołgów: s'rednie 20-25 tj). Poza tym przefor

mowano i wzmocniono dywizje piechoty. 21 czerwca gen. Falkenhorst zameldo-

wał o gotowości do operacji we wrześniu, proponując wcześniej przeprowadze-

nie manewrów

Pismo Falkenhorsta minęło się z informacją OKW z 24 czerwca, że znaczne

wzmocnienie brytyjskiej floty na Morzu Śródziemnym świadczy o planach prze

prowadzenia wielkiej operacji w tym właśnie rejonie. Mogło to jednak również

zbiegać się z operacjami odciążającymi wzdłuż wybrzeża atlantyckiego, dlatego

też zarządzono stan podwyższonej gotowości dla wojsk stacjonujących w Nor-

wegii.

Tymczasem wieści o zamierzonej inwazji krążyły coraz uporczywiej. Poja-

wił się nawet względnie konkretny termin: lipiec-sierpień. Jakby dla nadania

tym opiniom znamion prawdy 24 lipca 1943 r. Brytyjczycy przeprowadzili pierw-

szy duży atak lotniczy na Norwegię: około 100 samolotów podzielonych na 2 mniej

więcej równe grupy zaatakowało zakłady przemysłowe w Porsgrunnie i Hertfye

(110 km na południowy zachód od Oslo) oraz stocznie w Trondheimie.

Nerwowość niemieckiego dowództwa w Norwegii osiągnęła punkt kulmina-

cyjny. Zachowywano się niemal tak, jakby inwazja zacząć się miała w najbliż-

szych godzinach. W wielu jednostkach wprowadzono stan alarmowy.

Pogłoski o inwazji na Norwegię nie miały jednak pokrycia w rzeczywistości.

W połowie 1943 r. nawet taki gorący zwolennik lądowania w Norwegii jak Win-

ston Churchill zrezygnował ze swej strategii północnej na rzecz bałkańskiej. Alian-

ci potrafili jednak wykorzystać obsesyjną obawę o Norwegię i systematycznie

podsuwali niemieckiemu wywiadowi spreparowane wiadomości o rzekomo przy-

gotowywanej inwazji na Półwysep Skandynawski.

W październiku i listopadzie 1942 r. maskowali tą dezinformacją operacje

„Torch", a w czerwcu i lipcu 1943 r. operację „Husky" (desant na Sycylii). Lecz

nie tylko. Pogłoski o rychłym lądowaniu aliantów w Norwegii miały ułatwić im

wywieranie nacisku na Szwecję w czasie rozmów londyńskich.

350

Anglicy postawili Szwedom w Londynie rygorystyczne żądania. Przede

wszystkim domagali się całkowitego przerwania tranzytu przez Szwecję niemiec-

kich żołnierzy (urlopowiczów) oraz ograniczenia tranzytu materiałów wojennych.

Żądali też ograniczenia eksportu rudy żelaza do państw bloku faszystowskiego

oraz całkowitego przerwania dostaw dla Niemiec. Domagali się wreszcie wstrzy-

mania kredytów dla Niemiec i Finlandii.

Misja szwedzka po długich negocjacjach przyjęła w zasadzie warunki alian-

tów, lecz 19 czerwca 1943 r. została wezwana do Sztokholmu w celu konsultacji.

Wśród członków szwedzkiego rządu powstały bowiem rozbieżności: premier

Hansson oraz ministrowie Giinther i Bagge uznali żądania mocarstw zachodnich

za zbyt wygórowane. Socjaldemokratyczni ministrowie Vigfors i Erickson, a także

wiceminister Boheman poparli natomiast stanowisko misji. Dopiero jednak 12 lipca

rząd szwedzki zawiadomił Londyn, że w zasadzie przyjmuje żądania alianckie, a

24 sierpnia definitywnie zatwierdził ich realizację. Był to pierwszy układ aliantów z

europejskim państwem neutralnym zawarty w przełomowym okresie wojny.

Decyzję o przerwaniu tranzytu rząd szwedzki podjął w ostatnich dniach czerw-

ca, lecz dopiero 29 lipca przekazał rządowi niemieckiemu memorandum, w któ-

rym oświadczał, że ze względu na stosunki Szwecji z Norwegią dalszy tranzyt

niemieckich żołnierzy i materiałów wojennych do Norwegii i między różnymi

punktami tego państwa (tranzyt „Podkowa") jest niemożliwy.

Termin wręczenia memorandum okazał się trafny. Załamanie się operacji

„Zitadelle" i klęska wojsk niemieckich na łuku kurskim, a także obalenie Musso-

liniego we Włoszech zaabsorbowały bez reszty uwagę Hitlera i siły militarne

Trzeciej Rzeszy. O żadnych naciskach na Szwecję z pozycji siły nie mogło być

już mowy. Niemcy hitlerowskie nie mogły teraz pozwolić sobie na awanturę wo-

jenną w Skandynawii. Pozostawały więc tylko rozmowy. Ribbentrop musiał za-

proponować rządowi Szwecji „załatwienie sprawy w duchu przyjaźni". Na nale-

gania rządu szwedzkiego już w pierwszych dniach sierpnia rozmowy podjął w

Berlinie poseł Rickert z pełnomocnikiem niemieckiego MSZ Karlem Schnurrem.

Układ o przerwaniu tranzytu żołnierzy i materiałów wojskowych zawarto 5 sierp-

nia. Utrzymano natomiast tranzyt osób cywilnych, rannych, a także materiałów

niewojskowych (w tym także paliwa).

Zerwanie układu niemiecko-szwedzkiego stanowiło zasadniczy zwrot w mię-

dzynarodowej pozycji Szwecji. Wyrwała się ona z okowów zobowiązań, które

Kolidowały z jej neutralnością, a stawiały kraj w dwuznacznej sytuacji. Zawarcie

układu satysfakcjonowało społeczeństwo szwedzkie, którego przeważająca więk-

szość odczuwała uległość rządu wobec Niemiec jako hańbę.

351

W całym okresie przygotowań do zerwania z Niemcami umowy o tranzycie

oraz berlińskich rozmów w tej sprawie zmobilizowana armia szwedzka była w

stanie podwyższonej gotowos'ci bojowej. Gdy jednak operacja „Zitadelle" za

kończyła się katastrofalną klęską Niemiec, którą szczególnie odczuły z trudem

odnowione po klęskach z przełomu lat 1942/1943 niemieckie wojska pancerne.

nie mogło być już mowy o dalszych wzmocnieniach Armii „Norwegia" warto-

ściowymi jednostkami pancernymi i zmotoryzowanymi. Odwrotnie, Niemcy

wykorzystywały każdą dywizję pancerną do powstrzymania natarcia wojsk ra

dzieckich.

21 sierpnia 1943 r. gen. Falkenhorst otrzymał niespodziewany rozkaz wyco-

fania z Norwegii „tak szybko, jak to tylko możliwe", 25 DPanc, która miała zo

stać dyslokowana do Francji na brzeg Cies'niny Kaletańskiej. Pozostające w Nor-

wegii pododdziały dywizji miały stanowić szkielet dla nowo tworzonego oddzia-

łu szybkiego, który dla maskowania faktu osłabienia armii miał otrzymać nazwę

Dywizji Pancernej „Norwegia".

Przegrupowanie podstawowych sił dywizji morzem rozpoczęto 25 sierpnia

a ostatnie transporty wyszły w morze 2 września. Po wyokrętowaniu siły dywizji

nie wzmocniły jednak obrony wybrzeży francuskich. Transporty skierowano na

wschód. Dywizja gen. Schella wzmocniła przetrzebiony XLVIII K 4 APanc gen

Hotha, uwikłanej w ciężkie walki obronne na prawobrzeżnej Ukrainie, a rok poź

niej obsadziła odcinek Wisły, odcinając dogorywające powstanie warszawskie

od spieszącej mu z pomocą 1 Armii WP

Losy inwazji hitlerowskiej na Szwecję rozstrzygnęły się więc na froncie ra

dziecko-niemieckim. Po klęsce pod Kurskiem Armia „Norwegia" jeszcze prawie

2 lata bezczynnie oczekiwała na swą kapitulację. Szwecję zas' coraz bardziej ab-

sorbowała sprawa wyjs'cia Finlandii z konfliktu wojennego.

ROZDZIAŁ DZIEWIĄTY

Klęski i odwroty

1. Kryzys w stosunkach niemiecko-fińskich

o klęsce Wehrmachtu pod Stalingradem wszystkie plany działań zaczepnych

20 AG zostały ostatecznie zarzucone. OKW nie była w stanie zapewnić swym

wojskom w Finlandii żadnych większych posiłków, a dalszy, niekorzystny dla

Trzeciej Rzeszy przebieg działań wojennych skłaniał kompetentne sztaby do prze-

wartościowania celowos'ci trzymania w Laponii tak licznych i doborowych dy-

wizji. Wszystkie zamiary stopniowego „wygospodarowywania" w pierwszych

miesiącach 1943 r. ludzi i sprzętu z 20 AG na potrzeby innych odcinków frontu

nie uzyskiwały jednak aprobaty Hitlera i zamiast stopniowego zmniejszania sta-

nów osobowych 20 AG w 1943 r. nastąpił ich wzrost do 176 800 żołnierzy

Problem pozostawienia 20 AG w północnej Finlandii w miarę przechylania

się szali zwycięstwa w wojnie na stronę koalicji antyhitlerowskiej stawał się co-

raz bardziej złożony. Hitler i OKW zdawali sobie sprawę, iż na pasywnym w

gruncie rzeczy froncie w Laponii utknęły doborowe dywizje kadrowe, których

brakowało na głównych odcinkach frontu wschodniego. Jednakże wycofanie 20 AG

oznaczałoby rezygnację z Finlandii jako sprzymierzeńca, utratę złóż niklu oraz

akwenu północnego Bałtyku. OKW traktowało też pozycję 20 AG jako osłonę

frontu w Norwegii. 6 wrzes'nia 1943 r. mówił o tym gen. Alfred Jodl, analizując

gauleiterom rozmieszczenie sił Wehrmachtu na poszczególnych teatrach wojny

Wydawałoby się więc, że naczelne dowództwo niemieckie zdecydowanie

odrzucało wszelkie koncepcje wycofania 20 AG. Byłby to jednak wniosek fał-

szywy. W tym bowiem właśnie czasie przeprowadzono studium wycofania 20 AG

na nowe, „skrócone" pozycje w północnych rejonach Finlandii i Norwegii na

wypadek ewentualnej zmiany sytuacji polityczno-wojskowej w pierwszym z tych

państw czy też podpisania przez nie rozejmu

. Mogło to nastąpić zwłaszcza po

wycofaniu się wojsk Grupy Armii „Północ" z rejonu Leningradu i Estonii. OKW

zdawało sobie bowiem sprawę, iż dowództwo fińskie przywiązuje główną wagę

nie do Laponii czy wschodniej Karelii, lecz do basenu Zatoki Fińskiej.

O ile w 1942 r. warunkiem współdziałania wojsk fińskich w dalszych nie

mieckich operacjach zaczepnych było zajęcie Leningradu, o tyle po pomyślnym

przeprowadzeniu przez wojska radzieckie w styczniu 1943 r. operacji „Iskra' i

częściowej deblokadzie oblężonego miasta dowództwo fińskie uzależniać zaczę

lo dalszy udział w wojnie od stabilizacji frontu w rejonie działania Grupy Arrnii

„Północ"

W ocenie kół politycznych Zachodu, zwłaszcza Stanów Zjednoczonych, Fin-

landia była najmniej pewną sojuszniczką Hitlera, która w sprzyjających okolicz

nościach mogła jako pierwsze spośród państw satelickich Trzeciej Rzeszy przejść

na stronę koalicji antyhitlerowskiej. Opinię taką podzielali również politycz

szwedzcy i norwescy. Dyplomaci zachodni liczyli również na kształtującą się

opozycję wewnętrzną, złożoną z przedstawicieli wpływowych partii - socjalde

mokratycznej, Szwedzkiej Partii Ludowej i Związku Agrarnego.

W wyniku inspiracji i nacisków politycznych, płynących z trzech źródeł (za

chodnich, skandynawskich i wewnętrznych), na naradzie zorganizowanej w Mik-

keli 3 lutego 1943 r., po kapitulacji Niemców pod Stalingradem, z udziałem pre-

zydenta Rytiego, premiera Rangella i marsz. Mannerheima oraz ministrów Wit-

tinga, Waldena i Tannera, zdecydowano o poszukiwaniu dróg wyjścia Finlandii z

wojny. Sytuację Niemiec na utajnionym posiedzeniu parlamentu przedstawi! szef

sekcji wywiadu Kwatery Głównej płk Aladar Paasonen. Informacja ta wywołała

wśród posłów zamieszanie. Zebranych uspokoił szef Sztabu Generalnego gen

Heinrichs. 15 lutego partia socjaldemokratyczna wydała oświadczenie o prawie

Finlandii do wycofania się z wojny.

Było to zbieżne z tendencjami pokojowymi występującymi wśród większo

ści Finów, niewytrzymujących ciężaru przedłużającej się wojny i pogłębiającego

się kryzysu gospodarczego. Kryzys ten, zwłaszcza żywnościowy, oraz związanż

z nim drożyznę dotkliwie odczuwały zwłaszcza uboższe warstwy społeczeństwa

fińskiego. Eksploatacja przez Niemcy i ich armię bogactw naturalnych, sieci ko

munikacyjnej i zasobów energetycznych kraju, olbrzymi wzrost zadłużenia, się

gającego w końcu 1943 r. 50 młd fińskich marek - wszystko to budziło poważne

opory oszczędnych i gospodarnych z natury Finów

Sugestie w sprawie wycofania się Finlandii z wojny, pochodzące od emigra

cyjnego rządu norweskiego oraz rządu szwedzkiego, szły w parze z bezzasad-

354

nyrn oczekiwaniem ustępstw Związku Radzieckiego od podstawowych zasad trak-

tatu moskiewskiego z 12 marca 1940 r., zwłaszcza w sprawie linii granicznej.

Również mocarstwa zachodnie, sprzeciwiając się uznaniu granic radzieckich z

21 czerwca 1941 r., przez długi czas stwarzały w tej kwestii rządowi fińskiemu

bezpodstawne iluzje. Dopiero na konferencji waszyngtońskiej w marcu 1943 r.

zaakceptowały w zasadzie nowe granice, zwłaszcza między ZSRR a Finlandią z

1940 r. W tej sytuacji podtrzymywanie przez rząd fiński zasady, iż podstawą

rozmów pokojowych z ZSRR winno być uznanie granicy radziecko-fińskiej z

1939 r., świadczyło o braku realizmu politycznego.

Pierwszym krokiem w kierunku wycofania się Finlandii z wojny było doko-

nanie zmian w składzie Rady Ministrów po marcowej reelekcji Rytiego na prezy-

denta; premierem został Edwin Linkomies, a ministrem spraw zagranicznych w

miejsce Rolfa Wittinga - Carl Henrik Ramsay, polityk znany z sympatii probry-

tyjskich

. Większość fińskich polityków skłonna była uznać, iż Finlandii potrzebny

jest pokój, lecz istniały między nimi podstawowe rozbieżności co do metod i

warunków osiągnięcia tego celu. Rząd wciąż nie był zdecydowany na całkowite

zerwanie z Niemcami, nim nie uzyska gwarancji w kwestii suwerenności i gra-

nic. Przekonały się o tym Stany Zjednoczone, gdy - wbrew przyjętej zasadzie

selektywnego traktowania państw satelickich i niepodejmowania pokojowych roz-

mów z Finlandią i Rumunią - charge d'affaires ambasady USA w Helsinkach

podjął w tej sprawie rozmowy sondażowe. Okazało się wkrótce, iż Finowie in-

formują o nich Berlin, traktując je jako instrument nacisku. Wobec takiego obro-

tu sprawy w kwietniu 1943 r. rząd Stanów Zjednoczonych odwołał z Helsinek

cały personel dyplomatyczny

Ten niefortunny początek negocjacji pokojowych spowodował kilkumiesięcz-

ną zwłokę w rozwiązywaniu problemu, w czasie której pozycja polityczno-mili-

tarna państw Osi gwałtownie się pogorszyła. Lato 1943 r. upłynęło pod znakiem

zwycięstwa Armii Czerwonej w bitwie na łuku kurskim oraz kapitulacji Włoch.

Dokonał się więc zasadniczy przełom w przebiegu całej wojny na korzyść koali-

cji antyhitlerowskiej.

Rząd fiński nadal jednak nie uwzględniał tych realiów. Wciąż liczył na po-

parcie państw skandynawskich oraz mocarstw zachodnich. Stanowisko rządu fiń-

skiego poddała krytyce grupa polityków opozycyjnych (m.in. Urho Kekkonen),

Publikując 5 sierpnia 1943 r. w szwedzkiej prasie petycję do prezydenta Rytiego,

tzw. adres 33, z wezwaniem do wycofania się z wojny. Wówczas to przywódcy

fińscy zaczęli poszukiwać bezpośrednich kontaktów z ZSRR przez Sztokholm.

Minister spraw zagranicznych Szwecji Christian Giinther radził jednak fińskim

355

politykom w październiku 1943 r. odłożenie pokojowego sondażu do zakończe

nia konferencji ministrów spraw zagranicznych Wielkiej Trójki w Moskwie. Ga

binet szwedzki zwrócił się równocześnie do rządu USA z prośbą o reprezentowa

nie w Moskwie interesów krajów skandynawskich, wyrażając obawy o ich losy

W czasie konferencji moskiewskiej dyplomaci amerykańscy wielokrotnie zachę-

cali rząd szwedzki poprzez posła Vilhelma Assarssona do wywarcia nacisku na

Helsinki w celu podjęcia rokowań pokojowych

W wyniku spotkania szwedzkiego wiceministra spraw zagranicznych Bohe

mana z poseł ZSRR w Sztokholmie A. Kołłontaj wszczęto w listopadzie 1943 i

sondażowe rozmowy. Boheman prosił, by w stosunku do Finlandii nie stosowano

formuły bezwarunkowej kapitulacji, by Finlandia zachowała swą niezawisłość

oraz by zagwarantować marsz. Mannerheimowi zachowanie dotychczasowej

pozycji w państwie. Otrzymał w odpowiedzi uspokajające zapewnienia, potwier

dzone przez Stany Zjednoczone, które jednak nie podejmowały się pośrednictwa

w rokowaniach. Gabinet fiński nie wykorzystał jednak przychylnego stanowiska

rządu ZSRR, podtrzymując uprzednie stanowisko w sprawie granicy z 1939 r. i

deklarując ewentualne ustępstwa we wschodniej Karelii.

Stanowisko Finów Józef Stalin przedstawił 1 grudnia 1943 r. na pierwszej

konferencji Wielkiej Trójki w Teheranie. W trakcie rozmów na ten temat uzgod-

niono następujące warunki rozejmu z Finlandią:

1. przywrócenie traktatu z roku 1940;

2. odstąpienie przez Związek Radziecki Hanko w zamian za Petsamo;

3. odszkodowanie w naturze w wysokości 50 proc. wyrządzonych szkód;

4. zerwanie z Niemcami;

5. wydalenie z granic wszystkich Niemców;

6. przeprowadzenie demobilizacji fińskich sił zbrojnych.

Przyjęcie tych warunków przez Finlandię miało być podstawą do podjęcia

rozmów z fińską delegacją rządową

Warunkiem wstępnym rozejmu było zerwanie przez Finlandię stosunków z

hitlerowskimi Niemcami. Krok taki fińscy przywódcy uznali za przedwczesny

niebezpieczny. Postanowiono więc zastosować politykę stopniowego wymusza

nia ustępstw.

Fińskie naczelne dowództwo dążyło przede wszystkim do całkowitego wy-

cofania swych oddziałów ze strefy działań 20 AG. W miesiącach wiosennych

1943 r. wymusiło przekazanie mu 4 batalionów, oddanych do dyspozycji gen

Dietla po wycofaniu latem 1942 r. III KA. W pasie działań 20 AG pozostawały

jednak nadal 4 fińskie bataliony - 2 w Petsamo, 1 w rejonie Salli i 1 - w rejonie

356

Kuusamo-Suomussalmi, a także pododdziały wartownicze i oplot w Kemi i Tor-

nio. W trakcie pertraktacji w tej kwestii dyskutowano problem przesunięcia linii

rozgraniczenia z 20 AG bardziej na północ, do jeziora Top"'.

Z kolei rząd fiński podjął problem rewizji dotychczasowego układu z 10 czerw-

ca 194I r., regulującego kwestie prawno-ekonomiczne, wynikające z pobytu wojsk

niemieckich na terenie Finlandii. Nowy układ, zawarty 6 marca 1943 r., precyzo-

wał zakres kompetencji władz fińskich wobec żołnierzy niemieckich. Zobowią-

vwal zarazem Finów do wzmocnienia ochrony granic, wprowadzenia powszech-

nego obowiązku wizowego oraz ściślejszej kontroli komunikacji i łączności z

zagranicą, a także przebywających w Finlandii obcokrajowców".

Latem 1943 r. stosunki niemiecko-fińskie uległy dalszemu ochłodzeniu. Już

w berlińskich rozmowach, przeprowadzonych 26 marca z ministrem Ramsayem,

Ribbentrop przyjął arogancką postawę, a rząd niemiecki - w odwet za próbę

fińskiego sondażu pokojowego - wstrzymał dostawy żywności do Finlandii. W

czerwcu 1943 r. marsz. Mannerheim zawiadomił OKW o rozformowaniu fiń-

skiego batalionu Waffen-SS, urlopowanego właśnie z centralnego odcinka frontu

wschodniego. Mimo uzasadnienia tego kroku rzeczywistymi potrzebami kadro-

wymi, pogłębił on niewątpliwie podejrzenia Hitlera i OKW, potwierdzone agen-

turalnymi doniesieniami o fińskich sondażach pokojowych. Dlatego też OKW,

zdając sobie sprawę, że załamanie się frontu pod Leningradem pogłębi trudno-

ści w stosunkach z Finlandią, postanowiło nie ujawniać rzeczywistej sytuacji

wojsk Grupy Armii „Północ". W tajemnicy utrzymano też nie tylko treść wyda-

nej przez Hitlera dyrektywy nr 50 z 28 września 1943 r, lecz także sam fakt jej

wydania.

Dyrektywa nr 50, zatytułowana Wytyczne dla przygotowania wyprowadze-

nia 20 AG do północnej Finlandii i północnej Norwegii, była wynikiem analizy

chwiejnego stanowiska Finlandii, a za jej podstawę posłużyło studium sztabu 20 AG

z 14 września i wytyczne szefa Sztabu Dowodzenia Wehrmachtu z 25września

Zadaniem 20 AG miało być utrzymanie ważnych gospodarczo rejonów Dalekiej

Północy przez obsadzenie linii Karesuando-Ivalo - aktualna linia frontu XIX

KG. W odpowiednim momencie armia miała być wzmocniona 230 i 270 DP (ze

składu LXXI KA AOK „Norwegen").

Ponieważ nie sposób było ustalić, jak długo potrwa przeprowadzenie takiej

operacji, uznano, iż należy wcześniej podjąć niezbędne przedsięwzięcia polega-

jące na przygotowaniu dróg odwrotu i baz zaopatrzeniowych, zaplanowaniu znisz-

czenia ważnych obiektów w opuszczanych rejonach, gromadzeniu środków trans-

portu, rozbudowie kwater oraz systemu łączności. W przedsięwzięciach tych

357

wymagana była ścisła współpraca miedzy 20 AG i Armią „Norwegia".Wiele

uwagi poświęcono w dyrektywie ewentualności wycofania się 20 AG w niek

rzystnych warunkach atmosferycznych, zwłaszcza zimą.

Mimo iż grono osób zapoznanych z dyrektywą było bardzo wąskie, fiński

dowództwo musiało zorientować się w niemieckich zamiarach, gdyż szef Sztabu

Generalnego armii fińskiej gen. piech. Heinrichs zaproponował gen. Erfurthowi

w imieniu marsz. Mannerheima wyrażenie przez OKW zgody na budowę fiń

skich pozycji obronnych, niezbędnych w wypadku wycofania się 20 AG. Zanie-

pokojony Erfurth zwrócił się do OKW o przysłanie kompetentnego przedstawi-

ciela w celu przeprowadzenia rozmowy z marsz. Mannerheimem. Do Mikkcli przy

był więc 14 października gen. Alfred Jodl pod pretekstem zapoznania marsz. Man-

nerheima z sytuacją strategiczną po kapitulacji Włoch. W trakcie rozmowy Jodl

dał do zrozumienia -jak stwierdza marsz. Mannerheim - iż orientuje się w pod

jęciu przez Finów sondaży pokojowych i rozumie takie stanowisko rządu odpo-

wiedzialnego za losy kraju. W tych dywagacjach posunął się tak daleko, iz rozpa

trywał nawet wariant włączenia się Finlandii do wojny z Niemcami w sojuszu z

ZSRR. Marsz. Mannerheim z tej rozmowy, a zwłaszcza z perspektyw strategicz-

nych Niemiec, wyciągnął -jak wspomina - pesymistyczne wnioski, zwłaszcza

wobec stwierdzenia Jodła, że OKW rozpatrywało swego czasu możliwość wyco-

fania Grupy Armii „Północ" na linię Dźwiny, lecz ze względu na Finlandię zre-

zygnowało z takiego „skrócenia frontu"

Niepomyślny przebieg bitwy o Dniepr nie rokował jednak długiego utrzy-

mania się Grupy Armii „Północ" na zajmowanych pozycjach.

Rozpoczęta 14 stycznia 1944 r. ofensywa 3 frontów radzieckich, której ce-

lem była całkowita deblokada Leningradu, po ciężkich sześciotygodniowych wal-

kach przełamała system hitlerowskich pozycji obronnych pod tym miastem. Bro-

niące się na nich wojska 18 Armii zostały rozbite, natomiast 16 Armii - zdziesiąt

kowane'

Sukces wojsk radzieckich pod Leningradem miał duże znaczenie polityczne.

Opiewany przez goebbelsowską propagandę tzw. wal północny, osłaniający kra-

je nadbałtyckie i Prusy Wschodnie z dogodnymi bazami na Bałtyku, zapewniają

cymi swobodę żeglugi do Szwecji i Finlandii, został poważnie osłabiony. Poraż-

ka Grupy Armii „Północ" przyspieszyła osłabienie pozycji niemieckich w Skan-

dynawii i stała się bezpośrednim bodźcem do rozpoczęcia przez fińskich przy-

wódców rozmów pokojowych z ZSRR.

O sytuacji Grupy Armii „Północ" Hitler zdecydował się powiadomić fińskie

dowództwo 29 stycznia 1944 r. przez szefa sztabu OKH gen. płk. Kurta Zeitzlera.

358

Kilka dni wcześniej gen. Dietl zapoznał OKW z wynikami swych rozmów z marsz.

Mnnerheimem i prezydentem Rytim, przeprowadzonych w dniach 21-22 stycz-

nia.prezydent Ryti miat w trakcie rozmowy zachować spokój, a nawet optymizm

w kwestii utrzymania Estonii przez wojska niemieckie, natomiast marsz. Man-

nerheim nie ukrywał pesymizmu. Postawę tę Dietl wyjaśniał zaawansowanym

wiekiem oraz następstwami przebytej choroby.

Marsz. Mannerheim zdawał sobie jednak sprawę z następstw klęski Grupy Ar-

mii Północ". W nowej sytuacji nie mogło już być mowy o uzyskaniu skutecznego

wsparcia ze strony Wehrmachtu w razie podjęcia przez Armię Czerwoną natarcia na

froncie fińskim. Dlatego, w odpowiedzi na uspokajający list Keitla z 31 stycznia

1944 r., pisał, że wyjście Armii Czerwonej na wybrzeże Zatoki Fińskiej otwiera jej

wolną drogę nie tylko do Estonii, lecz również do Finlandii. Zdawał sobie również

sprawę z tego, że armia fińska nie zdoła powstrzymać radzieckiej ofensywy".

Po przeprowadzonej w 1942 r. reorganizacji fińskie wojska lądowe zorgani-

zowane w 2 grupy armijne - Przesmyku Karelskiego („Kannas") i Przesmyku

Ładoskiego („Wschodnia Karelia") - oraz podporządkowane im 3 korpusy ar-

mijne (V, VI i VII) liczyły 14 dywizji i 2 brygady piechoty, dywizję pancerną, 2

brygady obrony wybrzeża („Wschodniofińska" i „Ładoga"), 13 batalionów za-

pasowych oraz jednostki korpuśne.

Struktura ta uległa niewielkim zmianom w 1943 r.: utworzono tylko trzecią

grupę armijną - „Maaselka", likwidując VII KA i przekształcając Grupę „Wschod-

nia Karelia" na „Aunus"; z dywizji pancernej wyłączono brygadę kawalerii oraz

utworzono trzecią brygadę obrony wybrzeża (jezioro Onega). Sformowano po-

nadto 3 nowe brygady piechoty - 19, 20 i 21.

Organizacja ta przetrwała do wiosny 1944 r. Dywizje piechoty, stanowiące trzon

armii fińskiej, nie miały już przewagi w broni maszynowej (pistolety maszynowe)

nad dywizjami radzieckimi, a ustępowały im wyposażeniem w artylerię i moździe-

rze. Mimo dużego nasycenia jednostek bojowych i tyłowych w pojazdy mechanicz-

ne (w całej armii było przeszło 20 tys. pojazdów, w tym 15,5 tys. samochodów

ciężarowych i 3350 osobowych), podstawowym środkiem transportu pozostawały

nadal konie, których liczba w 1942 r. wynosiła ponad 284 tys. (w 1939 r. - 312 tys.).

Armii fińskiej brakowało też artylerii ciężkiej, przeciwlotniczej i przeciwpancernej,

nowoczesnych czołgów oraz samolotów myśliwskich, szturmowych i bombowych.

Liczba samolotów armii fińskiej nie uległa większym zmianom od 1941 r.

Fińskie siły powietrzne, dowodzone przez gen. por. Jarla Lundąuista i liczące

1 stycznia 1944 r. 9600 żołnierzy (w tej liczbie 1100 personelu latającego), dys-

ponowały 493 samolotami, w tym 322 myśliwskimi i 128 bombowymi

359

W okresie od 1 lipca 1941 r. do 31 października 1943 r. armia fińska straciła

bezpowrotnie 41 037 żołnierzy (28 650 zabitych, 10 938 zmarłych, 1449 zagi-

nionych), a 93 754 żołnierzy odniosło rany. Młode roczniki powoływane do służ-

by wojskowej z trudem pokrywały te straty (powołany w 1943 r. rocznik 1925

przyniósł 34 187 rekrutów, a powołany w 1944 r. rocznik 1926-31 079)

. Ana-

liza stanu armii, poniesionych przez nią strat oraz braku rezerw musiała wpływać

na pesymistyczną postawę marsz. Mannerheima w odniesieniu do możliwos'ci

kontynuowania wojny przez Finlandię.

2. Wymuszony rozejm

a) Fiasko wiosennych rokowań pokojowych w 1944 r.

Zgodnie z ustaleniami konferencji teherańskiej rząd radziecki stworzył w pierw-

szych miesiącach 1944 r. sprzyjającą atmosferę do wszczęcia rokowań pokojo-

wych z Finlandią i pozytywnego ich zakończenia. W związku ze spodziewanym

wycofaniem się Finlandii z wojny dowódcą Frontu Karelskiego został gen. armii

K. Mierieckow (po rozwiązaniu 13 lutego 1944 r. Frontu Wołchowskiego), któ-

rego zadaniem było przygotowanie operacji przeciwko 20 AG. Jednocześnie w

połowie lutego 1944 r. poseł ZSRR w Sztokholmie Aleksandra Kołłontaj nawią-

zała przez szwedzkiego przemysłowca Marcusa Wallenberga bezpos'redni kon-

takt z rządem fińskim, zgłaszając gotowos'ć rozmowy z jego wysłannikiem - Juho

Paasikivim. W rozmowach przeprowadzonych 16 i 19 lutego Kołłontaj przeka-

zała wstępne warunki zawarcia rozejmu i wycofania się Finlandii z wojny:

1. zerwanie stosunków z Niemcami oraz internowanie niemieckich wojsk i

okrętów wojennych w Finlandii (ewentualnie z pomocą radziecką);

2. wznowienie układu fińsko-radzieckiego z 1940 r. i wycofanie wojsk fiń-

skich na linię graniczną, ustaloną tymże układem;

3. natychmiastowe przekazanie przez Finlandię radzieckich i sojuszniczych

jeńców oraz internowanych cywilnych obywateli radzieckich

Inne problemy, takie jak sprawa demobilizacji armii fińskiej, zagadnienia

reparacji oraz kwestie przynależności rejonu Petsamo, skonkretyzowane miały

być w czasie rozmów w Moskwie. Przyjęcie delegacji fińskiej w Moskwie rząd

ZSRR uzależniał od akceptacji wstępnych warunków.

361