Токць С. Беларуская вёска ў эпоху зьменаў. Другая палова ХІХ - першая траціна ХХ ст
Подождите немного. Документ загружается.
361
Самай вялікай у вёсцы была сям’я з 12 асобаў. Дзеці ўзростам да 10 гадоў
складалі 21 % (у 1850 г. — блізу 29 %), а асобы ўзросту за 50 гадоў — 18,3 % (у
1850 г. — 5,3 %). Такім чынам, дэмаграфічная структура насельніцтва у 1950
г. ужо істотна розьнілася ад той, што зафіксавалі рэвіскія перапісы ХІХ ст. У
вёсцы ішла ўжо завяршальная фаза дэмаграфічнага пераходу.
Натуральна, што жыхары Берштаў павінны былі разьвязваць вельмі
складаную праблему. Далейшы падзел і без таго дробных гаспадарак ня меў
ужо сэнсу. Савецкая ўлада не прапаноўвала ніякай альтэрнатывы
калектывізацыі і калгасам. Так, 8 сакавіка ў Берштах адбылося паседжаньне
сельсавету, на якім прысутнічалі 14 дэпутатаў з 17. Пасланец раённага
кіраўніцтва Мікалай Касьцевіч выказаўся на тэму калектывізацыі: “...сказаў
пра калгасны лад у савецкай краіне і адсталасьць Берштаўскага сельсавету ад
шляху, па якім вядуць партыя і ўрад”
1179
. А неўзабаве ўлады перайшлі ад
словаў да справы. У канцы кастрычніка 1949 г. работнік райвыканкаму
Войтас у прысутнасьці старшыні калгасу Язэпа Паўлюкевіча і старшыні
сельсавету Андрэева адвёў калгасу імя Ракасоўскага 40 га зямлі, якая
належала 70 гаспадаром-аднаасобнікам
1180
. Калгасьнікамі на той час у
Берштах былі ўсяго 15 гаспадароў. Сярод іх бачым і некаторых былых
актывістаў Беларускай сялянска-работніцкай грамады — Лукаша Лебядзевіча,
Аляксандра Гіля ды інш. Для аднаасобнікаў была прызначаная кампэнсацыя ў
іншых месцах, але ўсе яны для яе атрыманьня не зьявіліся, як не зьявіліся і
самыя дэпутаты сельсавету. Паводле ўспамінаў мясцовых жыхароў, першая
спроба абагульненьня зямлі выклікала сапраўдны бунт сярод берштаўцаў.
Людзі з косамі й віламі дзьвюма калёнамі з канцоў вёсак Косьцевічы і
Бераставіцы рушылі да сельсавету. Яны несьлі абразы і сьпявалі рэлігійныя
гімны. Але гэты вельмі цікавы факт не знайшоў адлюстраваньня ў архіўных
матэрыялах. Магчыма, гэта было пэўнай праявай гуманнасьці з боку
мясцовых раённых начальнікаў. Бо калі б справа атрымала розгалас, то,
напэўна, нехта зь берштаўцаў сур’ёзна б пацярпеў за арганізацыю супраціву
партыйнай палітыцы. А так усё абышлося. Улада ж свайго ўсё роўна потым
дамаглася, і ўсе берштаўцы добраахвотна-прымусова сталі калгасьнікамі. З
правядзеньнем суцэльнай калектывізацыі пачынаецца новы, калгасны,
пэрыяд гісторыі Берштаў.
Бюджэт Берштаўскага сельсавету на 1950 г. дасягаў 81 тыс. рублёў
1181
. Ён
цалкам складаўся з адлічэньняў ад падаткаў. Так, сельскагаспадарчы падатак
дасягаў 65 тыс. руб., зь якіх на патрэбы сельсавету ішло 53 тыс. руб. Большая
частка выдаткаў прыпадала на школы — 63 тыс. руб. На тэрыторыі сельсавету
дзейнічалі чатыры школы: сямігодка ў Берштах і пачатковыя школы ў
Арловай Гары, Засадах і Ліпніках. Вучняў налічвалася ўсяго 308. Такім чынам,
трэба прызнаць, што адукацыі надавалася сапраўды вялікая ўвага.
У 1961 г. была зачыненая Берштаўская царква. На той час царкоўная
грамада складалася ўсяго з 40 асобаў старэйшага ўзросту. Але на мясцовае
царкоўнае сьвята Парасконкі да вясковага храму па-ранейшаму зьбіраўся
вялізны натоўп вернікаў з усіх пушчанскіх ваколіцаў. Каб пазбавіць сьвятара
1179
ДАГВ, ф. 2519, воп. 1, спр. 1. [Пратаколы паседжаньняў Берштаўскага сельскага савету за 1949–
1950 гг.].
1180
ДАГВ, ф. 2340, воп. 1, спр. 86. [Адвядзеньне зямлі калгасу імя Ракасоўскага. 1949–1950 гг.].
1181
ДАГВ, ф. 2341, воп. 1, спр. 45. Бюджэт Берштаўскага сельскага савету на 1950 г.
362
сродкаў для існаваньня, улады перадалі царкоўны ўчастак зямлі школе. Але
вернікі самавольна сабралі зь яго ўраджай для сьвятара. Тады ў лістападзе
1961 г. царкву зачынілі афіцыйна. У храме на той час захоўвалася шэсьць
абноўленых абразоў з 1930 г., іканастас упрыгожваў абраз сьв. Іаана
Прадцечы, намаляваны мастаком Зяневічам у 1878 г., быў таксама абраз
сьв. Пятра і Паўла, намаляваны ў 1938 г. у Варшаўскай мастацкай сэмінарыі.
Скідзельскі райвыканкам прыняў пастанову “разабраць царкоўны будынак і
выкарыстаць як будаўнічы матэрыял для пашырэньня Берштаўскай сярэдняй
школы”
1182
. На шчасьце, гэтая пастанова так і не была выкананая. Царква
выкарыстоўвалася як памяшканьне пад склад збожжа (у перабудовачны час
была перададзена вернікам). Закрыцьцё царквы можна лічыць своеасаблівым
сымбалем. Якраз ад пачатку 1960-х гадоў пачынаецца масавы сыход
берштаўцаў, найперш моладзі, у горад. Дэградацыя традыцыйных структур
набывае імклівы і ўжо незваротны характар. У вёску прыходзяць новыя
звычаі і традыцыі, зьмяняецца і мова яе жыхароў. Бершты ўступаюць у новую
фазу мадэрнізацыі, якая мела шмат цікавых аспэктаў. Але гэта ўжо тэма для
іншага дасьледваньня.
1182
“разобрать церковное здание и использовать как стройматериал для расширения Берштовской
средней школы” (ДАГВ, ф. 478, воп. 1, спр. 14. [Рэгістрацыя царквы ў Берштах. 1945–1961 гг.]).
363
ДАДАТАК 2
З АРХІВУ ПЁТРЫ СЕЎРУКА
364
Пётра Сяўрук і яго справа
Спадчына скідзельца Пётры Сяўрука вывучана дасюль вельмі слаба.
Бібліяграфія ягоных твораў ці твораў пра яго бадай не перасягае дзясятак
пазыцыяў.
1183
Адкрыцьцё творчасьці П.Сяўрука пачалося ў 1986 г., калі
народны пісьменьнік Беларусі Янка Брыль надрукаваў у часопісе “Полымя”
падборку вершаў паэта, які пайшоў з жыцьця, не пражыўшы нават і чвэрці
стагодзьдзя. У наступныя гады пра гэтага чалавека і яго творчасьць пісалі
літаратуразнаўцы А.Пяткевіч, А.Нікіпорчык, Ю.Голуб, М.Дзелянкоўскі, а
вядомы беларускі дасьледнік і літаратар Уладзімір Калесьнік адвёў П.Сяўруку
некалькі старонак у зборы твораў заходнебеларускіх паэтаў і пісьменьнікаў
пад назовам “Ростані волі”. Спачатку пра П.Сяўрука напісалі як пра здольнага,
але крыху наіўнага паэта-аматара, пасьля — як пра даволі арыгінальнага
празаіка, крыху пазьней — як пра грамадзкага дзеяча. Думаю, прыйшоў час
даць слова самому Пятру Сяўруку — летапісцу свайго часу. Але пра ўсё па
парадку.
Нарадзіўся Пётра Сяўрук 12 ліпеня 1905 году ў сям’і сялянаў Якуба і Юліі,
хата якіх стаяла (і цяпер стаіць) недалёка ад цэнтру Скідзеля. У сям’і было
восем дзяцей, самы малодшы, Міхась, нарадзіўся ажно ў 1925 годзе. У канцы
лета 1915 году сям’я Сяўрукоў, як і большасць скідзельцаў-беларусаў, падалася
ў бежанства. У 1916 годзе Сяўрукі яшчэ знаходзіліся ў Магілеве, але неўзабаве
апынуліся ў глыбіні Расіі ў горадзе Ліпецку, дзе фактычна і пачалося
фармаваньне асобы Пётры. Ён наведваў школу, шмат чытаў, захапіўся
вучэньнем пра негвалтоўны супраціў ліху, заснавальнікам якога лічыцца
Л.М.Талстой. Ужо ў Ліпецку настаўнікі заўважылі талент вучня з далёкай
Гарадзеншчыны. Як згадвала сястра Пётры Марыя, яму, пятнаццацігадоваму
хлопцу, давяралі нават навучаньне дзяцей у малодшых клясах. Адначасова
Пётра, цяжка працаваў, дапамагаючы сваім бацьком неяк пракарміць
маленькіх братоў і сясьцёр. У пачатку 1920-х гадоў рабіць гэта стала
надзвычай цяжка, на Паволжа насоўваўся голад. Сястра ўспамінала:
“Магчыма назад і не паехалі б, бо дзеці пачалі вучыцца, але пачаўся страшны
голад, зьбіралі проса ў полі, пяклі ляпёшкі і іх елі. Бацька служыў ахоўнікам на
станцыі, на сям’ю прыносіў палову вядра нейкага страшнага чорнага супу зь
1183
М. Сяўрук. Што нагадаў фотаздымак? / Памяць. Гродзенскі раён. Мн.:БелЭн, 1993; Яшчэ адно імя,
яшчэ адзін талент / Памяць. Гродзенскі раён. Мн.:БелЭн, 1993; П. Сяўрук. Да “правадыроў” беларускага
народу // АRCHE. 2005. №4; А. Вашкевіч. Архіў, які не знік // Гродзенская праўда. 2005. 9 ліпеня.;
М.Дзелянкоўскі . “Душа баліць і рвецца”. Пятру Сяўруку споўнілася б 100 год // Народная Воля. 2005;
Дзелянкоўскі М. З грудзей рваўся крык пратэсту // Шляхам гадоў. Мінск: “Мастацкая літаратура”, 1994;
12 ліпеня; Ю. Голуб. Не знала думка бездарожжа // Гродзенская праўда. 2005. 19 сакавіка.; А.
Нікіпорчык. “Мой прастор — гэта думкі палёт...” // Гродзенская праўда. 2000. 20 чэрвеня.; Я. Брыль. З
рукапісаў, якія не гараць // Полымя. 1986. №10.; Ростані волі. З заходнебеларускай паэзіі. Мн.: Маст.
Літ, 1990; Пётр Сяўрук / Беларускія пісьменнікі. Мн: БелЭн, 1995. т. 5; Калеснік У. Этапы ростані і волі
// Ростані волі. Мінск: “Мастацкая літаратура”, 1990; Памяць. Гродзенскі раён. Мінск: “Беларуская
энцыклапедыя імя П.Броўкі”, 1993.
365
мерзлай бульбы, яго і елі. На вуліцы ў Ліпецку падалі ад голаду і паміралі
людзі. На ўсё жыцьцё запомніла вельмі па-інтэлігенцку апранутага чалавека,
які стаяў і еў гэтую чорную пахлёбку.”
Увосень 1921 г. сям’я Сяўрукоў вярнулася з Расіі ў зьнішчаны ваенным
ліхалецьцем Скідзель. Шаснаццацігадовы Пётра ужо патроху пачынаў пісаць,
неадольна імкнуўся да ведаў, але гэтаму перашкаджала ня толькі беднасьць.
Паводле падпісанага вясной 1921 г. Рыскага міру Заходняя Беларусь стала
часткай польскай дзяржавы. Польская адміністрацыя зацята апалячвала
мясцовае насельніцтва, змагалася зь беларускай школай і друкаваным
беларускім словам. У Скідзелі Пётру чакала толькі цяжкая сялянская праца,
поўная адсутнасьць надзеі рэалізаваць сябе і надакучлівыя візыты
нецьвярозых польскіх паліцыянтаў, якім быў не даспадобы гэты занадта
таленавіты юнак. Жыць, вучыцца і працаваць у такіх умовах было вельмі
няпроста, але П.Сяўрук настойліва зьбіраў кнігі, пісаў вершы (хай пакуль і “ў
шуфляду”) і шукаў кантактаў з старэйшымі беларускімі пісьменьнікамі і
дзеячамі. Увесну 1924 г. П.Сяўрук паслаў свае творы патрыярху беларускага
руху, аднаму з выдаўцоў “Нашае Нівы” А.Луцкевічу і неўзабаве атрымаў адказ.
А.Луцкевіч пакрытыкаваў артыкулы Пётры, аднак параіў пісаць далей і
выслаў яму літаратурна-філязофскі зборнік “Заходняя Беларусь”. Заахвочаны
падтрымкай, Пётра імкнуўся ўдасканальваць сваё пісьменьніцкае
майстэрства і гэтая праца хутка дала плён — у сьнежні 1924 году віленскі
часопіс “Студэнцкая Думка” надрукаваў ягонае апавяданьне “Гісторыя аднае
сьмерці”.
Улетку 1926 году, у часе найвышэйшага ўздыму беларускага нацыянальна-
вызвольнага руху на заходнебеларускіх землях, П.Сяўрук узначаліў скідзельскі
гурток Таварыства беларускай школы, дэмакратычнай культурна-
асьветніцкай арганізацыі, што змагалася за правы беларускага народу ў
межах польскай дзяржавы. Першае, што зрабіў Пётра, — заснаваў ў Скідзелі
беларускую бібліятэку, пры дапамозе якой жыхары мястэчка ўпершыню
змаглі пазнаёміцца з творамі нашых клясыкаў, кнігамі з гісторыі й культуры
Беларусі. “Загадчыкам бібліятэкі пры Таварыстве зьяўляецца Пётра Сяўрук,
пасьледавальнік Талстога, нічога супольнага ня маючы з палітыкаю, у
перакананьнях якога ёсьць нялюбасьць да ўсялякай палітычнай барацьбы, але
які ёсьць прыхільнікам беларускага культурнага адраджэньня”, – пісала газэта
“Беларуская Ніва”. Бібліятэка прыцягвала да сябе моладзь ня толькі з самога
Скідзеля і неўзабаве ў ваколіцах мястэчка было ўжо каля дзесяці гурткоў
Таварыства беларускай школы. П.Сяўрук зьбіраў подпісы на заснаваньне
беларускай школы, аднак польская адміністрацыя арганізаваць яе так і не
дазволіла. У верасьні 1927 году намесьнік старшыні ТБШ Іван Савіцкі пісаў зь
Вільні ў Скідзель: “Ня трэба толькі адчаівацца. У гэтым вытрывалым змаганьні
за родную школу выкоўваецца загартаваная воля нашага народу. Працуйце
грамадзянін, і другіх заахвочвайце. Ні адзін высілак не прападзе дарма!” І
П.Сяўрук працаваў. Яго арыштоўвалі, трымалі ў турме, але, выйшаўшы на
волю, ён ізноў вешаў на сьцяну сваёй хаты шыльду Таварыства беларускай
школы, зьбіраў сяброў і ладзіў беларускія вечарыны, спэктаклі, чытаў лекцыі.
Літаральна за некалькі месяцаў гэты хворы на сухоты юнак стаў цэнтрам
беларускага жыцьця Скідзеля і ваколіцаў. Паседжаньні гуртка традыцыйна
закончвалі сьпевам беларускага рэвалюцыйнага гімну “Ад веку мы спалі...”
366
Родныя ўспамінаюць, што малады і прыгожы Пятрусь быў даспадобы многім
дзяўчатам, але прынцыпова не зьвяртаў на іх увагі, нават пад час танцаў з
гармонікам сядзеў за сталом і пісаў нешта ў свае сшыткі.
У 1927 годзе П.Сяўрук узначаліў гарадзенскую павятовую ўправу
Таварыства беларускай школы. Нягледзячы на вельмі малады ўзрост, ён
карыстаўся бясспрэчнай павагай сваіх старэйшых сяброў. “Як я змог
пераканацца, Вы зьяўляецеся сапраўдным старшынёй, на якім усё апіраецца”,
– пісаў П.Сяўруку вядомы вучоны і палітычны дзяяч Ігнат Дварчанін. Тым ня
менш 1927 і 1928 гады сталі для П.Сяўрука часам вялікіх расчараваньняў.
Далёкі ад палітыкі, Пётр не хацеў уцягваньня Таварыства беларускай школы ў
палітычную барацьбу, бо ведаў, што для польскай адміністрацыі гэта будзе
зручнай зачэпкай, каб зьнішчыць гэтую культурную арганізацыю. Больш за
тое, ён пакрысе пачынаў разумець, што кіраваная з усходу палітыка
заходнебеларускіх леварадыкальных арганізацый вядзе ня гэтак да ўзьняцьця
агульнага роўню палітычнай і нацыянальнай сьведамасьці насельніцтва, як да
бунтаваньня народу з мэтай узьвесьці непераадольны бар’ер паміж беларусамі
і польскімі ўладамі. У канцы 1928 году ў лісьце да аднаго свайго сябра Сяўрук
пісаў: “Вы думаеце, што прычына майго перасьледу — удзел у беларускім руху.
Гэта фактычна так, але рэч у тым, што беларускі рух перасьледуюць, бо ён
рэальна зьвязаны з камунізмам. Я вельмі добра ведаю, што ўсе словы пра тое,
нібыта беларускі рух дарэмна зьмешваюць з камунізмам, папросту
фальшывыя. Я ня бачу, каб улады ў чым-небудзь памыляліся. Чыста
нацыянальны беларускі рух у нас нагэтулькі слабы, што яны могуць баяцца
яго ня болей, чым пацыфісцкага або ўсялякага іншага. І па-сутнасьці
разьвязаньне беларускага пытаньня ў нас праблематычнае ня дзеля прыгнёту
з боку ўраду, але, на маю думку, галоўным чынам з прычыны камуністычнай
дзейнасьці. Як урад, так і камуністы ажыцьцяўляюць у дачыненьні да
беларускага пытаньня кансьпірацыйную палітыку, і кожны стараецца
выкарыстаць гэты рух для сваіх мэтаў, бо і адны і другія перашкаджаюць
нацыянальным памкненьням”.
Увесну 1929 году, бачачы, што беларускі рух канчаткова збочыў у рэчышча
дыктаваных з усходу лёзунгаў, П.Сяўрук зьвярнуўся да лідэраў Беларускага
пасольскага клюбу “Змаганьне” зь лістом, дзе выказаў сваё бачаньне
тагачаснай сытуацыі. Гэты ліст ня быў надрукаваны, што, аднак, не прыніжае
гістарычнага значэньня звароту да беларускіх правадыроў. Ён фактычна
падвёў мяжу пад эпохай масавага беларускага нацыянальна-вызвольнага руху
першай паловы ХХ ст., сымбалямі якога сталі беларусізацыя ў Савецкай
Беларусі і Беларуская сялянска-работніцкая грамада ў Беларусі Заходняй. У
1930-х гг. беларускія арганізацыі ў Польшчы былі амаль задушаныя, БССР
заліў крывавы патоп, у якім, дарэчы, загінулі і правадыры “Змаганьня”. Так ці
інакш, але Пётра Сяўрук стаўся прарокам наступных некалькіх
дзесяцігодзьдзяў беларускай гісторыі. Ён падкрэсьліў, што беларус найперш
павінен зразумець самога сябе, вывучыць сваю гісторыю, мову, падняць сваю
сьведамасьць да нармальнага эўрапейскага роўню і менавіта гэта павінна
быць мэтай правадыроў руху.
Частыя турэмныя зьняволеньні і цяжкая праца выклікалі сухоты. Пётра
доўга змагаўся з хваробай, да апошняга моманту працягваў пісаць. У
кастрычніку 1929 году Пётры ня стала. Гора сваякоў пераплялося з
367
грамадзкім горам. Паводле ўспамінаў нешматлікіх цяпер сьведкаў, на
пахаваньне П.Сяўрука ў Скідзелі сабралася вялікая колькасьць народу. Сястра
паэта ў дзень яго сьмерці вырвала з насьценнага беларускага календара
лісток, які дасюль захаваўся сярод яго папер...
Ніжэй чытачу прапануюцца ўрыўкі зь дзёньніка Пётры Сяўрука, якія ніяк
не прэтэндуюць на поўнае адлюстраваньне асобы іх аўтара. Хутчэй
наадварот. У найбольшай ступені нас цікавіць суб’ектыўная ацэнка
П.Сяўруком сытуацыі, якая склалася пад канец 1920-х гг. у заходнебеларускім
нацыянальна-вызвольным руху. Думаю, яна будзе цікавай дасьледнікам
беларускай гісторыі, бо сучасьнік бурлівых падзей пачатку ХХ ст. Пётра
Сяўрук змог зразумець і асэнсаваць шмат з таго, што пачынаем разумець і
асэнсоўваць толькі цяпер, больш чым праз восемдзесят гадоў.
Андрэй Вашкевіч
1184
1184
Андрэй Вашкевіч (нар. 1982 г.) малодшы навуковы супрацоўнік Гарадзенскага дзяржаўнага
гістарычна-археалягічнага музэю, асьпірант Інстытуту гісторыі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі.
Вучыўся на беларускім гуманітарным профілі гарадзенскага ліцэю №1, скончыў гістарычны факультэт
Гарадзенскага дзяржаўнага ўнівэрсітэту імя Янкі Купалы. Друкуецца з 2002 году. Аўтар біяграфіяў
дзеячоў беларускага нацыянальна-вызвольнага руху: ксяндза Адама Станкевіча, Вацлава Пануцэвіча,
Сымона Якавюка. Вывучае ўдзел каталіцкіх ксяндзоў у беларускім нацыянальна-вызвольным руху,
этнаканфэсійныя працэсы на Гарадзеншчыне ў ХІХ – пачатку ХХ ст. (у прыватнасьці ў гэтак званым
“Сапоцкінскім рэгіёне”). Аўтар каля 15 артыкулаў на гістарычныя і краязнаўчыя тэмы.
368
(1921–1929 гг.)*
1921 год
Август
Понедельник 15
Только что воротился из поездки, а уже всё готово к отъезду. Вечером
Фурман дал нам подводу и мы выехали из Липецка на станцию.
Вторник 16
Ночевали эту ночь на станции. Утром после завтрака погрузились в вагон и
в полдень наш вагон подали к составу. Поезд двинулся и Липецк остался за
нами. Как ни тянет нас на родину, а расстаться с Липецком было немного
грустно.
Вечером мы уже были в Ельце.
Среда 17
Утром рано выбыли из Ельца. Так как было ещё рано, то отец не взял в
Елецком управлении некоторых нужных бумаг, без которых могут случиться
недоразумения.
В полдень прибыли в Верховье.
Четверг 18
Сегодня весь день пришлось стоять в Верховье. Мы с отцом [и] все дети
ходили собирать просо. Собранное просо вымолотили очистили и повезли
семена на родину.
Пятница 19
Из Верховья выбыли только сегодня после полудня.
Буран вздымает пыль, отчего всё пространство как будто потянуто туманом.
Погода наводит на душу какое-то уныние.
Суббота 20
Ночью прибыли в Орёл. Место, где придется ехать зайцами, достигнуто. Всё
это не по нраву, все расстроены, стараются выхлопотать вагон на дальнейшее
расстояние.
Воскресенье 21
Пока что находимся в вагоне. Положение неизвестное. Сегодня в Орле
базар. Несём продавать всё кое-что ненужное, чтобы облегчить перегрузки. Из
хлопот о вагоне ничего не вышло. Приходится вылезать из вагона «Южн, 588,
790» и ехать, как придётся.
Вечером вылезли из вагона и оказались на рельсах возле какой-то будки.
Стал идти дождь, пришлось погрузиться в пустой вагон хоть от дождя.
Понедельник 22
В том самом Вагоне, в который вчера погрузились от дождя, сегодня
выбыли из Орла. Доехали в этом самом вагоне до Брянска, хотя на каждой
станции опасались, что-бы не отцепили нашего вагона. Отец осмотрел в этом
самом поезде, с которым мы ехали, вагон с колоколом. Колокол везёт какой-то
старик в Минскую губернию в отдельном вагоне. Решили попроситься в вагон
369
к колоколу. После долгих просьб старик разрешил нам перегрузиться в вагон.
Теперь будем спокойны до Осипович. Утро было холодное. Шёл дождь. Небо и
сейчас не прояснилось. Поезд мчал нас с бешеной скоростью, при чём давал
отчаянные толчки.
Вторник 23
Вчера выбыли из Брянска на Гомель. Всё время едем. Сейчас находимся в
Жудилове. 1 час дня.
Среда 24
Ночью выехали из Унечи. На станции Новозыбково отстал отец. Он ушёл
покупать картошку, а поезд тронулся. Он прыгнул на тормоз, но был стащен
милиционером. Мать расстроена. Есть всякие предположения весьма
неутешительные. На станции Злынка уведомили в Новозыбково об этой
случайности. Запахло родной Белорусией. Добруш.
Четверг 25
Сегодня ночью прибыли в Жлобин. Пробыли там до часов шести вечера. А
теперь в Березине в 5-ти верстах от Бобруйска. Отца нет.
*Рукапісы дзёньнікаў і іншых дакумэнтаў Пётры Сяўрука перададзеныя яго
пляменьніцай Маргарытай Францавай у Гарадзенскі дзяржаўны гісторыка-
археалягічны музэй і захоўваюцца ў фондах музэю (адз. зах. КП–85095).
Пятница 26
Ночью прибыли в Осиповичи. Там после продолжительных совещаний
провожатый колокола и его спутник решили перегрузить нас в другой вагон
на Минск. Об этом заявили в Чеку, на случай если отец будет справляться.
Перегрузились мы в бригадный вагон и прибыли в Минск утром. Что дальше
будет неизвестно. А перспектива рисуется светлая. Одно только - что нет отца.
Суббота 27
Что-бы достать разрешение на отправку, нужно исполнить всевозможные
требования. Много кой-чему советуют нам, но всего не поймёшь.
Получили билет на квартиру в общежитии и только. Больше кое-чего добиться
невозможно.
Воскресенье 28
Сегодня базар. Носили кое-что сбыть. Есть много устрашений пограничной
ревизией, поэтому многие сбывают даже необходимое.
Вчера в газете было опубликовано: “На первое сентября прекращается
регистрация беженцев разорённых местностей. Беженцы не
зарегистрировавшиеся до означенного числа будут лишены помощи Совдепа.”
Из этого известия многие заключили, что прекращается отправка беженцев
в Польшу.
Вторник 30
[…] Утром прибыл отец все рады.
Зарегистрировались на отправку и перешли в общежитие №6,
Серпуховская 30.
Среда 31
Принята первая прививка. Получен паёк на пять детей […].
Сентябрь
Вторник 6
370
Вчера приняли вторую прививку, которая действует сильнее первой.
Ходят неблагоприятные слухи, что отправка задержана на две недели,
ввиду отсутствия в Минске польской комиссии. Между прочим говорят, что в
Польше вспыхнули забастовки и ради этого задержали отправку беженцев.
Суббота 10
Сегодня опечатывал рукописи. Три дня ходил с ними в Акадэмічны цэнтр
Наркомасьветы Беларусі и еле сегодня достиг цели.
Четверг 15
Сегодня сдал свои книги в цензуру для запечатания. Говорят завтра
выдадут посадочные билеты.
Вот уже месяц как из Липецка!
Четверг 22
Отправка наша кажется скоро состоится. Жизнь в Минске в материальном
отношении лучшая, чем в Липецке. Наступают холода. Для нас это
чувствительно.
Воскресенье 25
В пятницу в 6 час. вечера получили посадочные билеты. Вчера погрузились
и ночью выбыли из Минска. Стоим в Койданове. Уедем сегодня или завтра.
Понедельник 26
Негорелое. Сегодня была ревизия. У нас ничего не смотрели и ничего не
взяли. Что-то покажет Польша?
Вторник 27
Барановичи. Всю ночь ехали и прибыли в польский эвакуационный пункт.
Народу множество. Придётся ожидать под открытым небом, потому что
бараки переполнены народом. Зарегистрировались и получили
продовольственную карточку.
Среда 28
Ночь провели под открытым небом, было не особенно холодно. Случилось
несчастие – потеряли продовольственныя карточки. Наше экономическое
состояние обрекает нас на Голод. Когда выберемся из этой народной гушчы? А
кушать надо.
Четверг 29
Перенеслись под стену какого-то каменного барака. Жалкое пристанище,
но немного лучше, чем под чистым небом, особенно ввиду значительных
приморозков.
Были в бане и приняли уколы от холеры. Мать ухитрилась получить новую
карточку на продовольствие.
Октябрь
Среда 3
Мытарства наконец кончены. Погрузились в вагон и скоро выедем из
народного скопища.
Пятница 7
Мосты. Вчера весь день были в движении. Прибыли в Волковыск, а сегодня
утром в Мосты. Сегодня-де вечером или завтра утром будем в Скиделе.
Суббота 8