Белазаровіч В.А Гістарыяграфія гісторыі Беларусі

Подождите немного. Документ загружается.

периода Великой Отечественной войны», а ў 1987 г. І.А.Брадко

«Критика буржуазных фальсификаций истории образования

БССР». Аўтары ва ўмовах гістарычнага аднадумства і метадалагіч-

нага манапалізму крытыкавалі замежных гісторыкаў за іх пады-

ходы да савецкага перыяду гісторыі. З другога боку, гэтыя працы

давалі шырокаму колу айчынных даследчыкаў магчымасць азнаё-

міцца з гістарычнымі даследаваннямі і канцэптуальнымі палажэн-

нямі замежнай гістарыяграфіі.

У другой палове 80-х гг., калі ў савецкім грамадстве актыўна

разгарнуліся «перабудовачныя» працэсы, набыла актуальнасць

праблема развіцця гістарычнай навукі БССР у пасляваенны перы-

яд. Яна была вырашана ў кандыдацкіх дысертацыях В.Ц.Леанаў-

ца «Организация и развитие исторической науки в БССР (1961 –

1970 гг.)» (1987 г.), Л.П.Храпко «Развитие исторической науки в

БССР (1945 – конец 1950-х годов)» (1989 г.), І.І.Шаўчука «Разви-

тие исторических наук в БССР (70-е годы)» (1989 г.). Гэтыя дасле-

даванні змяшчаюць грунтоўны і крытычны аналіз развіцця гіста-

рычнай навукі (устаноў гістарычнага профілю, падрыхтоўкі квалі-

фікаваных кадраў, крыніцазнаўчай базы і метада лагічнай асновы

даследаванняў, перыядычных выданняў і выдавецкай базы і г.д.) з

улікам уплыву грамадска-палітычнай сітуацыі.

У 1996 г. пад рэдакцыяй П.Ц.Петрыкава выйшла калектыў-

ная праца «Очерки истории науки и культуры Беларуси IX – нача-

ла XX вв.», у якой упершыню вучоныя Беларусі і Украіны выву-

чылі асноўныя тэндэнцыі і этапы развіцця гуманітарных і прыро-

дазнаўчых навук у Беларусі.

З вучэбных дапаможнікаў па гістарыяграфіі гісторыі Беларусі

прадстаўлена праца З.Ю.Капыскага і В.У.Чапко «Историогра-

фия БССР (эпоха феодализма): Учеб. пособие» (1986 г.). Аўтары

раскрылі вывучэнне феада льнага перыяду гісторыі Беларусі ад ле-

тапісання па савецкі час. Пры гэтым крытычныя заўвагі былі на-

кіраваны ў адрас гістарыяграфіі ХІХ – пачатка ХХ стст. і поўнас-

цю станоўчая ацэнка даецца працам са вецкіх даследчыкаў. У дапа-

можніку часам замест аналізу прадстаўлены прамы пераказ тэксту

і не акцэнтуецца ўвага на нявырашаных праблемах.

З пачатку 90-х гг. у РБ пача лася падрыхтоўка спецыялістаў

вышэйшай кваліфікацыі па спецыяльнасці 07.00.09 – гістарыягра-

фія, крыніцазнаўства і метады гістарычнага даследавання. За 1991 –

2003 гг. было абаронена 5 доктарскіх і 25 кандыдацкіх дысертацы-

яў. Цікавасць вучоных абумоўлена развіццём навуковых гістарыч-

ных даследаванняў, пашырэннем іх крыніцавай базы, развіццём

метадалогіі гісторыі.

Вывучэннем дас а вецкага перыяду развіцця беларускай гіста-

рыяграфіі плённа займаецца Д.У.Караў.

Д змітрый Уладзіміравіч Караў (нарадзіўся ў 1949 г.) – бела-

рускі гісторык. Доктар гістарычных навук (1996 г.), прафесар

(1997 г.). Скончыў Маскоўскі дзяржаўны гісторыка-архіўны

інстытут. У 1973 – 1979 гг. працаваў у Інстытуце гісторыі, ар-

хеалогіі і этнаграфіі народаў Далёкага Усходу Далёкаўсходня-

га навуковага цэнтра АН СССР, у Далёкаўсходнім дзяржаўным

універсітэце. З 1979 г. выкладчык, загадчык кафедры эканамі-

чнай т эорыі Гродзенскага д зяржаўнага універсітэта імя Янкі

Купалы.

У 1996 г. ён абараніў дысертацыю на суісканне вучонай сту-

пені доктара гістарычных навук «Белорусская историография в

конце XVIII – начал е ХХ вв.», у якой прапанаваў уласнае бачанне

вытокаў і этапаў развіцця беларускай гістарычнай думкі. Пад кіраў-

ніцтвам Д.У.Карава пачалася распрацоўка асобных аспектаў дас а -

вецкай гістарыяграфіі Беларусі: гістарыяграфія шляхты ВКЛ

(Н.У.Казлоўская), гістарыяграфія заходнерусізма (А.У.Літвінскі).

У 1988 і 1990 гг. Д.У.Караў арганізаваў дзве першыя навуковыя кан-

ферэнцыі па пытаннях гістарычнага краязнаўства і генеалогіі Бе-

ларусі. Іх вынікам стаў выпуск серыі публікацый «Наш радавод»

(6 тамоў).

Гісторыю гістарычнай думкі Беларусі і Расіі ў ХІХ – пачатку

ХХ ст. даследуе А.М.Нечухрын.

Аляксандр Мікалаевіч Нечухрын (нарадзіўся ў 1952 г.) –

беларускі гісторык. Доктар гістарычных навук (1993 г.), пра-

фесар (1995 г.). Скончыў Томскі універсітэт. З 1979 г. працуе ў

Гродзенскім дзяржаўным універсітэце імя Я.Купалы. З 1984 г.

загадчык кафедры ўсеагульнай гісторыі, з 2001 г. дэкан гіста-

рычнага факультэта, з 2006 г. першы прарэктар Гродзенскага

дзяржаўнага універсіт эта імя Янкі Купалы.

У 1989 г. ён выдаў кнігу «Историки Гродненщины», у якой

адлюстраваны ўклад гісторыкаў – ураджэнцаў Гродзенскай губерні

ў развіццё айчыннай гіст арычнай навукі. Пад яго навуковым кіраў-

ніцтвам у 2002 г. была падрыхт авана і абаронена кандыдацкая ды-

сертацыя А.І.Мялешкі, прысвечаная гіст арычным поглядам

П.В.Баброўскага.

Пад кіраўніцтвам прафесара Гродзенскага дзяржаўнага уні-

версітэта імя Янкі Купалы І.І.Коўкеля былі падрыхтаваны і аба-

ронены кандыдацкія дысертацыі С.А.Сіткевіча па гістарыяграфіі

польскага падполля (2002 г.), І.Р.Кулевіч па гістарыяграфіі бела-

рускага нацыянальнага руху (2004 г.).

У 2005 г. выйшла манаграфія доктара гіст арычных навук, пра-

фесара В.П .Панюціча «Историография аграрной истории Бела-

руси 1 861 – 1 917 гг.». Аўтар прааналізаваў дасягненні і недахопы

беларускай гісторыка-эканамічнай літаратуры ў асвятленні адме-

ны прыгоннага права, пазямельных адносінаў, капіталістычнай

эвалюцыі сельскай гаспадаркі і сялянства, фармавання сельскагас-

падарчага пралетарыяту і іншых аспектаў.

З апошніх працаў замежных даследчыкаў, прысвечаных гіста-

рыяграфіі гісторыі Беларусі, уяўляе цікавасць кніга нямецкага гісто-

рыка Р.Лінднэра «Гісторыкі і ўлада: нацыятворчы працэс і гіста-

рычная палітыка ў Беларусі ХІХ – ХХ ст.» (2003 г.). Даследаванне

нямецкага вучонага прысвечана суадносінам гістарычнай навукі і

палітыкі ў Беларусі. Аўтар прасочвае працэс станаўлення беларус-

кай нацыі і нацыянальнай гісторыі ў апошні перыяд Расійскай імпе-

рыі, у 1921 – 1944 гг., у перыяд паміж Другой сусветнай вайной і

«адлігай», у «позне- і постсавецкую эпоху».

Праверачны тэст

І. Дайце тлумачэнне паняццям:

1. Гістарыяграфія.

2. Гістарыяграфічны факт.

3. Гістарыяграфічная крыніца.

ІІ. Вызначце правільны адказ:

1. Гістарыяграфія

А) дапаможная гістарычная дысцыпліна

Б) спецыяльная гіст арычная дысцыпліна

В) асноўная гістарычная дысцыпліна.

2. Званне прыдворнага гістарыёграфа ў Расійскай імперыі меў

А) Г.Ф.Мілер

Б) В.В.Ключэўскі

В) С.М.Са лаўёў.

3. Аналіз перыяду або накірунка гіст арыяграфіі як сіст эмы прадугле-

джвае

А) прынцып гістарызму

Б) прынцып цэласнасці

В) прынцып каштоўнаснага падыходу.

4. Дазваляе вывучыць развіццё гіст арычнай думкі гісторыкаў ад сучас-

насці да мінулага

А) метад храналагічны

Б) метад перыядызацыі

В) метад рэтраспектыўны.

5. Праблемай перыядызацыі гістарыяграфіі гісторыі Беларусі займаўся

А) У.М.Міхнюк

Б) М.В.Біч

В) П.Ц.Петрыкаў.

6. «Введение в русскую историю» У.І.Пічэта выдаў у

А) 1921 г.

Б) 1922 г.

В) 1923 г.

7. Выданне «Достижения историче ской науки в БССР за 60 лет» мае

А) аналітычны характар

Б) праблемны характар

В) бібліяграфічны характар.

8. Развіццё гістарычнай навукі ў БССР 70-х гг. даследаваў

А) І.І.Шаўчук

Б) В.Ц.Леанавец

В) Л.П.Храпко.

9. У 1974 г. дысертацыя па спецыяльнасці 07.00.09 была абаронена

А) Н.І.Стужынскай

Б) У.М.Міхнюком

В) Э.Р.Іофэ.

ІІІ. Складзіце пералік:

1. Віды гістарыяграфіі: ...

2. Крытэрыі вылучэння гістарыяграфіі ў самастойную дысцыпліну: ...

3. Задачы гістарыяграфіі: ...

4. Тыпы гістарыяграфічных крыніц: ...

5. Этапы гістарыяграфіі гісторыі Беларусі (па П.Ц.Петрыкаву): ...

ІV. Ці згодны вы з выказваннем (так, не).

1. Тэрмін «гістарыяграфія» выкарыстоўваецца ў вузкім і шырокім

сэнсе.

2. Параўнальна-гістарычны метад прадугледжвае вызначэнне перс-

пектыў будучых даследаванняў, тэмаў і праблемаў.

3. Перыяд 30-х – сяр эдзіны 50-х гг. ХХ ст. характарызуецца манапо-

ліяй марксісцка-ленінскай метадалогіі.

4. Плюралістычны этап у развіцці гістарыяграфіі гісторыі Беларусі

пачынаецца з ХХ з’езда КПСС.

5. Заснавальнікам беларускай гістарыяграфіі лічыцца У.М.Ігнатоўскі.

6. Дасавецкі перыяд беларускай гістарыяграфіі даследаваў Д.У.Караў.

V. Вызначце дату:

1. Выданне манаграфіі А .І.Цвікевіча «Заходнерусізм»: Нарысы з

гісторыі грамадскай мыслі на Беларусі».

2. Арганізацыя Камісіі па гісторыі гістарычнай навукі СССР у АН

СССР.

Тэма 2. Першыя звесткі па гісторыі Беларусі.

Назапашв анне гістарычных ведаў

План

1. Звесткі аб насельніцтве Беларусі ў працах антычных і арабскіх

аўтараў.

2. Старажытнарускія летапісы, лівонскія хронікі і скандынаўскія

сагі пра падзеі на тэрыторыі Беларусі.

3. Польскія храністы аб гісторыі беларускіх земляў.

4. Адлюстраванне гісторыі беларускіх зямель у нататках замежных

дыпламатаў і падарожнікаў XV – XVIІ стст.

Рэкамендаваная літ аратура

1. Вялікае княства Літоўскае: энцыклапедыя. У 2 т. Т. 1. – Мн.: Бе-

лЭн, 2005. – 688 с.

2. Гісторыя беларускай літара туры. Старажытны перыяд. – Мн.: Выш.

шк., 1985. – С. 66 – 83.

3. Грыцкевіч, В. Шляхі вялі праз Беларусь: нарыс / В.Грыцкевіч,

А.Мальдзіс. – Мн.: Маст. літ., 1980. – 272 с.

4. Дакументы і матэрыялы па гісторыі Беларусі ў сярэднія вякі (VI –

XV ст.) / пад рэд. Г.В.Штыхава. – Мн.: Народная асвета, 1998. – 191 с.

5. Загарульскі, Э.М. Заходняя Русь. ІХ – ХІІІ ст. / Э.М.Загарульскі. –

Мн.: Універсітэцкае, 1998. – С. 18 – 109.

6. Златоструй. Древняя Русь Х – ХІІІ вв. – М.: Мол. гвардия, 1990. –

С. 36 – 105.

7. Інфляцкія хронікі // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. – Мн.:

БелЭн, 1996. – Т. 3. – С. 501.

8. Котлярчук, А. Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў / А.Котляр-

чук. – Мн.: Энцыклапедыкс, 2002. – 296 с.

9. К опысский, З.Ю. Историография БССР (эпох а феодализм а): учеб. по-

собие / З.Ю.Копысский, В.В.Чепко. – Мн.: Университетское, 1986. – С. 5 – 15.

10. Материалы по истории СССР для семинарских и практических

занятий. Вып. 1: учеб. пособие. – М.: Высш. школа, 1985. – С. 207 – 298.

11. Мысліцелі і асветнікі Беларусі: Энцыкл. даведнік. – Мн.: БелЭн,

1995. – 671 с.

12. Пашуто, В.Т. Образование Литовского государства / В.Т.Пашу-

то. – М.: Изд-во АН СССР, 1959. – С. 9 – 77, 127 – 148.

13. Рассадзін, С.Я. Землі амаль невядомыя: Будучая Беларусь павод-

ле антычных манускрыпт аў / С.Я.Рассадзін. – Мн.: Полымя, 1996. – 95 с.

14. Санько, С. Загадк авая краіна Ар танія / С.Саньк о , Х.Кашкурэвіч //

Імя тваё Белая Русь / уклад. Г.М.Сагановіч. – Мн.: Полымя, 1991. –

С. 1 72 – 180.

15. Седов, В.В. Происхождение и ранняя история славян / В.В.Се-

дов. – М.: Нау ка, 1979. – С. 29 – 32.

16. Чамярыцкі, В.А. Таямніцы Полацкага летапісу / В.А.Чамярыцкі //

Архівы і справаводства. – 1999. – № 1. – С. 31 – 37; № 2. – С. 17 – 21;

№ 3. – С. 37 – 43.

17. Юхо, Я.А. Кароткі нарыс гісторыі дзяржавы і права Беларусі:

вучэб. дапам. / Я.А.Юхо. – Мн.: Універсітэцкае, 1992. – С. 4 – 17.

Тэматыка рэфератаў

1. Зве сткі антычных аўтараў аб старажытным насельніцтве на тэры-

торыі Беларусі.

2. Звесткі арабскіх географаў і гісторыкаў аб старажытных славянах.

3. Праблема полацкага летапісання.

1. Звесткі аб насельніцтве Беларусі ў працах антычных і

арабскіх аўтараў. Першыя звесткі аб насельніцтве сучасных бела-

рускіх земляў сустракаюцца ў антычных гісторыкаў і географаў,

найперш старажытнагрэчаскіх, што было выклікана каланізацыяй

элінамі Паўночнага Прычарнамор’я.

Сярод антычных аўт араў вылучаецца Герадот з Галікарнаса

(? 485 – 425 гг. да н. э.), які пакінуў нашчадкам «Гісторыю» у 9

кнігах. Чацвёртая кніга «Мельпамена» была прысвечана Скіфіі і

яе наваколлю. У ёй аўтар піс аў аб неўрах і андрафагах.

«...Вышэй алазонаў жывуць скіфы-земляробы, якія сеюць хлеб

не для ўласнага спажывання ў ежу, а на продаж. Вышэй іх жывуць

неўры, а краіна, што ляжыць на поўнач ад неўраў, наколькі мы ве-

даем, не заселеная людзьмі...

...У неўраў звычаі скіфскія; за адно пакаленне да пахода Да-

рыя ім давялося пакінуць усю сваю краіну з-за змеяў; зямля іх на-

радзіла мноства змеяў, а яшчэ больш з’явілася іх з пустэльных зем-

ляў, пакуль зможаныя імі неўры не пасяліліся разам з буд зінамі,

пакінуўшы сваю радзіму. Можна думаць, што гэтыя людзі чараўнікі:

па крайняй меры, па словах скіфаў і жывучых у Скіфіі элінаў, кож-

ны неўр штогадова па разу на некалькі дзён робіцца ваўком і по-

тым зноў прымае ранейшы выгляд...».

Гэтыя скупыя звесткі ўжо ў ХІХ ст. заставілі даследчыкаў

шукаць лакалізацыю герадотавых неўраў: чэшскі гісторык П.Й.Ша-

фарык размяшчаў іх у басейне р.Нараў (Польшча), а вядомы эт-

нограф П.М.Шпілеўскі – на тэрыторыі Беларусі, бо лічыў, што ўяў-

ленні аб ваўках-пярэваратнях тут былі найбольш пашыраны.

У 50 – 60-я гг. ХХ ст. маскоўскі археолаг В.М.Мельнікоўская

выказала думку аб неўрах як насельніцтве мілаградскай культуры,

якая ў VIII – III стст. да н.э. займала паўднёвы ўсход Беларусі. На

яе думку, плямёны мілаградскай археалагічнай культуры прыйшлі

на т эрыторыю Беларусі з заходняй часткі Ва лыні. Гэтую гіпотэзу

падтрымаў акадэмік Б.А.Рыбакоў, зыходзячы з таго, што буд зіны

(носьбіты юхнаўскай археалагічнай культуры), да якіх перабралі-

ся неўры, пражывалі на т эрыторыі сучаснай Бранскай вобласці

Расійскай Федэрацыі, памежнай з Гомельшчынай.

Беларускі археолаг С.Я.Рассад зін удакладніў лакалізацыю

неўраў у басейне р.Гарынь (заходняя частка мілаградскага арэа-

ла). Ён лічыць, што адтуль неўры рушылі да Паўднёвага Буга – да

скіфаў. Таму ўпамінанне аб буд зінах ёсць памылка перапісчыка. З

ім салідарны даследчык скіфскай культуры А.І.Цераножкін.

Упамінанне Герадотам змеяў звязана, на думку Рассадзіна, са

зменай клімату. У сярэдзіне VI ст. да н.э. назіралася паніжэнне ся-

рэдніх т эмператур і ўзрастанне вільготнасці (шмат дажджоў, па-

водкі, забалочванне нізінаў). Таму насельніцтва перасялялася на

сухія месцы. А змяя – міфалагічны сімвал дажджу.

Калі скіфы для барацьбы з персідскім царом Дарыям папрасілі

дапамогі ў неўраў, то пачулі ў адказ: «Калі б вы першыя не рабілі

крыўду персам і не пачыналі з імі вайны, то цяперашнюю просьбу

вашу і цяперашнія вашы размовы мы палічылі б правільнымі... Што

датычыць нас, то ні тады мы не крыўдзілі гэтага народа, ні цяпер

не будзем абражаць яго. Вось калі б персідскі цар уварваўся і ў

нашу зямлю і першы пакрыўдзіў нас, мы такс ама не засталіся б у

баку».

З гэт ага запісу Герадота С.Я.Рассадзін робіць дзве высновы.

Неўраў было даволі многа, і яны былі моцныя, бо на іх падтрымку

разлічвалі скіфы. Неўры не з’яўляліся дзікунамі, а мелі палітыч-

ную арганізацыю – «норавы скіфскія», а ў Скіфіі ў той час ужо

склалася рабаўладальніцкая д зяржава.

Пісалі аб неўрах і старажытнарымскія аўтары: Пампоній Мела

(І ст. н . э.), Гай Пліній Секунд (І ст. н. э .), Марцін Капела (V ст.).

Яны звязывалі тэрыторыю герадотавых неўраў з Тырасам (Днестр)

і Барысфенам, г.зн. Дняпром.

Герадот таксама ўпамінаў андрафагаў: «З усіх людзей андра-

фагі маюць найбольш дзікунскія норавы: яны не прызнаюць праў-

ды і не маюць ніякіх законаў. Яны праводзяць вандроўнае жыццё,

носяць вопратку, падобную на скіфскую, але маюць асобную мову;

яны адны з гэтых плямёнаў ядуць людзей...». Дарэчы, андрафагі

ўпамінаюцца аўтарам пяць разоў – калі Герадот акрэслівае паўноч-

ную мяжу Скіфіі, раскрывае барацьбу з персамі.

Спробы лакалізацыі андрафагаў назіраліся ў ХІХ ст. У кухон-

ных адкідах археолагі шукалі чалавечыя косткі з абламанымі эпіфі-

замі. Але даследаванні, праведзеныя ў ХХ ст., сведчаць аб шырокім

распаўсюджанні канібалізму ў жале зным веку. Таму гісторыкі

пачалі зыход зіць з інфармацыі Герадота, параўноўваючы яе з

іншымі геаграфічнымі звесткамі кнігі: «самы верхні народ». Ака-

д эмік Б.А.Рыбакоў лакалізаваў андрафагаў у ар эале днепра-

дзвінскай культуры – на Смаленшчыне, археолаг Б.А.Шрамко – у

басейне р.Сулы, А.І.Цераножкін – у арэале мілаградскай культу-

ры, М.І.Артамонаў – у басейне р.Росі (Украіна), Б.М .Грэкаў – у

ніжнім цячэнні Дняпра, А.П.Смірноў – у стэпавай зоне ніжняга

цячэння Дняпра.

Рассадзін размяшчае андрафагаў таксама ў арэа ле днепра-

дзвінскай культуры ранняга жалезнага века (VIII ст. да н.э. – V ст.

н.э.), але не на тэрыторыі Сма ленскай вобласці, а на Міншчыне.

Ён лічыць, што ніжнія пласты лабенскай архе алагічнай культуры

пазбаўлены скіфскага ўплыву ў адрозненне ад смаленскага вары-

янту. Да таго ж запіс Герадота аб «верхнім народзе» на Барыс фене

не можа адназначна адносіцца да вытокаў Дняпра. Рассадзін салі-

дарны з пецярбургскім даследчыкам Б.А.Булкіным, што вытокам

Барысфена антычныя аўтары лічылі Беразіну і нават Свіслач.

Таксама беларускі археолаг аналізуе тэрмін «андрафагі». Згод-

на з Герадотам, гэта «пажыральнікі мужчын», бо людаеды – «ант-

рапафагі». Выказана думка, што пад андрафагамі можна разумець

«амадокаў», вядомых яшчэ Пталамею.

Грэчаскі гісторык і географ Страбон (І ст. н.э.) пісаў пра бас-

тарнаў, якіх некаторыя даследчыкі суадносяць з плямёнамі зарубі-

нецкай археалагічнай куль туры (канец ІІІ ст. да н.э. – І ст. н.э.): «Яны

ваяўнічыя і храбрыя. Не ведаючы ні земляробства, ні жывёлага-

доўлі, яны займаюцца толькі вайсковымі практыкаваннямі і дума-

юць толькі аб вайне».

У першыя стагодд зі нашай эры антычныя аўтары ўсё боль-

шую ўвагу пачынаюць надаваць старажытным славянам. Рымскі

консул, гісторык, аўтар «Гісторыі», «Анал аў» Публій Карнелій

Тацыт (58 – 117 гг.) называў славян «венетамі». «Венеты пера-

нялі шмат з іх нораваў... [германцаў], бо з-за драпежніцтва ходзяць

па лясах і гарах... Аднак іх хутчэй можна далучыць да германцаў,

таму што яны будуюць сабе дамы, носяць шчыты і перамяшчаюц-

ца пешшу...». Тацыт размяшчаў венетаў паміж пеўкінамі (востраў

Пеўкі ў вусці Дуная) і фенамі (продкі запалярнага народа с аамі).

Шэраг гісторыкаў т ацытавых венетаў лакалізуюць з познезарубі-

нецкімі плямёнамі, якія пашырыліся да Прыднястроўя.

Аб венетах пісаў і гоцкі гісторык і царк оўны дзеяч Іярдан (пер-

шая палова VI ст.) у кнізе «Аб паходжанні і дзеяннях готаў ». Аў-

тар размяшчаў венетаў не на тэрыторыі Беларусі, а хутчэй у сучас-

най Польшчы, у раёне Кракава. Іх нібыт а перамог у ІV ст. гоцкі

кароль Германарых. Іярдан таксама ўпамінаў склавен і антаў, якія,

на яго думку, маюць адзінае паходжанне з венетамі. «Цяпер яны

лютуюць паўсюдна [VI ст.], а раней падпарадкоўваліся ўладзе Гер-

манарыха». Склавен ён размясціў у раёне ад возера Мурсіянскага

да Днястра і Віслы, а антаў – ад Дняст ра да Дняпра.

Сучаснік Іярдана сірыйскі грэк, візантыец Пракопій з Кеса-

рыі ў працы «Вайна з готамі» славян і антаў выводзіць не ад вене-

таў, а ад барбараў (ніжэйшых за рымлян). Аўтар адзначаў, што ра-

ней іх называлі «спорамі», г.зн. «расс еяннымі па паселішчах». Ён

раскрыў іх норавы: «Гэтыя плямёны, славяне і анты, не кіруюцца

адным чалавекам, але здаўна жывуць у народапраўстве, і таму ў іх

шчасце і няшчасце ў жыцці лічацца справай агульнай... Яны лічаць,

што адзін толькі бог, творца маланак, з’яўляецца валадаром над

усімі... Уступаючы ў бітву, большасць з іх ідзе на ворагаў з шчы-

тамі і дроцікамі ў руках, панцыраў жа яны ніколі не адзяюць... І па

знешнім выглядзе яны не адрозніваюцца між сабой. Яны вельмі

высокага росту і велізарнай моцы. Ко лер скуры і валасоў у іх вельмі

белы або залацісты...».

З візантыйскіх аўтараў аб славянах пісалі Псеўда-Маўрыкій

(582 – 602 гг.) ў «Страцегіконе», Феафілакт Сімаката (першая

палова VII ст.) у «Гісторыі», д зяк Ігнацій (першая палова ІХ ст.) у

«Жыціі Георгія Амастрыдскага», Канстанцін VII Багранародны

(Х ст.) у «Біяграфіі Васіля І Македаняніна».

Пры агульным недахопе пісьмовых матэрыялаў аб усходніх

славянах да ХІ ст. арабскія крыніцы набываюць важнае значэнне.

Краіны Арабскага халіфата мелі добра наладжаныя гандлёвыя і

палітычныя сувязі з краінамі Усходняй Еўропы. Вельмі значнымі

былі сувязі з Хазарскім каганатам, Паўночным Каўказам, менш –

са славянскім светам. Інфармацыя аб апошнім паступала ў мусуль-

манскія краіны двума шляхамі: праз Візантыю і праз Сярэднюю

Азію і Хазарыю. Звесткі з Візантыі, якія дасягалі арабаў, цяжка

каменціруюцца сучаснымі гісторыкамі, бо утрымліваюць дадзеныя

аб агульным славянскім свеце без падзелу іх на заходніх, усходніх

і паўднёвых. Другі канал інфармацыі (праз Хазарыю) больш вера-

годны, таму што датычыцца непасрэдна ўсходніх славян.

Творы арабскіх аўтараў (Аль-Балхі, Аль-Іст ахры, Ібн-Хаў-

каль, персідскі анонім «Кніга межаў свету ад усходу да захаду»)

маюць тэкстуальныя супадзенні. Гэта сведчыць аб тым, што аўта -

ры карысталіся адной крыніцай, якая не дайшла да нашых дзён. Яе

складанне адносіцца да VIIІ – ІХ стст.

У арабскіх крыніцах даецца інфармацыя аб Русах і іх трох

цэнтрах: Куябе, Славіі і Артаніі. Першыя два цэнтры даследчыкі

суадносяць з Кіевам і Ноўгарадам, а трэці рэгіён – загадкавы. Ібн-

Хаўкаль пісаў: «...Артанцы па вадзе спускаюцца да Куябы з мэтай

гандлю...», персідскі анонім сцвярджаў: «...З Арты вывозяць чор-

ных сабалёў, свінец, чорных лісіц, мячы».

Беларускія гісторыкі С.Санько і Х.Кашкурэвіч прапанавалі

гіпотэзу, што Артанія знаходзілася на тэрыторыі племяннога саю-

за крывічоў. У якасці доказаў яны прывялі наступныя палажэнні:

чорныя лісіцы вадзіліся на поўначы Русі, а ў лесастэпавым раёне

Кіева яны былі рэдкасцю; свінец да крывічоў пападаў з Польшчы,

Скандынавіі, Венгрыі; праз тэрыторыю крывічоў праходзіў ганд-

лёвы шлях «з вараг у грэкі»; каля Лукомля, Оршы, Гараўлянаў,

Полацка, Сма ленска былі знойдзены скарбы арабскіх манетаў.

Таямнічую «Арту» С.Санько і Х.Кашкурэвіч звязваюць са сло-

вам «Арса», бо ў арабскім арыгінале стаіць літара, якае перадае

гук, падобны на англійскае міжзубнае «th», якога няма ў славянскіх

мовах. Слова «орс» у перакладзе з асецінскай мовы азначае «белы»,

«эрзіс» з новаперсідскай мовы – «свінец, белы светлы метал». На

іх думку, Арта – гэта горад Рша (Орша), які стаіць на рацэ Аршы-

цы. Але археолагі не пацвярджаюць гэтае меркаванне. Таму аўта-

ры лічаць, што Орша магла быць перанесена ў пачатку ХІ ст. да

буйной воднай магістралі, а раней яна знаходзілася паміж дзвюма

рэкамі – Аршыцай і Лучосай, бо там былі знойдзены чатыры скар-

бы дырхемаў, альбо каля в.Чаркасава.

2. Старажытнарускія летапісы, лівонскія хронікі і скан-

дынаўскія сагі пра падзеі на т эрыторыі Беларусі. Пачатковая

гістарыяграфія ўсходніх славян звязана з Кіевам і Ноўгарадам.

Першыя звесткі размешчаны ў Кіеўскім летапісным зводзе «Апо-

весць мінулых гадоў», які меў тры р эдакцыі.