Сафрастян Р. Тюркологические и османистические исследования

Подождите немного. Документ загружается.

íèå áûëî îáóñëîâëåíî òåì, ÷òî øàõ Òàõìàñï èçáåãàë íåïîñ-

ðåäñòâåííîãî ñòîëêíîâåíèÿ ñ òóðåöêèìè âîéñêàìè, âîêðóã âñå

áûëî óíè÷òîæåíî è ñîææåíî, ïðèáëèæàëàñü çèìà, îùóùàëàñü

íåõâàòêà ïðîäîâîëüñòâèÿ è äð., ïîýòîìó ñóëòàí áûë âûíóæäåí

âîçâðàòèòüñÿ è ïðîâåñòè çèìó â Ýðçóðóìå, ÷òîáû âåñíîé íà-

÷àòü áîëåå ìàñøòàáíûé ïîõîä ïðîòèâ Èðàíà

Âñå ýòî âûçâàëî áîëüøèå èçìåíåíèÿ. Ïîñëå ýòîãî òÿæåëî-

ãî ïîõîäà âîöàðèëàñü àòìîñôåðà ìèðà è áëàãîäåíñòâèÿ. Ïî-âè-

äèìîìó îáå ñòîðîíû îñîçíàëè, ÷òî íàñèëüñòâåííûå äåéñòâèÿ

ê äîáðó íå ïðèâåäóò.

Âñëåäñòâèå òîãî, ÷òî è ýòîò òðåòèé ïîõîä ïðîòèâ Èðà-

íà íå ïðèíåñ æåëàåìîãî ðåçóëüòàòà, ñóëòàí Ñóëåéìàí òàêæå

èçáðàë ïóòü ïðèìèðåíèÿ

Òàêèì îáðàçîì, îáå ñòîðîíû ñêëîíÿëèñü ê ïðåêðàùåíèþ

âîéíû è çàêëþ÷åíèþ ìèðà. Ïðèìå÷àòåëüíî, ÷òî øàãè ïðåäïðè-

íÿòûå Èðàíîì, ñ öåëüþ çàêëþ÷åíèÿ ìèðà, â Òóðöèè áûëè âñòðå-

÷åíû âðàæäåáíî, òóðêè íå æåëàëè âåñòè ñ ïðîòèâíîé ñòîðîíîé

íèêàêèõ ïåðåãîâîðîâ.

30 èþëÿ Ñóëåéìàí ïîêèíóë Íàõè÷åâàíü è 6 àâãóñòà ïðèáûë â

Áàÿçèä.

6 àâãóñòà 1554 ã., êîãäà Ñóëåéìàí Êàíóíè íàõîäèëñÿ â Áàÿ-

çèäå, âåëèêîìó âåçèðþ Àõìåä ïàøå îò èðàíñêîé ñòîðîíû áûëî

ïåðåäàíî ïèñüìî - îòâåò íà ðàíåå ïîñëàííîå Ñóëåéìàíîì èç

Êàðñà ïèñüìî øàõó Òàõìàñïó, ïîëíîå óãðîç è îñêîðáëåíèé.

Îòâåòíîå ïèñüìî èç Èðàíà ñîäåðæàëî òàêæå óãðîçû, íî

ïðè ýòîì îòìå÷àëîñü, ÷òî ëó÷øå çàêëþ÷èòü ìèð. Â ïèñüìå ÿñ-

íî áûëî âûðàæåíî ñòðåìëåíèå ê ìèðó: “Åñëè íàø øàõ ïîéäåò íà

âàøó ñòðàíó, âû óâèäèòå, ÷òî ñ âàìè ñëó÷èòüñÿ, ìû áóäåì áåñ-

ïîùàäíû â ìåñòè. Âû íå óìååòå âåñòè ðóêîïàøíûé áîé, âû ìî-

. J. Hammer, Historie de l’Empire Ottoman, Paris, 1845, p. 64; Remzi Kılıç,

XVI-XVII Yüzyıllarda Osmanlı-İran Siyasî Antlaşmaları, İstanbul, 2002, s. 65

.. Peçevî Tarihi, Hazırlayan Baykal B. S, c. I, Ankara, 1999,s. 303-35; F.

Kırzıoğlu, Osmanlıların Kafkas Ellerini Fethi, Ankara, 1976, s. 229-30; Remzi

Kılıç, XVI-XVII Yüzyıllarda Osmanlı-İran Siyasî Antlaşmaları, İstanbul, 2002,

s.66-67

æåòå òîëüêî ïðåäàòåëüñêè ïàëèòü èç ïóøåê è ðóæåé; ýòî æå

çàñëóãà îãíÿ, à íå âàøà. Åñëè âû äàæå äåñÿòü ðàç ïðèäåòå â

ñòðàíó ïåðñîâ, âû íå äîæäåòåñü ñðàæåíèÿ íà ïîëå áðàíè, øàõ

Èñìàèë ïîñòóïèë íå ïðåäóñìîòðèòåëüíî. Ñðàæåíèå ñ îãíåì èç

ïóøåê è ðóæåé – íåîïðàâäàííàÿ íàèâíîñòü, ïîäîáíûå äåéñòâèÿ

íàíîñÿò óùåðá îáåèì ñòîðîíàì. Ñëåäóåò óñòàíîâèòü ìèð è

ïîêîí÷èòü ñ ýòèì ïîëîæåíèåì. Òîëüêî ìèð ïðèíîñèò äîáðî è

áëàãîïîëó÷èå

.”

Ôàêòè÷åñêè ýòî ïèñüìî ÿâèëîñü ïîâîäîì äëÿ íà÷àëà ìèðíûõ

ïåðåãîâîðîâ ìåæäó Òóðöèåé è Èðàíîì.

Â ñâîåì îòâåòå Àõìåä ïàøà ïèñàë, ÷òî óñòàíîâëåíèå ìèðà

ìåæäó îáîèìè ãîñóäàðñòâàìè, ïðèíåñëî áû áëàãîïîëó÷èå âñåìó

ìóñóëüìàíñêîìó ìèðó, ïðîäîëæåíèå æå âîéíû ñïîñîáñòâîâàëî

áû åãî ðàñïàäó.

Â ïèñüìå Àõìåäà ïàøè òàêæå áûëî ñêàçàíî: “Âàøå ïèñüìî

ïîëó÷èëè… Òåïåðü ïàäèøàõè èç äâóõ ïóòåé äîëæíû âûáðàòü

îäèí è ñëåäîâàòü åìó – âîéíà èëè ìèð. Îíè äîëæíû äåéñòâî-

âàòü â èíòåðåñàõ ñâîåãî íàðîäà è íåñîìíåííî ìèð ïðèíåñåò

äîáðî. Íàøà ñòðàíà íè ê êîìó íå ïèòàåò íåíàâèñòè, ÿñíî

âñåì, ÷òî ìû ñòðåìèìñÿ ê ìèðó è ñîãëàñèþ; â ýòîì îòíîøåíèè

ìû íèêîãäà íå èçìåíèì ýòîìó êóðñó… áåñêîíå÷íûå íàðóøåíèÿ

ñëîâ èñõîäÿò îò âàñ.” Ðàíåå, â ïèñüìå áûëî ñêàçàíî: “Ïðèíÿòî

ðåøåíèå – íàäëåæèò íàïàñòü íà Èðàí, äåéñòâèÿ êîòîðîãî íè-

÷åì íå îïðàâäàíû. Ñëåäóåò âàì çàáëàãîâðåìåííî ïîäãîòî-

âèòüñÿ, òàê êàê âåëèêèé ïàäèøàõ òâåðäî ðåøèë, â ýòîò ðàç

ïîëíîñòüþ óíè÷òîæèòü Àðäåáèëü. Â òå÷åíèå íåñêîëüêèõ ìå-

ñÿöåâ íàøè âîéíû ãðàáÿò êðàÿ Àçåðáàéäæàíà, îäíàêî îíè íå

íàïàëè äàæå íà íàø ñëåä… âû ïðÿ÷èòåñü â ãîðàõ. Åñëè âû øàõ,

òî äîëæíû ïðåäïðèíÿòü îòâåòíûå äåéñòâèÿ çà óùåìëåíèå

âàøåãî íàñåëåíèÿ è ïðè íàïàäåíèè íà âàøó ñòðàíó äîëæíû ñ

íàìè ìóæåñòâåííî ñðàçèòüñÿ, à åñëè âû íå èìååòå íà ýòî

, Peçevî Tarihi, Hazırlayan B. S.Baykal, c. I, Ankara, 1999, s.305; J.

Hammer, Historie de l’Empire Ottoman, Paris, 1845, p. 65-66; Remzi Kılıç,

XVI-XVII Yüzyıllarda Osmanlı-İran Siyasî Antlaşmaları, İstanbul, 2002, s.68

ñèë, äîëæíû ïðèçíàòü ñåáÿ ïîáåæäåííûìè. Åñëè æå ïðè÷èíîé

âàøåãî áåãñòâà ÿâëÿþòñÿ ïóøêè è ðóæüÿ, ìû èõ îñòàâèì è

èìåíåì íàøåãî ïàäèøàõè ñîîáùàåì âàì, ìû ãîòîâû ñðàçèòüñÿ

ñ âàìè ìå÷àìè è ùèòàìè. Åñëè äàæå óêðîåòåñü ïîä çåìëåé, ñ

öåëüþ âàøåãî îáíàðóæåíèÿ, ìû ïðèíÿëè ðåøåíèå ïðîâåñòè çè-

ìó îêîëî ãðàíèöû âàøåé ñòðàíû. Öåëü íàøåãî ïîõîäà

ñîñòîèò â ïîâòîðåíèè òîãî, ÷òî âû ñäåëàëè â ìèíóâøèõ ãî-

äàõ íà òåððèòîðèè Òóðöèè… Òåïåðü â ýòèõ ñòðàíàõ ðàçâè-

âàþòñÿ òóðåöêèå ôëàãè è åñëè âû âûéäèòå íà ïîëå áðàíè, ìû

áðîñèì ïóøêè è ðóæüÿ è ìå÷àìè ñðàçèìñÿ ñ âàìè. Â êîíöå ïèñü-

ìà âåëèêèé âåçèðü íàìåêàë, ÷òî â èíòåðåñàõ èðàíöåâ îñóäèòü

âîéíó è ïðèñëàòü ïîñëà, äëÿ çàêëþ÷åíèÿ ìèðíîãî äîãîâîðà. Â

ïðîòèâíîì ñëó÷àå, ïàäèøàõ âîçìîæíî âíîâü íàïðàâèò âîéñêà

ïðîòèâ Èðàíà

Ïèñüìî âåëèêîãî âåçèðÿ, ïîëíîå óãðîç, âîçûìåëî äåéñòâèå.

Â îñîáåííîñòè øàõ áûë îçàáî÷åí ðåøåíèåì ñóëòàíà äâèíóòü

âîéñêà â Àçåðáåéäæàí è Àðäåáèëü, øàõ Òàõàñï ñåðüåçíî ñòàë

äóìàòü î ìèðíîì ñîãëàøåíèè.

Âåçèðè øàõ Òàõìàñïà ïîñëàëè òàêæå ïèñüìî áåéëåðáåþ Ýð-

çóðóìà Àéñ ïàøå. Â îòâåòíîì ïèñüìå Àéñ ïàøà ñîîáùàë: è äà-

äèòå íàì, ïðèøåäøèì â âàøó ñòðàíó, íàäëåæàùèé îòâåò. “ Íà

ýòîò ðàç ïàäèøàõ íàìåðåí âîåâàòü è íå ñîáèðàåòñÿ ìåíÿòü

ñâîå ðåøåíèå; ýòî âûçâàíî ïîâåäåíèåì ïåðñîâ è èõ ïðåñòóïëå-

íèÿìè íà òóðåöêîé çåìëå. “ Äàëåå ñëåäîâàëî: “Åñëè âû äåéñò-

âóåòå ïî ïðèêàçó øàõà, è ïîíåñåòå îòâåòñòâåííîñòü çà âàøè

ïðåñòóïëåíèÿ â âàøåé ñòðàíå, òî è ñðàæàéòåñü ñ íàìè êàê

âîèíû. Åñëè âû íà ýòî íå ñïîñîáíû, äîâîëüñòâóéòåñü ïîìèëî-

âàíèåì; åñëè ïðè÷èíà âàøåãî ñòðàõà â ïóøêàõ è ðóæüÿõ, òî ìû

îòêàæåìñÿ îò íèõ è ñðàçèìñÿ ñ âàìè ìå÷àìè è ùèòàìè, åñëè äà-

æå âû âëåçåòå â ìóðàâåéíèê, âñå ðàâíî ìû íàéäåì, åñëè æå âû

Peçevî Tarihi, Hazırlayan B. S. Baykal, c. I, Ankara, 1999, s. 305-307; F.

Kırzıoğlu, Osmanlıların Kafkas Ellerini Fethi, Ankara, 1976, s.239; Remzi

Kılıç, XVI-XVII Yüzyıllarda Osmanlı-İran Siyasî Antlaşmaları, İstanbul, 2002,

s. 68

âûñòóïèòå, ìû îñòàâèì â ñòîðîíå ïóøêè è ðóæüÿ è ñðàçèìñÿ ñ

âàìè ìå÷àìè

Çàòåì åùå îäíî ïèñüìî áûëî ïîñëàíî Àÿñ ïàøå.

Ïðàâèòåëü Ýðçóðóìà Àÿñ ïàøà ïîñëàë ïåðñàì ñëåäóþùåå

îòâåòíîå ïèñüìî: ìû ïðèìåì âñå ìåðû äëÿ âçÿòèÿ Àðäåáèëÿ è

Òàâðèçà, íàøå æåëàíèå íåïîêîëåáèìî. Ñêîëüêî ðàç âû ñïàñàëèñü

áåãñòâîì îò ñóëòàíà, à çàòåì ãîâîðèòå î âàøåì ãåðîéñòâå è

ìóæåñòâå. Çíàéòå, ÷òî ãîðîäà Òàâðèç è Àðäåáèëü íàõîäÿòñÿ â

çàïàäíå, âûáðàòüñÿ íèêòî íå ñìîæåò. Ñ ïîìîùüþ ãîñïîäà áîãà

ïàäèøàõ ïîæåëàë ïåðåçèìîâàòü âîçëå ãðàíèöû. Íàñòóïèò âåñ-

íà è Àðäåáèëü è Òàâðèç îêàæóòñÿ â äðóãîì ïîëîæåíèè. Åñëè âû

áóäåòå ïðîñèòü íàñ î çàêëþ÷åíèè ìèðà, ïàäèøàõ äàñò ñîãëà-

ñèå è íå îòêàæåò âàì”.

Ïåðåïèñêà âåçèðåé, íà÷àâøàÿñÿ â Áàÿçèäå, ïîëîæèâøàÿ íà-

÷àëî ìèðíîìó ñîãëàøåíèþ ìåæäó Òóðöèåé è Èðàíîì, ïðîäîëæà-

ëàñü è ïîçäíåå. Ýòà ïåðåïèñêà ñïîñîáñòâîâàëà çàêëþ÷åíèþ

ìèðíîãî äîãîâîðà.

9 àâãóñòà Ñóëåéìàí Êàíóíè ïîêèíóë Áàÿçèä è ìèíóÿ Àëàø-

êèðä, ×îáàí-êîïðóñó, Õàñàíêàëå, 3 ñåíòÿáðÿ ïðèáûë â Ýðçóðóì è

îñòàíîâèëñÿ ïîáëèçîñòè â ìåñòå÷êå Ñàçëûê.

Ìåæäó òåì, êîãäà Ñóëåéìàí íàïðàâëÿëñÿ â Ýðçóðóì, øàõ Òà-

õìàñï îòïðàâèë â Áàñèàí âîéñêî, êîòîðîå ðàçîðèëî ãîðîä äî

ïðèáûòèÿ òóäà ñóëòàíà. Ïåðñû ó÷èíèëè ðàçáîé òàêæå â Òàî è

çàõâàòèëè áîãàòóþ äîáû÷ó. Çàòåì âîéñêà øàõà íàïðàâèëèñü ê

Îëòèñè. Çäåñü ïåðñàì ïûòàëñÿ îêàçàòü ñîïðîòèâëåíèå ìåñò-

íûé îñìàíñêèé âîåíà÷àëüíèê Ñèíàí-áåé, íî áûë ðàçáèò, âçÿò â

ïëåí è ïîñëàí â ñòàâêó Òàõìàñïà.

Â ñâîåì “Òåçêåðå” Òàõìàñï ýòî ñîáûòèå îïèñûâàåò òàê:

“…çàòåì ÿ ïîñëàë âîéñêî, äàáû ïðèâåëè Ñèíàí-áåÿ, êîòîðûé

áûë áëîêèðîâàí â Êóðòñêîé êðåïîñòè, åãî ÿ îòïðàâèë âìåñòå ñ

Øàõ-Êóëè-àãîé, ñíàáäèâ ïèñüìîì ê âåëèêîìó ïîâåëèòåëþ, â êî-

Peçevî Tarihi, Hazırlayan B. S. Baykal, c. I, Ankara, 1999,s. 309-311; F.

Kırzıoğlu, Osmanlıların Kafkas Ellerini Fethi, Ankara, 1976,s. 230; Remzi

Kılıç, XVI-XVII Yüzyıllarda Osmanlı-İran Siyasî Antlaşmaları, İstanbul, 2002,

s. 69

òîðîì ïðîñèë çàêëþ÷åíèÿ ìèðà. ß ïèñàë, ÷òî õîòÿ âåëèêèé ïî-

âåëèòåëü â îòíîøåíèè ìåíÿ ñîâåðøèë çëî, îäíàêî ìû ïëàòèì çà

çëî äîáðîì è ïðåäëàãàåì ìèð… Ïîñëå òîãî êàê áûëè îòïðàâëå-

íû ïîñëàííèêè, ìû ñàìè äâèíóëè âîéñêà íà Ãþðäæèñòàí Ëóàðñà-

áà

…”

Âîåííûå äåéñòâèÿ øàõà ëèøíèé ðàç ñâèäåòåëüñòâîâàëè î

òîì, ÷òî øàõ â áîðüáå ñ Ïîðòîé èñêëþ÷èòåëüíîå çíà÷åíèå

ïðèäàâàë Êàðòëè è âñåìè ñðåäñòâàìè ïûòàëñÿ óñèëèòü ñâîå

âëèÿíèå â ýòèõ çåìëÿõ ïåðåä íà÷àëîì ïåðåãîâîðîâ ñ ñóëòàíîì.

Øàõó áûëî ÿñíî, ÷òî â ïðîöåññå ìèðíûõ ïåðåãîâîðîâ “âîïðîñ î

Ãþðäæèñòàíå” äîëæåí ñòàòü îäíèì èç âàæíåéøèõ è åãî ðåøå-

íèå áóäåò ñïîñîáñòâîâàòü èõ óñïåøíîìó çàâåðøåíèþ.

6 ñåíòÿáðÿ Ñóëåéìàíó Êàíóíè ñîîáùèëè î ïîõîäå øàõà â

Ãðóçèþ. Ñóëåéìàí ñðî÷íî íàïðàâèë íàâñòðå÷ó åìó ìíîãî÷èñëåí-

íîå âîéñêî, â ñîñòàâå êîòîðîãî áûëè 4 òûñÿ÷ ÿíû÷àð, âîéñêà

áåéëåðáååâ Ðóìåëèè, Àíàòîëèè è Êàðàìàíà. Ãëàâíîêîìàíäóþ-

ùèì áûë íàçíà÷åí âåëèêèé âåçèðü Êàðà Àõìàä ïàøà. 9 ñåíòÿáðÿ

îñìàíñêèå ÷àñòè ïîäîøëè ê Îëòèñè, íî Àõìåä ïàøà ïîëó÷èë èç-

âåñòèå, ÷òî ïåðñû ðåøèëè óêëîíèòüñÿ îò ñðàæåíèÿ. Ïîýòîìó

21 ñåíòÿáðÿ âîéñêî âåëèêîãî âåçèðÿ âåðíóëîñü â Ýðçóðóì è ñëè-

ëîñü ñ àðìèåé ñóëòàíà

Âåëèêèé âåçèðü Àõìåä ïàøà íàïðàâèë ïèñüìà ïîãðàíè÷íûì

êèçèëáàøñêèì ýìèðàì ñ ïðîñüáîé ñîäåéñòâîâàòü îñâîáîæäåíèþ

èç ïëåíà Ñèíàí áåÿ ê íà÷àëó ìèðíûõ ïåðåãîâîðîâ. Ñèíàí áåé áûë

îñâîáîæäåí, è âìåñòå ñ íèì áûë îòïðàâëåí ïðåäñòàâèòåëü øàõà

Êàäæàðëó Êîð÷è áàøè Øàõ-Êóëó àãà. 26 ñåíòÿáðÿ îí ÿâèëñÿ â Ýð-

çóðóì ê Ñóëåéìàíó Êàíóíè ñ ïðåäëîæåíèåì î çàêëþ÷åíèè ìèðà

A Chronicle of the Carmelites in Persia, London, 1939, p. 40

Peçevî Tarihi (Hazırlayan B. S. Baykal), c. I, Ankara, 1999, s. 312; F.

Kırzıoğlu, Osmanlıların Kafkas Ellerini Fethi, Ankara, 1976, s. 233-234

Áåñåäà øàõà Òàõìàñïà ñ òóðåöêèìè ïîñëàìè. Ïåðñèäñêèé òåêñò ñ

ãðóçèíñêèì ïåðåâîäîì, êîììåíòàðèÿìè è ïðåäèñëîâèåì èçäàë Ê. Ã.

Òàáàòàäçå, Òáèëèñè, 1976, ñò. 53; Peçevî Tarihi, Hazırlayan B. S. Baykal,

c. I, Ankara, 1999, s. 312; Remzi Kılıç, XVI-XVII Yüzyıllarda Osmanlı-İran

Siyasî Antlaşmaları, İstanbul, 2002, s. 70

Îñâîáîäèâ èç ïëåíà Ñèíàí áåÿ îñìàíñêîãî ñàíîâíèêà, øàõ

ýòèì ïûòàëñÿ ñêëîíèòü ñóëòàíà ê ìèðó. Øàõ-Êóëó àãà áûë ïðè-

íÿò Ñóëåéìàíîì, ïîñîë Èðàíà, âîéäÿ â çàë ñóëòàíà, ïîöåëîâàë

ðóêó ñóëòàíà Êàíóíè è ïåðåäàë åìó ïîñëàíèå øàõà Òàõìàñïà

Èäåÿ âðåìåííîãî ìèðíîãî äîãîâîðà ìåæäó Òóðöèåé è Èðàíîì

áûëà îäîáðåíà è Ñóëåéìàí ïîñëàë øàõó ïèñüìî â êîòîðîì áûëî

ñêàçàíî: “Äî òåõ ïîð, ïîêà ñî ñòîðîíû ñåôåâèäîâ íå áóäóò ñî-

âåðøåíû áåñïîðÿäêè è âîëíåíèÿ è ñìóòà, òóðåöêîå ïîáåäîíîñ-

íîå âîéñêî íå íàðóøèò óñëîâèé ïåðåìèðèÿ è íå âòîðãíåòñÿ â

èõ âëàäåíèÿ”

Èíòåðåñíûå ñâåäåíèÿ î õîäå ïåðåãîâîðîâ ñîäåðæàòñÿ â åâ-

ðîïåéñêèõ èñòî÷íèêàõ, â ÷àñòíîñòè â àðõèâå êàðìåëèòîâ. Â

íèõ îòìå÷àåòñÿ, ÷òî ïîñëàííèê øàõà, ÷åëîâåê ïðåêëîííûõ ëåò,

óáåæäàë ñóëòàíà, ÷òî åìó, êàê ìóñóëüìàíèíó, íå ñëåäóåò ïðè-

÷èíÿòü çëî äðóãèì ìóñóëüìàíàì, òàê êàê ýòî ïðîòèâîðå÷èò

äîãìàòàì èñëàìà. Îí ãîâîðèë îá ýòîì òàê êðàñî÷íî è îáðàçíî,

÷òî ó ñóëòàíà, êîòîðûé â ñîâåðøåíñòâå âëàäåë ïåðñèäñêèì,

íàâåðíóëèñü íà ãëàçà ñëåçû. Â êîíöå ñâîåé ðå÷è ïîñëàííèê óìî-

ëÿë ñóëòàíà çàêëþ÷èòü ìèð ñ Òàõìàñïîì. Ýòà ìîëüáà áûëà òà-

êîé ãîðÿ÷åé, ÷òî Ñóëåéìàí âíÿë åé. Ñòàðèê ïîñëàííèê ñîîáùèë

ñóëòàíó, ÷òî äî îòúåçäà â Ýðçóðóì îí ïîáûâàë ó Òàõìàñïà.

Øàõ èçúÿâèë æåëàíèå çàêëþ÷èòü ìèð ïðè óñëîâèè, ÷òî åãî àâ-

òîðèòåò íå áóäåò óùåìëåí. Â ñâîþ î÷åðåäü, ñóëòàí äëÿ ñîõ-

ðàíåíèÿ ïðåñòèæà Îñìàíñêîé äåðæàâû, íàñòàèâàë íà íåêîòî-

ðûõ ïóíêòàõ, êîòîðûå óìàëÿëè àâòîðèòåò ïðîòèâíîé ñòîðî-

íû. Íàêîíåö, ïðèøëè ê ñîãëàøåíèþ, ÷òî ìèðíûé äîãîâîðáóäåò

çàêëþ÷åí ñ òåì óñëîâèåì, ÷òî êàæäûé ìîíàðõ îñòàíåòñÿ â ïðå-

äåëàõ òåõ âëàäåíèé, êîòîðûå ïðèíàäëåæàëè åìó äî íà÷àëà ïî-

Peçevî Tarihi…, s. 315; A. Ekbar Diyanet, İlk Osmanlı-İran Antlaşması

(1555 Amasya Musalahası), İstanbul, 1977, s.5; J. Hammer, Historie de

l’Empire Ottoman, Paris, 1845, p.68-69; Remzi Kılıç, XVI-XVII Yüzyıllarda

..,s. 70

F. Kırzıoğlu, Osmanlıların Kafkas Ellerini Fethi, Ankara, 1976,s. 239;

Remzi Kılıç, XVI-XVII Yüzyıllarda ..,s. 70

õîäà, ïðè÷åì ñòðàíà, ñâÿçàííàÿ äîãîâîðîì ñ îäíîé èç äåðæàâ è

âûïëà÷èâàþùàÿ åé äàíü, íå áóäåò ïîêîðåíà äðóãîé

27 ñåíòÿáðÿ â Ýðçóðóìå (Ñàçëèêå) ìåæäó Òóðöèåé è Èðàíîì

áûëî äîñòèãíóòî ïåðåìèðèå, è ïðåêðàòèëàñü âîéíà, êîòîðàÿ ñ

ïåðåðûâàìè äëèëàñü 40 ëåò

Ïåðåìèðèå ïðåäóñìàòðèâàëî òåððèòîðèàëüíûé ðàçäåë:

òàê, íàïðèìåð, ñ 1534 ã. òåðèòîðèè, êîòîðûå çàõâàòèëè òóð-

êè ó ïåðñèÿí - Áàñðà, Áàãäàä, Øàõðèçóë, Âàí, Áèäëèñ, Ýðçóðóì,

Êàðñ è Ñààòàáàãî - íûíå ñòàëè âëàäåíèÿìè Òóðöèè è ïîýòîìó

íåïðèêîñíîâåííû.

Ñîãëàñíî ïåðåìèðèþ, Òóðöèÿ è Èðàí ðàçäåëèëè Ãðóçèþ íà

ñôåðû âëèÿíèÿ: Ìåñõåòè, Êàðòëè è Êàõåòè îòîøëè ê Èðàíó, à

Èìåðåòè, Ìåãðåëèÿ è Ãóðèÿ, âïëîòü äî ãðàíèö Òðàïèçîíà – ê

Òóðöèè

Åñëè øàõ íàðóøèò óñëîâèÿ ïåðåìèðèÿ, òî ñóëòàí íà÷íåò

ïîõîä íà Âîñòîê è ðàçîðèò Òàâðèç è Àðäåáèëü

Òàêèì îáðàçîì, â ïðîöåññå ìèðíûõ ïåðåãîâîðîâ ìåæäó Òóð-

öèåé è Èðàíîì áûëî äîñòèãíóòî ñîãëàøåíèå ïî ãëàâíûì ñïîð-

íûì òåððèòîðèàëüíûì âîïðîñàì, è òåì ñàìèì áûëè ñîçäàíû

áëàãîïðèÿòíûå óñëîâèÿ äëÿ ïîäïèñàíèÿ îêîí÷àòåëüíîãî ìèðíî-

ãî äîãîâîðà.

Óñëîâèÿ Ýðçóðóìñêîãî ïåðåìèðèÿ áûëè óòâåðæäåíû Àìà-

ñèéñêèì ìèðíûì äîãîâîðîì 1555 ã.

28 ñåíòÿáðÿ Ñóëåéìàí ïîêèíóë Ýðçóðóì è 30 îêòÿáðÿ ïðè-

áûë â Àìàñèþ.

A Chronicle of the Carmelites in Persia, London, 1939, p. 40

F. Kırzıoğlu, Osmanlıların Kafkas Ellerini Fethi, Ankara, 1976, s. 240

Ñâåäåíèÿ Èñêàíäåðà Ìóíøè î Ãðóçèè, Ïåðñèäñêèé òåêñò ñ

ãðóçèíñêèì ïåðåâîäîì èçäàë Â. Ñ. Ïóòóðèäçå, Òá., 1969, ñò,20

F. Kırzıoğlu, Osmanlıların Kafkas Ellerini Fethi, Ankara, 1976, s. 240;

Remzi Kılıç, XVI-XVII Yüzyıllarda Osmanlı-İran Siyasî Antlaşmaları, İstanbul,

2002, s.71

ê²Ð²ÎÚ²Ü ÈàôêÆÜº

îð²äÆ¼àÜÆ î²ð²Ì²¶àîÆÜ úêØ²ÜÚ²Ü

Î²ÚêðàôÂÚ²Ü ì²ðâ²Î²Ü ´²Ä²ÜàôØÜºðàôØ

îñ³åÇ½áÝÇ ·³í³éÇ (ë³Ýç³ÏÇ) Ï³½Ù³íáñáõÙÁ

úëÙ³ÝÛ³Ý Ï³ÛëñáõÃÛáõÝÝ Çñ ·³Õ³÷³ñ³µ³ÝáõÃÛ³Ùµ, Ý»ñùÇÝ

»ñÏÇñ ¿ñ, áñÝ Ç ëÏ½µ³Ý» ¹³ñÓ³í ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³ÝÁ Ñ³ÏáïÝÛ³

ÙÇ ³ßË³ñÑ

£ 16-ñ¹ ¹³ñÇ ëÏ½µÇÝ ëáõÉÃ³Ý ê»ÉÇÙ ²é³çÇÝÁ º·Çå-

ïáëÁ ·ñ³í»Éáõó Ñ»ïá Ûáõñ³óñ»ó Ë³ÉÇýÇ ïÇïÕáëÁ, Î. äáÉÇëÁ

Ñ³Ûï³ñ³ñ»ó Ë³ÉÇýÇ Ýëï³í³Ûñª ¹ñ³Ýáí ÇëÏ Ù»Í³óÝ»Éáí Ï³Ûë-

ñáõÃÛ³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝÝ ÇëÉ³Ù³Ï³Ý ³ßË³ñÑÇ íñ³£ ²ÛÝáõÑ»ï¨

Ýñ³Ý Ñ³çáñ¹áÕ ëáõÉÃ³ÝÝ»ñÁ ¨ë Ñ³Ù³ñíáõÙ ¿ÇÝ µáÉáñ Ù³ÑÙ»¹³-

Ï³ÝÝ»ñÇ ÏñáÝ³å»ï

16-17-ñ¹ ¹³ñ»ñáõÙ úëÙ³ÝÛ³Ý ÑëÏ³Û³Í³í³É ï»ñáõÃÛ³Ý Ù»ç

Ñå³ï³Ï µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÁ Ï³½ÙáõÙ ¿ÇÝ ùñÇëïáÝ-

Û³Ý»ñÁ£ ¼³íÃí³Í ï³ñ³ÍùÝ»ñáõÙ ÅáÕáíñ¹³·ñ³Ï³Ý å³ïÏ»ñÁ

í»ñ³Ó¨»Éáõ Ýå³ï³Ïáí ûëÙ³ÝÛ³Ý ÇßË³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ùß³Ï»É ¿ÇÝ

ñÇ µáõÝ Ýå³ï³ÏÁ Ï³ÛëñáõÃÛ³ÝÝ ûëÙ³Ý³-ÙáõëáõÉÙ³Ý³Ï³Ý

µÝáõÛÃ Ñ³Õáñ¹»ÉÝ ¿ñ, ³ÛÉ Ï»ñå ³ë³Íª Ýáñ ·ñ³íí³Í ï³ñ³ÍùÝ»-

ñÇ Ù³ÑÙ»¹³Ï³Ý³óáõÙÁ£ ²Û¹ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç µ³Õ³¹ñÇãÝ»ñÇó ¿ñ

í³ñã³Ï³Ý µ³Å³ÝáõÙÝ»ñÇ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ£

úëÙ³ÝÛ³Ý Ï³ÛëñáõÃÛ³Ý í³ñã³Ï³Ý µ³Å³ÝáõÙÝ»ñÇ ³Ù»Ý³ÑÇÝ

óáõó³ÏÝ»ñÁ Ñ³Ù³ñíáõÙ »Ý XVI ¹³ñÇ í»ñçÇÝ ¨ XVII ¹³ñÇ ëÏ½µÝ»-

ñÇÝ Ï³½Ùí³Í ²ÛÝÇ ²ÉÇ ¾ý»Ý¹ÇÇ §úñ»ÝùÝ»ñÇ ·ñùáõÛÏÝ»ñÁ¦, á-

Áðîäåë Ô., Âðåìÿ ìèðà, ìàòåðèàëüíàÿ öèâèëèçàöèÿ, ýêîíîìèêà è

êàïèòàëèçì, XV-XVIII ââ., ò. 3, Ìîñêâà, “Ïðîãðåññ”, 1992, ñ.480-486.

Uzunçarşılı İ. H., Osmanlı Tarihi, İstanbul’un Fethinden Kanuni Sultan

Süleyman’ın Ölümüne Kadar, II Cilt, Türk Tarih Kurumu Basımevi-Ankara,

1998, s. 292, 306.

ñáÝù ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù Ññ³ï³ñÏ»É ¿ Ø. ´»ÉÇÝÁ

£ 1960Ã. ³ñ¨»É³-

·»ï ². ê³ýñ³ëïÛ³ÝÁ, Ñ³Ù»Ù³ï³Ï³Ý ùÝÝáõÃÛ³Ý »ÝÃ³ñÏ»Éáí

ûëÙ³ÝÛ³Ý

¹»ýÃ»ñÑ³Ý»Ç

å»ïÇ` ²ÛÝÇ ²ÉÇ ¾ý»Ý¹ÇÇ §úñ»ÝùÝ»ñÇ

·ñùáõÛÏÝ»ñÝ¦ áõ ü»ñÇ¹áõÝ ´»ÛÇ §êáõÉÃ³Ý³Ï³Ý ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ¦,

Ý»ñÏ³Û³óñ»É ¿ XVII ¹³ñáõÙ Ï³ÛëñáõÃÛ³Ý í³ñã³Ï³Ý µ³Å³ÝáõÙ-

Ý»ñÁ

£ Ð. ²Ý³ëÛ³ÝÝ Çñ §XVII ¹³ñÇ ³½³ï³·ñ³Ï³Ý ß³ñÅáõÙÝ»ñÝ

²ñ¨ÙïÛ³Ý Ð³Û³ëï³ÝáõÙ¦ Ù»Ý³·ñáõÃÛ³Ý Ù»ç ÑÇÙù ÁÝ¹áõÝ»Éáí

XVII ¹³ñÇ ýñ³ÝëÇ³óÇ Ñ»ÕÇÝ³Ï ö. è³ÛÏáïÇ áõëáõÙÝ³ëÇñáõÃÛáõ-

ÝÁª ³ÛÉ ³ÕµÛáõñÝ»ñÇ Ñ³Ù³¹ñáõÃÛ³Ùµ, ³Ý¹ñ³¹³ñÓ»É ¿ ÝáõÛÝ ¹³ñÇ

»ñÏñáñ¹ Ï»ëÇÝ úëÙ³ÝÛ³Ý Ï³ÛëñáõÃÛ³Ý Ï³½ÙáõÙ ²ñ¨ÙïÛ³Ý Ð³-

Û³ëï³ÝÇ ·³í³éÝ»ñÇ í³ñã³Ï³Ý íÇ×³ÏÇÝ

£ ì³ñã³Ï³Ý µ³Å³-

ÝáõÙÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ ³ñÅ»ù³íáñ ³ÕµÛáõñ ¿ Ý³¨ éáõë ³ñ¨»É³·»ï ².

îí»ñÇïÇÝáí³ÛÇ Ññ³ï³ñ³Ï³Í ¨ Í³ÝáÃ³·ñ³Í XVII ¹³ñÇ Ãáõñù

Ñ»ÕÇÝ³Ï øáãÇ ´»ÛÇ

»ñÏÁ£ ²ñ¨ÙïÛ³Ý Ð³Û³ëï³ÝÇ Ù³ëÇÝ ËÇëï

Ï³ñ¨áñ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý å³ñáõÝ³ÏáõÙ XVII ¹³ñÇ ÙÛáõë áõÕ»-

·Çñ-å³ïÙ³·ÇñÝ»ñÇª øÛ³ÃÇµ â»É»µÇÇ

¨ ¾íÉÇÛ³ â»É»µÇÇ

³ßË³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ£

Belin M., Journal Asiatique sixieme serie, t. XV, 1870, p. 254-288.

ê³ýñ³ëïÛ³Ý ²., úëÙ³ÝÛ³Ý Ï³ÛëñáõÃÛ³Ý í³ñã³Ï³Ý µ³Å³ÝáõÙÁ XVII

¹³ñáõÙ (å³ïÙ³Ï³Ý ³ÏÝ³ñÏ), ²ñ¨»É³·Çï³Ï³Ý ÅáÕáí³Íáõ, Ñ. 1,

ºñ¨³Ý, Ðêêè ¶² Ññ³ï., 1960, ¿ç 285-301£

²Ý³ëÛ³Ý Ð., XVII ¹³ñÇ ³½³ï³·ñ³Ï³Ý ß³ñÅáõÙÝ»ñÝ ²ñ¨ÙïÛ³Ý

Ð³Û³ëï³ÝáõÙ, Ðêêè ¶² Ññ³ï., ºñ¨³Ý, 1961, ¿ç 15-20£ Ricaut P.,

Histoire de l’ etat present de l’ Empire Ottoman trad. de l’anglois par Briot, II

ed., Paris, chez Sebastien Mabre. 1670, p. 542-544.

Òâåðèòèíîâà À. Ñ., Ó÷åíûå çàïèñêè Èíñòèòóòà Âîñòîêîâåäåíèÿ, ò.

VI, Ìîñêâà-Ëåíèíãðàä, 1953, ñ. 240-244.

øÛ³ÃÇµ â»É»µÇ, Âáõñù³Ï³Ý ³ÕµÛáõñÝ»ñÁ Ð³Û³ëï³ÝÇ, Ñ³Û»ñÇ ¨

²Ý¹ñÏáíÏ³ëÇ ÙÛáõë ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ Ù³ëÇÝ, Ã³ñ·Ù³ÝáõÃÛáõÝ Ãáõñù³Ï³Ý

µÝ³·ñ»ñÇó, Ý»ñ³Í³Ï³Ý ³ÏÝ³ñÏÝ»ñáí, Í³ÝáÃ³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñáí ¨ Ñ³-

í»Éí³Íáí, Ï³½Ù»óª ². ê³ýñ³ëïÛ³Ý, Ðêêè ¶² Ññ³ï.,Ñ. ´, ºñ¨³Ý, 1964 ¿ç

7-102£

¾íÉÇÛ³ â»É»µÇ, úï³ñ ³ÕµÛáõñÝ»ñÁ Ð³Û³ëï³ÝÇ ¨ Ñ³Û»ñÇ Ù³ëÇÝ, Ñ. 4,

Âáõñù³Ï³Ý ³ÕµÛáõñÝ»ñ, Ñ. ¶, Ã³ñ·Ù³ÝáõÃÛáõÝ µÝ³·ñÇó, ³é³ç³µ³Ý ¨

Í³ÝáÃ³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñ ². Ê. ê³ýñ³ëïÛ³ÝÇ, ÐêêÐ ¶² Ññ³ï., Ñ. ¶,

ºñ¨³Ý, 1967£

²ñ¨ÙïÛ³Ý Ð³Û³ëï³ÝáõÙ ûëÙ³ÝÛ³Ý ÇßË³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ í³ñ-

ã³Ï³Ý µ³Å³ÝáõÙÝ»ñÇ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÝ ³Ýñ³¹³ñÓ»É ¿ Ý³¨

º. ê³ñ·ëÛ³ÝÁ

Ð³ñóÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý áõëáõÙÝ³ëÇñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ñÅ»ù³íáñ ³Õµ-

Ûáõñ »Ý Ý³¨ ûëÙ³ÝÛ³Ý Â³ÑñÇñ ¹³íÃ³ñÝ»ñÁ (Tahrir defterleri)` §²ß-

Ë³ñÑ³·Çñ Ù³ïÛ³ÝÝ»ñÁ¦, áñáÝó ·ñ³ÝóáõÙÝ»ñÁ í»ñ³µ»ñáõÙ »Ý

Ï³ÛëñáõÃÛ³Ý ÅáÕáíñ¹³·ñáõÃÛ³ÝÁ, µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ï»Õ³ß³ñÅ»ñÇÝ,

ï»Õ³ÝáõÝÝ»ñÇÝ, Ñ³ñÏ³ÛÇÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ, ÇÝãå»ë ¨ í³ñã³-

Ï³Ý µ³Å³ÝáõÙÝ»ñÇÝ£ ¸³íÃ³ñÝ»ñ ¿ÇÝ ÏáãíáõÙ úëÙ³ÝÛ³Ý Ï³ÛëñáõÃ-

Û³Ý ¨ Ýñ³ÝÇó ³é³ç ë»ÉçáõÏÛ³Ý ïÇñ³å»ïáõÃÛ³Ý ï³Ï ·ïÝíáÕ

»ñÏñÝ»ñáõÙ Ñ³ÛïÝÇ ·ñ³ÝóÙ³Ý Ù³ïÛ³ÝÝ»ñÁ, áñáÝù Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý

ÇßË³ÝáõÃÛ³Ý Ññ³Ù³Ýáí ¨ ÑëÏáÕáõÃÛ³Ùµ å³ñµ»ñ³µ³ñ Ï³½ÙíáõÙ

¿ÇÝ Ñ³ïáõÏ Ñ³ßí³éÙ³Ý ÙÇçáóáí£ ²ßË³ñÑ³·Çñ Ù³ïÛ³ÝÝ»ñÝ

ëï»ÕÍíáõÙ ¿ÇÝ ³ÝÙÇç³å»ë` Ýáñ ·ñ³íí³Í ï³ñ³ÍùÝ»ñáõÙ Ñ³ßí³-

éáõÙÝ»ñ Ï³ï³ñ»Éáõó Ñ»ïá£ Ð³ßí³éáõÙÁ µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ¨ ÑáÕÇ Ñ³-

ÙÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ·ñ³ÝóáõÙÝ ¿ñ£ ¸³íÃ³ñÝ»ñÁ Ï³½ÙíáõÙ ¿ÇÝ Áëï í³ñ-

ã³Ï³Ý ÙÇ³íáñÝ»ñÇ` ë³Ýç³ÏÝ»ñÇ, Ï³½³Ý»ñÇ ¨ Ý³ÑÇÛ»Ý»ñÇ

êáõÛÝ Ñá¹í³ÍáõÙ, XVI ¹³ñÇ §²ßË³ñÑ³·Çñ Ù³ïÛ³ÝÝ»ñÇ¦

³í»ÉÇ áõßª XIX ¹³ñáõÙ Ï³½Ùí³Í §î³ñ»·ñù»ñÇ¦ (Salname)

·ñ³ÝóáõÙÝ»ñÇ ¨ ½áõ·³Ñ»é ³ÕµÛáõñÝ»ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³, ùÝÝáõÃÛ³Ý

»Ýù »ÝÃ³ñÏáõÙ Ï³ÛëñáõÃÛ³Ý` îñ³åÇ½áÝÇ ë³Ýç³ÏáõÙ Çñ³Ï³-

Ý³óñ³Í í³ñã³Ï³Ý µ³Å³ÝáõÙÝ»ñÇ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ¨ Ï³-

é³í³ñÙ³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ ³é³í»É Ï³ñ¨áñ ·áñÍ³éáõÛÃÝ»ñÁ£

Ñàðêèñÿí Å. Ê., Ïîëèòèêà îñìàíñêîãî ïðàâèòåëüñòâà â Çàïàäíîé

Àðìåíèè, èçä-âî ÀÍ ÀÑÑÐ, Åðåâàí, 1972, ñ. 17-24.

úëÙ³ÝÛ³Ý ³ßË³ñÑ³·Çñ Ù³ïÛ³ÝÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ ï»°ë È. ê³Ñ³ÏÛ³Ý, ´³ñÓñ

Ð³ÛùÇ ´³ñµ»ñ¹, êå»ñ, ¸»ñç³Ý ·³í³éÝ»ñÇ ï»Õ³ÝáõÝÝ»ñÝ áõ ÅáÕáíñ¹³-

·ñáõÃÛáõÝÁ XVI ¹³ñÇ ûëÙ³ÝÛ³Ý ³ßË³ñÑ³·Çñ Ù³ïÛ³ÝÝ»ñáõÙ, ºñ¨³Ý, 2007£

Âáõñù ³ÕµÛáõñ³·»ïÝ»ñÇ É³ïÇÝ³ï³é ï³é³¹³ñÓáõÃÛ³Ùµ Ññ³å³-

ñ³Ï³Í ³Û¹ ÝÛáõÃ»ñÝ »Ýª Gökbilgin T., XVI. Yüzyıl Başlarında Trabzon Livası

ve Doğu Karadeniz Bölgesi, “Belleten”, Ankara, Cilt: XXVI, Sayı, 1024 Nisan,

1969. Bostan M. H., XV-XVI. Asırlarda Trabzon Sancağında Sosyal ve

İktisadî Hayat, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2002.

Trabzon Vilayeti Salnamesi (1869-1904), 1-22 cilt. Hazırlayan K. Emiroğlu,

Ankara, 1993-2009.