Беларуская мова. Прафесійная лексіка

Подождите немного. Документ загружается.

221

– На закаце чэмпіянату падаспела і эстафета, з якой вы

не прайшлі ў фінал...

– Але ўстанавілі рэкорд краіны, што радуе. У апошні дзень мы

з Сашай вельмі стаміліся.

– А як сам чэмпіянат? Ён атрымаўся для цябе найбольш

удалым у кар’еры...

– Лічу, што нармальна падрыхтаваліся. Безумоўна, заўсёды

жадаеш лепшага. Я ж не паставіла сусветны рэкорд! Плыла побач

з галандкай, якая ўстанавіла новае дасягненне. Якому спартсмену

не хочацца яго ўстанавіць?

– Ці збіраешся стартаваць на бліжэйшым чэмпіянаце свету?

– Так, мы едзем усёй камандай, але пакуль не вызначыліся з

дыстанцыямі. У Англіі прызначаны другі старт. Ён, думаю, будзе

больш лёгкім. Хаця гэта і чэмпіянат свету, а не Еўропы, але ён па

кароткай вадзе. Вялікая ж – яна і ёсць вялікая («Спортивная па-

норама»).

Трэцяе месца

Калі я ішоў дадому з басейна, у мяне быў вельмі добры на-

строй, таму што я заняў трэцяе месца ў стылі батэрфляй. Тата

гаворыць, што ўсе людзі павінны ўмець плаваць, а хлопчыкі асаблі-

ва, таму што яны мужчыны. А які ж гэта мужчына, калі ён можа

патануць падчас караблекрушэння ці проста так, на Чыстых пру-

дах, калі лодка перавернецца?

І вось я сёння заняў трэцяе месца і зараз скажу пра гэта баць-

ку. Я вельмі спяшаўся дадому, і, калі ўвайшоў у пакой, мама адразу

спытала:

– Ты што так ззяеш?

Я сказаў:

– А ў нас сёння былі спаборніцтвы.

Тата сказаў:

– Гэта якія ж?

– Заплыў на дваццаць пяць метраў у стылі батэрфляй...

Тата сказаў:

– Ну і як?

– Трэцяе месца! – сказаў я.

Тата проста ўвесь расцвіў.

– Няўжо? Вось здорава! – Ён адклаў газету. – Малайчына!

Я так і ведаў, што ён узрадуецца. У мяне яшчэ лепшы на-

строй стаў.

222

– А хто ж першае заняў? – спытаў тата.

Я адказаў:

– Першае месца, тата, заняў Воўка, ён ужо даўно ўмее пла-

ваць. Яму гэта не цяжка было...

– Ай ды Воўка! – сказаў тата. – Так, а хто ж заняў другое

месца?

– А другое, – сказаў я, – заняў адзін рыжанькі хлопчык, не

ведаю, як зваць. Падобны да жабяняці, асабліва ў вадзе...

– А ты, значыць, выйшаў на трэцяе? – Тата ўсміхнуўся, і мне

гэта было вельмі прыемна. – Ну што ж, – сказаў ён, – што ні кажы,

а трэцяе месца таксама прызавое, бронзавы медаль! Ну, а хто ж

застаўся на чацвёртым? Не памятаеш?

Я сказаў:

– Чацвёртае месца ніхто не заняў, тата!

Ён вельмі здзівіўся:

– Як гэта?

Я сказаў:

– Мы ўсе трэцяе месца занялі: і я, і Мішка, і Толік, і Кімка, усе-

ўсе. Воўка – першае, жабяня – другое, а мы, астатнія васемнац-

цаць чалавек, мы занялі трэцяе. Так інструктар сказаў!

Тата сказаў:

– Ах, вось яно што... Усё зразумела!..

І ён зноў унурыўся ў газету. А ў мяне чамусьці зусім прапаў

добры настрой (Паводле В. Драгунскага).

Заданне 2. Прачытайце тэксты. Вызначце іх сістэму моў-

ных сродкаў, марфалагічныя і сінтаксічныя асаблівасці, аб-

грунтуйце свае вывады.

 ПРАВА, інстытут грамадскага жыцця, прызначаны для рэ-

гулявання найбольш значных грамадскіх адносін, якія патрабуюць

дзяржаўнай аховы. Побач з інш. сац. рэгулятарамі (мараль, звычаі,

традыцыі, рэлігія, культура і інш.) П. накіравана на забеспячэнне

развіцця і дзеяння ўсяго сац. арганізма ў адпаведнасці з эканам.

законамі і аб’ектыўнымі патрэбамі грамадскага развіцця. Сутнасць

П. вызначаецца характарам і ступенню выяўлення волі і інтарэсаў

розных груп сацыяльна неаднароднага грамадства. У больш ран-

нія перыяды развіцця грамадства (у антычнасці, пры феадалізме)

П. адкрыта замацоўвала і ахоўвала класавыя і саслоўныя прывілеі.

Па меры дасягнення пэўнага ўзроўню цывілізаванасці, развіцця гра-

мадскіх структур і інстытутаў П. стала адлюстроўваць больш

223

шырокі спектр сац. інтарэсаў і трансфармавацца ў сродак кампра-

місу пры іх сутыкненні. У развітым прававым цывільным грамад-

стве П. у большай ступені дасягне ўзроўню збалансаванасці, гар-

манічнай стабільнасці інтарэсаў, патрэб сац. груп і асобы. П. як

спецыфічны рэгулятар грамадскіх адносін валодае важнымі якас-

нымі ўласцівасцямі: агульназначнасцю (рэгулюе тыповыя грамад-

скія адносіны), нарматыўнасцю (выяўляецца ў нормах, правілах,

паводзінах агульнага характару), абавязковасцю (парушэнне пра-

вавых прадпісанняў цягне ўжыванне мер дзярж. характару). Матэ-

рыялістычнае разуменне П. зыходзіць з прызнання абумоўленасці

галоўных уласцівасцей прававой прыродай адпаведных матэрыяль-

ных адносін, якія ў класавым і дзяржаўным арганізаваным грамад-

стве выклікаюць пэўную юрыд. форму, незалежна ад свядомасці

заканадаўцы. П. не можа быць іншым, чым эканам. лад і абумоў-

ленае і культурнае, паліт., маральнае развіццё грамадства. У ад-

паведных гіст. абставінах П. з’яўляецца своеасаблівым акумуля-

тарам цывілізацыі і нясе значны прагрэсіўны патэнцыял. Сучаснае

навуковае праваразуменне грунтуецца на прызнанні асобай знач-

насці сінтэзу розных пазіцый і кірункаў гіст. прававой думкі, акцэн-

туе ўвагу на першасным прызначэнні П. – забеспячэнне і абарона

свабоды чалавека, вызначэнне П. як формы і меры свабоды і роў-

насці. Успрыманне П. звязваецца з усеагульнымі каштоўнасцямі

чалавечай думкі і гіст. практыкі (агульначалавечыя прыярытэты,

справядлівасць, гуманнасць, маральнасць і інш.). Менавіта гэтыя

каштоўнасці павінны выступаць крытэрыем ацэнкі заканадаўчых

актаў з пункту погляду іх адпаведнасці П. і прававым прынцыпам.

Удасканаленне праваразумення, вызваленне яго ад застарэлых уяў-

ленняў садзейнічае ўсталяванню вяршэнства прававога закона і раз-

віццю прававой культуры грамадства. Гл. таксама Параўналь-

нае правазнаўства, Прававая дзяржава, Прававыя адносіны,

Прававое рэгуляванне, Прынцыпы права (С.К.).

 Паходжанне права, яго прыметы

Права ўзнікае натуральна-гістарычным шляхам у выніку тых

сацыяльна-эканамічных пераўтварэнняў, што адбыліся ў грамад-

стве пасля трох буйных грамадскіх падзелаў працы.

Першы буйны падзел грамадскай працы – аддзяленне жывё-

лагадоўлі ад земляробства, другі – аддзяленне рамяства ад зем-

ляробства, трэці – адасабленне групы людзей, якія сталі займацца

гандлем таварамі, – гандляроў. Непасрэдным следствам трох буй-

224

ных падзелаў працы стала якасная маёмасная няроўнасць сярод

людзей, сутнасць якой у тым, што пэўныя групы насельніцтва па-

чынаюць спецыялізавацца выключна (альбо пераважна) на нейкім

адным відзе вытворчай дзейнасці, яны як бы «манапалізуюць» пэў-

ную вытворчую дзейнасць, фарміруецца спецыялізацыя вытворчасці.

З аднаго боку, спецыялізацыя садзейнічае значнаму павышэнню

вытворчасці працы, а, з другога, натуральна прыводзіць да тавара-

абмену.

Прычым у выніку першага буйнога падзелу працы, што адбыў-

ся паміж рознымі родамі і плямёнамі, складваецца рэгулярны міжро-

давы і міжпляменны тавараабмен. «В первой общине, – заўважае

Арыстоцель, – т.е. в семье, не было явно никакой надобности в об-

мене; он сделался необходимым, когда общение стало обнимать уже

большее количество членов. В самом деле, в первоначальной семье

все было общим; разделившись, стали нуждаться во многом из того,

что принадлежало другим, и неизбежно приходилось прибегать к вза-

имному обмену». Другі буйны падзел працы садзейнічае пранікнен-

ню сістэматычнага тавараабмену непасрэдна ў род і племя. Усё гэта

непазбежна прыводзіць да колькаснай маёмаснай няроўнасці спачатку

паміж родамі і плямёнамі, а пасля і ўнутры іх. Адбываецца перараз-

меркаванне лішкавага прадукту на карысць найбольш уплывовых груп

насельніцтва, асобных сем’яў, старэйшын, военачальнікаў, шаманаў,

так званай «родавай арыстакратыі». Да таго ж рэгулярны таварааб-

мен лагічна прыводзіць да перамешвання насельніцтва, бо людзі пе-

рамяшчаюцца разам з таварамі. На месцы адносна замкнутай рода-

вай, а затым і першабытнай суседскай абшчыны фарміруецца тэры-

тарыяльная абшчына.

Заканамерным вынікам азначаных працэсаў, якія доўжыліся

тысячагоддзі, стала фарміраванне якасна новага грамадства ў па-

раўнанні з першабытным грамадствам, заснаванага на рэгулярным

тавараабмене, вядучая роля ў якім належыць таварна-грашовым

адносінам і адносінам, што абумоўлены існаваннем тавараабмену і

таварна-грашовых адносін.

Важным этапам у фарміраванні грамадства, заснаванага на

рэгулярным тавараабмене, з’яўляецца перыяд так званай «прэстыж-

най эканомікі». З развіццём індывідуальнай уласнасці і з’яўленнем

лішкавага прадукту ў развіцці ўзаемаадносінаў паміж людзьмі, якія

належалі пераважна да розных суседскіх абшчын, узнікае такая

сацыяльная з’ява, як «абмен дарамі», ці, іншымі словамі, – «дара-

абмен». Пры гэтым дарыцель нічога не губляў, бо пры абмене да-

рамі дзейнічаў прынцып эквівалентнасці, так званая ўзаемнасць.

225

Дарыцель набываў грамадскі прэстыж. Але больш важным з’яў-

ляецца тое, што падчас існавання ва ўмовах прэстыжнай эканомікі

людзі набылі навыкі абмену таварамі на прынцыпе эквівалентнасці.

У іх свядомасці замацавалася разуменне таго, што тавары можна

мяняць на суразмерных пачатках, пры гэтым яны навучыліся вы-

мяраць эквівалентнасць тавараў.

I калі на самых першасных этапах прэстыжнай эканомікі аб-

мен дарамі меў спарадычны, нерэгулярны характар, а людзі ажыц-

цяўлялі дараабмен пераважна дзеля таго, каб набыць (ці атрымаць)

грамадскі прэстыж, то з развіццём рэгулярнага тавараабмену пе-

рад грамадствам паўстала пытанне аб тым, як і з дапамогай якіх

правілаў паводзін урэгуляваць новыя грамадскія адносіны, засна-

ваныя на тавараабмене, а таксама грамадскія адносіны, якія сфар-

міраваліся пад уздзеяннем таварна-грашовых адносін.

Існаваўшыя ва ўмовах першабытнага грамадства правілы

паводзін – табу, міфы, аграрныя і жывёлагадоўчыя календары – не

ў стане ўрэгуляваць узнікшыя ў выніку трох буйных грамадскіх

падзелаў працы новыя грамадскія адносіны. Спатрэбіліся новыя віды

нарматыўных рэгулятараў. Так узнікае права, а разам з ім адбыва-

ецца трансфармацыя ва ўсёй сістэме нарматыўнага рэгулявання

грамадскіх адносін.

Якія прыметы выдзяляюць права сярод іншых нарматыўных

рэгулятараў і адрозніваюць яго ад правілаў паводзін, якія былі ўлас-

цівы першабытнаму грамадству?

Па-першае, права ўзнікае ў выніку развіцця рэгулярнага тава-

раабмену і таварна-грашовых адносін. Можна сказаць, што тавар-

на-грашовыя адносіны з’яўляюцца «родавай пупавінай» права. Пер-

шапачаткова права ўзнікае менавіта для рэгулявання таварна-гра-

шовых адносін, для рэгулявання такіх адносін, зместам якіх з’яўля-

ецца абмен нейкімі матэрыяльнымі каштоўнасцямі. Затым права

пачынае заканамерна пранікаць і ў іншыя сферы грамадскага жыц-

ця і найперш выкарыстоўваецца для рэгулявання грамадскіх ад-

носін, якія ўзнікаюць пад непасрэдным уплывам таварна-грашовых

адносін.

Па-другое, права ўяўляе сістэму такіх правіл паводзін, «стрыж-

нем» якіх з’яўляецца эквівалент, г.зн., суразмернасць. З дапамо-

гай разнастайных па змесце правіл паводзін, іх сістэмы ў таварна-

грашовых адносінах, а таксама і ў іншых грамадскіх адносінах ус-

талёўваецца суразмернасць пры абмене матэрыяльнымі каштоў-

насцямі, пры кампенсацыі за згубленую маёмасць і г.д., і тым са-

мым забяспечваецца раўнавага, стабільнасць, устойлівасць гра-

226

мадскіх адносін. Апісанне аднаго з самых старажытных і прымі-

тыўных правіл паводзін, з дапамогай якога забяспечвалася «кам-

пенсацыя» за пэўную каштоўнасць, знаходзім у А.Г. Проста: «Если

была убита собака, – піша А.Г. Прост, – то ее необходимо было

повесить за хвост так, чтобы она касалась носом земли, и сыпать

на нее пшеницу до тех пор, пока она не покроет собаку».

Па-трэцяе, права – гэта такая сістэма правіл паводзін, якая

патрабуе абавязковай знешняй фіксацыі, знешняга выражэння, «ма-

тэрыялізацыі». Гэта патрэбна дзеля таго, каб аднастайна, «раз і

назаўсёды» зафіксаваць у свядомасці людзей тыя суразмернасці,

«эквіваленты», якія былі выпрацаваны для рэгулявання пэўных гра-

мадскіх адносін, і надаць ім агульнаабавязковае значэнне, пад-

крэсліць іх непарушнасць. Прававыя нормы заўсёды фіксаваліся

на «матэрыяльных носьбітах», якія былі найбольш зручнымі ва ўмо-

вах існавання той ці іншай чалавечай супольнасці, – на папірусе,

гліне, дрэве, камені і г.д.

У 1901 годзе французская археалагічная экспедыцыя, якая вяла

раскопкі недалёка ад месца, дзе ў свой час знаходзіўся Старажыт-

ны Вавілон, знайшла базальтавы слуп, на якім былі запісаны клінапі-

сам законы цара Хамурапі, выдадзеныя ў XVIII ст. да Н.Х.

С.С. Аляксееў слушна падкрэслівае факт запісу законаў на базаль-

тавым слупе і заўважае: «Это не только имело судебно-ритуальное

(у столба совершалось правосудие) и не только напоминало всем о

существовании законов, но и возвеличивало законы, поддерживало

их нерушимость, возвышенность».

Пэўным выключэннем з адзначанай заканамернасці можна

лічыць паведамленне Плутарха аб тым, што законы спартанскага

цара Лікурга не былі пісанымі. Больш таго, Плутарх нават сцвяр-

джае, што Лікург забараніў мець пісаныя законы, таму што, на дум-

ку Лікурга, усё тое, што сапраўды патрэбна для шчасця і мараль-

нага ўдасканалення, павінна ўвайсці ў самыя норавы і лад жыцця,

каб застацца ў іх назаўсёды, зжыцца з імі.

Па-чацвёртае, права – гэта такая сістэма правілаў паводзін,

якая патрабуе абавязковай знешняй абароны з боку грамадства і

яго афіцыйнага прадстаўніка – дзяржавы. Справа ў тым, што рэгу-

лярны тавараабмен, які заснаваны на якаснай і колькаснай маё-

маснай няроўнасці, заўсёды суправаджаецца барацьбой інтарэсаў

пэўных уласнікаў адносна эквівалентнасці (суразмернасці) абмень-

ваемых каштоўнасцяў. I натуральным выглядае працэс абмену, пры

якім яго вынікамі не могуць быць задаволены ўсе ўласнікі абмень-

ваемых каштоўнасцяў. У такім разе для захавання выпрацаванага

227

грамадствам эквівалента (нормы ці нормаў паводзін, з дапамогай

якіх рэгулююцца таварна-грашовыя адносіны і забяспечваецца не-

абходная эквівалентнасць) заканамерна патрабуецца знешняя пры-

мусовая сіла. Такой сілай на самых ранніх этапах развіцця права

маглі выступаць родавыя і пляменныя арганізацыі і органы кіраван-

ня, а з узнікненнем асобнай публічнай улады ў форме дзяржавы

менавіта яна, з’яўляючыся адзіным афіцыйным прадстаўніком усяго

грамадства, сканцэнтравала ў сваіх руках абарону права.

Па-пятае, права ўяўляе такую сістэму правіл паводзін, якія

маюць прадстаўніча-абавязваючы характар. Гэта азначае, што яны

надзяляюць нейкіх сацыяльных суб’ектаў правамі і адначасова

ўскладваюць на іншых абавязкі. Пры рознасці ў маёмасным і са-

цыяльным становішчы людзей і супрацьлегласці інтарэсаў уласні-

каў пэўных матэрыяльных каштоўнасцей, якімі яны абменьваюц-

ца, у розных удзельнікаў абмену таварамі складваецца рознае фак-

тычнае становішча, напрыклад, становішча гандляра і пакупніка.

Урэгуляваць працэс перадачы нейкай матэрыяльнай каштоўнасці

ад гандляра да пакупніка і працэс кампенсацыі на эквівалентных

пачатках перададзенай каштоўнасці можна толькі шляхам надзя-

лення гэтых удзельнікаў нейкімі правамі (прававымі магчымасцямі)

і ўсклаўшы на іх нейкія абавязкі. Прычым у гандляра і пакупніка з

неабходнасцю будуць розныя па змесце правы і абавязкі, але яны

павінны быць узаемазвязаны такім чынам, каб кожны з удзельні-

каў мог рэалізаваць свае правы праз абавязкі іншага (Сільч.).

Функцыі і ўласцівасці грошай

Грошы – гэта рэч, што ахвотна прымаецца ў якасці аплаты.

Каб тыя ці іншыя рэчы лічыліся грашыма, яны павінны выкон-

ваць чатыры функцыі:

а) сродак абмену. Грошы спрошчваюць працэс абмену тава-

рамі і паслугамі ў эканоміцы. Работнікі імкнуцца атрымліваць зара-

ботную плату грашыма, бо ведаюць, што грошы можна абмяняць

на любую рэч, якая ім неабходна.

Калі б не было грошай, то давялося б ажыццяўляць бартэрны

абмен. Але бартэр магчымы толькі пры двухбаковым супадзенні

жаданняў. Напрыклад, калі ў вас ёсць кураняты, а вы хочаце на-

быць чаравікі, вам неабходна знайсці кагосьці, хто мае чаравікі і

хоча купіць куранятаў. Нязручнасць бартэру абмяжоўвае працэс

абмену і перашкаджае эканамічнаму росту. Такую сітуацыю дак-

ладна характарызуюць словы класічных эканамістаў, што часцей

здарыцца жаданне супадзення, чым супадзенне жаданняў;

228

б) мера вартасці. Грошы – гэта мера вымярэння каштоў-

насці самых розных рэчаў, створаных у эканоміцы. Так, барэль на-

фты, мужчынскі гарнітур, наведванне кінатэатра, дом ці набор мэблі

можна вымераць адной агульнай велічынёю, якая дазваляе параў-

наць іх і атрымаць сукупную велічыню іх вартасці.

Можна сказаць, што ёсць шмат рэчаў, якія не маюць цаны.

Напрыклад, вы маеце памятны падарунак ад сваякоў або сяброў,

які для вас вельмі каштоўны, але з пункту погляду эканамістаў ён

можа нічога не каштаваць, бо эканаміст займаецца вызначэннем

менавага кошту рэчы, а не вымярэннем яе эмацыйнага ўздзеяння

на чалавека;

в) сродак зберажэння. Па розных прычынах людзі могуць

адкладаць частку свайго даходу і зберагаць яго на будучыню. Лепш

за ўсё рабіць грашовыя зберажэнні. Калі, напрыклад, чалавек робіць

зберажэнні на старасць, то яму немагчыма адкласці ўсё неабход-

нае – ежу, адзенне, паліва; акрамя таго, яго патрэбы могуць змя-

няцца. А грошы дазволяць купіць усё, што яму неабходна.

У час інфляцыі вартасць грошай змяншаецца, і людзі могуць

укладаць іх, напрыклад, у маёмасць. Кошт маёмасці, аднак, такса-

ма можа змяняцца, да таго ж яе стан можа пагоршыцца, чаго не

будзе з грашыма;

г) мера адтэрмінаванага плацяжу. Многія кантракты пра-

дугледжваюць аплату ў будучыні, напрыклад, купля ў растэрміноў-

ку, залогавыя крэдыты і доўгачасовыя будаўнічыя работы. Кожны

кантракт, выкананне якога разлічана на пэўны тэрмін, было б вельмі

цяжка рэалізаваць, калі б не было агульнай меры плацяжу. Будучы-

ня ўяўляецца даволі невыразнай, але крэдыторы ведаюць, што яны

атрымаюць грошы, якія задаволяць іх эканамічныя патрэбы, і таму

даюць грошы ў крэдыт.

Інфляцыя адмоўна ўплывае на функцыі, якія выконваюць гро-

шы, але не на ўсе функцыі аднолькава. Інфляцыя павінна расці вельмі

імкліва, каб грошы сталі непрымальнымі ў якасці сродку абарачэн-

ня. Напрыклад, калі інфляцыя ў Вялікабрытаніі была вышэйшая за

20 % у 1970-х гадах, уладальнікі крамаў зусім не адмаўляліся пры-

маць грошы. Нават ва ўмовах гіперінфляцыі 1923 г. у Нямеччыне

грошы працягвалі выкарыстоўвацца.

Інфляцыя ўплывае на функцыю грошай як меру вартасці, бо з

часам становіцца ўсё цяжэй супастаўляць розныя паказчыкі. На-

прыклад, мы ведаем, што ВГП павялічыўся з 44,1 млрд. фунтаў у

1970 г. да 438 млрд. фунтаў у 1989 г., але наколькі гэта было рэаль-

нае павелічэнне, а наколькі звязана з інфляцыяй? Тут патрэбны

229

статыстычны прыём, каб дэфляваць гэтыя паказчыкі і вызначыць

аб'ём рэальнага і намінальнага змяненняў. Фактычна, што даты-

чыць паказчыкаў, якія тут прыведзены, адбылося намінальнае па-

велічэнне ВГП у дзевяць разоў, але пасля таго, як быў улічаны ўплыў

інфляцыі, гэты паказчык павялічыўся ўсяго на 37 %.

Інфляцыя не спрыяе росту зберажэнняў, бо яна іх абясцэньвае.

Гэта асабліва праяўляецца тады, калі рэальная працэнтная стаўка

адмоўная; так было на працягу некалькіх гадоў у 1970-х. Аднак

вынікам уплыву інфляцыі было тады павелічэнне зберажэнняў. Людзі

пачалі адкладваць больш грошай, бо лічылі, што некалі ім спатрэ-

біцца больш рэальных запасаў. Інфляцыя змушае выкарыстоўваць

іншыя спосабы зберагчы каштоўнасць сваіх сродкаў, напрыклад,

куплю золата, маёмасці або нават твораў мастацтва. Каб людзі

рабілі зберажэнні, дзяржава выпускае розныя каштоўныя паперы з

цвёрдым працэнтам, напрыклад, аблігацыі.

Інфляцыя таксама ўплывае на функцыю грошай як сродку ад-

тэрмінаванага плацяжу. Бізнесмены, напрыклад, баяцца даваць гро-

шы ў крэдыт надоўга, калі яны бачаць, што вартасць грошай зніжа-

ецца. Каб развязаць гэту праблему, у кантракт можа быць уключа-

ны дадатковы пункт, які прадугледжвае ўлік тэмпаў інфляцыі. З

другога боку, людзі імкнуцца браць больш крэдытаў, калі думаюць,

што рэальныя выдаткі крэдыту зменшыць інфляцыя.

Інфляцыя ўплывае яшчэ на валютныя курсы. Высокая інфля-

цыя вядзе да таго, што нацыянальную валюту купляюць усё менш

ахвотна, і гэта адмоўна адбіваецца на курсе яе абмену.

Такім чынам, грошы выконваюць чатыры функцыі, многія рэчы

могуць выкарыстоўвацца ў якасці грошай. Якімі ж уласцівасцямі

або характэрнымі рысамі павінны валодаць гэтыя рэчы, каб выкон-

ваць функцыю грошай?

а) прымальнасць. Самая важная ўласцівасць грошай тая, што

іх ахвотна прымаюць у якасці аплаты;

б) даўгавечнасць. Грошы не павінны хутка рабіцца непрыдат-

нымі для выкарыстання. Гэта праблема датычыць больш папяро-

вых грошай, чым манетаў. У сучасным грамадстве галоўная фор-

ма грошай – банкаўскія дэпазіты, якія нельга прывесці ў непрыдат-

насць, бо гэта ўсяго толькі лічбы на паперы або на камп’ютарным

маніторы;

в) аднароднасць. Пажадана, каб грошы былі уніфікаваныя.

Уявіце, напрыклад, што грашовая маса краіны складаецца з мане-

таў вартасцю 1 фунт, але ў адных манетах утрымліваецца 1 грам

золата, а ў іншых – 2 грамы. Што тады зробіцца? Людзі пачнуць

230

збіраць двухграмовыя манеты і будуць хутчэй траціць аднаграмо-

выя манеты. Так аб'ём грашовага абарачэння значна зменшыцца.

Гэтым мы наглядна прадэманстравалі дзеянне закона Грэшэма, згод-

на з якім «дрэнныя грошы выцясняюць добрыя». Менавіта тое ад-

былося з многімі відамі таварных грошай;

г) падзельнасць. Яшчэ адзін недахоп таварных грошай той,

што іх нельга падзяліць на меншыя адзінкі. Сучасныя банкноты і

манеты дазваляюць нам разбіць любую суму грошай на больш

дробныя сумы;

д) партатыўнасць. Недахопам таварных грошай з’яўляецца

тое, што іх цяжка перавозіць. Сучасныя банкаўскія ўклады з дапа-

могай электронікі могуць быць пераведзеныя з аднаго месца ў

любое іншае;

е) стабільнасць вартасці. Вельмі пажадана, каб грошы за-

хоўвалі сваю вартасць. У мінулым гэта дасягалася тым, што вар-

тасць грошай прывязвалася да вартасці якой-небудзь рэчы, і даволі

ўстойлівай, напрыклад, золата. Адзін з найбольшых недахопаў су-

часнай грашовай сістэмы той, што на яе можа ўплываць інфляцыя;

ж) непадробнасць. Калі грамадства карыстаецца грашыма,

якія маюць толькі абменную вартасць і не маюць унутранай, то

неабходна да мінімуму звесці магчымасці для падробкі грошай і

падману людзей (Б.Дж.).

Кейнсаўская тэорыя грашовага попыту

Кейнс сцвярджаў, што існуе тры матывы захоўвання грошай:

матыў ажыццяўлення здзелак (куплі і продажу), матыў прадбачлі-

васці і спекулятыўны матыў.

1. Матыў ажыццяўлення здзелак. Гэты матыў адпавядае

погляду прыхільнікаў колькаснай тэорыі грошай. Людзі трымаюць

наяўныя грошы і ўклады ў банках, каб проста рабіць свае што-

дзённыя справы – плаціць за газ, купляць бензін, гародніну і г.д.

Аднак людзі атрымліваюць грошы раз у тыдзень ці ў месяц, а рас-

ходуюць іх кожны дзень (г.зн. атрыманне грошай і іх расходванне

не супадаюць па часе) і таму павінны захоўваць частку свайго да-

ходу ў грашах, а не ў менш ліквідных формах.

Што вызначае аб'ём попыту на патрэбныя для здзелак гро-

шы? Кейнс думаў, што гэты паказчык залежыць ад узроўню гра-

шовых даходаў. Сапраўды, гэта здараецца. Але попыт на грошы

для ажыццяўлення здзелак можа змяншацца таксама пры павы-

шэнні працэнтнай стаўкі.