Брыгадзін П.І., Ладысеў У.Ф., Зялінскі П.І. і інш. Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Часть 2. XIX XX стагоддзі

Подождите немного. Документ загружается.

думку пра агуль асць інтарэсаў рабочых і сялян. А. Гуры-

новіч сцвярджаў, што літарагура павінна "будзіць у сэрцы

думку аб лепшай долі, якой мы не зналі дагэтуль ніколі". У

паэзіі ён быў паслядоўнікам Ф. Багушэвіча і выступаў з пазі-

цый рэалізму і народнасці. Літаратурныя творы Гурыновіча

былі выдадзены пасмяротна.

Я. Лучына, А. Гурыновіч, А. Абуховіч, К. Каганец актыў-

на працавалі ў галіне перакладу. А. Гурыновіч, напрыклад,

пераклаў на беларускую мову многія творы А. Пушкіна,

М. Някрасава, А. Талстога.

Вялікі ўклад у развіццё беларускай літаратуры на рубяжы

стагоддзяў унеслі М. Багдановіч, Я. Купала. Я. Колас, Ц. Гарт-

ны, Цётка (А. Пашкевіч), 3. Бядуля, К. Буйло. Яны неслі ідэі

сацыяльнага і нацыянальнага адраджэння, актыўна ўплывалі

на духоўнае жыццё народа. "Беларускі народ не tabula rasa,

пісаў М. Багдановіч, - а самастойная нацыянальная велічы-

ня". Ідэі беларускага адраджэння падтрымліваліся дэмакра-

тычнай грамадскасцю ў Расіі, Украіне. Паэтычныя творы

беларускіх паэтаў выдаваліся ў Маскве, Кіеве, Львове і

іншых гарадах. "У Беларусі ёсць два паэты: Якуб Колас і

Янка Купала - вельмі цікавыя хлопцы. Проста пішуць, так

ласкава, журботна, шчыра. Нашым бы крыху такіх якасцей", -

такую характарысгыку паэтам даў у свой час М. Горкі.

Навука. 3 другой паловы XIX ст. пашыраюцца навуковыя

даследаванні гісторыі, мовы, культуры і быту беларусаў.

Значную ролю ў вывучэнні Беларусі адыгралі аддзяленне

рускай мовы і славеснасці Расійскай акадэміі навук, Тавары-

ства аматараў прыродазнаўства, антрапалогіі і этнаграфіі,

створанае ў 1864 г. пры Маскоўскім універсітэце, Вольнае

эканамічнае таварыства. У 1867 г. у Вільна быў створаны

Паўночна-Заходні аддзсл Рускага геаграфічнага таварыства,

які аб'яднаў вакол сябе мясцовых даследчыкаў. Разгарнулася

дзейнасць беларускіх вучоных.

У 1870 г. у Пецярбургу быў выдадзсны першы фундамен-

тальны беларускі слоўнік I. Насовіча (1788- 1877). Пачалася

публікацыя гістарычных крыніц "Акты Заходняй Расіі",

222

"Акгы Віленскай камісіі" і інш. Значную ролю ў збіранні бела-

рускага фальклору і вывучэнні этнаграфіі Беларусі адыгралі

рускія і польскія даследчыкі П. Уладзіміраў, I. Сразнеўскі,

А. Сабалеўскі, А. Патабня, М. Федароўскі.

Актыўную дзейнасць па збіранню фальклорна-этнаграфіч-

ных матэрыялаў правёў П.В. Шэйн (1826-1900). У 1867 г. ён

выдаў адну з першых спецыяльных фальклорных прац у Расіі

"Праграму для збірання помнікаў народнай творчасці", у 1874 г.

зборнік "Беларускія народныя песні", які налічваў больш за

тысячу песень, "Матэрыялы для вывучэння быту і мовы рус-

кага насельніцтва Паўночна-Заходняга краю" ў трох тамах

(1887 1902).

Выдатным прадстаўніком беларускай этнаграфіі з'яўляўся

М.Я. Нікіфароўскі (1845-1910) - настаўнік народных школ

Віцебска. Ён апублікаваў каля 20 даследаванняў па этна-

графіі, фальклоры і гісторыі Віцебшчыны, сярод іх самая

буйная праца на матэрыялах культуры беларусаў XIX ст.

"Нарысы простанароднага жыцця-быцця ў Віцебскай Бела-

русі і апісанні прадметаў ужытку (Этнаграфічныя звесткі)".

Матэрыяльную і духоўную культуру беларусаў: жыллё,

сямейны побыт, народныя абрады і іншыя вывучаў этнограф

Е.Р. Раманаў (1855-1922). Ён апублікаваў каля 200 прац,

больш за 10 тыс. фальклорных твораў, вёў археалагічныя рас-'

копкі ў Магілёўскай і Віцебскай губернях, склаў археалагіч-

ныя карты Магілёўскай, Віцебскай і Гродзенскай губерняў.

У пачатку XX ст. на Беларусі дзейнічала больш за 50 наву-

ковых і культурна-асветніцкіх таварыстаў, у тым ліку адцзя-

ленне Маскоўскага археалагічнага інстытута, Мінскае гава-

рыства аматараў прыродазнаўства этнаграфіі і археалогіі. У

гэты час пачалі друкаваць свае даследаванні гісторыкі М. Доў-

нар-Запольскі, В. Ластоўскі. Яшчэ адной падзеяй з'явіліся

праца Я. Карскага па філалогіі, этнаграфіі, беларускай мове і

літаратуры, гісторыі "Беларусы", фізічныя даследаванні Я. Нар-

кевіча-Ёдкі, Я. Сняткова, А. Садоўскага.

На рубяжы стагоддзяў у грамадскім жыцці ўсё большую

ролю ігралі прафесійныя, навуковыя, грамадскія таварыствы,

223

саслоўныя і прафесійныя клубы. Ва ўсіх губернскіх і некато-

рых павятовых гарадах дзейнічалі дваранскія клубы, прафе-

сійныя аб'яднанні, дзе праходзілі святочныя сустрэчы, право-

дзіліся літаратурныя, музычныя вечары. Існавалі прафесій-

ныя аб'яднанні медыкаў, чыгуначнікаў, гандляроў, служачых

прамысловых прадпрыемстваў, яўрэйскія клубы лавачнікаў.

У большасці гарадоў дзейнічала дабрачыннае "Усерасійскае

таварыства імператрыцы Марыі Фёдараўны", якое збірала

сродкі на правядзенне культурна-масавых мерапрыемстваў,

падтрымку беднай вучнёўскай моладзі.

У Гродне і некаторых іншых гарадах былі створаны на-

родныя дамы, у якіх працавалі бібліятэкі, праводзіліся публіч-

ныя лекцыі, забаўляльныя мерапрыемствы. Культурнае жыц-

цё гарадскога насельніцтва падкрэслівала саслоўную, прафе-

сійную, сацыяльную дыферэнцыяцыю ў грамадстве. Куль-

турная, грамадская дзейнасць з'яўлялася прывілеяй заможнай

часткі насельніцтва. Грамадскае жыццё беднаты, рамеснікаў,

рабочых было звязана з вуліцай, карчмой, рынкам.

Тэатр і музыка. Тэатральная і музычная культура другой

паловы XIX ст. характарызавалася народнасцю і гуманіз-

мам, ідэйным і эмацыянальным багаццем, вывучэннем чала-

вечых характараў і гістарычнай праўды. На Беларусі раз-

віваліся розныя формы народнага тэатра (народная драма,

батлейка). Узнікненне беларускага прафесійнага тэатра звя-

зана з дзейнасцо пісьменніка, драматурга і тэатральнага дзе-

яча В. Дуніна-Марцінкевіча (1808 1884). Яшчэ ў 50-х гг. у

сваім маёнтку Люцынка ён арганізаваў дамашні тэатр. У

1852 г. на мінскай сцэне яго тэатр паставіў першую беларус-

кую оперу "Сельская ідылія". Пасля паўстання 1863-1864 гг.

ім былі напісаны вадэвіль "Пінская шляхта" (1866), камедыя

"Залёты" (1870). Драматычныя творы пісалі на беларускай

мове таксама А. Вярыга-Дарэўскі (1816-1884), У. Сыраком-

ля (1823-1862), Ядвігін III. і інш.

На развіццё беларускай культуры і тэатральнага мастацт-

ва вялікую ролю аказала тэатральнае мастацтва рускага,

украінскага і польскага народаў. У перыяд 70-90-х гг.

224

мінскім гледачам былі паказаны лепшыя творы рускай і сус-

ветнай класікі. У гарадах Беларусі гастралявалі вядомыя

майстры рускай сцэны М. Савіна, У. Давыдаў, А. Южын,

К. Варламаў, А. Яблачкіна і інш. 3 вялікім поспехам пра-

ходзілі гастролі акцёраў з тэатраў Масквы і Пецярбурга,

украінскіх тэатраў М. Крапіўніцкага, М. Старыцкага, М. Зань-

кавецкай, А. Суслава, польскіх тэатраў.

У канцы XIX ст. у Беларусь на гастролі прыязджалі вядо-

мыя выканаўцы - спевакі Л. Собінаў, М. Фігнер, А. Мазіні,

Ф. Шаляпін, піяністы і кампазітары С. Рахманінаў, А. Скрабін,

А. Зілоці і іншыя.

У 1890 г. у Мінску быў адкрыты гіастаянны гарадскі тэ-

атр. 3 1898 на 1906 гг. у Мінску дзейнічала "Таварыства

аматараў прыгожых мастацтваў". Яно складалася з чатырох

секцый: літаратурнай, драматычнай, мастацкай і музычнай.

Вялікае значэнне набыла ў гой час дзейнасць музычных

таварыстваў. Яны наладжвалі публічныя канцэрты і музыч-

ныя вечары, лекцыі аб жыцці і творчасці вядомых кампазіта-

раў і выканаўцаў, адкрывалі музычныя навучальныя ўстано-

вы і бібліятэкі.

У канцы XIX ст. у тэатральным жыцці адбыліся значныя

перамены. З'явіўся тэатр з рэалісгычнай драматургіяй і рэжы-

сурай, адпаведнай ігрой акцёраў. У тэатральны свет увайшлі'

новыя школы К. Станіслаўскага, В. Меерхольда.

Тэатральнае жыццё на Беларусі было даволі разнастай-

ным. На гастролях тут знаходзіліся лепшыя гэатральныя ка-

лектывы, дзейнічалі тэатральныя таварыствы, гірафесійныя і

аматарскія трупы. Драматычныя гурткі існавалі ў Брэсце,

Бабруйску, Барысаве, Быхаве, Горках, Лідзе, Навагрудку,

Слоніме, Слуцку, Вілейцы, Полацку, Рагачове, Клімавічах.

У 1907 г. у Палевічах Дзісненскага павета быў створаны

мастацкі калектыў I. Буйніцкага (1861-1917). На працягу

трох гадоў тэатральны дзеяч, рэжысёр I. Буйніцкі разам з

А. Бурбісам і Л. Рагоўскім сфарміравалі драмагычную і ха-

равую трупы. Ішлі запісы і апрацоўка народных песень і

танцаў, падрыхтоўка п'ес. Калектыў Буйніцкага стаў нацыя-

8 Зак. 2283

225

нальным прафесійным тэатрам. У яго рэпертуары былі п'есы

"Модны шляхцюк" К. Каганца, "У зімовы вечар", "Хам"

Э. Ажэшкі, "Паўлінка", "Прымакі" Я. Купалы, "У судзе", "Вы-

лечыў" Я. Коласа, "Краю мой родны!.." М. Багдановіча,

"Сватанне" А. Чэхава, народныя песні і танцы. Тэатр гастра-

ляваў у розных гарадах, выязджаў у Пецярбург, Варшаву. У

1913 г. з-за фінансавых цяжкасцяў ён спыніў сваю дзейнасць.

У гарадах і вёсках Беларусі ствараліся аматарскія сама-

дзейныя калектывы, якія праводзілі так званыя беларускія

вечарынкі. Па словах М. Гарэцкага, - "тэатр наш гіавінен

стаць храмам нашага Адраджэння".

Даволі разнастайным на Беларусі было музычнае жыццё.

На гастролях у беларускіх гарадах выступалі оперныя трупы,

музычныя ансамблі, харавыя калектывы, вакалісты.

Дзейнічалі музычна-драматычныя гурткі, аркестры, хоры,

якія выступалі з канцэртамі ў дваранскіх маёнтках, саслоў-

ных клубах, народных дамах. У 1910 г. I. Шадурскім была

створана беларуская музычная камедыя "Тарас на Парнасе".

У 1903 г. у Мінску ўпершыню пачаліся дэманстрацыі кіно.

На працягу 1907 1910 гг. было адкрыта 6 кінатэатраў.

Выяўлснчае мастацтва і архітэктура. У выяўленчым мас-

тацтве ў другой палове XIX ст. ішоў пошук нацыянальнай і

самабытнай прыгажосці сваёй краіны, сваіх людзей. Рэалізм

усталёўваўся ў мастацтве, ён пераадольваў супраціўленне

афіцыйнага напрамку з уласцівым яму культам класіцызму,

перавагай біблейскай і міфалагічнай тэматыкі. У гэты час

сусветна вядомымі мастакамі сталі I. Рэпін, В. Сяроў, М. Уру-

бель, В. Васняцоў, М. Несцераў і многія іншыя. Дзейнічалі

аўтарытэтныя школы жывапісу ў Пецярбургу, Маскве, Вар-

шаве, Кіеве, Адэсе, дзе можна было атрымаць вышэйшую

адукацыю.

У 1866 г. I. Трутнеў стварыў Віленскую школу малявання.

Навучанне было бясплатнае. Сярод выкладчыкаў былі П. Ро-

мер, I. Чамаданаў, I. Трутнеў, Б. Бальзукевіч і інш. Школа

падрыхтавала некалькі пакаленняў беларускіх і літоўскіх ма-

стакоў, скульптараў, настаўнікаў рысавання.

226

У другой палове XIX ст. сярод творчай інтэлігенцыі абу-

джаецца цікавасць да гісторыі, жыцця і побыту беларускага

народа. Майстрам бытавых і гістарычных кампазіцый назы-

валі К. Альхімовіча (1840-1916). Ён ствараў карціны на тэмы

беларускай, літоўскай і польскай гісторыі: "Пахаванне Гедзі-

міна", "Пасля бітвы", "Смерць Глінскага ў турме". Пад уплы-

вам ссылкі за ўдзел у паўстанні 1863-1864 гг. ён напісаў

творы "Смерць у выгнанні", "Пахаванне на Урале", "На эта-

пе". У карцінах на бытавыя тэмы ("Жніво", "Парабкава хата",

"Наём работнікаў") паказаў быт, цяжкую працу сялян. Мас-

так напісаў серыю карцін па матывах творчасці А. Міцкеві-

ча і 12 кардонаў-ілюстрацый да паэмы "Пан Тадэвуш".

Гістарычная тэматыка адлюстравана ў творах Д. Баркоў-

скага (1850-1905) "Мыта на Беларусі", "Бітва пад Чудна-

вам". Ён вядомы як аўтар жанрава-бытавых карцін "Каля

вадапою", "Хворая жонка" і інш.

На гістарычную тэматыку пісалі мастакі Я. Манюшка

"Атака кавалерыі", "Шлюб Зігфрыда", Ф. Дмахоўскі "Прыся-

га князя", М. Андрыёлі.

Вядомым майстрам бытавога жанру быў мастак Н.Ю. Сіліва-

новіч (1830-1918), творчасць якога развівалася ў пераходны

перыяд ад класіцызму да рэалізму. Яго карціны "Дзеці на

двары", "У школу", "Стары пастух" прасякнуты цеплынёй і

любоўю да простага народа. Мастак прьгмаў удзел у ства-

рэнні мазаічнага ггано "Тайная вячэра" для Ісакіеўскага сабо-

ра ў Пецярбургу. Распісваў храмьг на Беларусі. Атрымаў

званне акадэміка.

У другой палове XIX ст. назіраецца ўздым пейзажнага

жывапісу. Ва ўмовах цэнзуры мастак мог, хоць і ўскосна,

перадаваць свае думкі і пачуцці, свае сімпатыі. Не менш

важным фактарам, які абумовіў з'яўленне кагорты майстроў

эмацыянальнага пейзажа, была іх вучоба ў рускіх мастакоў.

Так, Ф. Рушчыц вучыўся ў I. Шышкіна і А. Куінджы,

Г. Вейсенгоф - у М. Клота і Б. Вілевальдэ, К. Стаброўскі - у

I. Рэпіна, С. Жукоўскі - у I. Левітана. Творчасць вьгдатньгх

рускіх жывапісцаў наклала адбітак на ўсю далейшую дзей-

227

насць беларускіх пейзажыстаў. Яны не цураліся і дасягненняў

французскіх імпрэсіяністаў, якія прынеслі ў жывапіс святло і

паветра, і творчасці польскіх мастакоў, якая адзначалася вы-

сокай культурай колеравага вырашэння, падкрэсленай дэ-

макратычнасцю і лаканізмам кампазіцыйнай пабудовы.

Краявіды 60-90-х гадоў услаўлялі прыгажосць і багацце

беларускай зямлі. Акадэмічны пейзаж ужо згубіў сваю ўра-

чыстасць і строгасць. Ён стаў удзелам адных салонных пей-

зажыстаў. Аднак устойлівасць акадэмічных традыцый тлу-

мачалася яшчэ і тым, што многія беларускія жывапісцы па

свайму сацыяльнаму паходжанню належалі да шляхты.

Вострую сацыяльную афарбоўку атрымаў пейзаж у 80 90-х гг.

XIX ст. Мастакі часцей пачалі паказваць "неўладкаванасць"

жыцця. Найбольш вядомым пейзажыстам таго часу з'яўляецца

А.Г. Гараўскі (1833-1900). Яго карціны прасякнуты жыццёвай

праўдай, глыбокай народнасцю, услаўляюць прыгажосць род-

нага краю ("Вечар у Мінскай губерні", "На радзіме", "Балота",

"Рака Бярэзіна" і інш.). За карціну "Від у Пскоўскай губерні"

атрымаў залаты медаль. У створаных ім партрэтах ("Жанчына

ў жоўтым", "Аўтапартрэт", "Партрэт жывапісца Бруні", "Парт-

рэт кампазітара Глінкі", "Жаночы партрэт" і інш.) галоўная ўва-

га сканцэнтравана не на знешніх аксесуарах і кампазіцыі, а на

паказе светаадчування сваіх герояў. Каля 20 работ Гараўскага

знаходзяцца ў Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі.

У жанры пейзажу працавалі мастакі Ф. Рушчыц, Г. Вей-

сенгоф, К. Стаброўскі, В. Бялыніцкі-Біруля.

Партрэтны жывапіс прадстаўлялі мастакі Б. Русецкі,

А. Ромер, Э. Паўловіч, Р. Слізень, Л. Пігулеўскі і інш. У

жанры партрэта працавалі таксама прадстаўнікі іншых

відаў і жанраў жывапісу. Напрыклад, шмат цікавых парт-

рэтаў стварылі Н. Сілівановіч, пейзажыст А. Гараўскі,

майстар бытавой і гістарычнай кампазіцыі К. Альхімовіч.

Мастакі імкнуліся перадаць знешнія рысы, псіхалогію

свайго героя, іх сацыяльную прыналежнасць, такім чы-

нам стваралі партрэты-біяграфіі. У гэты час з'явіўся новы

вобраз працаўніка.

228

Значны след амаль ва ўсіх жанрах выяўленчага мастацтва

пакінуў А. Ромер (1832-1897). Ён быў мастаком, графікам,

скульптарам і мастацтвазнаўцам, стварыў шмат гравюр,

партрэтаў (В. Луцкевіча, скульптара Яцунскага, бацькі, маці,

жонкі, аўтапартрэт, партрэт сялянскай дзяўчынкі, паўстанца

1863 г.) і кампазіцый, у якіх паказаў жыццё і быт беларуска-

га народа.

Найбольш вядомыя работы Б. Русецкага (1824-1913) "Аў-

тапартрэт", "Жаночы партрэт", партрэт Навасільцава, Бібіка-

ва, Карповіча.

У беларускай графіцы самым прыкметным майстрам быў

М. Андрыёлі (1836-1893). У сваіх работах ён адлюстроўваў

жыццё і побыт беларускага і літоўскага народаў, іх гістарыч-

нае мінулае. Найбольш вядомыя яго графічныя творы:

"Смерць Кейстута", "Сутычка ліцвінаў з крыжаносцамі",

"Хрышчэнне язычнікаў", "Смерць Людвіка Нарбута каля Ду-

бічаў". М. Андрыёлі - аўтар ілюстрацый да кніг А. Міцкеві-

ча, У. Сыракомлі, Э. Ажэшкі, У. Шэкспіра.

Графік і жывапісец Ф. Дмахоўскі (1858-?) пісаў кампазі-

цыі на гістарычныя тэмы і пейзажы ("Прысяга князя", "Ляс-

ная глуш"). Аўтар серыі малюнкаў гербаў беларускіх гара-

доў для "Гербоўніка літоўскага". Вядома яго графічная се-

рыя партрэтаў польскіх каралёў, гістарычных асоб, дзеячаў'

культуры.

У канцы XIX ст. пашыраецца кола творчых дзеянняў

прызнанага мастака В. Бялыніцкага-Бірулі (1872-1957).

У 1897 г. яго праца "3 ваколіц Пяцігорска" набыта для

Траццякоўскай галерэі, а палатно "Вечныя снягі" ў 1901 г.

на Каўказскай юбілейнай выстаўцы адзначана залатым

медалём.

На рубяжы стагоддзяў у выяўленчым мастацтве назіра-

юцца розныя стылі: мадэрнізм, неакласіцызм, жывапісны

і сацыальны рэалізм, прымітывізм, рускі авангардызм.

Адным з сусветна вядомых мастакоў-авангардыстаў быў

М. Шагал (1887-1985). Нарадзіўся ён у г. Лёзна Віцебскай

губерні. Займаўся ў Віцебскай мастацкай школе Ю. Пэна,

229

з 1907 г. - у школе М. Рэрыха, другіх мастацкіх школах.

3 1910 г. М. Ш агал удзельнічаў у розных выставах. У

сваёй творчасці мастак імкнуўся перадаць сваё светаўс-

прыманне, глыбіню псіхікі праз абсалютызацыю свайго

творчага "Я".

Адбываліся пірыкметныя змены ў архітэктуры Беларусі.

Вялікіх поспехаў дасягнула будаўнічая тэхніка, пачалі вы-

карыстоўвацца новыя будаўнічыя матэрыялы (бетон, жале-

за), а таксама шматпралётныя канструкцыі. Галоўнае зна-

чэнне набывае грамадзянскае будаўніцтва. Аднак прамыс-

ловыя будынкі, чыгуначныя вакзалы, тэатры, шматпавярхо-

выя даходныя дамы яшчэ не мелі сваіх архітэктурна-стыля-

вых традыцый.

Да канца XIX ст. у беларускім дойлідстве панавала эк-

лектыка, спалучэнне разнастайных стылявых элементаў у

архітэктурных формах фасадаў і інтэр'ераў: готыкі, баро-

ка, класіцызму і псеўдарускага стыляў. Звычайна банкі і

вучэбныя ўстановы афармлялі пад класіцызм, тэатры - пад

барока, касцёлы - у стылі неаготыкі, праваслаўныя храмы -

у візантыйскім, ці псеўдарускім стылі. Прыкладамі выка-

рыстання псеўдарускага стылю з'яўляецца капліца князёў

Паскевічаў у Гомелі (1870-1889), Васкрасенскі сабор у Ба-

рысаве (1874, зодчы П. Мяркулаў), цэрквы ў Браславе,

Нарачы; посткласічных формаў - гімназія ў Вілейцы, дом

дваранскага сходу ў Слуцку. Для псеўдарускага стылю

характэрны традыцыйнае пяцікупалле, высокія шатровыя

званіцы, цыбулепадобныя галоўкі, багаты дэкор у выгля-

дзе какошнікаў.

Грамадзянскія будынкі ў гарадах і вёсках ствараліся ў

традыцыйным духу беларускай архітэктуры. Будаваліся яны

з дрэва. Вокны, ганак, карнізы і франтоны дамоў часта ўпры-

гожваліся драўлянай разьбой.

Такім чынам, развіццё культурнага працэсу на Беларусі ў

другой палове XIX - пачатку XX стст. азнаменавалася знач-

нымі поспехамі і дасягненнямі ў розных галінах матэрыяль-

най і духоўнай культуры.

230

ТЭМ А IV

БЕЛАРУСЬ НА ПЕРАЛОМЕ ЭПОХ

Гістарыяграфія, крыніцы. Першыя навуковыя і публіцыс-

тычныя работы, у якіх аналізаваліся падзеі першай сусветнай

вайны, праблемы развіцця беларускага нацыянальнага руху

і станаўлення нацыянальнай дзяржаўнасці, належаць

удзельнікам беларускага нацыянальна-вызваленчага руху

І.Я. Варонку, М.В. Доўнар-Запольскаму, К.Б. Езавітаву,

Я.С. Канчару, А.І. Луцкевічу, Ф.Ф. Туруку, А.І. Цвікевічу, а

таксама ўдзельнікам рэвалюцыйных падзей З.Ф. Жылунові-

чу, В.Г. Кнорыну, К.І. Ландару, А.Ф. Мяснікову, А.Р. Чарвя-

кову, Р.В. Пікелю і інш. У работах дзеячаў беларускага на

цыянальнага руху галоўная ўвага ўдзялялася працэсу нацы-

янальна-культурнага адраджэння, станаўленню беларускай

дзяржаўнасці, дзейнасці Рады БНР, палітыцы Польшчы і

Расіі ў адносінах да беларусаў. Сярод іх сваёй прафесійнас-

цю выдзяляюцца навуковыя працы М.В. Доўнар-Запольс-

кага "Асновы дзяржаўнасці Беларусі" (Мн., 1919); І.Я. Ва-

ронкі "Белорусский вопрос к моменту Версальской мирной

конференции. Историко-политический очерк" (Мн., 1919);

А.І. Цвікевіча "Адраджэнне Беларусі і Польшча" (Мн., 1921);.

Я.С. Канчара "Белорусский вопрос. Сб. статей" (Мн., 1919);

Из истории общественных национальных и революционных

движений белорусов. Часть И. История возникновения и дея

тельность организаций..." (М., 1918); Ф.Ф. Турука "Белорус

ское движение. Очерк истории национального и революцион

ного движения белорусов" (М., 1921). У сваіх кнігах Ф. Ту-

рук, Я. Канчар упершыню гірывялі шэраг дакументальных

крыніц, якія давалі магчымасць аб'ектыўна ацаніць многія

супярэчлівыя пытанні развіцця беларускага нацыянальна-

адраджэнскага руху.

Супрацьлеглы падыход утрымліваўся ў работах першых

партыйных і дзяржаўных дзеячаў Беларусі. У гэтых працах

шмат увагі ўдзялялася рэвалюцыйным падзеям на Беларусі і

Заходнім фронце, устанаўленню Савецкай улады ў Беларусі.

231