Брыгадзін П.І., Ладысеў У.Ф., Зялінскі П.І. і інш. Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Часть 2. XIX XX стагоддзі

Подождите немного. Документ загружается.

У апазіцыі да ўрадавага лагера знаходзіліся арганізацыі

Польскай сацыялістычнай партыі і сялянскай партыі "Вызва-

ленне", якія існавалі легальна. Яны ўплывалі, галоўным чы-

нам, на рабочых, часткова інтэлігенцыю і сялянства польскай

нацыянальнасці Беластоцкага, Бельскага, Сувалкаўскага,

часткова Гродзенскага і Лідскага паветаў Беластоцкага вая-

водства, а таксама Палесся і Віленшчыны.

Актыўна дзейнічалі прафесійныя, кааператыўныя і куль-

турна-асветныя арганізацыі краю. У 1921 г. было арганіза-

вана Таварыства беларускай школы (старшыня Б. Тараш-

кевіч). ТБШ намагалася адкрыцця прыватных беларускіх

школ, народных дамоў, клубаў-чытальняў. Гэтая мэтанакі-

раваная акцыя ахапіла ў хуткім часе 157 сёлаў, 14 паветаў

Заходняй Беларусі.

У сувязі з разгромам дэфензівай паўстанцкіх структур эсэ-

раў кіраўніцтва партызанскім рухам у другой палове 1924 г.

узначаліла кампартыя. Другая канферэнцыя КПЗБ 30 ліста-

пада 1924 г. узяла курс на падрыхтоўку ўзброенага паўстан-

ня. Партызанская барацьба ахапіла практычна ўсю Заход-

нюю Беларусь. Атрады партызан нападалі на мястэчкі, чыгу-

начныя станцыі і нават на павятовыя цэнтры. Так, у ліпені

1924 г. партызаны пад камандаваннем Д. Балашкі разграмілі

паліцэйскі ўчастак у мястэчку Вішнёва Валожынскага паве-

та. Уначы з 3 на 4 жніўня 1924 г. партызанскі атрад пад

камандаваннем С. Ваўпшасава зрабіў напад на мясцовую

турму ў Стаўбцах і вызваліў затрыманых пры нелегальным

пераходае савецка-польскай граніцы члена ЦК КРПП С. Мертэн-

са і члена ЦК КПЗБ I. Лагіновіча. Шырокі рэзананс у краіне

атрымаў напад партызанскага атрада К. Арлоўскага на па-

сажырскі цягнік на раз'ездзе Парахонск чыгуначнай дарогі

Пінск-Лунінец. Партызаны раззброілі паліцэйскіх і афіцэраў,

затрымалі ў цягніку палескага ваяводу Даўнаровіча. Перапа-

лоханы, палітычна скампраметаваны ваявода быў вымуша-

ны падаць у адстаўку. У кастрычніку партызаны зрабілі на-

пад на маёнтак і паліцэйскі ўчастак Кажан-Гарадка Сто-

лінскага павета. Многія акцыі праводзіліся пад імем леген-

422

дарнага ў той час партызанскага важака Мухі-Міхальскага,

былога харунжага польскай арміі, вобраз якога тагачасная

прэса атаясамлівала з пушкінскім Дуброўскім. Толькі з кра-

савіка 1924 па лістапад 1925 гг. партызаны правялі каля 280

баявых аперацый.

У адказ польскія ўлады ўзмацнілі паліцэйскія рэпрэсіі. У

дапамогу паліцыі быў сфарміраваны "Корпус аховы граніц",

каб разам весці барацьбу з партызанскім рухам. Паўсюль

дзейнічалі надзвычайныя суды і карныя экспедыцыі. У Па-

лескім ваяводстве за 9 месяцаў 1924-1925 гг. было расстра-

ляна 57 чалавек, яшчэ больш асуджана на пажыццёвае ту-

рэмнае зняволенне.

Рэчаіснасць паказвала, што тактыка далейшай партызанс-

кай барацьбы была бесперспектыўнай. Яна ставіла пад удар

мясцовае жыхарства, бо карныя экспедыцыі прымянялі "па-

цыфікацыі", пад час якіх разбурэнням падвяргаліся пабудовы

сялян, а таксама жорсткім катаванням жыхары за малейшае

спачуванне партызанам. У сакавіку 1923 г. Савет Антан-

ты прызнаў усходнюю мяжу Польшчы. Пачалося палітыч-

нае збліжэнне Масквы і Варшавы. Таму восенню 1925 г.

ЦК КПЗБ даў дырэктыву мясцовым арганізацыям

спыніць партызанскі рух, перайсці да новых метадаў ба-

рацьбы. III канферэнцыя КПЗБ, якая адбылася ў студзені

1926 г. у Маскве, афіцыйна асудзіла курс на ўзброенае паў-

станне. Яна вызначыла новую тактычную лінію на спалучэнне

нелегальнай дзейнасці з легальнай работай у масавых аргані-

зацыях, заваёву пераважаючага ідэйнага ўплыву сярод пра-

цоўнага насельніцтва краю, актывізацыі барацьбы ў абарону

штодзённых нацыянальна-дэмакратычных патрабаванняў.

Пошук шляху да адзінсгва дзсянняў. Кіраўніцтва КПЗБ

пачало актыўныя захады па згуртаванню левых сіл нацыя-

нальна-вызваленчага руху. Па ініцыятыве ЦК КПЗБ са скла-

ду Беларускага пасольскага клуба ў чэрвені 1925 г. выйшлі

Б. Тарашкевіч, С. Рак-Міхайлоўскі, П. Мятла, П. Валошын і

ўтварылі асобную фракцыю - Беларускую сялянска-работні-

цкую грамаду. На нелегальнай сустрэчы ў Сопаце ў жніўні

423

1925 г. кіраўнікоў ЦК КПЗБ, ЦК КП(б)Б, ЦК КПП з кірую-

чым актывам БСРГ Б. Тарашкевічам, П. Мяглой, Р. Аст-

роўскім і М. Марцінчыкам была дасягнута дамоўленасць аб

стварэнні шырокай арганізацыі рэвалюцыйна-дэмакрагычна-

га вызваленчага характару, вызначаны асноўныя аспекты яе

палітычнай праграмы.

Праграма была апублікавана вясной 1926 г. і ўключала

дэмакратычныя і сацыяльна-эканамічныя патрабаванні: сва-

бода сходаў і палітычных арганізацый, права свабоднага аб-

рання органаў самакіравання, перадачы памешчыцкіх і цар-

коўных зямель сялянам без выкупу, скасаванне асадніцтва,

перакладанне налогаў на маёмасныя класы і вызваленне ад

падаткаў беззямельных і малазямельных сялян, 8-гадзіннага

рабочага дня, аплачваемага водпуску, дапамогі беспрацоў-

ным у памеры пражытачнага мінімуму, права народаў на

самавызначэнне і аб'яднанне ўсіх беларускіх зямель у адзінай

рэспубліцы пад уладай рабочых і сялян.

У хуткім часе БСРГ ператварылася ў масавую арганіза-

цыю, сацыяльную базу якой складала беларускае сялян-

ства. У арганізацыю ўступалі таксама рабочыя, рамеснікі,

прадстаўнікі беларускай інтэлігенцыі. У студзені 1927 г. у

яе шэрагах налічвалася звыш 100 тыс. чалавек, аб'яднаных

у суполкі.

БСРГ мела свае друкаваныя органы "Беларуская справа",

"Жыццё беларуса", "Народная справа", "Наша воля", "Народ-

ны звон", сатырычны часопіс "Маланка". Аб папулярнасці дру-

ку БСРГ сведчаць такія факты, калі многія сяляне-беднякі вы-

пісвалі газеты ў складчыну, наладжвалі калектыўныя чыткі.

Значна актывізавала ў гэты перыяд сваю дзейнасць Тава-

рыства беларускай школы. Колькасць гурткоў ТБШ у 1927 г.

дасягнула 450. Яны аб'ядноўвалі каля 16 тыс. чалавек. У

Гродне, Глыбокім, Слоніме, Лідзе, Міры і іншых гарадах былі

створаны акруговыя ўправы ТБШ. Кружкі і ўправы ТБШ

разгарнулі шырокую культурна-асветніцкую дзейнасць у сё-

лах і мястэчках: чыталіся даклады, адкрываліся бібліятэкі-

чытальні, ставіліся спектаклі, будаваліся народныя дамы.

424

На глебе сумеснай працы намецілася далейшае збліжэнне

камуністычнага руху з беларускім нацыянальна-дэмакратыч-

ным. Выкарыстоўваючы легальныя магчымасці павятовых

камітэтаў БСРГ і акруговых упраў ТБШ, ЦК КПЗБ разгар-

нуў шырокую кампанію барацьбы за амністыю палітзняволе-

ных і адкрыццё школ на роднай мове. Была праведзена рабо-

та па адкрыццю Беларускага кааператыўнага банка. На

мэты яго ўтварэння Бюро ЦК КП(б)Б выдаткавала 30 тыс.

рублёў. Банк узначальваў у 1925-1926 гг. дырэктар Віленс-

кай беларускай гімназіі і віцэ-старшыня БСРГ Р. Астроўскі.

У канцы 1926 г. банк налічваў каля 900 укладчыкаў і меў

свае аддзяленні ў Пінску і Глыбокім. Ён аказваў малаёмас-

ным сялянам дапамогу ў крэдытах за невялікі працэнт.

У гарадах і сёлах Заходняй Беларусі пракацілася шырокая

хваля мітынгаў і дэманстрацый, на якіх прымаліся рэзалюцыі

з патрабаваннямі вызвалення з турмаў палітзняволеных і адк-

рыцця школ на беларускай мове. У другой палове 1926 г. пад

патрабаваннямі вызвалення палітзняволеных было сабрана

100 тыс. подпісаў. Акрамя збору подпісаў, падачы "школьных

дэкларацый" кружкі Грамады і ТБШ арганізоўвалі байкот

польскай школы беларускімі дзецьмі, адкрывалі прыватныя

беларускія.

Мясцовая адміністрацыя імкнулася аслабіць барацьбу бе-

ларускага насельніцтва. Пасля майскага дзяржаўнага пера-

вароту 1926 г. і ўсталявання ў краіне аўтарытарнага рэжыму

Пілсудскага былі ўзмоцнены рэпрэсіі супраць арганізацый

нацыянальна-вызваленчага характару. Непрымірымую пазі-

цыю да Грамады занялі А. Мяйштовіч - тагачасны міністр

юстыцыі, крэсавыя памешчыкі.

У студзені 1927 г. польскія ўлады арыштавалі кіраўнікоў

БСРГ Б. Тарашкевіча, С. Рак-Міхайлоўскага, П. Валошына і

П. Мятлу, а таксама звыш 400 яе актывістаў. Зняволенне пар-

ламентарыяў супярэчыла законам. У сакавіку БСРГ была аб'-

яўлена незаконнай арганізацыяй, сялян сілай прымушалі зда-

ваць членскія білеты. Узмацніліся рэпрэсіі супраць іншых бе-

ларускіх кааператыўных і культурна-асветніцкіх арганізацый.

425

Шырокі рэзананс у грамадскасці атрымаў "паказальны"

працэс над 56 кіраўнікамі і актывістамі Грамады, які пра-

ходзіў у Вільні ў лютым-маі 1928 г. Суд прыгаварыў Б. Та-

рашкевіча, С. Рак-Міхайлоўскага, П. Валошына і П. Мятлу

да 12 гадоў, М. Бурсевіча - да 8, астатніх 32 актывістаў ад 3

да 6 гадоў турмы.

Адначасова з рэпрэсіўнымі мерамі Пілсудскі ў прапаган-

дысцкіх мэтах выступіў з праграмай дробных уступак нацыя-

нальным меншасцям. Увядзеннем некалькіх гадзін радыёпе-

радач на беларускай мове на віленскай радыёстанцыі, вы-

дзяленнем грашовых субсідый асобным арганізацыям гаспа-

дарчага і культурна-асветніцкага характару, выданнем цыр-

куляра аб вывучэнні мясцовай адміністрацыяй і польскімі

настаўнікамі беларускай мовы, іншымі мерамі рэжым "сана-

цыі" імкнуўся адцягнуць беларускую інтэлігенцыю і сялян-

ства ад камуністычных палітычных структур. Некаторыя бе-

ларускія нацыянальныя дзеячы і арганізацыі, як Беларускі

сялянскі саюз, фармальна застаючыся ў апазіцыі да ўрада,

фактычна пайшлі на супрацоўніцтва з ім. Аднак гэта было

хутчэй выключэннем, чым правілам, бо такая пазіцыя не ат-

рымала падтрымкі ў беларускага сялянства і інтэлігенцыі. У

1928 г. урад адкінуў абвешчаныя раней сціплыя дэкларацыі ў

вырашэнні беларускага пытання.

Разам з тым актыўная барацьба ў абарону сацыяльных

патрэб і нацыянальных правоў розных сацыяльных пластоў

беларускага грамадства садзейнічала росту аўтарытэту

КПЗБ. Аб гэтым сведчылі вынікі выбараў у сейм восенню

1928 г. За яе кандыдатаў прагаласавала 26,8% выбаршчыкаў

(328 832), што значна перавышала колькасць галасоў, адда-

дзеных за іншыя беларускія палітычныя партыі.

У выніку выбараў КПЗБ стварыла ў польскім сейме ле-

гальную фракцыю - беларускі пасольскі клуб "Змаганне".

Дэпутаты клуба Я.А. Гаўрылік (старшыня клуба), І.С. Двар-

чанін, Я.М. Грэцкі, Ф.І. Валошын, П.С. Крынчык, які змяніў

А. Стагановіча, праз нарламенцкую трыбуну адстойвалі са-

цыяльна-эканамічныя патрабаванні працоўных і нацыяналь-

426

ныя правы беларускага народа. У верасні 1930 г. дэпутатаў

клуба "Змаганне" арыштавалі польскія ўлады.

Узмацніліся пазіцыі КПЗБ у прафсаюзах, у тым ліку ва

ўрадавых і хрысціянскіх, што дало ёй магчымасць актывіза-

ваць барацьбу рабочых. Згодна з афіцыйнымі дадзенымі ў

1927-1928 гг. у Беластоцкім, Палескім, Віленскім і Наваг-

рудскім ваяводствах адбылося 370 забастовак, у якіх удзель-

нічала каля 49 тыс. рабочых. Аднак забастовачная барацьба

ў гэты перыяд была крыху слабейшай, у параўнанні з перыя-

дам 1923-1924 гг., на што паўплывала пэўная стабілізацыя

сістэмы капіталізму.

У сувязі з усталяваннем аўтарытарнага рэжыму Пілсудс-

кага на I з'ездзе КПЗБ (чэрвень-ліпень 1928 г.) была ўдаклад-

нена тактычная лінія партыі ў нацыянальна-вызваленчым

руху. Акцэнт рабіўся на неабходнасць узмацнення барацьбы

ў абарону дэмакратычных правоў і свабод, разгортвання ма-

савага апазіцыйнага руху на аснове патрабаванняў дэмакра-

тычнага характару. У сялянскім пытанні падкрэслівалася не-

абходнасць спалучэння барацьбы працоўнага сялянства за

зямлю без выкупу з першачарговымі патрэбамі сялян (абляг-

чэнне налогавага цяжару, супраць ліквідацыі сервітутаў і г. д.).

Таму развіццё нацыянальна-вызваленчага руху ў канцы

20-х гадоў характарызавалася далейшай палярызацыяй кла-

савых сіл. Высокага размаху дасягнулі палітычныя выступ-

ленні рабочых і сялян. Сведчаннем чаму былі першамайскія

дэманстрацыі і мітынгі.

Актывізавалася барацьба сялянства супраць мерапрыем-

стваў, якія праводзілі ўлады ў галіне зямельнай палітыкі. Ся-

ляне праганялі землеўпарадчыкаў, знішчалі межавыя знакі,

нярэдка адбываліся сутычкі з паліцыяй. Антыўрадавыя выс-

тупленні сялян адбыліся ў той перыяд у Гродзенскім,

Віленскім, Ашмянскім, Слонімскім, Маладзечанскім, Бара-

навіцкім, Пружанскім, Кобрынскім, Косаўскім і іншых паве-

тах краю. Асабліва бурны характар набылі выступленні ся-

лян у мясцовасцях, дзе панаваў голад у выніку неўраджаю

1928 года.

427

Напрыканцы 20-х гадоў на нацыянальна-вызваленчым

руху адмоўна адбіліся спробы кіраўніцтва КПЗБ фарсіраваць

рэвалюцыйны працэс з разлікам на абвастрэнне барацьбы

рабочых і сялян. ЦК КПЗБ імкнуўся надаць культурна-асвет-

ніцкай дзейнасці ТБШ ярка выражаны рэвалюцыйны харак-

тар. Пасля працяглай арганізацыйнай барацьбы, у якую былі

ўцягнуты амаль усе нізавыя гурткі і акруговыя ўправы тава-

рыства, на з'ездзе ТБШ у маі 1929 г. быў абраны новы склад

Галоўнай управы. У яе ўвайшлі ў асноўным члены КПЗБ

Ф. Стэцкевіч (старшыня), Р. Шырма (сакратар), I. Двар-

чанін, Ф. Валынец і іншыя. Ад кіраўніцтва ТБШ былі адхіле-

ны вядомыя беларускія дзеячы А. Луцкевіч, Р. Астроўскі,

Я. Станкевіч, I. Шнаркевіч, А. Трэпка і іншыя. Раскол у

лагеры нацыянальна-вызваленчага руху, а таксама ўзмоцне-

ныя рэпрэсіі з боку польскіх уладаў адмоўна паўплывалі на

практычную дзейнасць ТБШ. Калі ў 1930 г. налічвалася

7 акруговых упраў Таварыства, то ў 1931 г. іх засталося

толькі 3 - Беластоцкая, Косаўская і Ваўкавыская. Зменшыла-

ся колькасць членаў ТБШ з 10 тыс. у 1930 г. да 4 тыс. у 1932 г.

Лявацка-сектанцкі ўхіл у дзейнасці КПЗБ быў адной з

прычын спаду нацыянальна-вызваленчага руху ў пачатку 30-х

гадоў. Аднак забастовачны рух рабочага класа, нягледзячы

на кароткачасовы спад у 1929-1930 гг., нарастаў. Мяняўся

характар эканамічных забастовак. Калі ў 1929-1930 гг. яны

былі накіраваны на абарону раней дасягнутых заваёў, то ў

1931-1933 гг. забастоўкі мелі папяраджальны характар. Бас-

туючыя выкарыстоўвалі спецыфічны метад - заняцце прадп-

рыемстваў. У 1932 г. узмацнілася барацьба супраць прыняц-

ця антырабочага заканадаўства.

3 кастрычніка 1932 г. па люты 1933 г. праходзіла забас-

тоўка рабочых лясной прамысловасці Белавежскай пушчы,

у якой удзельнічала больш 7 тыс. чалавек (4 тыс. рабочых і

3 тыс. сялян-сезоннікаў). Яна была спынена пасля павышэння

заработнай платы на 30%. Праз год (з лістапада 1933 г. па

люты 1934 г.) рабочыя лясной галіны зноў аб'явілі масавую заба-

стоўку. Усяго ў 1932 г. у Заходняй Беларусі адбылася 51 за-

428

бастоўка, з удзелам 32,4 тыс. рабочых, у 1933 г. - 81 забас-

тоўка і адпаведна 36,7 тыс. рабочых.

Эканамічныя стачкі ўсё часцей перарасталі ў палітычныя.

Яны праходзілі пад знакам пралетарскага адзінства, супраць

урадавай знешняй і ўнутранай палітыкі. У 1933 г. адбылося

звыш 14 палітычных забастовак, якія суправаджаліся шмат-

люднымі мітынгамі і дэманстрацыямі, нярэдка завяршаліся су-

тычкамі з паліцыяй.

Выступленні сялян супраць памешчыкаў, камасацыі і

ліквідацыі сервітутаў, падатковага цяжару ў 1931-1932 гг.

адбыліся больш чым у 160 сёлах Беластоцкага, Брэсцкага,

Гродзенскага, Віленскага, Пінскага і Навагрудскага паветаў.

Каб задушыць сялянскія выступленні, улады пасылалі кар-

ныя экспедыцыі, праводзілі "пацыфікацыі", якія ператваралі-

ся ў бязлітасныя расправы над сялянамі. У верасні 1931 г.

былі ўведзены надзвычайныя, фактычна ваенна-палявыя

суды, бо іх прыгаворы абскарджанню не падлягалі.

У адказ на дзеянні паліцыі сяляне стваралі атрады сама-

абароны, а ў некаторых выпадках станавіліся на шлях парты-

занскай барацьбы. У сакавіку 1932 г. адбылося ўзброенае

выступленне сялян вёскі Асташына. Паліцыя жорстка рас-

правілася з сялянамі. На дапамогу асташынцам прыбылі жы-

хары з 8 навакольных вёсак. Па прыгавору надзвычайнага

суда сяляне I. Бахар, А. Гаўраш, А. Малец, В. Стасевіч былі

павешаны, пяць чалавек прыгавораны да пажыццёвага зня-

волення, 44 чалавекі атрымалі па 5-6 гадоў турмы.

У ліпені 1933 г. адбылося ўзброенае выступленне сялян

Кобрынскага павета. Кобрынскі і суседнія з ім паветы былі

аб'яўлены на асадным становішчы, а 8 арганізатараў узброе-

нага выступлення, у тым ліку і сакратар Брэсцкага акругова-

га камітэта КПЗБ Рэгіна Каплан, былі аддадзены ваенна-

палявому суду. У выніку разгорнутай кампаніі салідарнасці,

праведзенай не толькі ў краі, але таксама ў Варшаве і Лодзі,

смяротная кара была заменена пажыццёвым турэмным зня-

воленнем. У чэрвені 1934 г. быў створаны лагер "ізаляцыі" ў

Бярозе Картузскай. Праз лагер да 1939 г. "прайшло" звыш

429

10 тыс. чалавек, у асноўным удзельнікі рэвалюцыйна-вызва-

ленчага руху Заходняй Беларусі і Заходняй Украіны.

Паліцэйскія праследаванні, адміністрацыйныя перашкоды, а

таксама лявацка-сектанцкая пазіцыя ЦК КПЗБ значна звузілі

магчымасці нацыянальна-вызваленчага руху. У 1933 г. функ-

цыяніравала толькі Беластоцкая акруговая ўправа ТБШ і каля

50 гурткоў. Супраць кіраўнікоў ТБШ - Ф. Стэцкевіча, Р. Шыр-

мы і М. Пяткевіча - КПЗБ разгарнула чарговую кампанію па

абвінавачванню ў нацыянал-апартунізме і бяздзейнасці. На

развіцці нацыянальна-вызваленчага руху таксама адмоўна адбі-

ліся рэпрэсіі, якім у 1933 г. падвергліся ў БССР былыя кіраўнікі

БСРГ і пасольскага клуба "Змаганне": П. Валошын, Ф. Валы-

нец, Я. Гаўрылік, I. Грэцкі, I. Дварчанін, П. Крынчык, С. Рак-

Міхайлоўскі, а крыху пазней Б. Тарашкевіч. У адпаведнасці з

пагадненнем, заключаным паміж Польшчай і СССР па абмену

палітзняволенымі, яны ў 1932 г. прыехалі ў БССР, дзе ў хуткім

часе былі абвінавачаны ў "контррэвалюцыйнай змове і антыса-

вецкай дзейнасці". Разам з імі былі арыштаваны кіруючыя ра-

ботнікі ЦК КПЗБ: Я. Бабровіч, А. Капуцкі, С. Клінцэвіч,

Л. Родзевіч і інш. 3 гэтага часу органамі НКУС пачынаецца

адпрацоўка версіі аб засмечанасці КПЗБ, як і КПП "агентамі

польскай дэфензівы".

Пад уплывам гэтых абвінавачванняў ЦК КПЗБ у 1934 г.

прыняў памылковыя рззалюцыі, у якіх з левасектанцкіх пазі-

цый разглядалася дзейнасць партыі па кіраўніцтву нацыяналь-

на-вызваленчым рухам, а прынятая ў партыю БРА кваліфіка-

валася як нацыяналістычная агентура ў камуністычным руху.

У трыццатыя гады ў нацыянальна-вызваленчым руху ўсё

большую ролю пачалі адыгрываць беларускія нацыянальна-

дэмакратычныя партыі і іх каардынуючы орган - Беларускі

нацыянальны камітэт. Група А. Луцкевіча - Р. Астроўскага,

якая з канца 1929 г. дзейнічала пад сцягам беспартыйнасці,

накіроўвала работу розных нацыянальных культурна-асвет-

ных, грамадскіх і маладзёжных арганізацый: Таварыства бе-

ларускай асветы, Беларускага навуковага, дабрачыннага і

жаночага таварыстваў, Беларускага студэнцкага саюза. У

430

мемарыяле да прэзідэнта Полыпчы I. Масціцкага дзеячы гру-

пы, якая атрымала іранічную назву "Беларуская санацыя",

заявілі аб "маральным раззбраенні з абодвух бакоў" і неаб-

ходпасці пагаднення з урадам. У аснову яго было пакладзена

патрабаванне выдзеліць Віленскае, Навагрудскае і Палескае

ваяводствы ў асобную адміністрацыйную адзінку, з чым звяз-

валася надзея на пэўную аўтаномію. У жніўні 1930 г. кіраўнікі

групы зрабілі спробу кансалідаваць разрозненыя групоўкі бе-

ларускага дэмакратычнага лагера ў адзіную арганізацыю

пад назвай "Цэнтрасаюз". Аднак няўдача на выбарах у сейм

у лістападзе 1930 г., рознагалоссі ў тактычных пытаннях пры-

вялі да яго хуткага расколу.

Пашырыла свой уплыў Беларуская хрысціянская дэмакра-

тыя, галоўным чынам праз гурткі сваёй арганізацыі - Бела-

рускага інстытута гаспадаркі і культуры. У 1934 г. 80 гурт-

коў БІГіК аб'ядноўвалі звыш 1200 чалавек. Да іх нярэдка

далучаліся члены ліквідаваных уладамі гурткоў ТБШ. Каб

надаць свецкую накіраванасць дзейнасці БХД у студзені 1936 г.

была прынята новая палітычная праграма і зменена назва на

Беларускае народнае аб'яднанне (БНА). У гэтай праграме па-

ранейшаму адстойвалася незалежнасць Беларусі, гаварылася

аб барацьбе супраць "дыктатуры капіталізму, фашызму і ка-

мунізму". Праграма арыентавала насельніцтва на "трэці

шлях" развіцця грамадства праз арганізацыю кааператываў,

асветніцка-гаспадарчых гурткоў, бібліятэк-чытальняў і інш.

Прадстаўнікі гэтай партыі таксама выступалі з пратэстам

супраць праследаванняў і здзекаў над дзеячамі культуры і

навукі ў БССР, якія абвінавачваліся ў нацыянал-дэмакратыз-

ме і контррэвалюцыйнай дзейнасці.

Істотна актывізаваў палітычную дзейнасць створаны ў

1921 г. Беларускі нацыянальны камітэт. У яго склад у 1934 г.

уваходзіла 26 прадстаўнікоў розных палітычных партый і

арганізацый, галоўная роля сярод якіх належала БХД. Стар-

шынёй БНК быў абраны галоўны рэдактар "Беларускай кры-

ніцы" і старшыня Прэзідыума БНА Ян Пазняк. У новым

Статуце БНК, які быў прыняты ў чэрвені 1935 г., падкрэслі-

431