Брыгадзін П.І., Ладысеў У.Ф., Зялінскі П.І. і інш. Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Часть 2. XIX XX стагоддзі

Подождите немного. Документ загружается.

"свабоднага гандлю". Адмена картачнай сістэмы спалучалася

з грашовай рэформай. Апошняя ўключала, па-першае, замену

старых грашовых знакаў новымі, па-другое, ліквідацыю выні-

каў інфляцыі часоў вайны шляхам скасавання так званых "не-

працоўных даходаў" на ашчадных кніжках (толькі ўклады да

3 тыс. рублёў абменьваліся 1:1); па-трэцяе, устанаўленне адзі-

ных дзяржаўных цэн (да 1948 г. існавалі два ўзроўні: камер-

цыйныя і пайковыя). У выніку грашовай рэформы адбылося

зніжэнне цэн. Потым цэны зніжаліся на большасць тавараў у

1949-1950 гг. Гэта з'яўлялася ў першае пасляваеннае дзесяці-

годдзе асноўнай крыніцай павышэння дабрабыту гарадскога

насельніцтва. Аднак трэба звярнуць увагу на тое, што за гады

вайны і першыя пасляваенныя гады да грашовай рэформы

цэны ўзраслі настолькі, што нават пасля трохразовага (1947,

1949, 1950 гг.) зніжэння яны былі яшчэ значна вышэй даваен-

ных. Пакупная здольнасць беларускіх гараджан да пачатку

1950-х гг. не падымалася вышэй мяжы гараджан у другой

палове 1920-х гг.

Аб'ём рознічнага таваразвароту дзяржаўнага і каапера-

тыўнага гандлю ў БССР у 1950 г. пры павялічанай наяў-

насці грошай у звароце (у 1,5 раза) узняўся толькі крыху

больш за 90% даваеннага ўзроўню. Нават у 1950 г. на яго

долю прыпадала толькі чвэрць агульнага рознічнага тава-

развароту. Тлумачылася гэта тым, што вясковае насельніц-

тва, якое складала больш за дзве трэці ад усяго насельніцт-

ва БССР, не мела шмат карысці ад грашовай рэформы.

Больш таго, пры яе правядзенні страты ў 20% ад усёй коль-

касці выдаткаў спісваліся за кошт грошай, авансаваных на

развіццё вёскі: лічылася, што яна "нажылася" за гады ка-

мерцыйнага гандлю.

У першыя пасля вайны гады дэмабілізаваныя воіны

імкнуліся вяртацца ў горад. Не адбылося істотных змен і з

адменай картачнай сістэмы. Калгасам даводзілася выдаткоў-

ваць асноўную частку грашовых даходаў на вытворчыя

патрэбы, набыццё жывёлы і сельскагаспадарчых прылад,

гаспадарчае і грамадскае будаўніцтва. Фонд аплаты працы

512

аказваўся нязначным, і энтузіязм калгаснікаў слаба падма-

цоўваўся матэрыяльнымі стымуламі. Не зацікаўлены быў

селянін і ў развіцці сваёй асабістай гаспадаркі, бо кожнае

новае дрэўца, жывёліна і іншае прыводзілі да значнага рос-

ту падаткаў. Толькі ў сярэдзіне 1950-х гг., калі было змене-

на падаткаабкладанне, апошнія адчулі істотнае паляпшэнне

свайго жыцця.

Адной з асноўных праблем на вёсцы і ў горадзе, быў неда-

хоп жылля. У разглядаемы перыяд жыллёвае будаўніцтва ішло

высокімі тэмпамі. Дзяржаўныя і кааператыўныя арганізацыі

(без калгасаў) на гэтыя мэты затрацілі на 53% болын сродкаў,

чым за ўсе папярэднія гады Савецкай улады. Толькі ў 1946-

1950 гг. з зямлянак і неўпарадкаваных памяшканняў перасялі-

лася ў адбудаваныя дамы каля 2 млн. жыхароў рэспублікі. Але

жыллёвае будаўніцтва стрымлівалася адсутнасцю будаўнічых

матэрыялаў і рабочай сілы, якая накіроўвалася найперш на

прамысловае будаўніцтва, нізкай механізацыяй работ, а такса-

ма нездавальняючай арганізацыяй працы. У выніку даваенны

жыллёвы фонд Мінска быў адноўлены крыху болын за 80%, а

ў іншых гарадах - толькі на 50%.

Праблемай, што патрабавала першачарговага вырашэння,

з'яўлялася ахова здароўя. За гады вайны было разбурана

больш за 80% медыцынскіх устаноў, на 60% скарацілася

колькасць дактароў. У многіх раёнах лютавалі масавыя

інфекцыйныя захворванні, асабліва тыф і малярыя. Улічваю-

чы гэта, урад БССР выдзеліў значныя сродкі на ахову здароўя.

У Беларусь ішла дапамога з іншых рэспублік, з боку ААН. У

выніку ўжо да 1949 г. поўнасцю аднавілася сетка меды-

цынскіх устаноў. Але забяспечанасць бальнічнымі ложкамі і

медыцынскім персаналам у рэспубліцы заставалася ніжэй ся-

рэднесаюзнага ўзроўню.

Такім чынам, на працягу першага пасляваеннага дзесяці-

годдзя, дзякуючы самаадданай працы насельніцтва, дапамозе

саюзнага кіраўніцтва, матэрыяльнае становішча беларускага

народа няўхільна паляпшалася. Цяжкасці ж на гэтым шляху

разглядаліся як часовыя.

17 Зак. 2283 513

Палітычная сітуацыя. У пасляваенны час, як і ў 1930-

40-я гг., уся паўната ўлады была сканцэнтравана ў руках

камуністычнай партыі і, у выніку спецыфічнай пабудовы

апошняй, у руках яе кіраўніка - I. Сталіна. Адзяржаўленне і

ідэалагізацыя ўсіх сфер жыцця вызначалі шырокі спектр па-

літычнай дзейнасці КПБ: сельская гаспадарка, культура, аду-

кацыя і іншыя сферы жыцця. Кіраўніцтва Камуністычнай

партыі аператыўна рэагавала на змены ў настроях грамад-

ства. Дзеля гэтага мелася мноства каналаў інфармацыі і ры-

чагоў уздзеяння: ад рэпрэсіўных да прапагандысцкіх мер.

Першы пасляваенны 1946 год пачынаўся разам з агітацый-

най кампаніяй па выбарах у Вярхоўны Савет СССР. Па ўсёй

рэспубліцы, на прадпрыемствах і ва ўстановах праходзілі

мітынгі, на якіх вылучаліся кандыдаты ў дэпутаты. На пачат-

ку студзеня 1946 г. усе калектывы прадпрыемстваў і ўстаноў у

ліку першых кандыдатаў называлі Сталіна, Молатава, Вара-

шылава, Жданава, Берыю, Малянкова, Хрушчова. Кіраўнікі

дзяржавы 9 студзеня 1946 г. накіравалі пісьмо выбаршчыкам,

дзе паведамлялі, у якіх акругах яны будуць балаціравацца.

К. Варашылаў праходзіў па Мінскай выбарчай акрузе. 3 гэтай

нагоды на большасці прадпрыемстваў Мінска прайшлі

мітынгі, дзе рабочыя слухалі ўсхваляваныя прамовы аб сваім

выбранніку.

Сапраўды, выбары ў Вярхоўны Савет СССР (1946), у Вяр-

хоўны Савет БССР (1947), у мясцовыя Саветы (1948), вызна-

чаліся партыйнымі ўладамі як шырокая прапагандысцкая ак-

цыя, як свята. Насельніцтва ж, змарнаванае вайной, разгля-

дала іх як першую рэальную прыкмету мірнага жыцця. Зда-

валася, самае страшнае мінула - астатняе будзе дасягнута

працай. Жаданне гэтай працы, жаданне хутчэй аднавіць раз-

буранае вайной ахоплівала пераважную болынасць белару-

саў. Многія з той моладзі, што не трапіла на фронт, з зайзд-

расцю сустракалі сваіх аднагодкаў з баявымі ўзнагародамі і

імкнуліся вызначыцца ў працы. У студзені 1946 г. адбыўся

пленум ЦК ЛКСМБ, які заслухаў пытанне "Аб удзеле камса-

мольцаў і моладзі Полацкай вобласці ў падрыхтоўцы выбараў

514

у Вярхоўны Савет СССР". 3 дакладам выступіў першы сакра-

тар ЦК ЛКСМБ К.Т. Мазураў. На ўрачыстым пасяджэнні

пленума Старшыня Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР

Н.Я. Наталевіч уручыў Ленінскаму Камуністычнаму Саюзу

моладзі Беларусі ордэн Чырвонага Сцяга "за мужнасць, сама-

адданасць, праяўленую камсамолам у гады вайны".

У канцы лютага 1946 г. былі зніжаны цэны ў камерцый-

ным гандлі харчовымі таварамі ад 10-20% (мяса) да 40 50%

(кава, гарбата, хлеб). Адначасова акрэслівалася неабход-

насць падпіскі на пазыку, што мела добраахвотна-прымусо-

вы характар. Прапагандаваліся прыклады С. Станюты, якая

ахвяравала два сваіх заробкі, Я. Коласа, які падпісаўся на

30 тыс. рублёў і г. д.

Праяўляючы клонат аб насельніцтве, улады яшчэ раз падк-

рэслівалі, што магло б быць лепш, каб не ворагі ў краіне і па-

за яе межамі. Час сапраўды быў складаны і супярэчлівы. Бы-

лым саюзнікам ужо не патрэбна была моц краіны Саветаў. У

ЗША паступова разгортвалася антыкамуністычная істэрыя.

Разам з тым I. Сталін дзейнічаў таксама з пазіцыі сілы.

Цэнтральныя ўлады акрэслівалі асабісты недавер і па-

дазронасць да вызваленых народаў. Л. Цанава, які напярэ-

дадні і ў першыя пасляваенныя гады ўзначальваў рэпрэсіўны

апарат НКУС БССР, лічыў: усе тыя, хго не прымаў актыўна-

га ўдзелу ў партызанскай барацьбе - здраднікі. У той самы

час без удакладнення фактаў альбо на сфальсіфікаванай пад-

ставе ў турму былі кінуты многія мінскія падпольшчыкі,

партызанскія сувязныя, былыя ваеннапалонныя (для прыкла-

ду - герой абароны Брэсцкай крэпасці маёр П.М. Гаўрылаў).

Асабліва напружаным было становішча ў заходніх абласцях

Беларусі, дзе пад час вайны і ў першыя пасляваенныя гады

дзейнічалі атрады Арміі Краёвай. Менавіта тут бачылася

НКУС "гняздо нацыяналізму і кулацтва". Недавер распаў-

сюджваўся нават на партызан і партыйных кіраўнікоў - мяс-

цовых ураджэнцаў. Быў арыштаваны шэраг дзеячаў Кампар-

тыі Заходняй Беларусі. Сітуацыя яшчэ больш ускладнілася з

пачаткам масавай калектывізацыі ў гэтых раёнах.

515

Недавер да беларускага насельніцтва перакінуўся на мяс-

цовае партыйна-савецкае кіраўніцтва. У 1946 г. прозвішчы I.

Сталіна і П. Панамарэнкі ў рэспубліканскім друку яшчэ суст-

ракаліся побач. Але ў іх адносінах ужо адчувалася напружан-

не. Панамарэнка з 1944 г. з'яўляўся не толькі першым сакрата-

ром ЦК КП(б)Б, але і старшынёй Урада рэспублікі. Да таго ж

партызанскія кадры, што складалі ў 1944-1945 гг. пераваж-

ную частку партыйна-савецкай бюракратыі ў БССР, забяспе-

чылі яму тут як былому кіраўніку ЦШПР трывалыя пазіцыі.

Такое становішча не задавальняла I. Сталіна. Ён імкнуўся не

дапускаць умацавання пазіцый кіраўнікоў на месцах.

У студзені 1947 г. першым сакратаром КП(б)Б быў

прызначаны сакратар Пермскага абкама партыі М. Гуса-

раў. П. Панамарэнка захаваў на працягу 1947 г. толькі паса-

ду Старшыні Савета Міністраў. Разгарнулася закулісная ба-

рацьба паміж гэтымі кіраўнікамі, што, дарэчы, адлюстроўва-

ла барацьбу ў Маскве за ўплыў на I. Сталіна. М. Гусараў

паступова фарміруе сваю партыйную каманду. Ад абавязкаў

сакратара ЦК КП(б)Б па кадрах быў вызвалены М. Аўхі-

мовіч (замест яго прызначаны М. Зімянін), з Бюро ЦК КП(б)Б

быў выведзены і Г. Эйдзінаў - да гэтага часу Старшыня

Дзяржплана БССР. Абодва яны - вядомыя арганізатары пад-

польнай і партызанскай барацьбы на Беларусі. Беларусы ў

групоўцы М. Гусарава прысутнічалі. Найбольш яркай асобай

з іх быў на той час М. Іаўчук, які адказваў за ідэалагічную

работу. Ён нарадзіўся ў 1908 г. у в. Занужаўе (сучаснага

Кобрынскага раёна Брэсцкай вобласці). Пасля заканчэння

Акадэміі камуністычнага выхавання і рабогы ў ЦК УКП(б) у

1947 г. быў прызначаны сакратаром ЦК КП(б)Б. Былых

партызанскіх кіраўнікоў паступова замянялі маладыя кадры,

не звязаныя асабістымі адносінамі з П. Панамарэнкам.

Прысутнічалі таксама і тыя, хто быў запрошаны М. Гусаравым

з Пермскай вобласці. Дарэчы, М. Гусараў (па словах П. Пана-

марэнкі) так акрэсліваў кадравую палітыку свайго папярэд-

ніка: "Як на Беларусі ўзніклі органы ўлады? Узялі па Ваньку

ад партызанскага атрада - вось і ўсё".

516

Новае кіраўніцтва разумела сваё прызначэнне: актывіза-

ваць барацьбу з нацыянальным рухам і паскорыць працэсы

калектывізацыі ў заходніх абласцях Беларусі. Сапраўды, у

1944-1946 гг. на тэрыторыі Заходняй Беларусі дзейнічалі не

толькі атрады Арміі Краёвай. У розных кутках яе - у Слоні-

ме, Навагрудку, Баранавічах, Глыбокім, Паставах, Брэсце і

ў іншых гарадах і мястэчках ствараліся групоўкі, а потым і

арганізацыі апазіцыйна настроенай беларускай моладзі. Так,

вясной 1946 г. была створана беларуская патрыятычная арга-

нізацыя ў Слоніме (для канспірацыі яе назвалі "Чайка"). Ар-

ганізацыя павінна была аб'яднаць "перадавое студэнцтва, бе-

ларускую інтэлігенцыю, свядомую рабочую і сялянскую мо-

ладзь". Галоўнай мэтай была абарона нацыянальных правоў і

свабод, барацьба за захаванне і развіццё беларускай культу-

ры, мовы і гісторыі. Распрацоўваліся таксама і праекты пабу-

довы незалежнай Беларусі. У хуткім часе "Чайка" аб'яднала-

ся з патрыятычнай групай у Баранавіцкім настаўніцкім інсты-

туце, што пашырала сферу яе ўплыву.

У гэты ж час на тэрыторыі заходніх абласцей Беларусі

актывізуе дзейнасць ужо сталая нацыянальная арганізацыя:

Беларуская незалежніцкая партыя (М. Вітушка), распачына-

юць работу групы ў Брэсцкім чыгуначным і Жыровіцкім сель-

скагаспадарчым тэхнікумах, Ганцавіцкім і Пастаўскім педву-

чылішчах. У Навагрудку склаўся гурток моладзі, што выбраў

назву "Саюз вызвалення Беларусі" (яго філіялы дзейнічалі

падпольна ў Мінску, Гродне і іншых гарадах). Напрыканцы

1946 г. - у самым пачатку 1947 г. была зроблена нават спроба

аб'яднаць падпольны рух. Можна меркаваць, што Міністэр-

ства дзяржбяспекі ўжо ў гэты час мела звесткі аб дзейнасці

падпольных арганізацый і сваю агентуру ў іх. Аднак актыў-

ныя дзеянні ведамства Л. Цанавы распачало ў лютым 1947 г. і

невыпадкова прымеркавала іх да выбараў у Вярхоўны Савет

БССР і мясцовыя саветы, якія павінны былі адбыцца ў нядзе-

лю 9 лютага 1947 г. МДБ распаўсюджвала версію аб тым,

што "Саюз беларускіх патрыётаў" (арганізацыі ў Глыбоцкім

педвучылішчы і Паставах) меркаваў здзейсніць у гэты дзень

517

шэраг тэрактаў. Разгром падпольных арганізацый паставіў

сабе ў заслугу Л. Цанава і на XIX з'ездзе КП(б)Б акрэсліў іх як

групоўкі, створаныя "агентамі імперыялізму".

Сапраўды, ва ўмовах "халоднай вайны" заходнія дзяржа-

вы былі зацікаўлены ў разгортванні антысавецкага руху ў

СССР і здольны былі яго падтрымліваць. Аднак звужаць

праблему толькі да гэтага нельга. Пераважная частка ўдзель-

нікаў беларускіх арганізацый самастойна прыходзіла да

ўсведамлення сваёй адказнасці за лёс краіны. Калі б 20 мая

1947 г. Прэзідыум Вярхоўнага Савета СССР не адмяніў смя-

ротную кару, многія з удзельнікаў паплаціліся б жыццём за

сваю апазіцыйную дзейнасць. Аднак гады сібірскай катаргі

вытрымалі далёка не ўсе.

На пачатку 1947 г. у ЦК КП(б)Б быў утвораны аддзел

культуры. 27-28 жніўня на сходзе партыйнага актыву

Мінскай гарадской арганізацыі КП(б)Б выступіў сакратар

ЦК КП(б)Б М.Г. Іаўчук. Ён заклікаў пакончыць з нізкапак-

лонствам перад Захадам, з памылковым поглядам на тое,

што нібы менавіта адтуль ішло святло культуры на Бела-

русь, выступіў супраць тэорыі "залатога веку" (перыяд Вя-

лікага княства Літоўскага. - Заўвага аўт.) як "нацыяналі-

стычнай ідэалагізацыі мінулага". Выступаўшы на нарадзе

прэзідэнт АН БССР А.Н. Жэбрак ухіліўся ад пастаноўкі

такога пытання.

Аднак ужо ў снежні 1947 г. А. Н. Жэбрак не выбіраецца

нават у акадэмікі АН БССР. Пад лозунгам барацьбы суп-

раць "праяўленняў безыдэйнасці і апалітычнасці", "за чысці-

ню марксісцка-ленінскага светапогляду", "за няўхільнае кіра-

ванне ленінскімі прынцыпамі класавасці і гіартыйнасці"

ліквідаваліся цэлыя навуковыя галіны і школы, укараняўся

дагматызм, падаўляліся любыя праяўленні іншадумства.

У лютым 1948 г. на адной з вуліц Мінска быў знойдзены

мёртвым кіраўнік маскоўскага дзяржаўнага тэатра, былы

старшыня яўрэйскага антыфашысцкага камітэта ў 1941-1945 гг.

С. Міхоэлс. Як сведчаць дакументы, гэта была аперацыя па

забойству.

518

У лютым 1949 г. упсршыню пасля вайны адбыўся чарговы

XIX з'езд Камуністычнай партыі Беларусі, на якім побач з

гаспадарчымі разглядаліся і ідэалагічныя пытанні. З'езд вы-

рашыў распачаць калектывізацыю ў заходніх абласцях Бела-

русі. Ён ухваліў барацьбу з касмапалітызмам, з "ворагам

савецкага рэалістычнага мастацтва Меерхольдам". На арга-

нізацыйным Пленуме Першым сакратаром ЦК КПБ(б) зноў

быў абраны М. Гусараў.

Гэты ж 1949 г. святкаваўся як год 70-годдзя Сталіна. Ён

спалучаўся з другім святам - 800-годдзем сталіцы СССР

Масквы. 1 студзеня 1950 г. многія рэспубліканскія выданні

побач са штогадова традыцыйным навагоднім партрэтам I. Ста-

ліна змясцілі яму віншаванне ад імя беларускага народа.

У студзені 1950 г. было надрукавана новае Палажэнне аб

выбарах у Вярхоўны Савет БССР. Выбарам быў прысвеча-

ны сход актыву Мінскай вобласці, на якім выступіў М. Гуса-

раў, шматлікія мітынгі, арганізаваныя на прадпрыемствах і

ўстановах. Аднак вылучэнне кандыдатаў адбывалася па

старому сцэнарыю. Першым усюды вылучаўся I. Сталін,

толькі зараз больш спрактыкавана: унізе пад яго прозвішчам

пісалі прозвішча рэальнага кандыдата, і гэта ўжо нагадвала

пэўны рытуал.

Выбары 14 сакавіка 1950 г. праходзілі як свята, пад музыку

і песні. А напярэдадні для святочнага настрою на ўсю шыры-

ню першых старонак газет было змешчана разам з партрэтам

I. Сталіна паведамленне аб зніжэнні цэн на ўсе харчовыя і

прамысловыя тавары. 15 сакавіка ў звестках аб выбарах на-

зываліся лічбы ўдзельнікаў галасавання між 99-100%.

6 ліпеня 1950 г. пачалося пасяджэнне VIII сесіі Вярхоўнага

Савета Беларускай ССР. Толькі з 1950 па 1956 гг. Вярхоўны

Савет БССР прыняў звыш 90 законаў і пастаноў. Нягледзячы

на некаторыя хібы, яны сталі важным сродкам рэгулявання і

ўдасканалення грамадскіх адносін, гаспадарчых, сацыяльна-

культурных працэсаў.

Спецыфічнай заставалася роля камсамола і прафсаюзаў, якія

не столькі павінны былі выяўляць і абараняць інтарэсы працоў-

519

ных, моладзі, колькі накіроўваць іх гераічную працу. Адначасо-

ва камсамол з'яўляўся кузняй кадраў для партыі. Вядома, што

першыя пасляваенныя кіраўнікі камсамола Беларусі (у 1945-

1947 гг. - К.Т. Мазураў, са снежня 1947 па ліпень 1954 гг. -

П.М. Машэраў) сталі вядомымі палітычнымі дзеячамі.

Акрамя прафсаюзаў і камсамола ў рэспубліцы дзейнічалі

агульнасаюзныя грамадскія арганізацыі (ДТСААФ - добраах-

вотнае таварыства садзейнічання арміі, авіяцыі і флоту, спар-

тыўныя і культурныя ўстановы і іншыя), членства ў якіх для

большасці працаздольнага насельніцтва было абавязковым.

Трэба адзначыць, што на пачатку 1950-х гг. зноў узмац-

ніліся супярэчнасці паміж звышдзяржавамі, пачалося ўза-

емнае нарошчванне ядзерных арсеналаў. Таму Пастаянны

камітэт сусветнага кангрэса прыхільнікаў міру прыняў

адозву да кіраўнікоў дзяржаў аб забароне атамнай зброі.

Збор подпісаў ахапіў і грамадзян Беларусі. Людзі, якія

толькі што перажылі жудасную вайну, новай не жадалі. Па

ўсёй рэспубліцы прайшлі мітынгі. Была створана Рэспублі-

канская камісія садзейнічання Савецкаму камітэту абаро-

ны міру па правядзенню збору подпісаў пад адозвай Паста-

яннага камітэта. Старшынёй Рэспубліканскай камісіі быў

абраны Я. Колас, намеснікамі - Ц. Гарбуноў і П. Машэраў.

Пры пэўным фармалізме гэты рух стаў значнай падзеяй у

грамадска-палітычным жыцці Беларусі першай паловы

1950-х гг.

На пачатку 1950 г. стала бачна, што сельская гаспадарка

далёка не дасягне намечаных рубяжоў пяцігодкі. У ліпені

1950 г. Пленум ЦК УКП(б) заслухаў паведамленне сакрата-

ра ЦК УКП(б) П. Панамарэнкі "Аб недахопах у кіраўніцтве

ЦК КП(б)Б сельскай гаспадаркай". Пленум вызваліў ад аба-

вязкаў першага сакратара М.І. Гусарава і выбраў на гэтую

пасаду М.С. Патолічава, які да абрання працаваў першым

сакратаром Растоўскага абкама і гаркама УКП(б)). Нельга

сказаць, што гэта адразу прывяло да змен у грамадска-

палітычнай сітуацыі на Беларусі. М. Патолічаў, больш

спрактыкаваны палітык, напачатку вымушаны быў мірыц-

520

ца з той велізарнай уладай, што меў міністр Дзяржбяспекі

БССР Л. Цанава. Апошні ў гэты час быў узнагароджаны

ордэнам Леніна ў сувязі са сваім 50-годдзем.

Працягваліся арышты, барацьба з касмапалітызмам і на-

цыяналізмам. Быў арыштаваны як "югаслаўскі шпіён" міністр

адукацыі П. В. Саевіч.

У сярэдзіне 1950-х гг. нацыянальны аспект стаў прадметам

палітычнай барацьбы. У сакавіку 1953 г. памёр І.В. Сталін.

Імкнучыся заручыцца падтрымкай "нацыянальных" партый-

ных кіраўнікоў, Л. Берыя выступіў з прапановай аб змене

кіраўнікоў з цэнтра на мясцовых. У Мінск з рашэннем аб

зняцці з пасады М. Патолічава накіроўваецца М. Зімянін.

Аднак абмеркаванне пытання 25-27 чэрвеня 1953 г. пайшло

па нечаканаму сцэнарыю. Пры той справядлівай крытыцы

"аб выгнанні з ужытку беларускай мовы" (даклад М. Зімянін

упершыню чытаў на беларускай мове, і выявілася, што

амаль усе ўдзельнікі валодаюць ёй), Пленум выказаўся суп-

раць адстаўкі М. Патолічава і фактычна ўпершыню не пад-

парадкаваўся рашэнню з цэнтра. Праўда, тут паўплывала і

паведамленне аб арышце Л. Берыі.

Пасля Пленума адносіны з боку партыйных ідэолагаў да

беларускай культуры пэўным чынам змяніліся. Барацьба з

"нацыяналізмам" закончылася, і афіцыйныя ўлады сталі

больш лаяльна адносіцца да нацыянальна-культурнага раз-

віцця. XXI з'езд КП(б)Б, які праходзіў 10-13 лютага 1954 г.,

адзначыў, што "пры агульным росце беларускай літаратуры

па-ранейшаму адстае драматургія, творчыя саюзы пісьменні-

каў і кампазітараў, тэатр оперы і балета слаба займаюцца

стварэннем новых нацыянальных твораў". Але гэта быў не

паварот, а толькі памякчэнне афіцыйнага курсу.

Не адбылося істотных зрухаў і ў адносінах дзяржавы да

канфесій. Калі ў дачыненні да праваслаўнай царквы ў перыяд

Вялікай Айчыннай вайны і першыя пасляваенныя гады мож-

на было назіраць пэўную лібералізацыю, то вельмі жорсткімі,

непрымірымымі заставаліся адносіны да іншых канфесій, най-

перш католікаў і іудзеяў.

521