Брыгадзін П.І., Ладысеў У.Ф., Зялінскі П.І. і інш. Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Часть 2. XIX XX стагоддзі

Подождите немного. Документ загружается.

18 кастрычніка гучалі стрэлы ў Віцебску. Казацкі патруль

адкрыў стральбу падчас мітынгу. 7 чалавек былі забіты, 4 па-

ранены. На наступны дзень на дэмансграцыю выйшлі каля

20 тыс. чалавек, а ў дзень пахавання забітых дэманстрантаў

на вуліцах горада сабралася каля 40 тыс. чалавек.

3 17 па 23 кастрычніка праходзіла ўсеагульная палітычная

забастоўка ў Мазыры. Аб'яднаны камітэт сацыял-дэмакра-

тычнай партыі і партыі эсэраў на мітынгу 17 кастрычніка

аб'явіў аб пачатку забастоўкі і пераходзе ўлады ў горадзе ў

яго рукі. Атрады аб'яднанай баявой дружыны патрулявалі ў

горадзе. 19 кастрычніка паспрабавалі вызваліць з турмы палі-

тычных зняволеных. Выступленне было падаўлена. Адзін са

зняволеных быў забіты, 8 чалавек цяжка паранены падчас

разгону дэманстрацый. Сяброў аб'яднанага камітэта асудзілі

па справе так званай "мазырскай рэспублікі".

Увосень 1905 г. у рэвалюцыйны рух усё больш уцягваецца

армія. Салдацкія выступленні адбыліся ў Кранштаце, Севас-

топалі, Кіеве, Харкаве, Варшаве. У канцы 1905 г. армейскія

хваляванні прайшлі ў Віцебску, Магілёве, Мінску, Бабруйс-

ку, Гродне. Начальнік Мінскага губернскага жандарскага

ўпраўлення дакладваў у дэпартамент паліцыі, што чыгунач-

ная брыгада ў Баранавічах з кастрычніка 1905 г. прыведзена

ў нешта дэзарганізаванае да такой ступені, што "ўсе мясцо-

выя ўлады не маглі глядзець на яе інакш, як на рассаднік

рэвалюцыйных летуценняў і ідэй. Да 1906 г. яна стала акадэ-

міяй супрацьурадавай прапаганды". Брыгада была рэаргані-

завана, большая яе частка накіравана ў Маскву.

У кастрычніку 1905 г. царскі ўрад змог адбіць рэвалюцый-

ны націск. I не толькі сілай. Пэўную стабілізуючую ролю

адыграў маніфест аб непарушных асновах грамадзянскай

свабоды. Маніфест з энтузіязмам і надзеямі на палітычныя

рэформы быў сустрэты маёмаснымі класамі, інтэлігенцыяй.

Але ён не супакоіў вёску. "Маніфест вызваў новы пад'ём

сялянскага руху", - тэлеграфаваў 25 кастрычніка 1905 г.

магілёўскі губернатар старшыні Савета Міністраў С. Вітэ. 3

пачатку верасня 1905 г. па студзень 1906 г. на Беларусі адбы-

202

лося больш за 600 сялянскіх хваляванняў. Таму садзейнічала

актыўная прапаганда палітычных партый (РСДРП, эсэраў,

БСГ), настаўніцкіх і сялянскіх арганізацый. Вось адзін прык-

лад. Па інфармацыі мінскага губернатара (снежань 1905 г.),

"гняздом заразы з'яўляецца маёнтак "Блонь" памешчыка

Бонч-Асмалоўскага. Прапаганда вядзецца настолькі паспяхо-

ва сярод служачых і навакольных сялян, што яны з'яўляюцца

падрыхтаванымі агітатарамі, накіроўваюцца ў другія часткі

не толькі павета, але і губерні для арганізацыі аграрных беспа-

радкаў і супрацьурадавых дэманстрацый. Двое з гэтых агіта-

тараў былі на сялянскім з'ездзе ў Маскве". (На II з'ездзе сялян-

скага саюза ў лістападзе 1905 г. - Заўвага аўіп.).

Урад спрабаваў аслабіць сацыяльную напружанасць. У

лістападзе 1905 г. выдадзены маніфест аб памяншэнні напало-

ву выкупных плацяжоў. Былі ўстаноўлены льгогы на пакупку

зямлі праз Сялянскі пазямельны банк. У пачатку снежня царскі

ўрад прымае рашэнне перайсці ў наступленне і навесці пара-

дак у краіне. У тэлеграме міністра ўнутраных спраў начальні-

кам паліцыі было прадпісана "выяўляць усіх кіраўнікоў палі-

тычнага і аграрнага супрацьурадавага руху, браць іх пад

арышт". У адпаведнасці з гэтай стратэгіяй у снежні быў павяліча-

ны штат паліцыі, уведзена павятовая паліцэйская стража, ар-

ганізаваны раённыя ахоўныя адцзяленні, праведзены арышты

ў Пецярбургу, Маскве і іншых гарадах, забаронена дзейнасць

чыгуначных саюзаў. 3 снежня быў арыштаваны Пецярбургскі

савет рабочых дэпутатаў, закрыты апазіцыйныя газеты, якія

надрукавалі так званы "фінансавы маніфест" Пецярбургскага

савета, цэнгральных усганоў Усерасійскага сялянскага саю-

за, ППС, РСДРП, ПС-Р. 7 снежня ў Маскве пачалася палі-

тычная забастоўка. Праз некалькі дзён яна перарасла ва

ўзброенае паўстанне, якое працягвалася да 18 снежня.

Снежаньскія падзеі на Беларусі пачаліся 8 снежня з забас-

тоўкі чыгуначнікаў. Дэманстрацыі, мітынгі, забастоўкі

прайшлі ў 28 гарадах, мястэчках, на чыгуначных станцыях.

У іх удзельнічала каля 44 тыс. чалавек. Вельмі актыўна дзей-

нічалі рабочыя Гомельскага чыгуначнага вузла. Забастоў-

203

шчыкі занялі станцыю, пошту, тэлеграф. Стачка была падаў-

лена армейскім батальёнам пад началам генерала Арлова. У

Мінску губернатар Курлоў у ноч на 9 снежня правёў арышты

найбольш актыўных рэвалюцыянераў, закрыў газету "Севе-

ро-Западный край", аб'явіў аб увядзенні становішча надзвы-

чайнай аховы. 12 снежня ваеннае становішча было ўведзена

ў Баранавічах, дзе стачачны камітэт пры падтрымцы рабо-

чых і салдат чыгуначнага батальёна спыніў рух цягнікоў.

Мясцовыя ўлады з дапамогаю армейскіх надраздзяленняў

надавілі рэвалюцыйныя выступленні. Разам з тым трэба ад-

значыць, што царскі ўрад, як і ў кастрычніку, у барацьбе з

апазіцыйным рухам выкарыстоўваў не толькі войскі. 2 снеж-

ня 1905 г. Мікалай II падпісаў указ аб адмене крымінальнай

адказнасці за ўдзел у эканамічных мірных стачках. 11 снежня

1905 г. выдадзены новы закон аб выбарах у Дзяржаўную

думу. Па гарадской курыі выбарчае права атрымалі рабочыя.

Буржуазна-ліберальныя партыі падтрымалі гэтыя рашэнні

ўрада. Яны заклікалі спыніць рэвалюцыйныя выступленні,

прыняць актыўны ўдзел у выбарах кандыдатаў у Дзяржаў-

ную думу.

Палітычная барацьба ў 1906-1907 гг. Наступным крокам

урада ў напрамку да канстытуцыйнай манархіі з'явіўся Мані-

фест ад 20 лютага 1906 г. і палажэнне "Аб рэарганізацыі

Дзяржаўнага савета". Дзяржаўны савет надзяляўся закана-

даўчымі функцыямі. Фактычна ён стаў вышэйшай заканадаў-

чай палатай з правам вета на рашэнні Думы. Палова членаў

Дзяржаўнага савета назначалася царом, другая - выбіралася

асобымі ўстановамі і грамадскімі арганізацыямі.

Фарміраванне ў краіне канстытуцыйных дэмакрагычных

інстытутаў ішло непаслядоўна. Па-першае, Дзяржаўная дума

мела абмежаваныя правы. Яна не магла ўносіць змены ў ас-

ноўныя законы Расійскай імперыі. Па-другое, царызм не пай

шоў на ўвядзенне ўсеагульнага выбарчага права, захаваў кла-

савыя абмежаванні, маёмасны цэнз. Усе выбаршчыкі былі раз-

біты на 4 курыі: землеўладальніцкую, гарадскую, сялянскую,

рабочую. Выбары былі няроўнымі: адзін голас памешчыка ад-

204

павядаў 3 галасам гараджан, 15 галасам сялян і 45 галасам

рабочых. Выбары былі многаступеннымі: двухступеннымі для

землеўласнікаў і гарадскіх гаспадароў, трохступеннымі для

рабочых і чатырохступеннымі для сялян. Не мелі права голасу

жанчыны, ваенныя, чыны паліцыі, моладзь ва ўзросце да

25 гадоў. Існавалі і многія іншыя абмежаванні. Напрыклад, па

рабочай курыі выбарчае права мелі рабочыя прадпрыемстваў,

дзе рабочых мужчын ва ўзросце 25 гадоў было больш за

50 чалавек. Прадпрыемствы з колькасцю рабочых ад 50 да

100 чалавек выбіралі аднаго паўнамоцнага прадстаўніка. На

буйных прадпрыемствах адзін прадстаўнік выбіраўся ад кож-

най тысячы працаўнікоў. Упаўнаважаныя ад прадпрыемстваў

на гарадскіх альбо губернскіх з'ездах выбіралі выбаршчыкаў,

якія потым на сходах выбаршчыкаў выбіралі дэпутатаў Думы.

Не ўдзельнічалі ў выбарах дапаможныя рабочыя, рамеснікі.

Існуючыя абмежаванні прывялі да таго, што ў Мінскай гу-

берні, напрыклад, выбарчае права мелі 31 прадпрыемства з

колькасцю рабочых 5794, у той час як пад надзорам фабрыч-

най інспекцыі было 8500 рабочых. Акрамя таго, у рамесных

майстэрнях працавалі 18 тыс. чалавек.

У сувязі з выбарамі ў Думу разгарнулася барацьба розных

палітычных партый, груповак за галасы выбаршчыкаў. Да-

волі арганізавана на выбарах выступіла буржуазія. Яшчэ ў

кастрычніку 1905 г. прадстаўнікі інтэлігенцыі, сярэдняя гарад-

ская буржуазія, часткова ліберальныя памешчыкі стварылі

Канстытуцыйна-дэмакратычную партыю. Кадэты выступілі

супраць неабмежаванай самадзяржаўнай улады, патрабавалі

увядзення ўсеагульнага выбарчага права, дэмакратычных сва-

бод, адказнага перад парламентам урада і г. д. У перыяд

выбарчай кампаніі арганізацыі кадэтаў былі створаны ў Го-

мелі, Магілёве, Пінску. Абмежаванні, якія існавалі на Беларусі

Для дзейнасці апазіцыйных партый, прымусілі кадэтаў пайсці

на заключэнне розных выбарчых блокаў. У Мінскай губерні,

папрыклад, быў створаны Прагрэсіўны блок, у склад якога

Увашнлі кадэты, перадвыбарчы камітэт землеўладальнікаў,

прадстаўнікі некаторых польскіх і літоўскіх палітычных сіл. У

205

склад Віленскага яўрэйскага выбарчага камітэта ўвайшлі

"Саюз дасягнення раўнапраўя яўрэяў у Расіі", група кадэтаў,

прадстаўнікі Віленскага рабіната.

У лютым 1906 г. у Вільні была створана Канстытуцыйна-

каталіцкая партыя Літвы і Беларусі на чале з епіскапам

Э. Ропам. Гэтая партыя вяла актыўную выбарчую кампанію

ў Віленскай і Гродзенскай губернях. Урадавы лагер на выба-

рах быў прадстаўлены памешчыцка-манархічнымі партыямі.

Іх тактыку вызначыў у красавіку 1906 г. II манархічны з'езд.

Неабмежаванае самадзяржаўе і адзінства Расіі былі галоў-

нымі патрабаваннямі ў ідэалогіі правых сіл. "Саюз рускага

народа", "Саюз 17 кастрычніка" вялі работу па стварэнню

сваіх арганізацый у Мінску, Гомелі, Магілёве, Віцебску,

Вільні, Гродне. У Магілёве, напрыклад, створаная ў кастрыч-

ніку 1905 г. арганізацыя налічвала каля 10 тыс. чалавек. Яна

надрукавала сотні пракламацый у падтрымку "праваслаўя,

самадзяржаўя, рускай народнасці".

У снежні 1905 г. у Вільні пачало дзейнічаць Паўночна-

Заходняе рускае веча. Арганізацыя выдавала газету "Белая

Русь", якая была рупарам афіцыйнай урадавай ідэалогіі.

Актыўную кампанію ў друку вялі акцябрысты. У 1906 г.

яны выдалі звыш 50 нумароў газеты, дзесяткі брашур.

Рэвалюцыйна-дэмакратычныя партыі байкатавалі выба-

ры. Такія рашэнні былі прыняты на I з'ездзе партыі эсэраў

(29 снежня 1905 г. - 4 сгудзеня 1906 г.), II з'ездзе Беларускай

сацыялістычнай грамады (студзень 1906 г.), VII канферэнцыі

Бувда (люты 1906 г.). Гэтыя нартыі звязвалі ажыццяўленне

сваіх праграмных патрабаванняў з рэвалюцыйным выступ-

леннем супраць самадзяржаўнай улады.

Аднак выбары адбыліся. Ад 5 беларускіх губерняў 536

выбаршчыкаў абралі ў I Дзяржаўную думу 36 дэпутатаў.

Сярод іх было 13 сялян, 11 прадстаўнікоў інтэлігенцыі, 8

памешчыкаў, 4 святары. Праўда, гэта дзяленне крыху ўмоў-

нае, таму што некаторыя памешчыкі вызначылі сябе інтэлі-

гентамі. Большасць дэпутатаў Беларусі '(29 з 36) прайшлі

пад кадэцкімі лозунгамі пры падтрымцы Канстытуцыйна-

206

каталіцкай партыі, сіяністаў, "Саюза дасягнення раўнапраўя

яўрэяў у Расіі".

27 красавіка 1906 г. Дзяржаўная дума пачала работу. 3

палітычных партый у час выбараў у I Дзяржаўную думу

атрымалі перамогу кадэты. Фракцыя кадэтаў налічвала 161,

трудавікоў - 97, аўтанамістаў - 70, акцябрыстаў - 25, сацы-

ял-дэмакратаў - 17, прагрэсістаў - 12, партыі дэмакратыч-

ных рэформаў - 14, беспартыйных - 103 дэпутаты. Ужо на

першай сесіі Думы праявіўся яе характар. Пасля абрання

старшыні Думы выступіў кадэт Петрункевіч з патрабаваннем

вызвалення палітычных вязняў. У адказ на прывітальную

прамову Мікалая II дэпутаты падрыхтавалі свой адрас, дзе

сфармулявалі патрабаванні: усеагульнага выбарчага права,

адказнага перад парламентам урада, адмены смяротнага па-

карання, правядзення аграрнай рэформы, бясплатнага наву-

чання, недатыкальнасці асобы, дэмакратычных свабод. Тэкст

быў зацверджаны 5 мая, але цар адмовіўся прыняць дэпута-

цыю Думы, бо ўспрымаў адрас як супрацьурадавы маніфест.

Галоўным у Думе было аграрнае пытанне. Спрэчкі разга-

рэліся вакол аграрных законапраектаў кадэтаў, трудавікоў і

эсэраў. Кадэты прапанавалі праект надзялення сялян зямлёй

за кошт казённых, удзельных, манастырскіх і часткі паме- .

шчыцкіх зямель, якія падлягалі прымусоваму выкупу. Тру-

давікі выступалі за ліквідацыю памешчыцкага землеўладан-

ня, перадачу зямлі ў народную ўласнасць, увядзенне ўраў-

няльнага землекарыстання. 20 чэрвеня 1906 г. у газетах з'яві-

лася ўрадавая аграрная праграма. Яна прадугледжвала пера-

дачу малазямельным сялянам прыгодных для земляробства

казённых зямель, добраахвотны продаж праз Сялянскі банк

памешчыцкай зямлі, павелічэнне дапамогі перасяленцам,

ліквідацыю цераспалосіцы і інш. У праграме крытыкаваліся

рэвалюцыйныя думскія праекты.

Дума пастанавіла звярнуцца да народа, адзначыўшы, што

яна "ад прымусовага адчужэння прыватнаўласніцкіх зямель

не адступіць, адхіляючы ўсе астатнія прапановы". У сувязі з

гэтым зваротам 9 ліпеня 1906 г. Мікалай II выдаў указ аб

207

роспуску I Думы і скліканні II Думы 20 лютага 1907 г. Перад

гэтым адбылося назначэнне П.А. Сталыпіна старшынёй Са-

вета Міністраў.

У адказ на разгон Думы частка дэпутатаў (230 чал.) у

Выбаргу прыняла адозву "Да народа ад народных прадстаў-

нікоў", у якой заклікалі насельніцтва адмовіцца ад выканан-

ня вайсковага абавязку, не плаціць падаткі. Аднак гэтая адоз-

ва поспеху не мела.

У канцы 1906 г. - пачатку 1907 г. адбыліся выбары ў

II Дзяржаўную думу. Урад рабіў усё магчымае, каб забяспе-

чыць прадстаўніцтва ў Думе "законапаслухмяных" грамадзян.

У цыркуляры Міністэрства ўнутраных спраў удакладнялася,

што права голасу маюць толькі рабочыя фабрычна-заводскай,

горна-заводскаи прамысловасці і рамонтных майстэрняў. Ра-

бочыя іншых прадпрыемстваў у выбарах не ўдзельнічалі. Былі

ўведзены некаторыя абмежаванні для сялянства. У прыват-

насці, забаранялася ўдзельнічаць у выбарах сялянам, якія мелі

запазычанасць у Сялянскім пазямельным банку.

Ва ўмовах спаду рэвалюцыі палітычныя партыі сацыялі-

стычнай арыентацыі змянілі тактыку адносна выбараў.

РСДРП, ПС-Р, Бунд, БСГ прынялі актыўны ўдзел у выбарчай

кампаніі. З'явілася рэальная магчымасць фарміравання блока

левых сіл. Такі блок, у прыватнасці, быў створаны ў Мінску.

Але рэвалюцыйныя партыі не змаглі выпрацаваць адзіныя

палітычныя дактрыны і выступіць на выбарах з агульным

спісам кандыдатаў.

Урадавы блок на выбарах у беларускіх губернях ішоў пад

сцягам "Русского окраинного союза" (РОС), створанага ў Вільні

ў кастрычніку 1906 г. РОС выступаў за "адзіную і недзялімую

Расію", адмаўляў існаванне беларускай нацыі. Росаўцы заклі-

калі ліквідаваць эканамічны ўплыў польскіх землеўласнікаў і

яўрэйскай буржуазіі, патрабавалі забараніць удзельнічаць у вы-

барах палякам і яўрэям. Пры падтрымцы дзяржаўных устаноў,

праваслаўнай царквы гэты блок правёў у II Думу 15 дэпутатаў.

Аўтанамісты (польскія і беларускія памешчыкі, інтэліген-

цыя, ксяндзы) арганізавалі шырокую агітацыю ў заходніх

208

губернях. Яны крытыкавалі ўрад за імперскую нацыяналь-

ную палітыку, абмежаванні ў рэлігійным пытанні. Аўтанамі-

сты атрымалі 11 дэпутацкіх мандатаў. 8 дэпутатаў былі бес-

партыйнымі, 2 прадстаўлялі партыю кадэтаў.

Рэвалюцыйныя партыі на Беларусі падчас выбараў пацяр-

пелі паражэнне. Але ў цэлым па Расіі левыя сілы зноў па-

цвердзілі свой уплыў у грамадстве. II Дзяржаўная дума была

яшчэ боль ш левай, чым першая. 104 мандаты мелі трудавікі,

98 - кадэты, 65 - сацыял-дэмакраты, 37 - эсэры, 16 - народ-

ныя сацыялісты. Правы блок налічваў 54 дэпутаты, аўтанамі-

сты - 76, беспартыйныя - 50, казацкая група - 17 дэпутатаў.

II Дзяржаўная дума пачала работу 20 лютага 1907 г. 3

праграмнай прамовай 6 сакавіка выступіў старшыня Савета

міністраў П. А. Сталыпін. Ён прапанаваў Думе шэраг закона-

праектаў па перабудове мясцовага самакіравання, вырашэнні

аграрнага пытання шляхам паляпшэння землекарыстання,

развіцця зямельнага, кааператыўнага і перасяленскага крэ-

дытаў, падкрэсліў значэнне ўказа ад 9 лістапада 1906 г.

Думскія фракцыі па-рознаму аднесліся да гэтай прагра-

мы. Трудавікі ўнеслі свой аграрны законапраект за под-

пісам 113 дэпутатаў. Па болынасці пазіцый іх падтрымалі

эсэры. Яны прапанавалі адмену прыватнай уласнасці на

зямлю, перадачу яе ў карыстанне працоўнаму народу без

выкупу па норме не ніжэй спажывецкай і не вышэй працоў-

най. Не падтрымалі ўрадавую праграму кадэты. Яны прапа-

навалі праект выкупу прыватнаўласніцкіх зямель па спра-

вядлівай ацэнцы за кошт дзяржавы і паловы сродкаў сялян-

ства. Сацыял-дэмакраты ўнеслі праект муніцыпалізацыі

зямлі, які не атрымаў падтрымкі ў Думе.

Салідарнасць з урадавай праграмай выказалі толькі прад-

стаўнікі акцябрыстаў і памешчыцкіх партый. Але гэтага

было недастаткова. 10 мая 1907 г. у Думе выступіў П.А. Ста-

лыпін з рэзкай крытыкай апазіцыйных аграрных праектаў.

"Мы прапануем вам сціплы, але дакладны шлях, - гаварыў

ён. - Ворагі дзяржаўнасці імкнуцца выбраць шлях радыкаліз-

му, адмовы ад гістарычнага мінулага Расіі, забыцця яго куль-

209

турных традыцый. Ім неабходны вялікія ўзрушэнні, нам пат-

рэбна вялікая Расія".

26 мая кадэты пры падтрымцы правага блока правалілі рэза-

люцыю левых фракцый аб прыняцці ў якасці галоўнага прын-

цыпу работы Аграрнай камісіі Думы - прынцып прымусовага

адчужэння прыватнаўласніцкіх зямель. Кадэты прытрымлівалі-

ся тактыкі берагчы Думу ад разгону. II Дзяржаўная дума вы-

ходзіла з-пад кантролю ўрада. Правыя партыі патрабавалі рас-

пусціць яе. У маі 1907 г. супраць прадстаўнікоў сацыял-дэмак-

ратычнай фракцыі ў Думе было зроблена абвінавачанне ў пад-

рыхтоўцы змовы супраць цара. Старшыня Савета Міністраў

П.А. Сталыпін патрабаваў пазбавіць гэтых дэпутатаў парла-

менцкай недатыкальнасці. Думская камісія пачала расследа-

ванне. Але Мікалай II, не чакаючы вынікаў гэтага разгляду,

3 чэрвеня 1907 г. распускае Думу. Выбарчы закон, прыняты ў

адпаведнасці з маніфестам 17 кастрычніка, быў зменены. Царскі

ўказ не адпавядаў Асноўным законам Расійскай імперыі, якія

забаранялі без згоды Думы прымаць новыя законы. Грамадства

ацаніла такі крок урада як своеасаблівы дзяржаўны пераварот,

як канец першай расійскай рэвалюцыі.

Рэвалюцыя 1905-1907 гг. была этапнай з'явай у гісторыі

Расійскай імперыі. Ва ўмовах рэвалюцыі ўрад, прадпры-

мальнікі вымушаны былі пайсці на прыняцце шэрагу мер па

паляпшэнню эканамічнага становішча працоўных. Былі зроб-

лены захады па фарміраванню ў краіне канстытуцыйнай ма-

нархіі, пашырэнню дэмакратычных свабод, стварэнню палі-

тычных партый, грамадскіх і прафесійных арганізацый. Ад-

былася актывізацыя рабочага, сялянскага і нацыянальна-выз-

валенчага руху.

Новы выбарчы закон ад 3 чэрвеня 1907 г. пашырыў прад-

стаўніцтва памешчыкаў, буйной буржуазіі. Выбаршчыкі, як і

раней, падзяляліся на 4 курыі. Але землеўладальніцкай курыі

давалася 49,6% выбаршчыкаў у еўрапейскіх губернях Расій-

скай імперыі замест 32,7% на выбарах у папярэднія Думы.

Скарачалася колькасць выбаршчыкаў ад сялян (з 42,3% да

21,8%) нацыянальных рэгіёнаў. У беларускіх губернях улады

210

паспрабавалі супрацьпаставіць выбаршчыкаў па нацыяналь-

наму прызнаку. У Віленскай губерні была створана асобная

руская курыя з перадачай ёй 2 дэпутацкіх месцаў. У Гродзен-

скай, Мінскай, Віцебскай, Магілёўскай губернях павятовыя

з'езды памешчыкаў былі падзелены на рускае і польскае ад-

дзяленні. У гарадах Мінскай губерні курыя буйной буржуазіі

(першая) дзялілася на рускую, польскую і яўрэйскую. Курыя

дробнай буржуазіі (другая) у розных паветах таксама дзялі-

лася на нацыянальныя аддзяленні. Усё гэта рабілася з мэтай,

каб правесці ў Думу прадстаўнікоў урадавых партый.

На справе так і адбылося. У III Дзяржаўную думу было

абрана 268 прадстаўнікоў урадавых партый (61%), 115 - лібе-

ралаў (26%), 27 - дэмакратаў (6%). Ад беларускіх губерняў

80,5% дэпутатаў прадстаўлялі ўрадавы лагер. III Дзяржаўная

дума працавала на працягу 5 гадоў, разглядзела 2197 зако-

напраектаў.

На выбарах у IV Думу ў 1912 г. беларускае насельніцтва

падзялялася на 3 курыі: рускую, польскую і яўрэйскую. Бела-

русаў-праваславаўных запісалі ў рускую, католікаў - у

польскую курыі. Царская палітыка расколу беларускага эт-

насу па веравызнанню падтрымлівалася, з аднаго боку, ак-

цябрысцка-чарнасоценнымі, з другога - польскімі клеры-

кальнымі арганізацыямі.

Партыі ліберальнага лагера, рэвалюцыйна-дэмакратыч-

ныя партыі, якія згарнулі сваю дзейнасць у перыяд рэакцыі,

на выбарах у IV Думу актывізаваліся. Так, бундаўцы на IX

канферэнцыі ў Вене (чэрвень 1912 г.) прынялі палітычную

платформу па выбарах у Думу, у якой патрабавалі ўстанаў-

лення дэмакратычнай рэспублікі, нацыянальнага раўнапраўя

і скасавання надзвычайнага становішча, мяжы аседласці і г. д.

Бальшавікі на Пражскай канферэнцыі (1912) вырашылі выс-

таўляць сваіх кандыдатаў, каб з думскай трыбуны прапаган-

даваць свае ідэі. Але вынікі выбараў былі прадказальнымі.

Па партыйнаму складу дэпутагы ад беларускіх губерняў

амаль не адрозніваліся ад папярэдняй Думы (27 правых,

5 краёўцаў, 3 акцябрысты, 1 прагрэсіст). Такім чынам, ад

211