Брыгадзін П.І., Ладысеў У.Ф., Зялінскі П.І. і інш. Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Часть 2. XIX XX стагоддзі

Подождите немного. Документ загружается.

да Другой Рэчы Паспалітай, у тым ліку і на тэрыторыі Заход-

няй Беларусі, ужо восенню 1939 г. Самай вялікай і ўплывовай

сярод іх быў Саюз узброенай барацьбы. Гэта арганізацыя ста-

ла ядром польскай ваеннай арганізацыі - Арміі Краёвай, утво-

ранай у лютым 1942 г. Галоўнай мэтай АК было адраджэнне

незалежнай польскай дзяржавы ў межах 1939 г. Таму значныя

сілы АК праводзілі свае ўзброеныя акцыі на Беларусі як суп-

раць нямецкіх акупантаў і мясцовых беларускіх калабарацыя-

ністаў, так і супраць савецкіх партызан і падпольшчыкаў,

асабліва пасля разрыву ў красавіку 1943 г. адносін паміж

СССР і польскім эмігранцкім урадам у Лондане. За асенне-

летні перыяд 1943-1944 гг. атрады Навагрудскай акругі АК

правялі 81 аперацыю супраць беларускіх партызан. Асаблівай

актыўнасцю адрознівалася Стаўбцоўскае злучэнне пад каман-

даваннем А. Пільха, якое за адзначаны вышэй час правяло 32

аперацыі і ніводнай супраць немцаў. Пры гэтым размова ідзе

не толькі аб дробных сутычках беларускіх партызан і АК, але

і аб баявых дзеяннях, у якіх удзельнічалі сотні байцоў з або-

двух бакоў. Так, 8 мая 1944 г. каля в. Целяшэвічы Дзяржынс-

кага раёна адбылося ўзброенае сутыкненне асноўных сіл Стаў-

бцоўскага злучэння АК і некалькіх атрадаў партызанскай бры-

гады імя I. Сталіна, у якім прымалі ўдзел 500 чалавек злучэння

Арміі Краёвай і 200 беларускіх партызан. У выніку польскі бок

страціў 40 чалавек забітымі і столькі ж параненымі, не абы-

шлося без страт і ў беларускіх партызан.

Адначасова з разгортваннем барацьбы супраць беларускіх

партызан па ініцыятыве польскага боку з канца 1943 г. пача-

лося супрацоўніцтва камандавання атрадаў АК з германскімі

акупацыйнымі ўладамі. Яно праявілася ў прыпыненні распа-

чатага ў 1942 г. нямецкімі акупацыйнымі ўладамі анты-

польскага палітычнага курсу на Беларусі, у забеспячэнні

зброяй і амуніцыяй злучэнняў АК. Атрыманыя зброя і амуні-

цыя ішлі ў распараджэнне камандуючага Навагрудскай ак-

ругі АК падпалкоўніка Я. Праўдзіча-Шласкага. Ёсць матэ-

рыялы, якія сведчаць і аб супрацоўніцтве АК з германскімі

ўладамі на тэрыторыі Вілейскай вобласці.

482

Напярэдадні ажыццяўлення Чырвонай Арміяй аперацыі

"Баграціён" у чэрвені 1944 г. узброеныя фарміраванні Арміі

Краёвай на тэрыторыі Заходняй Беларусі налічвалі каля 20 тыс.

салдат і афіцэраў. Найбольш буйнымі атрадамі АК на Бела-

русі былі фарміраванні Навагрудскай акругі, якія аб'ядноў-

валі звыш 7 тыс. чалавек асабовага складу.

У адносінах да ўсіх сацыяльных слаёў і палітычных плы-

няў беларускага грамадства, якія не падтрымлівалі або

адкрыта выступалі супраць ідэі адраджэння польскай дзяр-

жаўнасці ў межах 1939 г., войскі АК выкарыстоўвалі такты-

ку агню і зброі. Асабліва шырока гэтую тактыку атрады АК

выкарыстоўвалі ў апошнія гады нямецкай акупацыі Беларусі

(1943-1944), калі стала відавочным паражэнне фашысцкай

Германіі. Так, у 1944 г. атрад АК спаліў вёску Лукашы

аслаўскага раёна Мінскай вобласці разам з жыхарамі. 24 і

25 лютага 1944 г. былі знішчаны вёскі Турэйск і Забор'е

Жалудоцкага раёна Баранавіцкай вобласці.

Легіянерамі Стаўбцоўскага злучэння АК, - піша ў мемуа-

рах А. Пільх, - са снежня 1943 г. да канца чэрвеня 1944 г.

было забіта каля 6 тыс. бальшавікоў, гэта значыць сваякоў

савецкіх партызан і прадстаўнікоў нацыянальна свядомай бе-

ларускай інтэлігенцыі, галоўным чынам, старых, жанчын,

дзяцей. Такое ж назіралася і на тэрыторыі Лідскай акругі, дзе

за люты красавік 1944 г. ад рук польскага падполля Арміі

Краёвай загінула некалькі тысяч чалавек.

Не спынялася дзейнасць АК нават і перад забойствам пра-

васлаўных беларускіх святароў. Па ініцыятыве вядомага бела-

рускага дзеяча протаіерэя, настаяцеля прыхода ў Крэве Міхаіла

Леванчука была адчынена беларуская школа, дзе настаўнікамі

былі яго дачка і пляменніца. Патрыягычная дзейнасць айца

Міхаіла выклікала злосць у падпольшчыкаў АК. Яны неадной-

чы папярэджвалі і нават пагражалі. У адзін з вечароў 1943 г.

атрад АК акружыў яго дом. На вачах родных святара М. Ле-

ванчука застрэлілі, а потым забілі яго дачку і пляменніцу.

Узброеныя акцыі фарміраванняў Арміі Краёвай на Бела-

русі падчас нямецкай акупацыі Беларусі былі накіраваны

483

супраць патрыятычна настроенага карэннага насельніцтва.

Ахвярамі дзейнасці польскага нацыяналістычнага падполля

на Беларусі ў гады Другой сусветнай вайны сталі 10 тыс.

грамадзян БССР. У асноўным гэта былі мірныя жыхары,

партызанскія сем'і, прадстаўнікі нацыянальнай беларускай

інтэлігенцыі.

ЦК КП(б)Б і БШПР прынялі рашэнне аб узмацненні

партызанскіх фарміраванняў на тэрыторыі Заходняй Бела-

русі. Восенню 1943 г. туды было перакінута з усходніх і

цэнтральных раёнаў рэспублікі 9 партызанскіх брыгад і 10

асобных атрадаў, што ўзмацніла сілы беларускіх партызан.

Іх колькасць узрасла з 11,1 тыс. да 36,8 тыс. чалавек.

Акрамя ўзброенай барацьбы партызан і падпольшчыкаў,

назіраліся і іншыя формы супраціўлення насельніцтва варо-

жаму нашэсцю. Найбольш распаўсюджанай з іх была такая

форма супраціўлення як сабатаж гаспадарчых мерапрыем-

стваў акупацыйных уладаў. Германскія ўлады кваліфікавалі

сабатаж як правядзенне дыверсіі. Так, у загадзе Прапойскай

раённай управы Магілёўскай вобласці ад 21 ліпеня 1942 г.

паведамлялася: "За апошні час зусім прыпынілася пастушіен-

не яек, малака і іншых прадуктаў харчавання, амаль ад усіх

валасцей раёна, не гаворачы аб рабочай і цяглавай сіле,

неабходнай для будаўніцтва ў Прапойску". Аб гэтай з'яве

сведчыць і загад № 21 ад 27 студзеня 1943 г. Чачэрскай

раённай управы Гомельскай вобласці: "Нягледзячы на неад-

наразовыя распараджэнні раённага ўпраўлення і мясцовай

камендатуры аб выкананні плана лесанарыхтовак і лесавы-

вазак, - гаварылася ў ім, - даведзены да насельніцтва план

выконваецца зусім нездавальняюча. 3 Залескай, Бердыжскай

валасцей на працягу шасці дзён (з 18 па 23 студзеня 1943 г.)

не выслана ніводнага лесаруба і ніводнай падводы на леса-

нарыхтоўкі і лесавывазкі. 3 Глыбоцкай воласці 19, 22, 23 студзе-

ня не было выслана ніводнага лесаруба на рабогу. Астатнія

воласці раёна выслалі за гэты перыяд усяго толькі 10 пра-

пэнтаў рабочай і гужавой сілы на выкананне плана лесана-

рыхтовак і лесавывазак, што з'яўляецца відавочным злачын-

484

ствам, якое пагражае невыкананнем ваеннага задання..." I

такіх прыкладаў на акупіраванай праціўнікам тэрыторыі Бе-

ларусі было шмат.

Партызаны і падпольшчыкі Беларусі сваёй дзейнасцю ў

гады Другой сусветнай вайны нанеслі нямецкім акупантам

значныя страты ў жывой сіле і тэхніцы, дэмаралізавалі дзей-

насць варожага тылу, чым істотна паспрыялі поспеху Чырво-

най Арміі на франтах Вялікай Айчыннай вайны. За гераізм і

адвагу каля 140 тыс. партызан і падпольшчыкаў былі ўзнага-

роджаны ордэнамі і медалямі, 88 з іх прысвоена званне Героя

Савецкага Саюза.

Асаблівай старонкай гісторыі Другой сусветнай вайны

з'яўляецца ўдзел нашых суайчыннікаў у антыфашысцкай ба-

рацьбе, якая разгарнулася ў Еўропе. 3 пачатку Вялікай Ай-

чыннай вайны складвалася польска-савецкае супрацоўніцтва.

У адпаведнасці з ваенным пагадненнем ад 14 жніўня 1941 г.

паміж СССР і Польшчай прадугледжвалася стварэнне на тэ-

рыторыі СССР польскай арміі. 3 канца жніўня 1941 г. пача-

лася практычная рэалізацыя пагаднення. Камандуючым арміі

польскі эмігранцкі ўрад прызначыў генерала У. Андэрса.

Першапачаткова планавалася стварыць 30-тысячную

польскую армію, аднак добраахвотнікаў з'явілася значна

больш. У сакавіку 1942 г. польская армія ў СССР налічвала

звыш 75 тыс. салдат і афіцэраў, з якіх каля 10% былі ўрад-

жэнцамі Заходняй Беларусі. Цікава, што ў складзе польскай

арміі, якая была сфарміравана ў СССР у 1943-1944 гг. пад

камандаваннем генерала 3. Берлінга, колькасць нашых суай-

чыннікаў была амаль такой самай.

Са згоды Савецкага ўрада польская армія генерала Ан-

дэрса была эвакуіравана ў 1942 г. у паўднёвыя раёны Ірана і

Ірака. У чэрвені 1943 г. з яе складу быў вылучаны 2-гі корпус

для ўдзелу ў баявых аперацыях саюзных войскаў. Значную

частку гэтага злучэння складалі ўраджэнцы Заходняй Украі-

ны і Заходняй Беларусі. Польскі корпус у складзе 8-й брытан-

скай арміі вызначыўся ў Італіі ў бітве за Монтэ-Касіна. У

гэтай бітве вырашаўся лёс наступлення англа-амерыканскіх

485

войскаў на Рым. Баявая аперацыя пачалася 17 студзеня, а

завяршылася 1 мая 1944 г., калі салдаты 2-га польскага кор-

пуса прарвалі нямецкую абарону, так званую "Лінію Густа-

ва", і авалодалі цэнтрам варожага супраціўлення - горным

кляштарам Монтэ-Касіна. У час наступлення корпуса выз-

начылася вялікая колькасць беларусаў (I. Буглак, Р. Буслак,

I. Віршыч, С. Голуб, I. Драчынскі, Т. Купрыян, Б. Пачы-

коўскі, У. Пашкоўскі, I. Станкевіч, П. Сыч, А. Цаюн, У. Юргі-

левіч, С. Янкоўскі). Многія з іх атрымалі высокія брытанскія і

польскія баявыя ўзнагароды. Поспех 2-га польскага корпуса

пад Монтэ-Касіна быў аплачаны вялікай крывёю. Ён страціў

70% асабовага складу.

У гады Вялікай Айчаннай вайны дзесяткі тысяч нашых

землякоў апынуліся ў нямецкім палоне ці былі вывезены ў

акупіраваныя германскімі войскамі краіны Еўропы. Многія з

іх збеглі з палону і працягвалі барацьбу супраць фашызму ў

еўрапейскім руху Супраціўлення. Яны змагаліся ў антыфа-

шысцкіх атрадах Італіі, Францыі, Югаславіі, Славакіі, Чэхіі і

Полынчы. Дзесяткі ўраджэнцаў Беларусі былі ўзнагароджа-

ны ордэнамі і медалямі гэтых краін. Так, у дэпартаменце

Марбіян у Францыі ў французскім Супраціўленні змагаўся

ўраджэнец Магілёўшчыны лейтэнант Ф. Кажамякін. Пасмя-

ротна ён быў адзначаны вышэйшай узнагародай Францыі -

ордэнам Ганаровага легіёна.

Інжынер з Дзяржынска А. Варанкоў удзельнічаў у ства-

рэнні партызанскага атрада з былых савецкіх ваеннапалонных

у Бельгіі, быў начальнікам штаба гэтага атрада, а потым -

інтэрнацыянальнай антыфашысцкай брыгады "За Радзіму". У

ліку 30 іншых савецкіх партызан быў узнагароджаны вышэй-

шым бельгійскім ваенным ордэнам.

Ураджэнец Віцебшчыны В.А. Квіцінскі камандаваў Асо-

бай партызанскай брыгадай імя К. Готвальда, якая вызначы-

лася ў Славацкім нацыянальным паўстанні 1944 г. За ўмелае

камандаванне брыгадай і асабістую мужнасць у час паўстан-

ня В.А. Квіцінскаму было прысвоена званнё Героя Савецкага

Саюза. За актыўны ўдзел у барацьбе з нямецка-фашысцкімі

486

захопнікамі на славацкай зямлі Героем Савецкага Саюза

таксама стаў гамельчанін Б.Ф. Калач.

Вядома ў Еўропе імя ўраджэнца Магілёўшчыны В. Мяш-

кова, які ўзначальваў партызанскі атрад "Ягуар". Атрад дзей-

нічаў на тэрыторыі паўночнай Францыі і паўднёвай Бельгіі.

На яго баявым рахунку шмат удалых аперацый, у тым ліку і

знішчэнне нямецкай радыёлакацыйнай станцыі пад Клермо-

нам, адкуль праводзілася карэкціроўка палётаў нямецкіх ра-

кет "ФАУ-1" і "ФАУ-2" у час бамбардзіроўкі імі Лондана.

Падобных прыкладаў барацьбы нашых суайчыннікаў суп-

раць агульнага ворага ў краінах Еўропы шмат.

Вызваленне Беларусі і Еўропы. Завяршальны этап вайны.

Разгром нямецкіх войскаў летам 1943 г. на Курска-Арлоўс-

кай дузе дазволіў Чырвонай Арміі перайсці ў стратэгічнае

наступленне і ўжо ў верасні 1943 г. распачаць шырокамаш-

табную аперацыю вызвалення Украіны і Беларусі. 23 верасня

1943 г. часці 8-й (камандзір - палкоўнік П.А. Гудзь) і 74-й

(камандзір - генерал-маёр А.А. Казаран) дывізій 15-га

стралковага корпуса Цэнтральнага фронту фарсіравалі Днепр

і вызвалілі ад нямецкіх акупантаў першы раённы цэнтр Палес-

кай вобласці - гарадскі пасёлак Камарын. 20 воінам, якія выз-

начыліся пры фарсіраванні Дняпра ў раёне Камарына, было

прысвоена званне Героя Савецкага Саюза.

А праз некалькі дзён злучэнні 65-й арміі на ўчастку Кар-

повічы-Уборкі фарсіравалі раку Сноў і з баямі 27 верасня

вызвалілі раёны цэнтр Церахоўка Гомельскай вобласці.

У ходзе правядзення Смаленскай аперацыі войскі Заходня-

га і Бранскага франтоў 26 верасня ўступілі на зямлю Бела-

русі і вызвалілі раённы цэнтр Хоцімск Магілёўскай вобласці.

Праз два дні ў час цяжкіх баёў войскі 49-й арміі фарсіравалі

раку Сож і вызвалілі г. Мсціслаў. 29 верасня войскі 50-й

арміі Бранскага фронту авалодалі г. Крычавам. 1 кастрычні-

ка былі вызвалены райцэнтры Магілёўскай вобласці Чэры-

каў і Краснаполле.

Стаўка Вярхоўнага Галоўнакамандавання паставіла задачу

перад войскамі трох франтоў: Калінінскага, Заходняга і Цэнт-

487

ральнага (апошні 20 кастрычніка 1943 г. перайменаваны ў

Беларускі фронт) - разграміць нямецкую армейскую групоўку

"Цэнтр" і вызваліць ад ворага ўсю тэрыторыю Беларусі. У

адпаведнасці з дырэктывай Стаўкі Калінінскаму фронту прад-

пісвалася нанесці ўдар у напрамку Віцебск-Полацк Даў-

гапілс, маючы на мэце авалоданне сталіцай Латвіі. Войскі

Заходняга фронту павінны былі нанесці ўдар у напрамку

Орша-Магілёў, вызваліць гэтыя гарады і ў далейшым працяг-

ваць наступленне на Барысаў, Маладзечна, авалодаць Вільню-

сам. Беларускаму фронту ставілася задача наступаць на

Жлобін, Бабруйск і ў далейшым вызваліць Мінск.

Стаўка Вярхоўнага Галоўнакамандавання зыходзіла з мер-

кавання, што вермахт у летняй кампаніі 1943 г. панёс вялікія

страты, канчаткова дэмаралізаваны і таму не зможа стры-

маць пераможнага наступлення Чырвонай Арміі на бела-

рускім напрамку. Аднак вермахт восенню 1943 г. паказаў,

што яшчэ не страціў сваёй баяздольнасці.

6 кастрычніка 1943 г. пачалося наступленне савецкіх войс-

каў на Віцебскім напрамку. Ужо на другі дзень часці 3-й і 4-й

савецкіх армій вызвалілі ад немцаў Невель і 320 іншых насе-

леных пунктаў. Войскі Калінінскага фронту атрымалі плац-

дарм для наступлення на Віцебск і Полацк. Аднак замаца-

ваць свой поспех яны не здолелі. Германскае камандаванне

перакінула ў раён Гарадка з іншых участкаў фронту 7 пяхот-

ных і 1 танкавую дывізіі. Наступленне войскаў Калінінскага

фронту было спынена. У дырэктыве Стаўкі Вярхоўнага Га-

лоўнакамандавання ад 16 кастрычніка 1943 г. адзначалася:

"Войскі Калінінскага фронту сваёй задачы не выканалі. Да

10 кастрычніка г. Віцебскам не авалодалі".

Гарадоцкая наступальная аперацыя была адноўлена толькі

ў снежні 1943 г. Гарадок быў вызвалены 24 снежня 1943 г.

часцямі 11-й гвардзейскай і 43-й армій. Страты войскаў Калінін-

скага фронту на Віцебскім напрамку ў кастрычніку-снежні

1943 г. склалі 169 тыс. чалавек.

У асенне-зімовай кампаніі 1943-1944 гг. войскі Беларуска-

га фронту (камандуючы генерал арміі К. К. Ракасоўскі) удала

488

правялі Гомельска-Рэчыцкую і Калінкавіцка-Мазырскую апе-

рацыі, у выніку якіх 18 лістапада 1943 г. быў вызвалены горад

Рэчыца, 26 лістапада - Гомель і 14 студзеня 1944 г. - Мазыр.

На поўдні рэспублікі войскі Беларускага фронту прасунуліся

болын як на 200 кіламетраў у глыб варожай абароны ў паласе

шырынёй звыш 100 кіламетраў. У той самы час савецкія

войскі вызвалілі яшчэ некалькі раёнаў Віцебскай і Магілёўс-

кай абласцей.

На пачатку лета 1944 г. лінія фронту на Беларусі праходзіла

на ўсход ад Полацка, Віцебска, Оршы, Магілёва, Жлобіна,

Бабруйска, далей на захад ад Мазыра і па рацэ Прыпяць да

Ковеля. Канчатковае выгнанне нямецка-фашыскіх акупантаў

з беларускай зямлі пачалося ў чэрвені 1944 г., калі Чырвоная

Армія прыступіла да практычнага ажыццяўлення буйной

стратэгічнай аперацыі пад кодавай назвай "Баграціён". Пра-

цягвалася яна з 23 чэрвеня па 29 жніўня 1944 г. Планавалася

прарваць абарону нямецкіх войскаў на цэнтральным участ-

ку савецка-германскага фронту, расчляніць групу армій

"Цэнтр" (камандуючы генерал-фельдмаршал Э. Буш, якога

28 чэрвеня 1944 г. змяніў генерал-фельдмаршал Э. Модэль) і

разграміць іх паасобку.

Савецкаму боку ў гэтай аперацыі супрацьстаяла магут-

ная групоўка армій "Цэнтр", дзве армейскія групоўкі "Поў-

нач" і "Паўночная Украіна". Агульная колькасць праціўніка

складала каля 1,2 млн. салдат і афіцэраў (63 дывізіі і 3

брыгады). На ўзбраенні іх было 9500 гармат і мінамётаў,

900 танкаў і штурмавых гармат, 1350 баявых самалётаў. 3

савецкага боку для ўдзелу ў аперацыі "Баграціён" былі пры-

цягнуты войскі 1-га, 2-га і 3-га Беларускіх франтоў (каман-

дуючыя: генерал арміі, з 29 чэрвеня Маршал Савецкага

Саюза К.К. Ракасоўскі, генерал арміі Г.Ф. Захараў і генерал-

палкоўнік І.Д. Чарняхоўскі), а таксама войскі 1-га Прыбал-

тыйскага фронту (камандуючы генерал арміі I. X. Баграмян).

Агульная колькасць савецкіх войскаў складала 2,4 млн. сал-

дат і афіцэраў, 36 400 гармат і мінамётаў, 5200 танкаў і сама-

ходных артылерыйскіх установак і 5300 самалётаў (без уліку

489

авіяцыі далёкага дзеяння). Савецкія войскі перавышалі праціў-

ніка ў жывой сіле ў 2 разы, у гарматах і мінамётах у 3,8 раза, у

танках і самалётах у 3,9 раза. Да таго ж, у тыле ворага

дзейнічалі 150 партызанскіх брыгад і 49 асобных атрадаў

агульнай колькасцю больш за 143 тыс. чалавек.

У адпаведнасці з планам асаблівае значэнне ў аперацыі

"Баграціён" надавалася разгрому найбольш моцных флан-

гавых нямецкіх вайсковых груповак. 23 чэрвеня 1944 г.

войскі 43-й арміі 1-га Прыбалтыйскага фронту прарвалі

абарону нямецкіх войскаў на паўночным захадзе ад Віцеб-

ска. Войскі 39-й арміі 3-га Беларускага фронту прарвалі

абарону праціўніка і абышлі г. Віцебск з паўднёвага і паў-

днёва-заходняга напрамку. Ноччу 25 чэрвеня часці 43-й і

39-й армій злучыліся каля в. Гняздзілавічы Бешанковіцка-

га раёна, канчаткова замкнуўшы акружэнне віцебскай гру-

поўкі нямецкіх войскаў. Удар савецкіх войскаў пад Віцебс-

кам быў моцным і нечаканым для праціўніка, аб чым свед-

чыць камандзір 197-й нямецкай пяхотнай дывізіі палкоўнік

Проя, які трапіў у палон: "Нашы войскі не вытрымалі

знішчальных удараў рускіх і пачалі адступаць, не маючы

на тое загаду. Рускія праследавалі нас, расчлянялі нашы

палкі і наносілі ім цяжкія страты. Палкі знішчаліся літа-

ральна на вачах. Салдаты кідалі гарматы, транспартныя

сродкі, боепрыпасы, ваенную маёмасць і нават асабістую

зброю і, як шалёныя, разбягаліся".

У Віцебскі "кацёл" трапіла 5 дывізій 3-й нямецкай танка-

вай арміі, якія на 27 чэрвеня 1944 г. былі знішчаны. Праціўнік

страціў там каля 20 тыс. салдат і афіцэраў забітымі, больш за

10 тыс. палоннымі.

Аперацыя па акружэнню і знішчэнню варожай групоўкі

пад Віцебскам мела свае асаблівасці. Яна была праведзена

агульнавайсковымі арміямі пры падтрымцы авіяцыі і без удзе-

лу буйных танкавых злучэнняў. Баявыя дзеянні насілі скара-

цечны характар. Ужо на трэці дзень варожая групоўка трапі-

ла ў акружэнне, а на чацвёрты спыніла сваё існаванне.

26 чэрвеня Віцебск быў вызвалены ад акупантаў.

490

Амаль адначасова з падзеямі пад Віцебскам 3-я, 48-я, 65-я

арміі 1-га Беларускага фронту ў ходзе Бабруйскай аперацыі

акружылі 6 дывізій нямецкай арміі. Важнейшай асаблівасцю

аперацыі па знішчэнню бабруйскай групоўкі праціўніка было

масіраванае выкарыстанне авіяцыі фронту. 526 самалётаў

16-й паветранай арміі 1-га Беларускага фронту на працягу

некалькіх гадзін групамі па 25-30 самалётаў наносілі ўдары

па акружанай групоўцы. 28 чэрвеня 1944 г. варожая групоў-

ка колькасцю ў 40 тыс. салдат і афіцэраў была ліквідавана.

Працягваючы паспяхова распачатае наступление войскі 3-га

Беларускага фронту 3 ліпеня 1944 г. вызвалілі сталіцу Бела

русь Першым у Мінск уварваўся танк малодшага лейтэнанта

Д.Г. Фролікава 2-га гвардзейскага танкавага корпуса. У

2 гадзіны 30 мінут 3 ліпеня 1944 г. ён перадаў па радыё: "Я -

Фролікаў, я - Фролікаў, знаходжуся ў Мінску...". А ўжо праз

некалькі хвілін пасля паведамлення Д.Г. Фролікава ў Мінск

літаральна ўварваліся асноўныя сілы 4-й гвардзейскай танка-

вай брыгады 2-га гвардзейскага танкавага корпуса (ка-

мандзір - генерал-маёр А.С. Бурдзейны).

Услед за танкістамі рушылі ў бой за вызваленне Мінска

часці 11-й і 31-й агульнавайсковых армій. Гераічна змагаліся

на вуліцах Мінска воіны перадавых батальёнаў 220-й і 352-й

стралковых дывізій. Першым у будынак чыгуначнага вакза-

ла ўварваўся старшы сяржант А.Г. Ляпусцін. Ён ва ўпор

расстраляў варожых салдат, што ўмацаваліся там, гранатай

знішчыў варожы кулямёт і ўзняў над будынкам Чырвоны

сцяг перамогі. Радавы Сувораў з 1315-га стралковага палка

першым уварваўся ў Дом Урада, устанавіў над ім дзяржаўны

сцяг і зрабіў надпіс: "Здесь воевал Суворов из подразделения

Мирошникова". У другой палове дня 3 ліпеня 1944 г. у Мінску

не было ўжо ніводнага варожага салдата.

Адначасова на ўсходзе ад Мінска была акружана 105-ты-

сячная групоўка нямецкіх войскаў, якая 11 ліпеня 1944 г.

перастала існаваць. Такім чынам, на першым этапе аперацыі

за 12 дзён наступлення савецкія вайсковыя злучэнні прасуну-

ліся наперад на 225-280 кіламетраў. Галоўныя сілы групы

491