Сафрастян Р. Тюркологические и османистические исследования

Подождите немного. Документ загружается.

ä³É³ïáõÙ Çñ Ñ³í³Ý³Ï³Ý áõ »ñ¨³Ï³Û³Ï³Ý ÃßÝ³ÙÇÝ»ñÇó

³½³ïí»Éáõó Ñ»ïá ëáõÉÃ³ÝÁ Ñ³Ý·áõó³ÛÇÝ å³ßïáÝÝ»ñáõÙ Ýß³-

ïáÝÝ»ñÇó, Ù³ë³Ùµ í»ñ³óñ»ó

։ Ø»ÑÙ»¹ II-Ç Ý»Ý· áõ ¹³í³¹Çñ,

Í³Ûñ³Ñ»Õ ¹³Å³Ý Ë³éÝí³ÍùÁ µ³ó³éáõÙ ¿ñ ù³Õ³ù³Ï³Ý ÁÝ¹¹Ç-

ÙáõÃÛ³Ý ÝáõÛÝÇëÏ ãÝãÇÝ ·áÛáõÃÛáõÝÁ։ Üñ³ ÙÇ³ÛÝ ³ÝáõÝÁ ë³ñë³÷

¿ñ ³½¹áõÙ Çñ Ñå³ï³ÏÝ»ñÇ íñ³։

¸»é¨ë 1396 Ã. ´áëýáñÇ ³ëÇ³Ï³Ý ³÷ÇÝ ëáõÉÃ³Ý ´³Û³½Ç¹ I-Á

Ï³éáõó»É ¿ñ ²Ý³¹áÉáõÑÇë³ñ ³ÙñáóÁ։ Ø»ÑÙ»¹ II-Á 1452 Ã. Ù³ñïÇÝ

Ññ³Ù³Û»ó ´áëýáñÇ Ñ³Ï³é³Ï »íñáå³Ï³Ý ³÷ÇÝ, Ý»ÕáõóÇ ³Ù»-

Ý³Ý»Õ ï»ÕáõÙ, ²Ý³¹áÉáõÑÇë³ñÇ ¹»Ù-¹ÇÙ³ó Ï³éáõó»É èáõÙ»ÉÇÑÇ-

ë³ñ ³ÙñáóÁ։ ²Û¹ »ñÏáõ ³ÙñáóÝ»ñÇ ·áÛáõÃÛáõÝÁ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ

¿ñ ï³Éáõ Ãáõñù»ñÇÝ ó³ÝÏ³ó³Í å³ÑÇÝ Î. äáÉÇëÁ Ïïñ»É ê¨ ÍáíÇó

¨ ¹ñ³Ýáí ÇëÏ ¹³¹³ñ»óÝ»É Ù»ñÓë¨ÍáíÛ³Ý ßñç³ÝÝ»ñÇó Ñ³óÇ Ù³-

ï³Ï³ñ³ñáõÙÁ µÛáõ½³Ý¹³Ï³Ý Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÇÝ, ÑëÏáÕáõÃÛáõÝ ë³Ñ-

Ù³Ý»É Ý»ÕáõóÝ»ñÇ ÝÏ³ïÙ³Ùµ ¨ áõÅ»Õ Ñ»Ý³Ï»ï ëï»ÕÍ»É Î. äáÉëÇ

ßñç³å³ïÙ³Ý Ñ³Ù³ñ։ ²ÙñáóÇ ßÇÝ³ñ³ñáõÃÛ³Ý ÝÏ³ïÙ³Ùµ ÑëÏá-

ÕáõÃÛ³Ý ·áñÍÁ ëáõÉÃ³ÝÝ ³ÝÓ³Ùµ í»ñóñ»É ¿ñ Çñ íñ³։ ÀÝ¹³Ù»ÝÁ

ãáñë áõ Ï»ë ³Ùëí³ ÁÝÃ³óùáõÙ ³ÙñáóÁ Ï³éáõóí»ó։ Âáõñù»ñÝ ³ÛÝ

Ïáã»óÇÝ §µáÕ³½ ù»ë³Ý¦ (§ÏáÏáñ¹ ÏïñáÕ¦), ÇëÏ ÑáõÛÝ»ñÁ՝ èáõÙ»ÉÇ-

ÑÇë³ñ, áñÁ µ³é³óÇ Ýß³Ý³ÏáõÙ ¿ñ éáõÙ»ñÇ (ÑáõÛÝ»ñÇ) ÑáÕÇ íñ³

Ï³éáõóí³Í ³Ùñáó։ Üáñ ³ÙñáóáõÙ ëáõÉÃ³ÝÁ ï»Õ³Ï³Û»ó áõÅ»Õ ¨

É³í Ù³ñ½í³Í Ï³Û³½áñ, ï»Õ³¹ñ»ó Ëáßáñ ïñ³Ù³ã³÷Ç ÃÝ¹³ÝáÃ-

Ý»ñ ¨ Ññ³Ù³Û»ó Ù³ùë³ÛÇÝ ëïáõ·Ù³Ý »ÝÃ³ñÏ»É ´áëýáñÇ Ý»Õáõóáí

³ÝóÝáÕ µáÉáñ Ý³í»ñÁ։ ò³ÝÏ³ó³Í Ý³í ³ÙñáóÇ ¹ÇÙ³ó å»ïù ¿ Ç-

ç»óÝ»ñ ³é³·³ëïÝ»ñÝ áõ Ï³Ý· ³éÝ»ñ՝ Ý»ÕáõóÇó ³ÝóÝ»Éáõ í³ñÓÁ

í×³ñ»Éáõ ¨ Ñ»ï³·³ Ý³í³ñÏáõÃÛ³Ý ÃáõÛÉïíáõÃÛáõÝ ëï³Ý³Éáõ Ñ³-

Ù³ñ։ ²Û¹ Ññ³Ù³ÝÇÝ ã»ÝÃ³ñÏí»Éáõ ¹»åùáõÙ Ï³ñ·³¹ñí³Í ¿ñ Ññ»-

ï³Ý³ÛÇÝ Ïñ³Ïáí Ëáñï³Ï»É Ý³íÁ։ úñÇÝ³Ï, »ñµ í»Ý»ïÇÏÛ³Ý ÙÇ

Ëáßáñ µ»éÝ³Ý³í ãó³ÝÏ³ó³í »ÝÃ³ñÏí»É ëáõÉÃ³ÝÇ Ññ³Ù³ÝÇÝ,

î»°ë Inalçik H., Fatih Devri üzerinde tetikler ve vesikalar, Ankara, 1954.

³ÛÝ çñ³ëáõÛ½ ³ñí»ó, ÇëÏ ³ÝÓÝ³Ï³½ÙÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÁ Ù³Ñ³å³ïÅÇ

»ÝÃ³ñÏí»óÇÝ։ ²ÛëåÇëáí Ï³ï³ñí»É ¿ñ Î. äáÉÇëÁ ßñç³÷³ÏÙ³Ý

»ÝÃ³ñÏ»Éáõ í×é³Ï³Ý ù³ÛÉ

Î. äáÉëáõÙ èáõÙ»ÉÇÑÇë³ñ ³ÙñáóÇ ßÇÝ³ñ³ñáõÃÛ³Ý ÉáõñÝ ÁÝ-

¹áõÝí»ó Ù»Í ³ÝÑ³Ý·ëïáõÃÛ³Ùµ։ ²ÛÝï»Õ Ñëï³Ï ·Ý³Ñ³ï³Ï³Ý

ïí»óÇÝ Ý³¨ ¹ñ³ ÑÝ³ñ³íáñ Ñ»ï¨³ÝùÝ»ñÇ í»ñ³µ»ñÛ³É։ àõëïÇ

ÎáÝëï³Ý¹ÇÝ XI Ï³ÛëñÁ ëáõÉÃ³ÝÇ Ùáï áõÕ³ñÏ»ó ÙÇ ¹»ëå³ÝáõÃ-

ÛáõÝ, áñÇÝ Ññ³Ù³Ûí³Í ¿ñ µáÕáù Ý»ñÏ³Û³óÝ»É ³ÛÝ Ï³å³ÏóáõÃ-

Û³Ùµ, áñ Ãáõñù»ñÁ ³Ùñáó »Ý Ï³éáõóáõÙ µÛáõ½³Ý¹³Ï³Ý å»ïáõÃ-

Û³ÝÁ å³ïÏ³ÝáÕ ÑáÕ»ñÇ íñ³, ¹ñ³Ýáí ÇëÏ Ë³Ëï»Éáí ·áÛáõÃÛáõÝ

áõÝ»óáÕ å³ÛÙ³Ý³·ñ»ñÁ։ ÀÝ¹ áñáõÙ, ¹»ëå³ÝÝ»ñÇÝ Ñ³ÝÓÝ³ñ³ñ-

í³Í ¿ñ ÑÇß»óÝ»É ëáõÉÃ³ÝÇÝ, áñ »ñµ Å³Ù³Ý³ÏÇÝ ´áëýáñÇ ³ëÇ³-

Ï³Ý ³÷ÇÝ ´³Û³½Ç¹Á Ï³éáõó»ó ²Ý³¹áÉáõÑÇë³ñ ³ÙñáóÁ, Ý³

ÃáõÛÉïíáõÃÛáõÝ ¿ñ ËÝ¹ñ»É Î. äáÉëÇó։ ê³Ï³ÛÝ ëáõÉÃ³ÝÁ ÝáõÛÝÇëÏ

Ñ³ñÏ ãÑ³Ù³ñ»ó ÁÝ¹áõÝ»Éáõ ¹»ëå³ÝáõÃÛ³ÝÁ, ¹ñ³Ýáí ÇëÏ ß»ßï»-

Éáí Çñ ³ñÑ³Ù³ñÑ³ÝùÁ Ï³ÛëñÇ ¨ Ýñ³ ÇßË³ÝáõÃÛ³Ý ÝÏ³ïÙ³Ùµ։

ºñµ ³ÙñáóÇ ßÇÝ³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ Ñ³ë»É ¿ñ Çñ ³í³ñïÇÝ, Ï³ÛëñÁ

³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí Ï³ï³ñ»ó ¨ë Ù»Ï ù³ÛÉ ëáõÉÃ³ÝÇ Ñ»ï µ³ËáõÙÇó

Ëáõë³÷»Éáõ Ñ³Ù³ñ։ Ü³ Çñ ¹»ëå³ÝÝ»ñÇ ÙÇçáóáí å³Ñ³Ýç»ó »-

ñ³ßËÇùÝ»ñ ï³É, áñ ³ÙñáóÇ Ï³éáõóáõÙÁ ãÇ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ Î. äáÉ-

å³Ñ³Ýç»ó Çñ»Ý Ñ³ÝÓÝ»É Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÁ, áñå»ë Ñ³ïáõóáõÙ

Ï³ÛëñÇÝ ³é³ç³ñÏ»Éáí Øáñ»³Ý։ ê³Ï³ÛÝ ÎáÝëï³Ý¹ÇÝÁ Ïïñ³-

ï³é³ÏáõÃÛ³ÝÁ ·»ñ³¹³ëáõÙ ¿ å³ïí³íáñ Ù³ÑÁ ×³Ï³ï³Ù³ñ-

ïÇ ¹³ßïáõÙ։

²Û¹ å³ÑÇó ëÏë³Í Î. äáÉëáõÙ ³Ù»Ýáõñ»ù ÇßËáõÙ ¿ñ Ñ³Ù³ï³-

ñ³Í ë³ñë³÷Á։ §¸³ ù³Õ³ùÇ í»ñçÝ ¿, Ù»ñ ÅáÕáíñ¹Ç í»ñçÁ։ ¸³

Ü»éÇ ·³ÉáõëïÝ ¿¦,- áÕµáõÙ ¿ñ Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÇ µÝ³ÏãáõÃÛáõÝÁ

Ostrogorsky G., History of the Byzantine State, Oxford, 1955, p. 482-498.

Рансимен, С., Ýßí. ³ßË., էջ 9։

1452 Ã. ÓÙé³ÝÁ ëáõÉÃ³ÝÁ ·Çß»ñ-ó»ñ»Ï ½µ³Õí³Í ¿ñ Î. äáÉëÇ

å³ß³ñÙ³Ý Ý³Ë³å³ïñ³ëï³Ï³Ý ³ßË³ï³ÝùÝ»ñáí։ Ü³ Ó»é-

Ý³ÙáõË ¿ñ »Õ»É ëï»ÕÍ»Éáõ Ñ½áñ Ññ»ï³Ý³ÛÇÝ ½áñ³Ù³ë»ñ։ ²Û¹

·áñÍáõÙ Ýñ³Ý Ù»Í Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñ Ù³ïáõó»ó ÑáõÝ·³ñ³óÇ ÇÝÅ»-

Ý»ñ àõñµ³ÝáëÁ, áñÁ ÃÝ¹³ÝáÃÝ»ñ ÓáõÉ»Éáõ Ëáßáñ Ù³ëÝ³·»ï ¿ñ։

Üñ³ ßÝáñÑÇí ëáõÉÃ³Ý³Ï³Ý µ³Ý³ÏÝ ³å³Ñáíí»ó Ù»Í áõ ÷áùñ

ïñ³Ù³ã³÷Ç µ³½Ù³ÃÇí ÃÝ¹³ÝáÃÝ»ñáí։ Ø»ÑÙ»¹ II-Á ³ÝÓ³Ùµ

½ÝÝáõÙ ¿ñ ù³Õ³ùÇ ³ÙñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, Ï³ï³ñáõÙ ï»Õ³ÝùÇ áõëáõÙ-

Ý³ëÇñáõÃÛáõÝ, ³ÝùáõÝ ·Çß»ñÝ»ñ ¿ñ ³Ýó Ï³óÝáõÙ ù³Õ³ùÇ å³ßï-

å³Ý³Ï³Ý ³ÙñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·Í³·ñ»ñÁ áõëáõÙÝ³ëÇñ»Éáõ íñ³,

åÉ³Ý³íáñáõÙ ¿ñ Çñ ½áñù»ñÇ ï»Õ³Ï³ÛÙ³Ý í³Ûñ»ñÁ ¨ ³ÛÉÝ։

Æñ ÅáÕáíñ¹Ç ¨ µ³Ý³ÏÇ ïñ³Ù³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ßáß³÷»Éáõ

Ýå³ï³Ïáí ëáõÉÃ³ÝÁ ëáíáñáõÃÛáõÝ áõÝ»ñ Ñ³ë³ñ³Ï ½ÇÝíáñÇ

½·»ëïÝ»ñáí, »ñÏáõ-»ñ»ù ÃÇÏÝ³å³ÑÝ»ñÇ áõÕ»ÏóáõÃÛ³Ùµ, ßñç»É

²¹ñÇ³ÝáåáÉëÇ ÷áÕáóÝ»ñáõÙ ¨ Ñ³ñóáõ÷áñÓ ³Ý»É Ù³ñ¹Ï³Ýó։ º-

Ã» áñ¨¿ Ù»ÏÁ ×³Ý³ã»ñ Íåïí³Í ëáõÉÃ³ÝÇÝ, í»ñçÇÝë, áñ µ³ó³ñ-

Ó³Ï³å»ë ³Ýï³ñµ»ñ ¿ñ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ÏÛ³ÝùÇ ÝÏ³ïÙ³Ùµ, ï»ÕÝáõ-

ï»ÕÁ ¹³ßáõÛÝáí ëå³ÝáõÙ ¿ñ Çñ»Ý ×³Ý³ãáÕÇÝ։

ØÇ³Ý·³Ù³ÛÝ ³ÏÝÑ³Ûï ¿ñ, áñ ¹»é¨ë ÙÇÝã¨ Ãáõñù»ñÇ ÏáÕÙÇó

é³½Ù³Ï³Ý ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ëÏëáõÙÁ՝ ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇ Ù³Ûñ³ù³-

Õ³ùÁ ³ñ¹»Ý ¹³ï³å³ñïí³Í ¿ñ։ úëÙ³ÝÛ³Ý Ýí³×áõÙÝ»ñÁ Ñ³ë»É

¿ÇÝ ÙÇÝã¨ ¸³ÝáõµÇ ³÷»ñÁ ¨ ëå³éÝáõÙ ¿ÇÝ Î»ÝïñáÝ³Ï³Ý ºíñá-

å³ÛÇÝ։ ´Ûáõ½³Ý¹³Ï³Ý Ï³ÛëñáõÃÛáõÝÁ, áñÝ Áëï ¿áõÃÛ³Ý µ³ÕÏ³ó³Í

¿ñ ÙÇ³ÛÝ Ù»Ï, ³ÛÝ ¿É ¹»·ñ³¹³óíáÕ ù³Õ³ùÇó, ã¿ñ Ï³ñáÕ ¹ÇÙ³Ï³-

Û»É ÙÇ ³ÛÝåÇëÇ å»ïáõÃÛ³Ý, áñÁ ½µ³Õ»óÝáõÙ ¿ñ ´³ÉÏ³ÝÛ³Ý Ã»-

ñ³ÏÕ½áõ ¨ öáùñ ²ëÇ³ÛÇ ï³ñ³ÍùÇ Ù»Í Ù³ëÁ, ÙÇ å»ïáõÃÛ³Ý, áñÝ

Çñ ïñ³Ù³¹ñáõÃÛ³Ý ï³Ï áõÝ»ñ Å³Ù³Ý³ÏÇ ³Ù»Ý³Ñ½áñ µ³Ý³ÏÁ։

ØÇÝã¹»é Î. äáÉëáõÙ ¹ñáõÃÛáõÝÁ ã³÷³½³Ýó Í³Ýñ ¿ñ։ Ø³Ûñ³-

ù³Õ³ùÁ ·ïÝíáõÙ ¿ñ ¹ÇÝ³ëïÇ³Ï³Ý ×·Ý³Å³ÙÇ, ù³Õ³ù³Ï³Ý

³ÝÏÙ³Ý ¨ Ý»ñùÇÝ ËáñÁ »ñÏå³é³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»ç։ ¸³ ¹»·ñ³-

¹³óíáÕ áõ ³ÝÏáõÙ ³åñáÕ ù³Õ³ù ¿ñ։ Üñ³ µÝ³ÏãáõÃÛáõÝÁ, áñÁ XII

¹³ñáõÙ Çñ ßñç³Ï³ í³Ûñ»ñÇ Ñ»ï ÙÇ³ëÇÝ Ï³½ÙáõÙ ¿ñ Ùáï Ù»Ï ÙÇ-

ÉÇáÝ Ù³ñ¹, ³ÛÅÙ Ñ³ßííáõÙ ¿ñ áã ³í»É, ù³Ý Ñ³ñÛáõñ Ñ³½³ñ, ÁÝ¹

áñáõÙ µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ½³Ý·í³Íáñ»Ý ù³Õ³ùÁ Éù»Éáõ å³ï-

×³éáí Ù³ñ¹Ï³Ýó ÃÇíÁ ·Ý³Éáí Ýí³½áõÙ ¿ñ

ºñµ Ãáõñù»ñÇ Ñ³ñÓ³ÏÙ³Ý Ý³ËûñÛ³ÏÇÝ ù³Õ³ùáõÙ Ï³ï³ñ-

í»ó µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý Ù³ñ¹³Ñ³Ù³ñ, å³ñ½í»ó, áñ Ù³Ûñ³ù³Õ³ùáõÙ

ÙÝ³ó»É ¿ ÁÝ¹³Ù»ÝÁ ÑÇëáõÝ Ñ³½³ñÇó ¿É å³Ï³ë Ù³ñ¹, ÇëÏ ù³Õ³-

ùÁ å³ßïå³Ý»Éáõ Ñ³Ù³ñ ½»Ýù Ïñ»Éáõ ÁÝ¹áõÝ³Ï Ù³ñ¹Ï³Ýó ÃÇíÁ

ãÇ ·»ñ³½³ÝóáõÙ ÑÇÝ· Ñ³½³ñÁ

Î. äáÉëÇ ³ÝÏÙ³Ý Ý³ËûñÛ³ÏÇÝ Ù³Ûñ³ù³Õ³ùáõÙ ëáõñ å³Ûù³-

ñÇ Ù»ç ¿ÇÝ »ñ»ù ù³Õ³ù³Ï³Ý Ñáë³ÝùÝ»ñ՝ ³½·³ÛÇÝ-áõÕÕ³÷³é³-

Ï³Ý Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÁ, ³ñ¨Ùï³Ï³Ý-É³ïÇÝ³ëÇñ³Ï³Ý Ïáõë³Ï-

óáõÃÛáõÝÁ ¨ Ãáõñù³ëÇñ³Ï³Ý Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÁ

´Ûáõ½³Ý¹³Ï³Ý Ù»Í Ãíáí å»ï³Ï³Ý ·áñÍÇãÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ

ÙÇ³Ý·³Ù³ÛÝ å³ñ½ ¿ñ, áñ ³é³Ýó ²ñ¨ÙáõïùÇ û·ÝáõÃÛ³Ý Ù³Ûñ³-

ù³Õ³ùÁ ¨ ³éÑ³ë³ñ³Ï Ï³ÛëñáõÃÛáõÝÁ Ç íÇ×³ÏÇ ã¿ ß³ñáõÝ³Ï»Éáõ

Çñ ·áÛáõÃÛáõÝÁ։ ºí »Ã» ³Û¹ û·ÝáõÃÛáõÝÁ Ï³ñ»ÉÇ ¿ñ ëï³Ý³É ÙÇ³ÛÝ

ÑéáÙ»³Ï³Ý

»Ï»Õ»óáõÝ »ÝÃ³ñÏí»Éáõ ·Ýáí, ³å³ å»ïù ¿ ·Ý³É ³Û¹ ù³ÛÉÇÝ։

²Ýßáõßï, Ï³ÛÇÝ Ý³¨ ·áñÍÇãÝ»ñ, áñáÝù Ã»ñ³Ñ³í³ï ¿ÇÝ, áñ

²ñ¨ÙáõïùÁ »ñµ¨Çó» Ç íÇ×³ÏÇ ÏÉÇÝÇ ÷ñÏ»Éáõ ´Ûáõ½³Ý¹Ç³Ý։

ÆëÏ³å»ë, ûñÑ³ë³Ï³Ý å³ÑÇÝ ³Û¹å»ë ¿É áã áù û·ÝáõÃÛ³Ý

Ó»éù ãÙ»ÏÝ»ó Î. äáÉëÇÝ։ ºíñáå³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ãáõñ³-

ù³ÝãÛáõñÁ Çñ ë»÷³Ï³Ý ï³ÝÁ áõÝ»ñ µ³½áõÙ ËÝ¹ÇñÝ»ñ։ àõëïÇ

Ýñ³ÝóÇó áã Ù»ÏÁ ó³ÝÏáõÃÛáõÝ ãáõÝ»ñ ½áñù»ñ ¨ ýÇÝ³Ýë³Ï³Ý ÙÇ-

çáóÝ»ñ ïñ³Ù³¹ñ»Éáõ ²ñ¨»ÉùáõÙ ÇÝã-áñ Ýáñ ³ñÏ³Í³ËÝ¹ñáõÃÛ³Ý

Ñ³Ù³ñ

։ Â»¨ ºíñáå³ÛáõÙ ·ïÝíáÕ ÑáõÛÝ ù³Õ³ù³Ï³Ý íï³ñ³Ý-

Schneider A. M., Die Bevölkerung Konstantinopels im XV Jahrhundert. –

Nachrichten der Akademie der Wissenscaften in Göttingen, Göttingen, 1949,

p. 233-234

Удальцова З. В., Завоевание турками Византии и падение

Константинополя, История Византии, т. 3, с. 190-193.

î»°ë Удальцова З. В., Борьба партий в Византии в XV веке и

деятельность Виссариона Никейского, “Византийский временник”, том

II, Москва, 1949.

Gill J., Ýßí. ³ßË., էջ 382-383։

¹ÇÝ»ñÁ Ñ³Ùá½áõÙ ¿ÇÝ Ï³ÃáÉÇÏ »ñÏñÝ»ñÇ ÙÇ³å»ïÝ»ñÇÝ, áñ ³ÝÑ-

ñ³Å»ßï ¿ ³é³Ýó í³ÛñÏÛ³Ý ÇëÏ áõß³óÝ»Éáõ Ñ³í³ù»É µ³Ý³Ï ¨

³ÛÝ ß³ñÅ»É ¹»åÇ ²ñ¨»Éù

, ë³Ï³ÛÝ ³Û¹ Ñáñ¹áñÝ»ñÁ ÙÝ³óÇÝ ³Ý-

å³ï³ëË³Ý

։ ÆëÏ 1447 Ã. ·³Ñ³Ï³É³Í ÜÇÏáÕ³Ûáë V å³åÁ

Ã»¨ ³Ýï³ñµ»ñ ã¿ñ ÑáõÝ³Ï³Ý ·áñÍ»ñÇ ÝÏ³ïÙ³Ùµ, ë³Ï³ÛÝ ã·Ç-

ï»ñ, Ã» ºíñáå³ÛÇ ³ßË³ñÑÇÏ ïÇñ³Ï³ÉÝ»ñÇó áõÙ Ï³ñáÕ ¿ñ ¹Ç-

Ù»É û·ÝáõÃÛ³Ý Ïáãáí։ ´³óÇ ³Û¹, å³åÁ ³é³ÝÓÝ³å»ë Ñ³Ïí³Í

ã¿ñ û·Ý»Éáõ ÙÇ ù³Õ³ùÇ, áñÁ ß³ñáõÝ³ÏáõÙ ¿ñ Ññ³Å³ñí»É Ï³ï³-

ñ»Éáõ üÉáñ»ÝïÇ³ÛáõÙ Çñ Ñå³ï³ÏÝ»ñÇ ³ÝáõÝÇó Ï³Ûë»ñ ÏáÕÙÇó

ëïáñ³·ñí³Í áõÝÇ³ÛÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ։

ÜÇÏáÕ³Ûáë V å³åÁ ë³ÑÙ³Ý³÷³Ïí»ó ÉáÏ 1453 Ã. Ù³ñïÇÝ

ëÝÝ¹³ÙÃ»ñùÇ ¨ ½»ÝùÇ ÙÇ ËÙµ³ù³Ý³ÏÇ ³é³ùÙ³Ùµ, áñÁ Ù³Ûñ³-

ù³Õ³ù µ»ñ»óÇÝ »ñ»ù ç»Ýáí³Ï³Ý Ý³í»ñ։ ØÇ³Ï á·¨áñÇã Ñ³Ý-

·³Ù³ÝùÁ ³ÛÝ ¿ñ, áñ ÑáõÝí³ñÇÝ µÛáõ½³Ý¹³Ï³Ý Ù³Ûñ³ù³Õ³ù Å³-

Ù³Ý»ó å³ßïå³ÝáÕ³Ï³Ý ³ÙñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·Íáí Ñ³ÛïÝÇ Ù³ëÝ³-

·»ï, ç»Ýáí³óÇ æáí³ÝÝÇ æáõëïÇÝÇ³ÝÇÝ՝ 700 Ñá·áõó µ³ÕÏ³ó³Í

¨ ÑÇ³Ý³ÉÇ ½ÇÝí³Í ç»Ýáí³Ï³Ý é³½ÙÇÏÝ»ñÇ áõÕ»ÏóáõÃÛ³Ùµ։

Î³ÛëñÁ Ýñ³Ý Ñ³ÝÓÝ³ñ³ñ»ó ù³Õ³ùÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý ·áñÍÁ։

ÆÝã í»ñ³µ»ñáõÙ ¿ í»Ý»ïÇÏóÇÝ»ñÇÝ, ³å³ Ýñ³Ýó é³½Ù³Ï³Ý

û·ÝáõÃÛáõÝÁ ½áõï ËáñÑñ¹³Ýß³Ï³Ý ¿ñ։ ØÇ³ÛÝ í»Ý»ïÇÏÛ³Ý »ñÏáõ

é³½Ù³Ý³í»ñ ß³ñÅí»óÇÝ ¹»åÇ Î. äáÉÇë, ³ÛÝ ¿É ÙÇ³ÛÝ å³ï»-

ñ³½ÙÁ ëÏëí»Éáõó »ñÏáõ ß³µ³Ã Ñ»ïá։

²Û¹ ûñ»ñÇÝ µÛáõ½³Ý¹³Ï³Ý ¹Çí³Ý³·ÇïáõÃÛáõÝÁ ÉÍí»É ¿ñ »-

é³Ý¹áõÝ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý, ÏÛ³ÝùÇ Ïáã»Éáõ Ñ³Ù³ñ Ï³ÃáÉÇÏ

²ñ¨ÙáõïùÇ Í³í³ÉáõÝ å³ßïå³ÝáÕ³Ï³Ý ÙÇ ¹³ßÇÝù։ ÀÝ¹ áñáõÙ,

»íñáå³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ Ý»ñßÝãíáõÙ ¿ñ ³ÛÝ ÙÇïùÁ, áñ Ãáõñ-

ù»ñÇ ÏáÕÙÇó Î. äáÉëÇ ·ñ³íÙ³Ý ¹»åùáõÙ Ù³Ñ³óáõ íï³Ý· ¿

ëï»ÕÍí»Éáõ Ý³¨ áÕç ùñÇëïáÝÛ³ ³ßË³ñÑÇ Ñ³Ù³ñ։

Jorga N., Notes et extrait pour servir à l’histoire des Croisades au XVe

siècle, t. IV, Paris-Bucarest, 1916.

Gill J., Ýßí. ³ßË., էջ 187։

1452 Ã. Îáëï³Ý¹ÇÝ XI Ï³ÛëñÁ û·ÝáõÃÛ³Ý Ã³Ë³ÝÓ³Ýùáí í»ñ-

çÇÝ ³Ý·³Ù ¹ÇÙ»ó ²ñ¨ÙáõïùÇÝ, ë³Ï³ÛÝ ¹³ñÓÛ³É ³å³ñ¹ÛáõÝ

1452 Ã. ÝáÛ»Ùµ»ñÇÝ Î. äáÉÇë Å³Ù³Ý»ó å³å³Ï³Ý É»·³ï

Ï³ñ¹ÇÝ³É ÆëÇ¹áñÁ։ ºñµ øñÇëïáëÇ ÍÝÝ¹Û³Ý Ý³Ëûñ»ÇÝ ê. êá-

ýÇ³ÛÇ ï³×³ñáõÙ Ý³ Ï³ÛëñÇ ¨ å³É³ï³Ï³ÝÝ»ñÇ Ý»ñÏ³ÛáõÃ-

Ï»ó üÉáñ»ÝïÇÝÛ³Ý áõÝÇ³ÛÇ ¹ñáõÛÃÝ»ñÁ, ù³Õ³ùáõÙ ëÏëí»óÇÝ

Ñáõ½áõÙÝ»ñ, áñáÝù ÁÝÃ³ÝáõÙ ¿ÇÝ Ñ»ï¨Û³É Ï³ñ·³ËáëÇ Ý»ñùá.

§Ø»½ å»ïù ã¿ á՜ã É³ïÇÝÝ»ñÇ û·ÝáõÃÛáõÝÁ ¨ á՜ã ¿É ÙÇ³íáñáõÙÁ

Ýñ³Ýó Ñ»ï¦։ ²Û¹ É³ñí³Í áõ ×·Ý³Å³Ù³Ý³ÛÇÝ å³ÑÇÝ µÛáõ½³Ý-

¹³Ï³Ý Ý³í³ïáñÙÇ Ññ³Ù³Ý³ï³ñ ÈáõÏ³ Üáï³ñ³ëÁ Ý»ï»ó

Ñ»ï¨Û³É ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÁ. §²í»ÉÇ É³í ¿ ù³Õ³ùáõÙ áñå»ë

Ã³·³íáñ ï»ëÝ»É Ãáõñù³Ï³Ý ã³ÉÙ³Ý, ù³Ý å³å³Ï³Ý ËáõÛ-

ñÁ¦

Î³ñ¹ÇÝ³É ÆëÇ¹áñÇ Î. äáÉëáõÙ Ï³ï³ñ³Í ¹»ñÇ Ù³ëÇÝ Î.

Ø³ñùëÁ ·ñáõÙ ¿ñ. §ÌÇñ³ÝÇ ùÕ³ÙÇ¹Ç Ý»ñÏ³ÛáõÃÛáõÝÁ ù³Õ³ùáõÙ

Ñ»Ýó ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï, »ñµ ³Ù»Ý ûñ Ãáõñù»ñÁ ·ñáÑáõÙ ¿ÇÝ ù³Õ³ùÇ

íñ³, å³é³ÏïáõÙ ³é³ç³óñ»ó ³ÛÝï»Õ¦

։ ²µñ³Ñ³Ù ²ÝÏÛáõñ³-

óÇÝ «àÕµ Ç í»ñ³Û ³éÙ³Ý Î. äáÉëáÛ Ç ï³×Ï³ó» ·ñí³ÍùáõÙ §³Ý-

·áõÃ É³ïÇÝÝ»ñÇ¦ ÙÇç³ÙïáõÃÛ³Ý Ñ»ï¨³Ýù ¿ñ Ñ³Ù³ñáõÙ µÛáõ-

½³Ý¹³Ï³Ý Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÇ áÕµ»ñ·áõÃÛáõÝÁ

²ÛëåÇëÇÝ ¿ñ ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇ Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÇ Ý»ñùÇÝ ¹ñáõÃÛáõÝÁ,

»ñµ ëáõÉÃ³Ý Ø»ÑÙ»¹ II-Á å³ï·³Ù áõÕ³ñÏ»ó Çñ ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý Ý»ñ-

ùá ·ïÝíáÕ µáÉáñ ßñç³ÝÝ»ñÁ, áñ áíù»ñ ÁÝ¹áõÝ³Ï »Ý ëáõñ µéÝ»Éáõ,

Bréhier L., Vieet mort de Byzance, Paris, 1947, p. 456; Dölger F.,

Regesten der Kaiserurkunden des Oströmischen Reiches, 5. Teil. München

und Berlin, 1965, n. 3269.

История дипломатии, т. 1, Москва, 1959, с. 213.

Маркс К., Хронологические выписки. Архив Маркса и Энгельса, VI, с.

206-209.

î»՜ë ²Ý³ëÛ³Ý Ð. ê., Ð³ÛÏ³Ï³Ý ³ÕµÛáõñÝ»ñÁ ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇ ³ÝÏÙ³Ý

Ù³ëÇÝ, ºñ¨³Ý, 1957, ¿ç 29-35։ î»՜ë Ý³¨ §àÕµ Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÇÝ

êïÁÙåûÉáõ, ²é³ù»É í³ñ¹³å»ïÇ ³ë³ó»³É¦, §²Ý³ÑÇï¦, 1901, N9։

·³Ý ¨ ÙÇ³Ý³Ý Çñ»Ý։ ²ñÓ³·³Ýù»Éáí ³Û¹ ÏáãÇÝ, Î. äáÉëÇ å³ï»-

ñÇ ï³Ï Ï»ÝïñáÝ³ÝáõÙ ¿ÇÝ Ýáñ³Ýáñ ½áñ³ÙÇ³íáñáõÙÝ»ñ

ØÇÝã¹»é ûï³ñ»ñÏñÛ³ í³ñÓÏ³ÝÝ»ñÇ, ·ÉË³íáñ³å»ë ç»Ýá-

í³Ï³Ý ¨ í»Ý»ïÇÏÛ³Ý çáÏ³ïÝ»ñÇ Ñ»ï Î. äáÉëÇ å³ßïå³ÝáõÃ-

Û³Ý áõÅ»ñÁ Ï³½ÙáõÙ ¿ÇÝ ÁÝ¹³Ù»ÝÁ ÛáÃ Ñ³½³ñ é³½ÙÇÏÝ»ñ։ ²Û¹ áõ-

Å»ñáí µÛáõ½³Ý¹³óÇÝ»ñÁ å»ïù ¿ å³ßïå³Ý»ÇÝ ï³ëÝãáñë ÙÕáÝ

ù³Õ³ù³ÛÇÝ å³ñÇëåÝ»ñ, Çñ»Ýó ïñ³Ù³¹ñáõÃÛ³Ý ï³Ï áõÝ»Ý³-

Éáí ÙÇ³ÛÝ Ã»Ã¨ Ññ³ÝáÃÝ»ñ։

ø³Õ³ùÇ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ³éÏ³ ¿ñ áã

ÙÇ³ÛÝ Ù³ñ¹Ï³Ýó, ³ÛÉ¨ ¹ñ³Ù³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ ëáõñ å³Ï³ë։ àõë-

ïÇ Ï³ÛëñÁ ÑÇÙÝ»ó å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý ýáÝ¹, áñÇÝ Çñ»Ýó Ï³Ù³íáñ

ÝíÇñ³ïíáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ¿ÇÝ ³ÝáõÙ Ù³ëÝ³íáñ ³ÝÓÇÝù, »Ï»Õ»óÇÝ»ñÝ

áõ í³Ýù»ñÁ։ êÏë»óÇÝ ÝáõÛÝÇëÏ ÓáõÉ»É »Ï»Õ»óÇÝ»ñÇ ³ñÍ³Ã»

ëå³ëù»Õ»ÝÁ, áñÁ ·ÝáõÙ ¿ñ ¹ñ³Ù Ñ³ï»Éáõ íñ³։

²ÛëåÇëáí, Î. äáÉÇëÁ ³ñ¹»Ý Ïïñí»É ¿ñ ÙÝ³ó³Í ùñÇëïáÝÛ³

³ßË³ñÑÇó ¨ ÙÝáõÙ ¿ñ ÙÇ³ÛÝ ÑáõÛëÁ ¹Ý»É ë»÷³Ï³Ý áõÅ»ñÇ íñ³։

ÎáñÍ³ÝÙ³Ý ¹³ï³å³ñïí³Í ù³Õ³ùáõÙ áõÕÕ³÷³é ÑáõÛÝ»ñÇ ¨

Ï³ÃáÉÇÏ É³ïÇÝÝ»ñÇ ÙÇç¨ ß³ñáõÝ³ÏáõÙ ¿ÇÝ ÙáÉ»·Ý»É í»×»ñÝ áõ

³ÝÑ³Ù³Ó³ÛÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, Ù»Í íÝ³ë Ñ³ëóÝ»Éáí ù³Õ³ùÇ å³ßï-

å³ÝáõÃÛ³Ý ·áñÍÇÝ

Ø»ÑÙ»¹ II ÑÇ³Ý³ÉÇ Ñ³ëÏ³ÝáõÙ ¿ñ, áñ Î. äáÉëÇ Ý³ËÏÇÝ å³-

ß³ñáõÙÝ»ñÝ ³í³ñïí»É »Ý ³ÝÑ³çáÕáõÃÛ³Ùµ ·ÉË³íáñ³å»ë ³ÛÝ

å³ï×³éáí, áñ ù³Õ³ùÁ ·ñáÑÇ ¿ñ »ÝÃ³ñÏíáõÙ ÙÇ³ÛÝ ó³Ù³ùÇ

ÏáÕÙÇó։ ú·ïí»Éáí ÍáíÇ íñ³ Çñ»Ýó áõÝ»ó³Í ³é³í»ÉáõÃÛáõÝÇó,

µÛáõ½³Ý¹³óÇÝ»ñÁ ÷³ëïáñ»Ý å³ß³ñáõÙÁ ¹³ñÓÝáõÙ ¿ÇÝ ³Ý³ñ¹-

ÛáõÝ³í»ï, áñáíÑ»ï¨ Íáíáí Çñ»Ýù Ï³ñáÕ ¿ÇÝ ëï³Ý³É ³ÛÝ ³Ù»-

ÝÁ, ÇÝã Çñ»Ýó ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ñ։ àõëïÇ ëáõÉÃ³ÝÁ Ñëï³Ïáñ»Ý ·Ç-

ï³ÏóáõÙ ¿ñ, áñ ù³Õ³ùÇ å³ß³ñáõÙÁ Ï³ï³ñÛ³É ¹³ñÓÝ»Éáõ ¨ Ç

í»ñçá ³ÛÝ ·ñ³í»Éáõ Ñ³Ù³ñ Ï»Ýë³Ï³Ýáñ»Ý ³ÝÑñ³Å»ßï ¿, áñ Çñ

История Византии, т. 3, с. 190.

â³ÙãÛ³Ýó Ø., Ð³Ûáó å³ïÙáõÃÛáõÝ, ºñ¨³Ý, 1984, ¿ç 493:

Ý³í»ñ

։ Ü³ Ù»Í³·áõÛÝ »é³Ý¹áí ëÏë»ó ëï»ÕÍ»É é³½Ù³Ï³Ý áõ

ïñ³Ýëåáñï³ÛÇÝ Ý³í³ïáñÙ ¨ Ç í»ñçá Ï³ñáÕ³ó³í Ãáõñù³Ï³Ý

¹ñáßÇ Ý»ñùá Ñ³í³ù»É Ùáï 125 é³½Ù³Ý³í»ñ, ãÑ³ßí³Í Ù»Í ÃÇí

Ï³½ÙáÕ ûÅ³Ý¹³Ï Ý³í»ñÁ

։ ºñµ 1453 Ã. ·³ñÝ³ÝÁ ³Û¹ ÑëÏ³Û³-

Ï³Ý Ý³í³ïáñÙÁ ¹áõñë »Ï³í ¶³ÉÇåáÉÇÇó áñå»ë½Ç ÙïÝÇ Ø³ñ-

Ù³ñ³ Íáí, ÑáõÛÝ»ñÁ ½³ñÙ³Ýùáí áõ ë³ñë³÷áí ÝÏ³ï»óÇÝ, áñ

Ãáõñù»ñÁ ëï»ÕÍ»É »Ý ÙÇ Ý³í³ïáñÙ, áñÁ ÑÇÝ· ³Ý·³Ù ·»ñ³½³Ý-

óáõÙ ¿ Çñ»Ýó áõÝ»ó³ÍÇÝ։

1453 Ã. ÑáõÝí³ñÇ í»ñçÇÝ Ø»ÑÙ»¹ II-Á Ñ³í³ù»ó ³ñùáõÝÇùÇ

å³ßïáÝ³Ï³Ý ³ÝÓ³Ýó áõ Çñ Ù»ñÓ³íáñÝ»ñÇÝ, áñå»ë½Ç Ññ³å³ñ³-

ÏÇ Çñ å³ï»ñ³½Ù³Ï³Ý Íñ³·ñ»ñÁ ¨ Ñ³í³ÝáõÃÛáõÝ ëï³Ý³ ¹ñ³Ýù

Âáõñù³Ï³Ý Ï³ÛëñáõÃÛ³Ý ³Ýíï³Ý·áõÃÛáõÝÁ »ñµ»ù ãÇ Ï³ñ»ÉÇ ³å³-

Ñáíí³Í Ñ³Ù³ñ»É, ù³ÝÇ ¹»é Î. äáÉÇëÁ ãÇ ³Ýó»É Ãáõñù»ñÇ Ó»éùÁ։

êáõÉÃ³ÝÁ ÷³ëï³ñÏÝ»ñ µ»ñ»ó ³ÛÝ Ù³ëÇÝ, áñ Î. äáÉëÇ ·ñ³íÙ³Ý

åÉ³ÝÁ Ï³éáõóí³Í ¿ Çñ³ï»ë³Ï³Ý ÑÇÙù»ñÇ íñ³։ Þ³ñáõÝ³Ï»Éáí Çñ

ËáëùÁ Ý³ Ýß»ó, áñ Ã»¨ µÛáõ½³Ý¹³óÇÝ»ñÁ é³½Ù³Ï³Ý ³éáõÙáí ÃáõÛÉ

»Ý, µ³Ûó ¹ñ³Ýáí Ñ³Ý¹»ñÓ Ñ³Ýñ³Ñ³Ûï ÇñáÕáõÃÛáõÝ ¿, Ã» ÇÝãåÇëÇ

í³ñå»ïáõÃÛ³Ùµ Ýñ³Ýù Ï³ñáÕ³ÝáõÙ »Ý ë³¹ñ³ÝùÝ»ñ ÑÛáõë»É Ãáõñ-

ù»ñÇ ÃßÝ³ÙÇÝ»ñÇ ßñç³ÝáõÙ։ ´³óÇ ³Û¹, íï³Ý· Ï³, áñ ·Çï³Ïó»Éáí

Çñ»Ýó ÃáõÉáõÃÛáõÝÁ, µÛáõ½³Ý¹³óÇÝ»ñÁ Ï³ñáÕ »Ý ù³Õ³ùÁ Ñ³ÝÓÝ»É Ç-

ñ»Ýó ¹³ßÝ³ÏÇóÝ»ñÇÝ, áñáÝù Ï³ñáÕ »Ý ¨ ÃáõÛÉ ãÉÇÝ»É։ Î. äáÉÇëÁ ³ÛÝ-

ù³Ý ¿É ³Ý³éÇÏ ã¿, ÇÝãå»ë å³ïÏ»ñ³óÝáõÙ »Ý։ Ü³ËÏÇÝ å³ß³ñáõÙ-

Ý»ñÁ Ñ³çáÕáõÃÛ³Ùµ ã»Ý åë³Ïí»É ³ñï³ùÇÝ å³ï×³éÝ»ñÇ

Ñ»ï¨³Ýùáí։ ²ÛÅÙ ëï»ÕÍí»É ¿ ÙÇ³Ý·³Ù³ÛÝ Ñ³ñÙ³ñ å³Ñ։ ÎñáÝ³-

Ï³Ý »ñÏå³é³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Íí³ïáõÙ »Ý ù³Õ³ùÁ։ Æï³É³óÇÝ»ñÁ

³ÝÑáõë³ÉÇ »Ý Çµñ¨ ¹³ßÝ³ÏÇóÝ»ñ ¨ Ýñ³ÝóÇó ß³ï»ñÁ å³ïñ³ëï

»Ý ¹³í³×³ÝáõÃÛ³Ý ¹ÇÙ»Éáõ։ ´³óÇ ³Û¹, Ãáõñù»ñÁ í»ñç³å»ë Ï³ñá-

Õ³ó³Ý ïÇñ³å»ïáÕ ¹Çñù»ñ Ó»éù µ»ñ»É ÍáíÇ íñ³։ êáõÉÃ³ÝÁ ÝÇë-

ïÁ »½ñ³÷³ÏáõÙ ¿ Ñ»ï¨Û³É Ëáëù»ñáí. ³ÝÓ³Ùµ Çñ Ñ³Ù³ñ å³ñ½ ¿

История Византии, т. 3, с. 193-194.

Gill J., Ýßí. ³ßË., ¿ç 377-380:

ÙÇ µ³Ý. »Ã» ÇÝùÁ ãÏ³ñáÕ³Ý³ Ï³é³í³ñ»É Ï³ÛëñáõÃÛáõÝÁ ³é³Ýó Î.

äáÉëÇ, ³å³ Ï·»ñ³¹³ë»ñ ³ÛÝ ³éÑ³ë³ñ³Ï ãÏ³é³í³ñ»É

ÜÇëïÇÝ Ý»ñÏ³ ·ïÝíáÕÝ»ñÁ ³åß³Í ¿ÇÝ, Ã» µ³ó³ñÓ³Ï

·³ÕïÝÇáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ÇÝãåÇëÇ É³ÛÝ³ÑáõÝ Íñ³·ñ»ñ ¿

Ùß³Ï»É ëáõÉÃ³ÝÁ։ ÜáõÛÝÇëÏ Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý ³ÛÝ ³Ý¹³ÙÝ»ñÁ, á-

ñáÝù Ý»ñùáõëï Ñ³í³ÝáõÃÛáõÝ ã¿ÇÝ ï³ÉÇë Ø»ÑÙ»¹ II-Ç ÝÏ³ï³-

éáõÙÝ»ñÇÝ, ãÑ³Ù³ñÓ³Ïí»óÇÝ µ³ñÓñ³Ó³ÛÝ»É Çñ»Ýó ³é³ñÏáõÃ-

ÛáõÝÝ»ñÁ։ ì»½ÇñÝ»ñÁ ÙÇ³Ñ³Ùáõé Ï»ñåáí å³ßïå³Ý»óÇÝ ëáõÉÃ³-

ÝÇ áñáßáõÙÁ ¨ ùí»³ñÏ»óÇÝ Ñû·áõï å³ï»ñ³½ÙÇ

²ÛëåÇëáí ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇ Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÇ ·ñ³íÙ³Ý Ñ³ñóÁ

ÙïÝáõÙ ¿ñ ûñ³Ï³ñ· ¨ ëå³ëáõÙ ¿ñ Çñ ÉáõÍÙ³ÝÁ։ Ø³ÑÙ»¹³Ï³Ý

Ñá·¨áñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ՝ ³ëïí³Í³µ³Ý-áõÉ»ÙÝ»ñÁ ¨ Ñ³ë³ñ³Ï ÙáÉ-

É³Ý»ñÁ ëÏë»óÇÝ ·³Õ³÷³ñ³Ï³Ý Ùß³ÏÙ³Ý »ÝÃ³ñÏ»É µ³Ý³ÏÁ։

¼ÇÝíáñÝ»ñÇÝ Ý»ñßÝãáõÙ ¿ÇÝ, áñ áíù»ñ ÏÝ»ñËáõÅ»Ý ù³Õ³ù Ï³Ù

ÏÝ³Ñ³ï³Ïí»Ý ß³ÑÇ¹Ç Ù³Ñáí, Ï³ñÅ³Ý³Ý³Ý ¹ñ³ËïÇ Ñ³í»ï

»ñ³ÝáõÃÛ³ÝÁ։

ö»ïñí³ñÇ 26-Ç ·Çß»ñÁ ÛáÃ Ý³í»ñ äÛ»ïñá ¸³í³ÝóáÛÇ ÁÝ¹-

ïÇÏÇó), áñáÝó íñ³ Ï³ÛÇÝ 700 Çï³É³óÇÝ»ñ, ¹áõñë ·³Éáí àë-

Ï»ÕçÛáõñÇó ×áÕáåñ»óÇÝ։ Üñ³Ýó ÷³ËáõëïÁ Éñçáñ»Ý ÃáõÉ³óñ»ó

Î. äáÉëÇ å³ßïå³ÝáõÃÛáõÝÁ։ ê³Ï³ÛÝ ¹ñ³ÝÇó Ñ»ïá ³ÛÉ¨ë áã ÙÇ

Ù³ñ¹՝ ÉÇÝ»ñ ÑáõÛÝ Ï³Ù Çï³É³óÇ, ³ÛÉ¨ë ã¹ñë¨áñ»ó ÝÙ³Ý ÷áùñá-

·áõÃÛáõÝ ¨ ãÑ»ï¨»ó Ýñ³Ýó ûñÇÝ³ÏÇÝ

1453 Ã. ³åñÇÉÇ 2-ÇÝ Ï³ÛëñÁ Ññ³Ù³Û»ó ù³Ý¹»É Ë³Ý¹³ÏÝ»ñÇ

íñ³ »Õ³Í Ï³ÙáõñçÝ»ñÁ ¨ ÷³Ï»É ù³Õ³ùÇ ¹³ñå³ëÝ»ñÁ։ ÜáõÛÝ û-

ñÁ Ý³ Ï³ñ·³¹ñ»ó àëÏ»ÕçÛáõñÇ ÙáõïùÇ Ùáï Ù»Ï ³÷Çó ÙÛáõëÁ

ù³ß»É »ñÏ³ÃÛ³ ßÕÃ³, Ý³í»ñÇ ÙáõïùÁ ³ñ·»É³Ï»Éáõ Ñ³Ù³ñ։ ²å-

ñÇÉÇ 5-ÇÝ áÕç Ãáõñù³Ï³Ý µ³Ý³ÏÁ ëáõÉÃ³ÝÇ Ññ³Ù³Ý³ï³ñáõÃ-

Kritovoulos, History of Mehmed the Conqueror. Princeton, 1954, p. 23-33;

Taçi, Beyzade. Mahruca-i Fethnamesi, Istanbul, 1331, s. 6-8; Inalčik H., Fati

Devri üzerinde tetikler ve vesikalar, I, Ankara, 1954, s. 125-126.

Рансимен, С., Ýßí. ³ßË., էջ 75։

Рансимен, С., Ýßí. ³ßË., էջ 83։

Û³Ùµ Ñ³í³ùí»ó Î. äáÉëÇ å³ï»ñÇ Ùáï, ÇëÏ Ñ³çáñ¹ ûñÁ Ù³Ûñ³-

áõÅ»ñÁ ³Ý»ñ¨³Ï³Û»ÉÇ ã³÷áí ³ÝÑ³í³ë³ñ ¿ÇÝ։ ø³Õ³ùÇ Ù»Ï

½ÇÝí³Í å³ßïå³ÝÇÝ ÁÝÏÝáõÙ ¿ñ ³í»ÉÇ ù³Ý ùë³Ý Ãáõñù é³½-

ÙÇÏ։ Âáõñù³Ï³Ý Ý³í³ïáñÙÁ ´³ÉÃ³ûÕÉáõÇ Ññ³Ù³Ý³ï³ñáõÃ-

Û³Ùµ Ññ³Ù³Ý ¿ñ ëï³ó»É ßñç³÷³Ï»É Íáí³÷Á, áñå»ë½Ç ù³Õ³ùÁ

ÍáíÇ ÏáÕÙÇó ãëï³Ý³ñ áñ¨¿ û·ÝáõÃÛáõÝ։ Ø³ñÙ³ñ³ ÍáíÇ ³÷»ñÇ

»ñÏ³ÛÝùáí Ùßï³å»ë »ñÃ¨»ÏáõÙ ¿ÇÝ Ãáõñù³Ï³Ý é³½Ù³Ý³í»ñÁ,

ÃáõÛÉ ãï³Éáí, áñ áñ¨¿ Ý³í Ùáï»Ý³ Ý³í³Ñ³Ý·ÇëïÝ»ñÇÝ։ ê³-

Ï³ÛÝ ´³ÉÃ³ûÕÉáõÇ ·ÉË³íáñ ËÝ¹ÇñÁ àëÏ»çÛáõñ ÙïÝ»Éáõ ×³Ý³-

å³ñÑÇÝ ëï»ÕÍí³Í ³ñ·»É³÷³ÏáóÝ»ñÇ Ñ³ÕÃ³Ñ³ñáõÙÝ ¿ñ ¨ Íá-

íÇ ÏáÕÙÇó ù³Õ³ùÇ Ý»ñËáõÅáõÙÁ։

²åñÇÉÇ 6-ÇÝ ëáõÉÃ³ÝÇ å³ï·³Ù³µ»ñÝ»ñÁ ëåÇï³Ï ¹ñáßÝ»ñÁ

Ó»éùÝ»ñÇÝ Ùáõïù ·áñÍ»óÇÝ ù³Õ³ù, Ï³ÛëñÇÝ Ñ³ÝÓÝ»Éáõ Ñ³Ù³ñ

Ø»ÑÙ»¹ II-Ç í»ñçÇÝ áõÕ»ñÓÁ։ Üñ³ÝáõÙ ³ëíáõÙ ¿ñ, áñ Ù³ÑÙ»¹³Ï³Ý-

Ý»ñÇ ûñ»ÝùÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ëáõÉÃ³ÝÁ Ï»ñ³ßË³íáñÇ ù³Õ³ùÇ µÝ³ÏÇã-

Ý»ñÇ ÏÛ³ÝùÇ ¨ ·áõÛùÇ ³å³ÑáíáõÃÛáõÝ, »Ã» ù³Õ³ùÁ ³é³Ýó ¹ÇÙ³¹-

ñáõÃÛ³Ý, Ï³ÙáíÇÝ Ñ³ÝÓÝíÇ Çñ»Ý։ Ð³Ï³é³Ï ¹»åùáõÙ Ý³ Ý»ñáõÙ

ã¿ñ Ëáëï³ÝáõÙ ¨ áã Ù»ÏÇÝ։ ²é³ç³ñÏÁ Ù»ñÅí»ó, ù³ÝÇ áñ Ý³Ë ù³-

Õ³ùÇ µÝ³ÏÇãÝ»ñÁ ã¿ÇÝ Ñ³í³ïáõÙ ëáõÉÃ³ÝÇ ËáëïáõÙÝ»ñÇÝ ¨ ³-

å³ ã¿ÇÝ ó³ÝÏ³ÝáõÙ ¹³í³×³Ý»É Çñ»Ýó Ï³ÛëñÇÝ

։ ä³ï³ëË³Ý

áõÕ»ñÓáõÙ Ï³ÛëñÁ ·ñáõÙ ¿ñ, áñ ÇÝùÁ Ïå³ßïå³ÝÇ Çñ ÅáÕáíñ¹ÇÝ

ÙÇÝã¨ ³ñÛ³Ý í»ñçÇÝ Ï³ÃÇÉÁ։ ²ÛÝÅ³Ù Ãáõñù³Ï³Ý ÃÝ¹³ÝáÃÝ»ñÁ á-

ñáï³óÇÝ։ ²åñÇÉÇ 18-ÇÝ ëáõÉÃ³ÝÁ Ññ³Ù³Û»ó ëÏë»É ù³Õ³ùÇ ·ñáÑÁ։

´áñµáùí»ó ³Ý»ñ¨³Ï³Û»ÉÇ ¹³Å³Ý ¨ ³ñÛáõÝ³Ñ»Õ ×³Ï³ï³Ù³ñï։

¶ñáÑÇ ³é³çÇÝ ÇëÏ Å³ÙÁ óáõÛó ïí»ó, áñ Ã»¨ Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÇ

å³ßïå³ÝÝ»ñÇ ÃÇíÁ Ù»Í ã¿ñ, ë³Ï³ÛÝ Ýñ³ÝóÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÁ

å³ïñ³ëï ¿ñ Ù³ñïÝã»É ÙÇÝã¨ í»ñç։

²åñÇÉÇ 20-ÇÝ, Ø»ÑÙ»¹Ç Ñ³Ù³ñ ÙÇ³Ý·³Ù³ÛÝ ³Ýëå³ë»ÉÇ

Ï»ñåáí, Ãáõñù»ñÁ ï³ÝáõÉ ïí»óÇÝ Íáí³ÛÇÝ ×³Ï³ï³Ù³ñïÁ։

æ»Ýáí³Ï³Ý »ñ»ù Ý³í»ñ, áñáÝù ÐéáÙÇ å³åÇ ÏáÕÙÇó Î. äáÉÇë

Kritovoulos, History..., p. 40-41.