Брыгадзін П.І., Ладысеў У.Ф., Зялінскі П.І. і інш. Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Часть 2. XIX XX стагоддзі

Подождите немного. Документ загружается.

сюджвання літаратуры. У красавіку 1900 г. Л. Радзівонава-

Клячко была арыштавана ў Санкт-Пецярбургу пры траспар-

ціроўцы нелегальнай літаратуры. У 1902 г. арганізацыя ўвай-

шла ў склад партыі сацыялістаў-рэвалюцыянераў (эсэраў).

У другой палове 90-х гадоў набірае сілу ідэя стварэння

агульнарасійскіх палітычных арганізацый. У сакавіку 1898 г.

у Мінску адбыўся з'езд сацыял-дэмакратычных арганізацый

Расіі. Прадстаўнікі пецярбургскага, маскоўскага, кіеўскага,

екацярынаслаўскага Саюзаў барацьбы за вызваленне рабо-

чага класа, Бунда і кіеўскай "Рабочай газеты" (усяго - 9

дэлегатаў) прынялі рашэнне аб стварэнні Расійскай сацыял-

дэмакратычнай рабочай партыі (РСДРП). Быў прыняты пад-

рыхтаваны П. Струве "Маніфест РСДРП". Але праведзеныя

ў сакавіку-ліпені 1898 г. арышты паралізавалі дзейнасць

партыі.

Ва ўмовах сусветнага эканамічнага крызісу адбываецца

палітызацыя рабочага руху. У яго ўключыліся дэмакратыч-

ная інтэлігенцыя, вучнёўская моладзь. У 1901 г. прайшлі пер-

шамайскія палітычныя дэманстрацыі ў Вільні, Мінску, Го-

мелі, Дзвінску, Смаргоні, Ашмянах. У гэты час у рабочым

руху беларускіх губерняў вядучыя пазіцыі займаў Бунд, які

падзяляў ідэі Э. Бернштэйна аб прыярытэце барацьбы за па-

ляпшэнне эканамічнага становішча і культурнага ўзроўню

працоўных.

Рэвалюцыйныя сацыял-дэмакраты, аб'яднаныя Леніным

вакол рэдакцыі газеты "Іскра", выступілі за стварэнне адзі-

най рэвалюцыйнай марксісцкай партыі, пашырэнне палітыч-

най агітацыі пратэсту. Летам 1903 г. на II з'езде РСДРП

адбыўся раскол у партыі на балынавікоў (патрабавалі ўвя-

дзення жорсткай партыйнай дысцыпліны) і меншавікоў (вы-

ступалі за большую аўтаномію партыйных арганізацый).

Прадстаўнікі Бунда пакінулі з'езд і выйшлі з РСДРП.

У 1900 г. у Мінску па ініцыятыве С. Трусевіча і Ф. Дзяр-

жынскага на базе Рабочага саюза Літвы і прадстаўнікоў Са-

цыял-дэмакратыі Каралеўства Польскага была створана

партыя Сацыял-дэмакратыі Каралеўства Польскага і Літвы.

192

Ян а выступала за аб'яднанне з РСДРП, але лічыла памылко-

вым партыйнае патрабаванне апошняй аб утварэнні незалеж

ных нацыянальных дзяржаў.

У верасні 1902 г. з труп Польскай сацыялістычнай партыі

арганізавана ППС у Літве. Партыя мела некаторы ўплыў у

Заходняй Беларусі.

У канцы 1901- пачатку 1902 гг. была створана (ПС-Р)

партыя сацыялістаў-рэвалюцыянераў (эсэраў). Аб сваіх палі-

тычных намерах яна заявіла ў першых выпусках газеты "Ре

волюционная Россия", часопіса "Вестник русской революции".

ПС-Р выступала за знішчэнне самадзяржаўя і пабудову сацы-

ялістычнага грамадства, усталяванне федэратыўнай дэмак-

ратычнай рэспублікі. Партыя аб'явіла сябе абаронцай пра-

цоўнага насельніцтва. Эсэры карысталіся рознымі формамі

барацьбы: ад агітацыі і прапаганды да індывідуальнага тэро-

ру супраць прадстаўнікоў дзяржаўнай улады. Тэрарыстыч-

ную дзейнасць узначаліў Г. Гершуні, затым Е. Азеф, які адна-

часова з'яўляўся агентам царскай ахранкі. Акрамя цэнтраль-

най баявой арганізацыі існавалі мясцовыя баявыя дружыны

пры Віцебскім, Дзвінскім, Гомельскім, Беластоцкім, Мінскім

камітэтах. Праўда, на працягу 1902-1904 гг. актыўнай дзей-

насці ямы не вялі. Першыя тэрарыстычныя акцыі (да 1905 г.

іх праведзена 6) былі скіраваны супраць вышэйшых чыноў

царскай улады. Трэба адзначыць, што ва ўмовах татальнага

падаўлення ўрадам апазіцыйных рухаў тэрарыстычныя акцыі

эсэраў мелі значны палітычны рэзананс, лаяльна ўспрымаліся

дэмакратычнай грамадскасцю.

На Беларусі эсэраўскія арганізацыі дзейнічалі ў Мінску,

Віцебску, Вільні, Гомелі, Бабруйску, Рэчыцы, Добрушы, Вет-

цы і іншых гарадах. У 1904 г. быў створаны Паўночна-Заходні

абласны камітэт, якому падпарадкоўваліся эсэраўскія аргані-

зацыі на тэрыгорыі Беларусі і Смаленскай губерні.

У канцы 90-х гг. XIX ст. значна пашырыўся беларускі

пацыяльны рух. У гэты час актыўна ішоў працэс фарміраван-

ня беларускай нацыі. Новае пакаленне інтэлігенцыі праяўля-

ла цікавасць да гісторыі, культуры народа, садзсйнічала рос-

7 Зак. 2283

193

ту нацыянальнай самасвядомасці грамадства. У 1902 г. у

Пецярбургу Іван і Антон Луцкевічы сгварылі гурток па вы-

вучэнню Беларусі. Пецярбургскі студэнцкі "Гурток беларус-

кай народнай асветы" прапагандаваў нацыянальную культу-

ру, вёў пошук шляхоў яе адраджэння.

У канцы 1902 - пачатку 1903 гг. прадстаўнікі бела-

рускіх культурных гурткоў арганізавалі Беларускую рэва-

люцыйную грамаду (БРГ). Браты Луцкевічы, А. Пашкевіч

(Цётка), К. Кастравіцкі, А. Бурбіс, В. Іваноўскі, Ф. Умяс-

тоўскі выступілі з ідэяй стварэння сацыяльна-палітычнай

арганізацыі працоўнага народа. Грамада пазней атрымала

назву Беларуская сацыялістычная грамада. У 1903 г. на

з'ездзе была прынята праграма партыі, у якой дэкларава-

лася неабходнасць ліквідацыі самадзяржаўя і капіталістыч-

нага ладу. БРГ выступала за пераход асноўных сродкаў

вытворчасці, зямлі з прыватнай у грамадскую ўласнасць,

абвяшчала права кожнага чалавека на апрацоўку зямлі

без выкарыстання наёмнай працы, патрабавала васьмі-

гадзіннага працоўнага дня, дзяржаўнага страхавання, бяс-

платнай медыцынскай дапамогі, устанаўлення мінімальнай

зарплаты.

У палітычны раздзел праграмы ўвайшлі патрабаванні дэ-

макратычнага характару: раўнапраўе людзей, прамое, агуль-

нае, роўнае выбарчае права з тайным галасаваннем, рэформа

судзейскай сістэмы, свабода слова, друку, сходаў, забастовак

і інш., замена пастаяннай арміі народным апалчэннем. Грама-

да выступала за нацыянальную свабоду, прызнаннс нравоў

усіх народаў на аўтаномію, стварэнне незалежных дэмакра-

тычных рэспублік.

У перыяд яе станаўлення ўплыў грамады ў рабочым і ся-

лянскім руху, у асяроддзі інтэлігенцыі быў нязначным. У гэты

час яна актыўна ўзаемадзейнічала з другімі сацыялістычнымі

партыямі (эсэрамі, ППС у Літве, Літоўскай сацыял-дэмакра-

тычнай партыяй, Латышскім сацыял-дэмакратычным саю-

зам), выкарыстоўвала іх вопыт, арганізацыйныя і тэхнічныя

магчымасці.

194

У 1904-1905 гг. на Гродзеншчыне дзейнічала Сацыялі-

стычная партыя Белай Русі, якая распаўсюджвала беларуска-

моўныя лістоўкі агульнадэмакратычнага накірунку. Колькас-

ны склад партыі, яе праграмныя ўстаноўкі нам невядомы.

Апазіцыйныя партыі і рухі шукалі падтрымкі ў першую

чаргу сярод рабочага класа і працоўнага сялянства. Разумелі

гэта і прадстаўнікі ўрада, мясцовыя чыноўнікі. Урад узмацніў

кантроль за сродкамі масавай інфармацыі, бібліятэкамі, на-

вучальнымі ўстановамі, прымаліся меры ўздзеяння праз палі-

тычныя, грамадскія арганізацыі. Начальнік Маскоўскага

ахоўнага аддзялення С. Зубатаў прапанаваў стварыць пад-

кантрольныя легальныя рабочыя арганізацыі, якія б клапаці-

ліся аб задавальненні эканамічных і сацыяльных запатраба-

ванняў рабочых. У 1901 г. такая арганізацыя была створана

ў Мінску - Яўрэйская незалежная рабочая партыя (ЯНРП).

Узначаліла яе М. Вільбушэвіч. У 1900 г. яна была арыштава-

на як актыўная бундаўка. Зубатаў дакладваў міністру ўнут-

раных спраў: "Манечку я ўрабіў так, што яна стала перакана-

най манархісткай..., яна ўсё сказала і мае намср весці бараць-

бу з нядобранадзейнымі элементамі".

ЯНРП абвясціла сваёй мэгай паляпшэнне па меры магчы-

масці эканамічнага і культурнага ўзроўню яўрэйскага прале-

тарыяту. Партыя прапагандавала самадзяржаўе як форму

надкласавай улады, паслушэнства рабочых, адказ іх ад удзе-

лу ў рэвалюцыйных выступленнях. Пры падтрымцы начальні-

ка Мінскага губернскага жандармскага ўнраўлення палкоўні-

ка Васільева кіраўнікі ЯНРП запрашалі ў свой клуб прадпры-

мальнікаў і дамагаліся ад іх уступак рабочым. Многіх рабо-

чых такая праграма задавальняла. У канцы 1901 г. пад кіраў-

ніцтва ЯНРП перайшлі 15 з 20 прафесійных арганізацый ра-

меснікаў. Мінская бундаўская арганізацыя не магла канку-

рыраваць з Яўрэйскай незалежнай рабочай партыяй, якая стала

актыўным прапагандыстам сіянізму. Невыпадкова менавіта ў

Мінску ў 1902 г. адбыўся Усерасійскі з'езд сіяністаў.

Рэвалюцыйныя партыі выступілі з крытыкай "паліцэйска-

га сацыялізму". 3 свайго боку прадпрымальнікі патрабавалі

195

спыніць умяшанне ў іх справы арганізацый рабочых. У ліпені

1903 г. міністр унутраных спраў Плеве выдаў распараджэнне

аб ліквідацыі легальных рабочых арганізацый. ЯНРП аб'яві-

ла аб самароспуску.

Між тым развіццё апазіцыйнага руху на Беларусі сведчыла,

што набывала сілу як эканамічная, так і палітычная барацьба

працоўных. У 1901 г. адбылося 105 эканамічных стачак, 26

налітычных стачак, 10 вулічных дэманстрацый. Улады адказалі

на гэта ўвядзеннем становішча ўзмоцненай аховы ў Віленскай

губерні, у гарадах - Мінску, Вільне, Віцебску, Гомелі, Магілёве.

1902 год быў больш-менш спакойны. Паменшылася коль-

касць эканамічных выступленняў, дэманстрацый працоўных.

Але ў наступны год палітычны рух ахапіў 28 гарадоў і мястэ-

чак, эканамічны - 30 населеных пунктаў. Сярод стачачнікаў

70% з'яўляліся ўдзельнікамі палітычных акцый.

Не меншую актыўнасць праявіў рабочы клас у 1904 г.

Рэвалюцыйныя партыі, апазіцыйныя рухі актывізавалі сваю

дзейнасць і разгарнулі крытыку ўрада ў сувязі з руска-япон-

скай вайной. Палітычны рух ахапіў 44 населеныя пункты.

Узрасла колькасць стачачнікаў, якія прынялі ўдзел у перша-

майскіх выступленнях, маніфестацыях у падтрымку рабочых

Беластока (расстрэл сходкі), Якуцка (суровы прыгавор палі-

тычным ссыльным). Нярэдка маніфестанты прымянялі сілу і

нават зброю ў сутычках з паліцыяй.

Сялянства Беларусі было менш налітызаваным. Непадпарад-

каванне ўладам, сутычкі з паліцыяй, а іх было ў 1901 г. - 16,

1902 г. - 41, 1903 г. - 24, 1904 г. - 32, тычыліся вырашэння

канкрэтных праблем вёскі. У аснове гэтых выступленняў былі

патравы і лясныя парубкі, захопы сервітутаў, непрыняцце

новых межавых граніц.

Як бачна, колькасна рабочы і сялянскі рух на Беларусі не

меў масавага характару. Але ён выяўляў агульную тэндэн-

цыю незадаволенасці ў грамадстве. Царскі ўрад дэманстра-

ваў няздольнасць адказаць на выклік часу. Узаемаадносіны

ўлады з асноўнымі сацыяльнымі групамі станавіліся ўсё

боль нацягнутымі і варожымі.

196

ЛЕКЦЬІЯ 11

РЭВАЛЮЦЫЙНЫЯ ПАДЗЕІ

Ў ПАЧАТКУ XX ст.

♦ Рэвалюцыйны ўздым 1905 г.

♦ Палітычная барацьба ў 1906-1907 гг.

♦ Аграрная рэформа

Рэвалюцыйны ўздым 1905 г. Развіццё класавых супярэч-

насцей, нарастанне канфрантацыі ў грамадстве набліжалі рэ-

валюцыйную сітуацыю ў краіне. Яе эканамічныя і палітыч-

ныя перадумовы фарміраваліся ў час эканамічнай дэпрэсіі.

Інтарэсы большасці класаў і сацыяльных груп патрабавалі

рэформаў, ліквідацыі феадальна-прыгонніцкіх перажыткаў,

дэмакратызацыі грамадска-палітычнага жыцця. Незадаволе-

насць палітыкай урада стала адкрыта праяўляцца на старон-

ках газет, гарадскіх сходах, у навучальных установах.

У гэтых умовах пашыраецца дзейнасць рэвалюцыйных

арганізацый. У пачатку кастрычніка 1904 г. у Парыжы ад-

быўся з'езд апазіцыйных партый, які прыняў рэзалюцыі аб

неабходнасці ліквідацыі самадзяржаўя, праве нацыянальнага

самавызначэння народнасцей Расіі.

Значны рэзананс меў з'езд земскіх дзеячаў, які адбыўся ў

Пецярбургу 7-9 лістапада 1904 г. У рэзалюцыі з'езда закра-

налася пытанне ўвядзення канстытуцыйнага ладу і абмежа-

вання самадзяржаўнай улады.

У канцы 1904 г. пачаліся дыскусіі з удзелам імператара і

другіх вышэйшых дзяржаўных асоб аб магчымых рэформах

улады. Але ні Мікалай II, ні яго бліжэйшае акружэнне не

былі гатовы пайсці на радыкальныя змены ў грамадстве.

Нацыянальны крызіс быў паглыблены руска-японскай вай-

ной. 27 студзеня 1904 г. Японія без аб'яўлення вайны пачынае

баявыя дзеянні супраць Расіі. У краіне прайшлі шумныя кам-

паніі ў падтрымку ўрада, збору ахвяраванняў для расійскай

арміі. Усе былі ўпэўнены ў хуткай перамозе. Але падзеі ў

Маньчжурыі, на Ціхаакіянскім тэатры баявых дзеянняў былі

197

няўдалымі для Расіі. У снежні 1904 г. расійская армія здала

Порт-Артур. У лютым 1905 г. на працягу больш чым двух

тыдняў доўжыліся баі пад Мукдэнам, у ходзе якіх страты

рускіх войскаў склалі каля 100 тыс. чалавек. У маі 1905 г.

адбылася Цусімская бітва. Расійская эскадра была разбіта.

Цусіма надоўга стала сінонімам слова "катастрофа", выклі-

кала ў грамадстве шок.

У жніўні 1905 г. пры пасрэдніцтве прэзідэнта ЗША Т. Руз-

вельта ў Портсмуце пачаліся перамовы з Японіяй. 23 жніўня яны

закончыліся падпісаннем няўдалага для Расіі мірнага дагавору.

На такім знешнепалітычным фоне, які абумоўліваў ма-

ральную атмасферу ў краіне, адбываліся ўнутраныя падзеі ў

Расіі. Пачаткам рэвалюцыі стала шматтысячнае шэсце да

Зімняга палаца, якое адбылося ў Пецярбургу 9 студзеня. Дэ-

манстранты ішлі прасіць у цара праўды і абароны. У петы-

цыі, падрыхтаванай групай упаўнаважаных пад кіраўніцтвам

Г. Гапона, эканамічныя патрабаванні аб перадачы зямлі на-

роду і іншыя дапаўняліся палітычнымі: палітычныя свабоды,

увядзенне "народнага прадстаўніцтва". Арганізатары пажа-

далі, каб цар не толькі прыняў петыцыю, але паабяцаў выка-

наць іх патрабаванні.

Мясцовыя ўлады ведалі аб падрыхтоўцы шэсця. 8 студзе-

ня цэнтр горада быў блакіраваны войскамі. Але 9 студзеня

тысячы дэманстрантаў прарваліся да Зімняга палаца. Войскі

адкрылі агонь. Было забіта 96, паранена болын за 330 чала-

век. Гэтыя падзеі ўскалыхнулі краіну. Пачаліся стачкі, вуліч-

ныя дэманстрацыі. Забастоўкі салідарнасці прайшлі ў 30 га-

радах і мястэчках Беларусі. 11 студзеня забастоўка адбылася

ў Мінску. У ёй удзельнічала каля 2 тыс. чалавек. Да рабочых

далучыліся рамеснікі, служачыя. 12 студзеня мітынгі і сходкі

пачаліся ў Гомелі. 16-17 студзеня яны набылі агульнага-

радскі размах. У гэтыя дні баставала каля 4 тыс. чалавек.

13-14 студзеня адбыліся масавы мітынг і дэманстрацыя ў

Смаргоні. Забастоўкі салідарнасці прайшлі таксама ў Гродне,

Магілёве, Брэсце, Мазыры, Дуброўна, Талочыне, Слоніме,

Крынках, Ашмянах. У многіх месцах улады прымянілі вайс-

198

ковыя сілы, каб спыніць выступленні. Пры разгоне дэманст-

рантаў былі забітыя і параненыя.

У студзені 1905 г. на Беларусі баставала каля 34 тыс.

чалавек. У наступныя месяцы на змену палітычным выступ-

ленням ідуць забастоўкі эканамічнага характару. Па свед-

чанню мінскага губернатара ў красавіку-маі ў Мінску баста-

валі на ліцейным заводе "Тэхнолаг" 114 чал., у чыгуначных

майстэрнях і дэпо Маскоўска-Брэсцскай чыгункі 750 чал., на

ліцейным заводзе Якабсона і Ліўшыца 130 чал., у друкарні

Дворжаца 40 чал., а таксама на другіх заводах і ў майстэр-

нях, патрабуючы скарачэння рабочага дня, павелічэння зарпла-

ты, незвальнення забастоўшчыкаў і аплаты часу іх забастовак.

Уздым палітычных выступленняў назіраецца ў красавіку ў

сувязі са святкаваннем 1 Мая. Першамайскія забастоўкі і

маніфестацыі адбыліся ў 35 гарадах і мястэчках Беларусі. У

чэрвені прайшлі выступленні ў знак салідарнасці з рабочымі

Лодзі, Варшавы, Іванава-Вазнясенска, Адэсы, матросамі эс-

кадранага браняносца "Князь Пацёмкін Таўрычаскі".

Не спынялася эканамічная барацьба рабочых. У маі адбы-

лося 170 стачак на прадпрыемствах Мінска, Магілёва, Віцеб-

ска, Бабруйска, Пінска, Мазыра. Прадпрымальнікі вымуша-

ны былі ісці на ўступкі забастоўшчыкам па скарачэнню рабо- '

чага дня, павелічэнню зарплаты.

Вясной - летам 1905 г. пачаліся масавыя выступленні ў

вёсцы. У красавіку-чэрвені адбылося 237 сялянскіх хваля-

ванняў. Яны насілі як эканамічны, так і налітычны характар.

У першую чаргу сяляне патрабавалі знішчэння памешчыцка-

га землеўладання.

Уздым рэвалюцыйнай актыўнасці, з аднаго боку, быў абу-

моўлены супярэчнасцямі эканамічнага, сацыяльнага, палі-

тычнага развіцця краіны. 3 другога - арганізаванасцю апазі-

цыйных сіл. Значны націск на ўладу аказваў ліберальна-бур-

жуазны рух. У маі 1905 г. у Маскве на з'ездзе земскіх і

гарадскіх дзеячаў было прынята рашэнне аб неабходнасці

канстытуцыйных перамен. Дэпутацыя з'езда 6 чэрвеня ўру-

чыла імператару гэтыя патрабаванні.

199

Што тычыцца Беларусі, дык тут ліберальны рух не меў

сур'ёзнай сацыяльнай базы для свайго развіцця. На Беларусі

адсутнічалі выбарныя земствы, вышэйшыя навучальныя, буй-

ныя культурныя ўстановы, дзе звычайна фарміраваліся цэнт-

ры буржуазна-ліберальнай апазіцыі.

Арганізатарамі рэвалюцыйнага руху выступілі партыі ле-

вай арыентацыі. Найбольш уплывовымі сярод іх былі Расій-

ская сацыял-дэмакратычная рабочая партыя (бальшавікі і

меншавікі), Партыя сацыялістаў-рэвалюцыянераў (эсэры),

Усеагульны яўрэйскі саюз у Літве, Польшчы і Расіі (Бунд),

Беларуская сацыялістычная грамада (БСГ). Прадстаўнікі гэ-

тых партый выступалі з радыкальнымі патрабаваннямі

знішчэння самадзяржаўя, устанаўлення дэмакратычнай рэс-

публікі, ліквідацыі памешчыцкага землеўладання, патраба-

валі права нацый на самавызначэнне.

Нягледзячы на розныя падыходы ў стратэгіі, тактыцы, мяс-

цовыя арганізацыі гэтых партый для каардынацыі барацьбы

спрабавалі ствараць аб'яднаныя саветы, кааліцыйныя камітэ-

ты. У красавіку 1905 г. III з'езд РСДРП прыняў рашэнне аб

аб'яднанні сацыял-дэмакратычных арганізацый у барацьбе за

звяржэнне самадзяржаўя. У гады рэвалюцыі пашырыла свой

уплыў на сялянства Беларуская сацыялістычная грамада. Ра-

зам з эсэрамі яна правяла сялянскі з'езд, на якім быў створа-

ны Беларускі сялянскі саюз. Дэлегаты выказаліся за канфіс-

кацыю памешчыцкіх зямель, узмацненне барацьбы з царскім

самадзяржаўем, тэрытарыяльную аўтаномію Беларусі.

Пад націскам апазіцыйных сіл 6 жніўня 1905 г. Мікалай II

падпісаў маніфест аб скліканні заканарадчай Дзяржаўнай думы.

Прапаноўвалася правесці выбары па складанай схеме: для ся-

лян - гэта чатырохступенныя выбары, землеўладальнікаў і га-

раджан - двухступенныя. Выбарчага права не мелі жанчыны,

рабочыя, ваеннаслужачыя, навучэнцы. Ліберальныя кругі падт-

рымалі гэты праект. Партыі сацыялістычнай арыентацыі (баль-

шавікі, эсэры, бундаўцы, БСГ) заклікалі да байкоту выбараў.

У канцы верасня-кастрычніку 1905 г. у краіне зноў пашы-

рыўся забастовачны рух. Ён пачаўся ў Маскве з агульнага-

200

радской стачкі і маніфестацый. Па закліку Усерасійскага чы-

гуначнага саюза з 7 па 17 кастрычніка спыніўся рух на

многіх чыгунках. Выступленне мела палітычны характар. За-

бастоўшчыкі патрабавалі ліквідацыі самадзяржаўя і ўстанаў-

лення дэмакратычнай рэспублікі. Ва ўсерасійскую палітыч-

ную стачку былі ўцягнуты 24 гарады, 29 мястэчак Беларусі.

Арганізатарамі выступленняў з'яўляліся гарадскія стачачныя

камітэты альбо камісіі, у якіх галоўная роля належала мясцо-

вым арганізацыям чыгуначнага саюза, сацыял-дэмакратаў,

эсэраў, бундаўцаў. На чыгуначных станцыях штодзённа ішлі

мітынгі, дэманстрацыі. Чыгуначнікаў падтрымалі рабочыя

фабрык і заводаў, рамеснікі, работнікі гандлю, гімназістьг.

17 кастрычніка 1905 г. Мікалай II падпісаў Маніфест "Аб

удасканаленні дзяржаўнага парадку", які абвяшчаў свабоду сло-

ва, сходаў, друку, саюзаў, недатыкальнасці асобы. Дзяржаўная

дума надзялялася заканадаўчымі паўнамоцтвамі, пашыраўся кан-

тынгент выбаршчыкаў. Была адкрыта магчымасць стварэння

палітычных арганізацьгй, легалізацьгі створаных раней партьгй.

У Мінску аб царскім маніфесце стала вядома на наступны

дзень. У горадзе адбьгліся дэманстрацьгі, удзельнікі якіх накіроў-

валіся на шюшчу Віленскага вакзала. Сабралася каля 20 тыс.

чалавек. Удзельнікі абралі дэпутацыю да губернатара Курлова

з патрабаваннем вызваліць палітычньгх зняволеных. Курлоў

прыняў дэманстрантаў і адцаў загад вызваліць 15 арыштантаў,

а гэта былі ў асноўным балынавікі і бундаўцы. Вызваленыя

далучьгліся да маніфестантаў на вакзальнай плошчьг. У другой

палове дня салдатьг адкрылі агонь па дэманстрантах. Па звест-

ках урадавай камісіі бьгло забіта 52 чалавекі і паранена 123.

Раніцай 19 кастрычніка адбылося аб'яднанае пасяджэнне

прадстаўнікоў мінскай групьг РСДРП, камітэта Бунда, камі-

тэта партыі эсэраў і Лібава-Роменскага аддзялення Усерасій-

скага чыгуначнага саюза, на якім была прынята рэзалюцыя

аб аб'яўленні ўсеагульнай забастоўкі, аб тэрміновай адстаў-

цы губернатара, паліцмейстара, начальніка Віленскага жан-

дармскага паліцэйскага ўпраўлення чыгункі, вывадзе з гора-

да казакаў і г. д.

201