Брыгадзін П.І., Ладысеў У.Ф., Зялінскі П.І. і інш. Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Часть 2. XIX XX стагоддзі

Подождите немного. Документ загружается.

новы, што канцэпцыю паскарэння трэба скіраваць і на гра-

мадскія адносіны. З'езд зацвердзіў новую Праграму партыі, у

якой замест палажэнняў аб пабудове камунізму, быў абве-

шчаны курс на ўдасканальванне сацыялізму. Была зацвер-

джана стратэгічная мэта - да 2000 г. падвоіць эканамічны

патэнцыял, а таксама кожнай сям'і даць асобную кватэру.

Для вырашэння гэтых задач планавалася пераадолець пры-

чыны, якія стрымлівалі дынамічнае развіццё эканомікі, па-

весці рашучую барацьбу з бюракратызмам і іншымі негатыў-

нымі з'явамі. У студзені 1987 г. адбыўся Пленум ЦК КПСС,

на якім канстатавалася пашырэнне крызісных з'яў у грамад-

стве і выказана рашучасць каманды М.С. Гарбачова прадоў-

жыць пераўтварэнні, якія цяпер атрымалі назву "курс на пе-

рабудову". Была выказана думка аб неабходнасці ўдаска-

нальвання сацыялізму з дапамогай шырокіх працоўных мас,

інтэнсіфікацыі эканомікі на падставе дасягненняў навукі і

тэхнікі. Стрыжнем пераўтварэнняў аб'яўлялася дэмакратыза-

цыя ўсіх сфер жыцця савецкага грамадства, рэфармаванне

палітычных інстытутаў і на гэтым падмурку стварэнне новай

мадэлі грамадства - сацыялізму з чалавечым тварам. Быў

выстаўлены лозунг "Больш дэмакратыі, больш сацыялізму!".

Першапачаткова значную ролю ў дэмакратызацыі грамад-

скага жыцця адыграла абвешчаная ў сярэдзіне 1987 г. галос-

насць. На старонках часопісаў і газет, у тэле- і радыёперада-

чах разгарнулася палеміка аб умовах грамадскага жыцця,

шляхах абнаўлення сацыялізму і паскарэння рэформы. Раз-

віццё публічнасці, якое пачалося зверху, даволі хутка ахапіла

шырокія слаі грамадскасці і пераўтварылася ў магутную

плынь, спыніць якую каманда М.С. Гарбачова ўжо не здоле-

ла. У краіне ўзнікаюць нефармальныя клубы і аб'яднанні, дзе

вядуцца дыскусіі па ўсіх пытаннях палітычнага і грамадска-

га жыцця, была істотна абмежавана роля цэнзуры.

На Беларусі на хвалі публічнасці ўзрасла цікавасць да

праблем нацыянальнай культуры і яе вытокаў. Гэта знайшло

адлюстраванне ва ўтварэнні шматлікіх нефармальных аб'яд-

нанняў па вывучэнню літаратурнай і гістарычнай спадчыны,

562

клубаў па краязнаўству, сярод якіх вылучаліся "Талака", "Па-

ходня", "Узгор'е", "Рунь" і іншыя. Арганізаваліся беларускія

культурныя таварыствы ў Маскве, Літве, Латвіі і Эстоніі.

Вялікую зацікаўленасць выклікалі працэсы дэсталінізацыі

грамадства і пазбаўлення яго ад рэцыдываў застойнага часу.

У прэсе і артыкулах друкаваліся матэрыялы, у якіх ўтрымлі-

валіся негатыўныя адзнакі не толькі Сталіна і яго эпохі, але і

ролі Леніна, Кастрычніцкай рэвалюцыі, партыі бальшавікоў

у першыя гады Савецкай улады. Пачаўся новы этап рэабілі-

тацыі. У верасні 1987 г. была створана камісія Палітбюро

ЦК КПСС па дадатковаму вывучэнню матэрыялаў, якія былі

звязаны з рэпрэсіямі 30- 40-х і пачатку 50-х гадоў.

14 чэрвеня 1988 г. рашэннем Савета Міністраў БССР была

створана ўрадавая камісія, якая прыйшла да высновы аб

знішчэнні ў лясным масіве Курапаты пад Мінскам на праця-

гу 1937-1941 гг. не менш 30 тыс. грамадзян. Былі выяўлены

месцы масавых расстрэлаў у Мазыры, Барысаве, Гомелі,

Віцебску, Оршы і іншых мясцінах Беларусі.

У канцы 1987 г. рэспубліканская пракуратура пасля ўсеба-

ковай праверкі спыніла крымінальную справу вядомага дзяр-

жаўнага і грамадскага дзеяча, Старшыні першага часовага

рабоча-сялянскага ўрада Беларусі пісьменніка 3. Жылуновіча

(Цішкі Гартнага) за адсутнасцю ў яго дзеяннях саставу зла-

чынства. Бюро ЦК КПСС прыняло рашэнне аб яго партыйна-

палітычнай рэабілітацыі і аднаўленні ў партыі з кастрычніка

1918 г. Усяго ў 1988 г. на Беларусі было рэабілітавана

832 чалавекі, а на пачатку 1993 г. іх колькасць павялічылася

да 130 тыс. такіх асоб. Прымаліся меры па забеспячэнню

правоў рэабілітаваных і іх родных, кампенсацыі нанесеных

матэрыяльных страт.

Пашырэнне дэмакратызацыі ў грамадстве было немагчыма

без рэформы палітычнай сістэмы. На XIX канферэнцыі КПСС,

якая адбылася ў чэрвені-ліпені 1988 г., падкрэслівалася, што

няўдачы ў правядзенні рэформ звязаны з кансерватызмам

партапарату, камандна-адміністрацыйнай сістэмай, бюракра-

тызмам, якія складалі галоўнае звяно "механізма тармажэння".

563

Адсюль была зроблена выснова аб неабходнасці правядзення

радыкальных змен палітычнай сістэмы з абавязковай адмовай

партыі ад сваёй кіруючай функцыі і перадачай дзяржаўнай

улады Саветам.

У снежні 1988 г. у адпаведнасці з рашэннямі XIX парткан-

ферэнцыі, 12-я нечарговая сесія Вярхоўнага Савета СССР

прыняла Закон "Аб зменах і дапаўненнях Канстытуцыі (Ас-

ноўнага закона) СССР", згодна з якім было вырашана

склікаць з'езд народных дэпутатаў і стварыць пастаянна пра-

цуючы Вярхоўны Савет СССР. Было вырашана абраць з'езд

у колькасці 2250 народных дэпутатаў. Пры гэтым дзве трэці

павінны былі абірацца насельніцтвам па тэрытарыяльных ак-

угах на альтэрнатыўнай аснове, а трэцяя частка - прадстаў-

ляць розныя грамадскія арганізацыі, у тым ліку і КПСС.

Падрыхтоўка да выбараў народных дэпутатаў СССР, якія

былі прызначаны на сакавік 1989 г., у Беларусі, як і ва ўсёй

краіне, праходзіла ў абставінах вялікай актыўнасці насельні-

цтва, адкрытай і напружанай барацьбы. Гэта былі першыя за

многія дзесяцігоддзі свабодныя выбары, калі грамадзяне ат-

рымалі магчымасць вылучаць і выбіраць у вышэйшы орган

дзяржаўнай улады сваіх прадстаўнікоў. Усяго ад Беларусі на

з'езд было абрана 60 народных дэпутатаў.

25 мая 1989 г. пачаў сваю работу Першы з'езд народных

дэпутатаў СССР, які стаў арэнай вострай палітычнай дыс-

кусіі. З'езд абраў М.С. Гарбачова Старшынёй Прэзідыума

Вярхоўнага Савета СССР - пастаянна працуючага парла-

мента, прыняў рашэнне аб неабходнасці распрацоўкі новай

канстытуцыі, зацвердзіў вышэйшых дзяржаўных кіраўнікоў,

утварыў парламенцкія камісіі. Пад час палітычнай дыскусіі

радыкальна настроеныя дэпутаты запатрабавалі даць ацэнку

афганскай вайне, вызначыць прычыны і знайсці выйсце з

канфлікту ў Нагорным Карабаху, зрабіць публічнымі даку-

менты, якія былі з пакта Молатава-Рыбентропа. Яны прапа-

навалі ўвесці пасаду прэзідэнта краіны пры прамым яго аб-

ранні і па найбольш важных жыццёвых пытаннях праводзіць

рэферэндумы. З'езд закончыўся ўтварэннем двух накірункаў

564

сярод прыхільн каў перабудовы: памяркоўнага на чале з М.С. Гар-

бачовым і радыкальнага - у выглядзе арганізацыйна аформ-

ленай у канцы чэрвеня 1989 г. Міжрэгіянальнай дэпутацкай

групы, у якую ўвайшлі Ю. Афанасьеў, А. Сабчак, Г. Папоў,

Б. Ельцын і іншыя. Духоўным лідэрам групы стаў акадэмік

A. Сахараў.

Міжрэгіянальная дэпутацкая група заявіла аб неабход-

насці дэмантажу сістэмы і стала ў апазіцыю да ўлады. Пад

уплывам так званых "аксамітных рэвал цый", што пачаліся

восенню 1989 г. у краінах Усходняй Еўропы, на II з'ездзе

народныя дэпутаты патрабавалі адмены 6-га артыкула Кан-

стытуцыі СССР аб кіруючай ролі КПСС у жыцці грамад-

ства. Менавіта гэтай праблеме было прысвечана апошняе

выступленне на з'ездзе акадэміка А. Сахарава, які раптоўна

памёр 14 снежня 1989 г. Новы лідэр Міжрэгіянальнай групы

Б. Ельцын прапанаваў сваю канцэпцыю рэформ, запатраба-

ваў ад урада правесці дэідэалагізацыю кіравання, узмацніць

барацьбу з бюракратыяй.

М.С. Гарбачоў быў вымушаны манеўраваць і прыслухоўвац-

ца да галасоў сваіх апанентаў. У пачатку 1990 г. ён пагадзіў-

ся з патрабаваннем адмены 6-га аргыкула Канстытуцыі і

ўвядзеннем пасады прэзідэнта. Гэтаму ў значнай ступені са-

дзейнічаў крызіс, што ахапіў КПСС. Ужо ў студзені 1990 г. у

партыі ўзнікае Дэмакратычная платформа, арганізатарамі

якой сталі рэктар Маскоўскай вышэйшай партыйнай школы

B. Шастакоўскі і выкладчык В. Лысенка. У яе кіраўніцтва

спачагку ўвайшлі і некаторыя члены Міжрэгіянальнай дэпу-

тацкай групы - Ю. Афанасьеў, Б. Ельцын, Г. Папоў.

Прыхільнікі Дэмакратычнай платформы арыентаваліся на

адмену прынцыпу дэмакратычнага цэнтралізму і пераўтва-

рэнне КПСС у партыю парламенцкага тыпу. Паралельна ў

партыі ўзнікаюць цэнтрысцкая і артадаксальная плыні, што

сведчыла аб паглыбленні крызісу. Пачынаецца масавы вы-

хад з яе радоў. У такой сітуацыі лютаўскі Пленум ЦК КПСС

(1990 г.) прыняў рашэнне адмовіцца ад манаполіі партыі на

ўладу.

565

У сярэдзіне сакавіка 1990 г. адбыўся III з'езд народных

дэпутатаў, які адмяніў 6-ты артыкул Канстытуцыі СССР. Ад-

нак асноўную ўвагу дэлегаты надавалі пытанню аб увядзенні

пасады Прэзідэнта СССР. Частка дэпутатаў патрабавала, каб

яго абранне адбылося ў выніку ўсенароднага галасавання, дру-

гая - з'ездам. Ва ўмовах, калі скараціўся давер да М.С. Гарба-

чова і партыі ў цэлым, адзіным сродкам, каб яму ўтрымацца

пры ўладзе, станавілася дасягненне нрэзідэнцкай пасады. Аб-

ранне першага Прэзідэнта СССР адбылося непасрэдна на з'ез-

дзе 15 сакавіка 1990 г. М.С. Гарбачоў атрымаў каля 60%

галасоў народных дэпутатаў.

Важную ролю ў палітычнай рэформе адыграла абнаўленне

выбарчай сістэмы ў саюзных і аўтаномных рэспубліках, у тым

ліку і ў Беларусі. У кастрычніку 1989 г. сесія Вярхоўнага

Савета БССР прыняла Закон аб выбарах народных дэпутатаў

Беларускай ССР і аб выбарах народных дэпутатаў мясцовых

Саветаў. Пашыраліся дэмакратычныя асновы выбараў і пра-

цоўныя атрымалі магчымасць абіраць дэпутатаў з некалькіх

кандыдатур. Але па прыкладу саюзнага заканадаўства рэс-

публіканскі закон захаваў права абрання ў Вярхоўны Савет

БССР 50 дэпутатаў ад грамадскіх арганізацый: Беларускай

рэспубліканскай арганізацыі ветэранаў вайны і працы, тава-

рыстваў інвалідаў.

Выбары па-новаму ў Вярхоўны Савет БССР і мясцовыя

Саветы адбыліся 4 сакавіка 1990 г. У большасці выбарчых

акруг на 310 месцаў у беларускім парламенце прэтэндава-

ла 1769 кандыдатаў. Але толькі 98 народных дэпутатаў

рэспублікі былі абраны пасля першага тура галасавання.

Выбарчая кампанія пераўтварылася ў сапраўдны марафон і

нават пасля некалькіх паўторных выбараў у канцы 1991 г.

заставаліся вакантнымі 11 месцаў у Вярхоўным Савеце

рэспублікі. Такая ж сітуацыя назіралася і ў мясцовых Са-

ветах. Тым не менш, у выніку выбараў значна абнавіліся

Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь, склад мясцовых Са-

ветаў, ажывілася іх работа, узмацніліся сувязі з працоў-

нымі калектывамі.

566

У маі 1990 г. адбылася першая сесія Вярхоўнага Савета

рэспублікі, на якой Старшынёй быў абраны М.І. Дземянцей.

Вярхоўны Савет БССР разгарнуў заканадаўчую дзейнасць,

скіраваную на рэфармаванне эканомікі, палітычнай сістэмы,

усяго ладу жыцця. У прамысловасці важнае значэнне адыг-

рала прыняцце законаў аб уласнасці і пераходзе да рынку, аб

арэндзе. Нацыянальным банку. Разнастайнасць формаў улас-

насці і заснаваныя на іх аснове формы гаспадарання былі

замацаваны ў Кодэксе Беларускай ССР аб зямлі і Законе аб

сялянскай (фермерскай) гаспадарцы. Значным крокам у

развіцці пенсійнага заканадаўства стаў прыняты Вярхоўным

Саветам СССР у 1990 г. Закон аб пенсіях, які прадугледжваў

дыферэнцыраваны падыход і паэтапнае павелічэнне пенсій. У

яго рамках у 1991 г. быў прыняты беларускі Закон аб сацы-

яльнай абароне інвалідаў.

Надзённай праблемай для рэспублікі стала ліквідацыя вы-

нікаў аварыі на Чарнобыльскай АЭС. Вярхоўны Савет пры-

няў некалькі новых законаў па сацыяльнай падтрымцы людзей,

што пацярпелі ад чарнобыльскай навалы. У гэтай сувязі мож-

на адзначыць законы аб сацыяльнай абароне грамадзян, якія

пацярпелі ад катастрофы на Чарнобыльскай АЭС і статуце

забруджаных тэрыторый. У ходзе іх выканання толькі ў 1991 г.

было асвоена капіталаўкладанняў на 500 млн. рублёў больш,

чым за папярэднія чатыры гады.

У адпаведнасці з рэформай палітычнай сістэмы ў 1990 г.

быў прыняты Закон СССР "Аб грамадскіх арганізацыях".

Насельніцтва атрымала правы на стварэнне суполак і тавары-

стваў, а таксама палітычных партый. Але ў рэспубліцы не-

фармальныя аб'яднанні пачалі ўзнікаць значна раней. У чэр-

вені 1989 г. на з'ездзе ў Вільнюсе арганізацыйна аформіўся

Беларускі народны фронт "Адраджэнне". У праграмнай заяве

было падкрэслена, што БНФ выступае за перабудову грамад-

ства на прынцыпах дэмакратыі і сацыяльнай справядлівасці,

прававую дзяржаву, рэальны суверэнітэт Беларусі. Народны

фронт стварыў у Вярхоўным Савеце парламенцкую апазіцыю.

У лістападзе 1990 г. адбыўся ўстаноўчы з'езд Аб'яднанай дэ-

567

макратычнай партыі Беларусі (АДПБ). Галоўнай праграмнай

мэтай партыя аб'явіла пабудову дэмакратычнага грамадства з

прыярытэтам агульначалавечых каштоўнасцей. Па сваёй ары-

ентацыі АДПБ стала арганізацыяй агульнадэмакратычнай на-

кіраванасці і выступала за свабоду асобы, прыватную ўлас-

насць, сямейныя традыцыі.

Для абароны палітычных правоў і эканамічных інтарэсаў

сялянства ў лютым 1991 г. была створана Беларуская сялянс-

кая партыя (БСП). Галоўнай сваёй задачай партыя прызнала

ажыццяўленне зямельнай рэформы і ліквідацыю камандна-

адміністрацыйнай сістэмы ў сельскай гаспадарцы. Рэформа

павінна была праходзіць па двух напрамках: стварэнне фер-

мерскіх гаспадарак і пераўтварэнне калгасаў і саўгасаў у

асацыяцыі і акцыянерныя таварыствы. Сялянам, лічыла

БСП, трэба было вярнуць права ўласнасці на зямлю.

У рэспубліцы пачалі адраджацца і сацыял-дэмакратычныя

традыцыі. Група народных дэпутатаў у Вярхоўным Савеце

БССР, навукоўцаў і пісьменнікаў арганізавала сваю партыю

Беларускую сацыял-дэмакратычную грамаду (БСДГ), уста-

ноўчы з'езд якой адбыўся ў 1991 г. У праграмнай заяве гава-

рылася, што задачы партыі заснаваны на агульначалавечых

каштоўнасцях і традыцыях беларускай сацыял-дэмакратыі

пачатку XX ст. Грамада асноўнай мэтай аб'явіла пабудову

свабоднага і дэмакратычнага грамадства, заснаванага на

прынцыпах свабоды, роўнасці, прыярытэту права. БСДГ вы-

ступіла за пераўтварэнне грамадства з дапамогай рэформ,

без прымусу і насілля пры дасягненні сваіх мэт, абапіраючы-

ся на Канстытуцыю і заканадаўства.

Утварэнне палітычных партый і аб'яднанняў сведчыла аб

глыбокіх зменах у грамадскім жыцці і развіцці дэмакратыі.

Нягледзячы на невялікі колькасны склад, яны садзейнічалі

ўзнікненню ў рэспубліцы парламенцкай апазіцыі, пашырэнню

правоў грамадзян, плюралізму мыслення, пошуку новых па-

дыходаў да вызначэння складаных праблем грамадскага

жыцця. Шматпартыйнасць азначала канец мапаполіі камуні-

стаў на ўладу. Пад уздзеяннем гэтых працэсаў пачалі

568

ўзнікаць ідэі аб неабходнасці рэфармавання камуністычнай

партыі ў напрамку яе дэмакратызацыі і пераўтварэння ў

партыю парламенцкага тыпу. Аднак гэтыя спробы аказаліся

безвыніковымі, бо сітуацыя ў краіне працягвала пагаршацца.

На палітыку перабудовы адмоўны ўплыў аказалі міжнацы-

янальныя канфлікты, што разгарэліся ў СССР. У 1988-1990 гг.

абвастрыліся ўзаемаадносіны паміж Арменіяй і Азербайджа-

нам з-за Нагорнага Карабаха, якія хутка выліліся ў працяглую

вайну. У чэрвені 1989 г. адбыліся сутыкненні ўзбекаў з тур-

камі-месхецінцамі ў Фергане, дзе ахвярамі сталі сотні бязвін-

ных людзей. Усю краіну ўразілі крывавыя падзеі ў Ошскай

вобласці Кіргізіі ў 1990 г. Абвастрыліся ўзаемаадносіны Грузіі

з Абхазіяй і Паўднёвай Асеціяй, прычым канфлікт з апошняй

выліўся ў 1991 г. ва ўзброенае сутыкненне. Цяжкая сітуацыя

склалася ў Малдавіі і Прыбалтыцы, дзе ўзрасла напружан-

насць паміж карэнным і рускамоўным насельніцтвам.

Ва ўмовах жорсткіх сацыяльных узрушэнняў і міжнацыя-

нальных канфліктаў узнікла пытанне аб існаванні Савецкага

Саюза. У рэспубліках узмацніліся сепаратысцкія настроі. У

лістападзе 1988 г. Эстонія прыняла Дэкларацыю аб дзяржаўным

суверэнітэце, якой абвясціла вяршэнства законаў рэспублікі над

агульнасаюзнымі, рэспубліканскую ўласнасць на зямлю, нетры,

асноўныя сродкі вытворчасці. Вярхоўны Савет СССР прызнаў

гэты дакумент несапраўдным, але спыніць "парад суверэнітэ-

таў" было ўжо немагчыма. Пасля выбараў у рэспубліканскія і

мясцовыя Саветы вясной 1990 г., на якіх большасць галасоў

атрымалі прыхільнікі самастойнага развіцця рэспублік, дэкла-

рацыі аб дзяржаўным суверэнітэце прынялі Вярхоўныя Саветы

Літвы, Латвіі, Арменіі, Грузіі і Малдовы. 12 чэрвеня 1990 г.

адпаведны дакумент з'явіўся ў Расіі, а 27 ліпеня 1990 г. - у

Беларусі. Рэгіёны павялі з цэнтрам барацьбу, якая атрымала

назву "вайна законаў". У яе падмурку ляжала права самастойна

распараджацца сваёй уласнасцю і сродкамі, што адбівалася на

стане народнагаспадарчага комплексу. Памкненне рэспублік да

самастойнасці прымусіла кіраўніцтва СССР шукаць шляхі рэ-

фармавання саюза і распрацаваць новы саюзны дагавор.

569

У студзені 1991 г. саюзныя ўлады паспрабавалі сілай

спыніць сепаратызм у прыбалтыйскіх рэспубліках, наладзіў-

шы ў Вільнюсе і Рызе спробы ўзброенага перавароту. Але

гэта выклікала негатыўную рэакцыю расійскага кіраўніцт-

ва і прывяло да ўзмацнення канфрантацыі паміж Б.М. Ель-

цыным і М.С. Гарбачовым. Каб паправіць сітуацыю і

спыніць крызіс федэратыўных адносін, Вярхоўны Савет

СССР вырашыў правесці 17 сакавіка 1991 г. Усесаюзны

рэферэндум па пытанню аб неабходнасці захавання СССР.

У ім прынялі ўдзел каля 80% грамадзян. За захаванне СССР

выказаліся 76,4% удзельнікаў рэферэндуму. Цэнтр зрабіў

выснову аб неабходнасці распрацоўкі новага саюзнага да-

гавора.

23 красавіка 1991 г. у рэзідэнцыі М.С. Гарбачова ў Нова-

Агарове пад Масквой адбылася сустрэча кіраўнікоў дзевяці

рэспублік (Расіі, Украіны, Беларусі, Казахстана, Узбекістана,

Туркменіі, Кіргізіі, Таджыкістана, Азербайджана) і прэзідэнта

СССР, атрымаўшая назву "9+1". Выйсце з крызісу федэра-

тыўных адносін удзельнікі нарады знайшлі ў падрыхтоўцы

тэксту новага саюзнага дагавора.

Пачаліся шматлікія сустрэчы па падрыхтоўцы гэтага даку-

мента, пад час якіх узнікалі разыходжанні рэспублік з цэнтрам.

Масква вымушана была саступіць. На 20 жніўня 1991 г.

была прызначана дата падпісання дагавора. Аднак

жнівеньскі (1991 г.) путч спыніў гэты працэс, што, як высвет-

лілася пазней, паскорыла распад СССР. Працэсы рэфармаван-

ня грамадства праходзілі ўжо ва ўмовах самастойнага і неза-

лежнага развіцця рэспублік былога СССР.

Абвяшчэнне дзяржаўнага суверэнітэту. 27 ліпеня 1990 г.

Вярхоўны Савет БССР мінімальнай большасцю галасоў аб-

вясціў Дэклакрацыю аб дзяржаўным суверэнітэце БССР у

складзе савецкай федэрацыі. Гэтае рашэнне з'явілася выні-

кам рэакцыі на знешнюю сітуацыю, прыняцце 12 чэрвеня

1990 г. першым з'ездам народных дэпутатаў РСФСР Дэкла-

рацыі аб дзяржаўным суверэнітэце Расійскай Федэрацыі.

Прынятае рашэнне не вынікала з пераканання і волі боль-

570

шасці беларускага народа. Між тым яно адкрыла шлях сап-

раўднай незалежнасці рэспублікі.

У дваццатым артыкуле Дэкларацыі сцвярджалася, што

"любыя гвалтоўныя дзеянні супраць нацыянальнай дзяржаў-

насці Беларускай ССР з боку палітычных партый, грамадскіх

аб'яднанняў ці асоб праследуюцца па закону". Згодна з другім

артыкулам Дэкларацыі выступаць ад імя народа дазвалялася

выключна Вярхоўнаму Савету. Урад рэспублікі атрымліваў

права стварыць нацыянальную армію, міліцыю і службу бяс-

пекі. Дэпутаты-камуністы прагаласавалі за адзінаццаты ар-

тыкул аб неабходнасці новай саюзнай дамовы паміж рэспуб-

лікамі. Дэпутаты ад БНФ, якія выступалі супраць якіх-не-

будзь саюзаў з Расіяй, не ўдзельнічалі ў гэтай частцы пася-

джэння.

Правал жнівеньскага путчу 1991 г. стварыў спрыяльныя

ўмовы на шляху да рэалізацыі дзяржаўнага суверэнітэту. Па-

ведамленні з Масквы аб перамозе Ельцына над путчыстамі і

прыпыненне дзейнасці КПСС выклікалі паніку сярод бела-

рускай партнаменклатуры.

Скліканая 24 жніўня пятая нечарговая сесія Вярхоўнага

Савета БССР адклікала з пасады Старшыні Вярхоўнага Са-

вета М.І. Дземянцея. 25 жніўня быў прыняты Закон "Аб на- .

данні статуса канстытуцыйнага закона Дэкларацыі Вярхоў-

нага Савета Беларускай ССР аб дзяржаўным суверэнітэцс

Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі" і пастано-

ва "Аб забеспячэнні палітычнай і эканамічнай самастойнасці

Беларускай ССР". Гэтымі актамі аб'яўлялася палітычная і

эканамічная незалежнасць рэспублікі. Ва ўласнасць Беларус-

кай ССР пераходзілі прадпрыемствы, арганізацыі і ўстановы

саюзнага падпарадкавання, размешчаныя на яе тэрыторыі.

Выключэнне складалі тыя прадпрыемствы і арганізацыі,

кіраўніцтва якімі засталося, згодна з заканадаўствам Бела-

рускай ССР, за адпаведнымі органамі Саюза ССР.

Была зменена назва рэспублікі, а таксама адбылася заме-

на дзяржаўнай сімволікі. 19 верасня прынялі рашэнне Бела-

рускую Савецкую Сацыялістычную Рэспубліку надалей на-

571