Крикун М. Між війною і радою. Козацтво Правобережної України в другій половині XVII

Микола Крикун

Y aczkolwiek czasem listy do chana JEo M. od Hetmana naszego у od nas posyłaią się, lecz

nie w żadney złey materiey, ale w poważnych у potrzebnych zawsze całości pospoliteo dobra

у dostoieństwu Maiestatu JE° Kr. Mści, Panu naszemu wielce młścwemu, służące у Rzec

zyptey.

(24.) Woysko nasze piechotne, półki serdeniackie у Zaporozkie, ponieważ ludziom znisc-

zonym vkrainskim stanowiskami dokuczali у więcey o głodzie, aniżeli o chlebie trwaią, prosić

maią posłowie JE° Kr. Mści o dalszy proceder woienny, iako у kędy te piechoty obrócić у

ordinować, zwłascza, że iuż у czas woienny, id est wiosna, następuje

34

.//

(25.) Wrodzona JE° Kr. Mści, Pana naszeo wielce młścwe

0

, clementia zawsze ma to,

kożdemu za wierne vslugi łaską swoią nagradzać oycowską, zachęcaiąc na dalsze wierne

przysługi. Wiadoma tedy wierność, życzliwość у odważne vsługi у półko w Woyska JE° Kr.

Mści Zaporozkiego serdeniatskich у zaporozkich, którzy iak znaczne iuż y ieszcze obligan

tur za dostaieństwo Maiestatu JE° Kr. Mści, Pana nasze

0

wielce młwe°, nieodmiennie przeci

wko kożdego JE Kr. Mści nieprzla

1

* stawać, krew rozlewać y vmierac. Zaczym przez posłów

naszych wnosimy proźbę, aby z nami, Woyskiem JE° Kr. Mści Zaporozkiego

2

*, iako wierni

równey łaski pańskiey vznawali у według doznaney JE° Kr. Mści dobrotliwości czymkolwiek

z skarbu JE° Kr. Mści у Rzeczyptey mogli być łaskawie opatrzeni у miłościwie vkontentow-

ani

35

.

(26.) A że iednych żony, drugich synowie у bracia у inni krewni z Woyska nasze

0

dostali

się za dostoieństwo Maiestatu JE° Kr. Mści у Rzeczyptey w więzieniu у niewoli moskiews-

kiey, osobliwie rodzeni dwa brata Pana Hetmana naszego

36

, pokornie tedy do miłosierdzia JE°

Kr. Mści у politowania nad wiememi poddanemi supplicować у całey Rzeczyptey będą prosić,

aby przez zamianę albo JE° Kr. Mści monarszą do cara moskiewskiego instantię albo iakim

inszy(m) sposobem z łaski Pańskiey у na wiernych poddanych wrodzoney clementiey mogli

być eliberowani.

(27.) Wdowy kozackie według dawnych praw, zwyczaiów, porządków у przywileiów

Naiaśnieyszych Królów polskich у teraźnieysze

0

, nam sczęśliwie panuiącego JE° Kr. Mści,

nadanych, aby byli wolne od stanowisk у statiey żołnierskich у we wszem do kozackiey

należeli iurisdictiey, a nie do zamkowey

37

.

(28.) Generaliter wnosimy też pokorną proźbę у za pułkiem Humańskim, aby z clemen-

ciey JE° KM. у z miłościwego względu otrzymać mógł na ninieyszym seymie confirmatię

na assecuratią у incorporatię, także у na wyraźny przywiley pod czas szczęśliwey JE° KM.

bytności za Dnieprem pod datą z pod Siwska,//stosuiąc się tedy do dawney woli у clemen

tiey oycowskiey. Y nizko у pokornie posłowie nasi maią upraszać na ten pułk Vma(ń)ski o

confirmatię y in constitutione imponere

38

.

(29.) Ponieważ

39

'starostwo Czehryńskie bardzo iest znisczone у w miasteczkach odcięte*

39

,

a maiąc codzienne Pan Hetman nasz expensa woyskowe na różne posty у ludziy, do tego znac

znie у swoię straciwszy chudobę, zatrzymuiąc bonum publicum у całość wierne

0

poddaństwa

Maiestatowi JE° Kr. Mści, prosimy vniżenie, ^'aby w woiewództwie Brasławskim у Kiiows-

'* nieprzyiaciela

2

* Zaporozkim

220

5. Інструкція послам Війська Запорозького на Варшавський сейм 1666 року

kim conferowana była inducta у na poratowanie szła expensow woyskowych, tak, iako у za

antecessorow hetmanów naszych, na którą inductę o inuocatię у przywiley wyraźny, seymową

constitutią approbowany у immunitatem na to maiący, prosić posłowie nasi maią vniżenie

Maiestatu JE

0

Kr. Mści у Rzeczyptey

40

.

(ЗО.) I to nas, wszystkiego Woyska, wiernego Maiestatowi JE° Kr. Mści, niemniey boli, iż

4,

JE° Mść Pan Tetera, przeszły hetman nasz, dla swoich naybarziey priuat, a nie dla iakiego

niebespieczeństwa, od nas z Vkrainy vstapil, nas osierocałych porzucił'

4142

-w nieopisannych

złych terminach*

42

,

43

które my iednak za łasko

1

* Bożą у za sczęśliwym JE

0

Kr. Mści pan

owaniem potuszywszy, zgodliwym pokoiem przewrotnych ludziy у vporczywych vtwierdzi-

wszy, do wiernego a szczerego poddaństwa maiestatowi JEKMPNWMłł. nawróciliśmy*

43

. A

że

44

*JE° Mść Pan Tetera woyskowe na ten czas pozabierał z sobą przywileia, confirmatie,

declaratie łaski Pańskiey, wszystkie kleynota, armaty у skarby, od kilkanaście lat krwawo tak

antecessorow naszych, iako у nas samych nabyte*

44

, wielce у pokornie vpraszac posłowie nasi

powinni maiestatu JE

0

KM., aby ex clementia у dobrotliwości oycowskiey byli nam, Woysku

wiernemu Zaporozkiemu, totaliter przywrócone у oddane, z cze° byśmy się mogli cieszyć nie

tylko teraz, ale et in posterum.//

(31.)

45

*Lubośmy wolność naszą specificowali w pierwszych naszych punctach, iednak

boleć у na to musi Woysko JKM. Zaporozkie, ze świeże nieznośne dzieią się praeiuditia Koza

kom w woiewództwie Brasławskim. Mianowicie w Niemirowsczyznie w Winnickim powiecie,

w Szarogrodzkim у Mohilowskim kluczu, nie tylko na chudobach, dobrach, ale у na samych

Kozakach, którzy o śmierć potaiemna przychodzą*

45

. Vpraszac tedy posłowie nasi będą. aby z

woli JEo KM. у wysokiey vwagi Ich Mciów Panów Senatorów, Ich Mciów dziedzicznych, do

swoich starostw podstarościy, wszelakich vrzędnikow pisać serio raczyli, żeby takowych ans

do rozerwania, vchoway Boże, całego pokoiu święte

0

у pospolite

0

dobrego nie zadawali, czego

у my z naszey strony powinniśmy iako naypilniey przestrzegać у powskramiać.

46

*Odważamy

się przy tem supplicować

0

у na JE° Mś pana Strzałkowskie

0

za winnickiemi kozakami, którzy

iakie od JE° Mści vcierpieli oppressiones, Bóg widzi, tak na sobie, iako у na żonach*

46

. Co

wszystko oycowskiey pokornie polecamy JE

0

KM. clementiey.

(32.) Do teyże łaski Pańskiey JKMPNWMłł. śmiemy suppliką naszą kałatać у calamitates

Kozaków JKM. obiaśnić, które odnoszą у od praesidiy vkraińskich. Vpraszac pokornie pow

inni posłowie nasi, aby przynamniey wierni, życzliwi у vpokorzeni Kozacy z clementiey JE°

Kr. Mści PNWM. mogli być od prouiantów eliberi у w gruntach swoich, pasiekach, dworach

у we wszytkich in genere substantiach żadnych nie ponosili szkód у oppressiy, a mianowicie

w Czehrynie у pułkach ynszych

47

.//

(33.) Te tedy wolności Woyska Zaporozkie

0

interpretaią

2

* dobrze zważywszy у tym spo

sobem subsistere dziel

0

Woyska nasze

0

conseruatiey w powinny(m) Majestatowi JKM. у

Rzeczyptey poddańskim posłuszeństwie może, pokornie tedy prosić będą posłowie nasi, aby

suppliki nasze, na stronę dobra pospolitego formowane, pomyślny z łaski JE° KM. у Rzec

zyptey sortiantur skutek.

'* łaską

2

* interpretatią

221

Микола Крикун

(34.) Kończąc te naszę instructię у pokorne do nóg Majestatu JKM. wniósszy desideria

nasze, vpraszamy,

48

*aby JKM., Pan nasz тій., raczył nas vkontentować nie nobilitatiami, nie

maiętnościami ani żadnemi priuatami, iako przeszłych seymów niektórzy ludzie z Woyska

JKM. Zaporozkiego у posłowie nasi sobie tylko samym, non bono publico, v Maiestatu JKM.

у Rzeczyptey różne donatie wyprawowali, o czym wierne Woysko JKM. Zaporozkie nigdy

nie wiedziało ani ich po to posyłało у przez to vkontentowane nie było, owszem przez ta

kowe subiecta у chciwość priuat ich co się złego działo w Vkrainie у dotychczas niespokoyne

vrastali motus, bowiem dziesięć albo dwadzieścia ludziy donatiuami, od JKMPN. miłł. vkon-

tentowanemi będąc, nam, wszytkie

0

Woyska JE° KM. Zaporozkiego, przyrodzone a od wieków

należące psuią przez to wolności у iawne swoie do niezgód podaią ansy, że za promotią у

instantią Woyska Zaporozkiego JKMPN. miłł. onych kontentuie, a zatym takowi też Woysko

JKM. Zaporozkie condemnuią, z Woyska nasze® vrożży (sic!) ludźmi'

48

. Zaczym iako primario

pokornie у vniżenie Naiaśnieyszego Maiestatu JKMPN. Miłł. vpraszamy o własne, a tempori

bus vetustatis służące, wolności cerkwie//Christusowey graecoruskiey prawosławney naszey,

nieuniackiey у wszytkie

0

duchowieństwa naszego praerogatiwy, także o naszey wszystkiego

Woyska wiernego, JKM. przychilnego, Zaporozkiego dawne у teraz w tey tu instructiey

wyrażone wolności, desideria у nayniższe proźby, które aby z miłościwey JKM. clementiey у

oycowskiey dobrotliwości swoie odnieśli przez pożądany skutek dosicvczinienie y sczodrobli-

we vkontentowanie у żebyśmy w iedney klubie, wierne Woysko JKM. Zaporozkie, zostaiąc

pari ex vberante gratia у przynależącemi nam cieszyli sie naszemi wolnościami, obiecuiąc to

po sobie przy wiernym a nieodmiennym poddaństwie za dostoięstwo Naiaśnieyszego Maies

tatu JKMPN miłł. zawsze szczerze, odważnie, wiernie na kożdym placu, w kożdey occasiey у

z kożdym nieprzlem* JK. Mści у Rzeczyptey stawać, bić się у vmierać.

(35.) Pokorne zasyłamy proźby nasze do WKM., PNW. miłł., za naszemi posłami, którzy

aby łaskawie, oycowsko iako przyięci byli, tak z vkontentowaniem we wszytkich petitach

naszych miłościwie expediowani у do Woyska WKM. Zaporozkiego wiernego bez omiesz

kania odpuszczeni byli, zwłascza z dobrą nadzieią у łaskawą WKM., Pana naszego wielce

miłowego, clementią. Przy tem tegoż Maiestatu JKM., Pana nasze

0

miłśwego, do nóg wszyst

kie Woysko JKM. Zaporozkie iako naypokomiey nizko vpadamy.

(36.) Żal nasz, nie tylko Woyska JKM. Zap., ale у pospólstwa, wielki pobudza pokornie

у iak nayniższe do Maiestatu JE° KM., PNW. miłł., supplicować, iż

49

*pod czas zburzenia

miasta JKM. Korsunia nie tak od deyneckiey wyrzutney szabli ludzie zacni, Kozacy sławni a

wierni JKM. poddani, id est Pododnia, półkownik, Dubina у inszych niemało, poginęło, ale od

samego na ten czas p. kommendanta residuiące

0

śmiercią haniebną żywot postradali sine vlla

causa, drudzy więzieniem nieznośny(m) wprzód przypłaciwszy, świat pożegnali'

49

, na co gdy

insi wspominamy, trwożliwe

0

a prawie niebespiecznego musiemy zostawać zdrowia у o sobie

kożdy powątpiwać, ieśli clementia oycowska JKMPN. miłł. nie określi у nie utwierdzi nas,

Woysko JKM. wierne Zap., у wszytkich obywatelów vkraińskich. O co yterato posłowie nasi

maią у powinni JE° Kr. Mść prosić.//

* nieprzyiacielem

222

5. Інструкція послам Війська Запорозького на Варшавський сейм 1666 року

Piotr Doroszenko, Hetman JE° Kr. M. Woyska Zaporozkiego

Iwan Dimidenko, oboźny W.WKMZ.

Michayło Suliczycz, Л sędziowie egeralni (sic!)

Semen Bohaczenko, J WJKMZ.

Jan Czekałowsky, pisarz W.WJKMZ.

Paweł Apostoł, 1 asawułowie

Demian Pilay, f W. WJKMZ.

Prokop Bereżecky, półkownik W. JKMZ. Czehryńsky

Bohdan Kalistrat, pólk. WJKMZ. Czerkasky

Ihnat Vlanowsky, półk. WJKMZ. Korsuńsky

Charko Tatarenko, półk. WJKMZ. Białocerkiewsky

Jarosz Hricenko, półk. WJKMZ. Pawołocky

Hrihory Biłohrud, półk. WJKMZ. Humańsky

Stephan Szczerbina, półk. WJKMZ. Torhowicky

Wasily Łoboyko, półk. WJKMZ. Kalnicky

Michał Zelensky, półk. WJKMZ. Brasławsky

Jewstafiey Hohol, półk. WJKMZ. Podolsky

Fedor Michaylenko, półk. WJKMZ. serdeniacky

Matfiy Kaniowiec, półk. WJKMZ. serdeniacky

Wasil Wołoszyn, pólk. WJKMZ. serdeniacky

Semen Korsuniec, półk. WJKMZ. Zaporozky

Filip Iwanowicz, półk. WJKMZ. Zaporozky

Iwan Czomobil, półk. WJKMZ. Zaporozky

Sawa, setnik Półku WKM. Krzemeńczuckiego

Печатка

Instructia Woyska Zaporozkie

0

, dana posłom na seym 1666, in martii złożony.

Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rękopisów, rkps 402, s. 615-634. Оригінал.

№ 2

1666 р., травня 24. Варшава.

Відповідь короля Яна Казимира

на інструкцію послам Війська Запорозького,

відправленим на Варшавський звичайний сейм,

який розпочався 17 березня того самого року

Respons od Je° Kr.Mci Woysku Zaporowskiemu na punkta, w instrukcyey, przez posłów

od tegoż Woyska podaney, wyrażone, dany w kancellaryi Jego Królewskiey Mci Koronney w

Warszawie dnia 24 miesiąca maja Ru Pańskiego 1666.

Ponowienie poddaństwa wiernego od Woyska Zaporowskiego, przez posłów swoich obsz

ernie oświadczone, nie mogło bydź tylko wdzięczne Jego Królewskiey Mości, tego mianowi-

223

Микола Крикун

cie czasu, którego zewnętrznym państw tuteyszych zamieszaniem у niektórych woiewództw

zawziętą przeciwko Jego Królewskiey Mości nieustrością у poniekąd nieposłuszeństwem

Oycowskie Jego Królewskiey

1

* serce żalem napełnione zostaie. Jako tedy wdzięczen Jego

Królewska Mość oświadczenia się z wiarą у ochotą stateczną Woyska у urodzonego hetmana

Zaporowskiego, wyświadczył to Jego Królewska Mość przydaną publicznie przy zgromad

zonych stanach Rzeczypospolitey tymże posłom audyencyey, powtórzył у przy odprawie

onychże.

(1.) Jako kożdemu narodowi, władzy swoiey powierzonemu, dotrzymuie Jego Królewska

Mość praw у wolności, one wcale zachowuiąc względem wiary у rełigiey kożdego, które

tylko Rzeczpospolita za przodków Jego Królewskiey Mości do siebie przyięła у z niemi

złączona zostaie, tak też narodowi Ruskiemu wiary greckiey prawosławney у starożytney

prawa у swobody względem wiary nie są od Jego Królewskiey Mości ani Rzeczypospolitey

za panowania jego w ni w czym naruszone, teyże oblig na sumieniu Jego Królewskiey Mości

zostaie wedle przysięgi, przy szczęśliwce Koronacyi swoiey

50

wykonaney, iako wszystkim

poddanym swoim, tak też у unitom, z kościołem naszym katolickim w iedności zostającym,

praw у prywileiów, od przodków Jego Królewskiey Mości onym nadanych, dotrzymywać. A

że Woysko Zaporowskie o zniesieniu tey uniey proźbą swoią na Jego Królewską Mość nalega,

iako tego nie ma w mocy swey żaden monarcha ziemski panować sumieniu ludzkiemu, tak tę

trudno

2

* proźbę Woyska odkłada Jego Królewska Mość do wszystkich stanów Rzeczypospo

litey zgromadzenia przyszłego, ponieważ ten seym nie stanął. Gdzieby iednak uniaci dobrom

cerkiewnym albo samym//osobom nieuniackim krzywdę albo szkodę iako

3

* czynili, kożdemu

JeK. Mść przez urzędy swoie sprawiedliwość z nich dostateczną administrować gotów, lubo

żadnych skarg na tychże unitów stan rycerski nieuniacki, w niemałey liczbie w województwie

Ruskim у innych nayduiący się, do Je K. Mci nie przynosi, tylko od samego Woyska Zapor

owskiego chodzą

51

.

(2.) Nie uznawa Jego Królewska Mość, aby się iakie naruszenie prawa у zwyczaiu dziać

miało stanowi duchownemu albo świeckiemu pomienioney rełigiey prawosławney w elek-

cyi metropolity kiiowskiego. Na którey legitime złożoney, że wielebny Ociec Winnicki,

przeszły episkop przemyski, należycie у prawdziwie został obranym metropolitą kiiows-

kim, Jego Królewska Mość wedle prawa swego utwierdził onego у promocyą swoią pańską

u Patryarchy Konstantynopolitańskiego wsparł у zalecił generalney konfirmacyey Jego iako

zasłużonego w Cerkwi Wschodniey у Bogobóynego Pasterza. Tę tedy elekcyą, że у Patryarcha

Konstantynopolitański potwierdził zwierzchnością swoią, JeKMść inney składać nie może. A

ponieważ у wielebny ociec Tukalski, episkop białoruski (

52

do którego Jego Królewska Mość

z inney//okazyey urazę swoię miał у tę iuż iemuż odpuścił’

52

),

53

deklarował się, że tey duch-

owney zwierzchności nad cerkwią wschodnią nie życzył у nie życzy у tey konkurencyey cale

ustąpił*

53

,

54

*trzyma Jego Królewska Mość o skromności у powolności Woyska Zaporowskiego,

że w tey materyey proźby swoiey powtarzać nie będzie у pasterza swego, w duchowieństwie

'* Далі має бути «Mości».

2

* trudną

iaką

224

5. Інструкція послам Війська Запорозького на Варшавський сейм 1666 року

naypierwszego, legitime ustanowionego, za pasterza z powinną rewerencyą przyimie у uzna

iako godnego у zdolnego tey zwierzchności Cerkwie Wschodniey*

54

.

(3.) Aby dobra duchowne, archimandryi, manasterzów у cerkwi, w Ukrainie nayduiących

się, od prowiantów у stanowisk żołnierskich miały swoie obronę, zlecił to Jego Królewska

Mość wielmożnego woiewody krakowskiego, hetmana wielkiego koronnego baczeniu

55

.

(4.) Na cerkiew lubelską wydana iest z rozkazania Je° Królewskiey Mości kommissya у

do skutku przywiedziona, gdyż w possessyey disunitów zostaie tasz cerkiew, kommisyi ap-

probacya nie może bydź, tylko na seymie dokończonym.

(5.) Monaster Milecki słusznie aby był także wolnym od ciężarów żołnierskich, iako w

dobrach ziemskich fundowany, daie tedy Je° KMść uniwersał swóy do żołnierzów, innego

subsidium у obrony natenczas temu monastyrowi obmyślić nie mogąc у u wielmożnego woi

ewody krakowskiego, hetmana wielkiego koronnego nie będzie odmówiona tasz obrona.

(6.)

56

Pakta Zborowskie że przypomina Woysko у wedle nich mieysca w senacie duch

ownym swoim, osobliwie dla Metropolity Kiiowskiego upomina się; lubo te pakta przez

same Woysko Zaporowskie wzruszone у przy Cudnowskiey tranzakcyi deklarowało się, że w

godności mnieysza у onych nie potrzebuie

56

, atoli odkłada tę proźbę Jego Królewska Mość

do przyszłego seymu.

(7.) Nie iest bronna łaska Jego Królewskiey Mości Woysku Zaporowskiemu albo raczey

duchowieństwu religiey Greckiey nieuniackiey, aby szkoły ruskie w Kiiowie były otworzone

у seminaria studentom były tamże fundowane, te iednak intencye duchownych do czasu spo-

koynieyszego y primario do otworzenia bram kijowskich na imię Jego Królewskiey Mości

własnego pana zawiesza.

(8.) Nie psuie Jego Królewska Mość ani Rzeczpospolita wolności у praw Woyska Za

porowskiego у owszem onych przyczynia, iako//to

57

*poślednieysze kommissye*

57

świadczą,

które Woysko także wzruszało przez ponowione bunty, atoli iednak proźbę Woyska, którą

wnosi o renowacyą wolności, w czym iey będzie potrzeba, do seymu Jego Królewska Mość

onę odkłada.

(9.) Cokolwiek Jego Królewska Mość osobliwych łask przywileiami swemi Woysku nadał,

tych potwierdzać temuż Panu nie iest zwyczaiu ani powagi

58

, a jeżeli przywileia poginęły, tedy

w aktach publicznych znaleść się mogą.

(10.) Oznaczenie у determinowanie komputu Woyska kozackiego, to należy do uwagi у

zezwolenia wszystkich stanów Rzeczypospolitey, a naprzód zawisło na uspokoieniu у przy

wróceniu całey Ukrainy pod władzą Je° K. Mci

59

.

(11.) I to niemniey trudna do wykonania Je° K. Mci у Rzeczypospolitey woyskowa

proźba, aby w dziedzicznych dobrach byli Kozacy у futory swoie wydzielone mieli, iednak

do powszechney zgody stanów Rzeczypospolitey zachowuie to Jego Królewska Mość у do

wynalezienia sposobów, za któremiby dziedziczni panowie od Rzeczypospolitey byli akkwi-

etowani. “Obietnice swoie, niektórym pułkom na piśmie//eo nomine dane

60

, przywodzić do

skutku Je° Królewska Mość ofiarnie, przy stateczney Woyska у pułków tych, które się w do

brach Panów ukrainnych znayduią, wierze у posłuszeństwie.

15 — 6-1279

225

Микола Крикун

(12.) Nie wspomina Jego Królewska Mość z łaskawości swoiey tey nagany, które(y)

zasłużyły były niektóre miasta za wpuszczenie do siebie zadnieprzan. Y lubo przez tę

niestateczność ich Rzeczpospolita w Woysku swym, które obozować długo musiały

1

*, dla tey

sweywoli znaczne szkody odniosła, Jego Królewska Mość nieprzebraną swą klemencyą to

pokrywa, maiąc za to, że poślednieyszą wiernością у życzliwością nagrodzą te miasta swóy

występek.

(13.) Uważnie przyznaie Woysko Zaporowskie, że za głową у rządem dobrym wszelkie

zgromadzenia bywają mocne у nierozerwane, gdyby w rzeczy samey rozumney tey dyrekcyey

iednostaynie słuchać zawsze chciało. A przeto proźbie Woyska stawiaiąc się Jego Królews

ka Mość łaskawym у przychylnym, lubo у urodzony Tetera, hetman przeszły Woyska Za

porowskiego, dobrze się na swoim urzędzie sprawował у władnąć nim umiał, iednak iż się

gwałtem z niego//wyprosił dla słabego zdrowia swego, tedy,

61

*kontentuiąc Jego Królewska

Mość Woyska proźbę, tenże urząd hetmaństwa urodzonemu Doroszenkowi (którego cnota у

wiara ku nam acz dobrze przedtym wiadoma, iednak у teraz przez pomienionego urodzonego

Pawła Teterę zalecona)'

61

konferuje у

62

*przy wielejem swoim onego utwierdza, a inne ozdoby,

urzędowi temu służące, przez kommissarza swego wkrótce odeśle*

62

.

(14.) Spuszczając się Jego Królewska Mość na dzielność у staranie tegoż urodzonego

hetmana Zaporowskiego, że za rządu swego będzie chciał przyczynić sławy Jego Królewskiey

Mości у sobie przysługi, któraby niemnieysza ztąd urosła, gdyby oderwanych zadnieprzan

iakoż człon tegoż ciała znowu przyłączył, na rozsądny szafunek iego posyła Jego Królewska

Mość uniwersały swoie do zadnieprzan у na Zaporoże one rozesłał

63

.

(15.) Przyczyny urodzonego hetmana Zaporowskiego, dla których przeszłey zimy

na Zabużu у Podniestrzu pułki serdeniackie у zaporoskie lokował, miały mieysce u Jego

Królewskiey Mości. Zleca oraz Jego Królewska Mość//też pułki baczeniu hetmańskiemu, aby

one zatrzymywał у zachęcał do usługi dalszey sposobami, iakie się wynaleść mogą. Gdyż

lubo Jego Królewska Mość miał to w intencyey posiłkować te pułki ze skarbu w nadzieje

dokończenia seymu przeszło rozerwanego, ponieważ seym nie stanął у skarb nie może bes-

piecznie kredytem szafować, ma to iednak w pamięci swey Jego Królewska Mość przez kom

missarza swego zachęcić też pułki szczodrobliwością swoią.

(16.) Czehryńskiego starostwa nie oddala Jego Królewska Mość od urodzonego Hetmana

Zaporowskiego, z dobrami у dochodami, do niego należącemi, to przydając, aby tam praesidi

um na zamku z ludzi Jego Królewskiey Mości у Rzeczypospolitey, iakie у teraz jest, zostawało

у prowiant albo justentament swóy dostateczny z tychże dochodów miało.

(17.) ^ Lisiankę zostawuie Jego Królewska Mość przy Woysku podług przywileju, danego

na armatę, na którą, lubo w Białey Cerkwi bespiecznie у osobliwie teraz za ufortyfikowaniem

iey przez ludzie Rzeczypospolitey, iednak inne apparamenta у potrzeby armatne tamże będą

miały swoie złożenie у schowanie'

64

.

65

Przywiley na tę Lisiankę// urodzony Tetera, starosta

bracławski

66

, gdy o to imieniem Woyska będzie requisitus, przywrócić obiecał Woysku, jeżeli

z drugimi у iego substancyą, przez buntowników w Bracławiu zabraną, nie zginął~

65

.

226

5. Інструкція послам Війська Запорозького на Варшавський сейм 1666 року

(18.) Ludzie Jego Królewskiey Mości у Rzeczypospolitey, na miastach у zamkach

ukrainnych osadzeni, nie dla czego inszego, tylko dla obrony tychże mieysc, nie tylko od

postronnego nieprzyiaciela, ale też у sweywoli domowey, żeby nie mogli bydź bez uciążenia

woyska у mieszkańców tamecznych pożywieni, przypaść na to Jego Królewska Mość у z

panami Radami swemi nie mógł, uważaiąc wielkość liczby zostawionych tamże regimentów

pieszych, pogotowiu też prowiantować onych ze skarbu Rieczypospolitey nie podobna, kiedy

67

-iuż trzeci seym zerwany*

67

у od tak dawnego czasu żadne do skarbu niewniesione pieniądze.

Niechay у w tym cierpliwe będzie Woysko do dalszego pomiarkowania, wszakże przedtym

samoż Woysko ofiarowało się te praesidia sustentować.

(19.) Armaty, w Białey Cerkwi kollokowaney, przeniesienie nie widzi Jego Królewska

Mość potrzebne ani też przyczyny słuszney od Woyska, dla iakiey dział, prochów//y innych

armatnych rynsztunków, na tamtym mieyscu, teraz osobliwie ufortyfikowanym, mieć nie

życzy, ile że Biała Cerkiew iest pośrednie mieysce Ukrainy po tey strony Dniepru, z którego

na wszystkie strony do miast у miasteczek obrona у posiłek nayprędszy bydź może dany.

Iako tedy w mieyscu tym iest iawne bespieczeństwo armaty, tak przeniesienia oney у same

Woysko, gdy się lepiey na myśli nie będzie prosiło, gdyż na tamtym mieyscu niedalszego in

nego, tylko dla obrony woyska у zamku iest osadzona

68

.

(20.) Monasteru Trechtymirowskiego pobożna fundacya na Kozaków, w okazyach wojen

nych pokaleczonych у w leciech podeszłych, aby miała swoię trwałość, iako przywileiem

swoim, tak też у konstytucyą intencyą fundatorów ztwierdzić Jego Królewska Mość obiecuie

na seymie przyszłym

69

.

(21.) Niepomału się tym Jego Królewska Mość turbuie, że obiecanego ze skarbu pułkom

serdeniackim у Zaporowskim nie przesyła dotąd posiłku. Albowiem Jego Królewska Mość

zawiedziony na dokończeniu zupełnym tego seymu rozerwanego у w innych nadzieiach omy-

lony, przeto urodzonego hetmana у Woyska żąda Jego Królewska Mość, aby w cierpliwości

dalszey też pułki zatrzymał ludzkością swoią, łaską Jego Krółewskiey Mości onych przecie

upewniając szczodrobliwą, którą pewnie będą mieli у doznaią na blisko przyszłym seymie.

(22.) O więźniach, w Moskwie z Woyska Zaporowskiego zostaiących, mianowicie braci

urodzonego hetmana Woyska Zaporowskiego, zlecił Jego Królewska Mość kommissarzom

swoim tę pamięć, у gdy do szczerego у rzeźwcgo traktowania Moskwa o pokóy przystąpi,

nie zapomni Kancellarya Jego Królewskiey Mości kommissarzów zagrzać pisaniem, aby

o te wyzwolenie więźniów starali się у owych wyraźnie upominali, choćby у na zamianę

moskiewskich

70

.

(23.) I wdowy kozackie, mianowicie które na woynę wyprawuią у wyprawować będą,

aby przy wolnościach zachowane były у pod juryzdykcyą kozacką zostawały, pozwala Jego

Królewska Mość.

(24.) Wniesiona proźba za pułkiem Humańskim//o potwierdzenie przywileiów przez

konstytucyą seymową, tych, któremi się tenże pułk nad inne szczyci, ponieważ seym nie stanął

у konstytucyą nie otrzymana, niech iednak o łasce Jego Królewskiey Mości tenże pułk nie

wątpi, że one swego czasu uzna.

(25.) I za urodzonym Doroszenkiem, hetmanem, przyczyna woyskowa o darowanie induk-

ty, od towarów z woiewództw ukrainnych do skarbu naszego у Rzeczypospolitey należącey,

15 •

227

Микола Крикун

wniesiona, miałaby mieysce u Jego Królewskiey Mości. Gdyby ten publiczny prowent był

w szacunku samego Jego Królewskiey Mości, ale że należy do całey Rzeczypospolitey, poz

wolenia przywileiem swoim onego pomienionemu urodzonemu hetmanowi Zaporowskiemu

konferować nie może.

(26.) Co się tknie urodzonego Tetery, przeszłego hetmana Woyska Zaporowskiego,

bracławskiego, niżińskiego

71

teraźnieyszego starosty, ten Jego Królewskiey Mości wyiacha-

nia swego z Ukrainy dał słuszne przyczyny, zwłaszcza dla poratowania zdrowia swego, na

ten czas słabego. A że Woysko pretenduie//zabrane bydź sobie przez tegoż urodzonego het

mana skarby iakieś woyskowe у onych się przez posłów swoich usilnie upominało, tedy,

aby Jego Królewska Mość w tey proźbie Woysko ukontentował у dostateczną w niey miał

informacyą, naznaczył

72

przy Jaśnie Welmożnym Przewielebnym w Bogu Xiedzu kanclerzu

wielkim koronnym

72

innych deputatów, także z senatu, iako też у z stanu rycerskiego

73

, aby

przy posłach Woyska Zaporowskiego inquizycya uczynili, ieżeli iakie znaczne summy albo

deposita przy urodzonym staroście bracławskim zostały. Wywiedziono tedy Jego Królews

kiey Mości z justyfikacyey tegoż urodzonego bracławskiego starosty у innych dokumentów

autentycznych у iasnych, ze żadnych skarbów od Woyska Zaporowskiego nie odbierał, okrom

ośmiudziesiąt tysięcy złotych polskich summy pobożnego Jerzego Chmielnickiego, zakon

nika, onemu samemu iako sukcessorowi po oycu należącey, którą to summę iako swoię własną

tenże pobożny zakonnik częścią z affektu swego ku urodzonemu staroście bracławskiemu,

częścią też na expensa//woyskowe, których potrzebę gwałtowną natenczas widział, cale iemu

darował. I z tych tedy pieniędzy urodzony starosta bracławski dał dobrowolnie deputatom

Jego Królewskiey Mości dostateczny rachunek, z którego się dowodnie pokazało, że urodzony

Tetera у nie tylko tę summę, ale у drugą taką z własnego podczas urzędu swego nabytego zbioru

wydał na potrzeby у posyłki woyskowe, nie rachuiąc straconego w Bracławiu w pieniądzach,

srebrze у złocie depozytu,

74

które Sierko, z buntownikami napadszy, zabrał у z niemi się w

Humaniu z wiadomością Woyska podzielił"

74

, со у sami niektórzy z teraźnieyszych posłów,

będąc obecni, dobrowolnie przyznawali. Przy tak iasney tedy tegoż urodzonego Tetery, sta

rosty bracławskiego, justyfikacyey nie uznał Jego Królewska Mość rzetelney w tym punkcie

do niego od Woyska pretensyey albo słuszney skargi, a zatym aby onego więcey o te skarby,

których mu nie oddawało, nie turbowało, tego iest Jego Królewska Mość zdania.

(27.) Tak rozumiejąc Jego Królewska Mość, że to niepłonna na obywatelów stanu// rycer

skiego woiewództwa Bracławskiego skarga od Woyska zaniesiona na oppressye у potaiemne

morderstwa w kluczach у powiatach woiewództwa, Jego Królewska Mość uniwersałem swoim

obywatelom pomienionego woiewództwa obeśle у napomni surowo, aby Kozak bespieczny

tamże zostawał. Co strony urodzonego Strzałkowskiego, rotmistrza Jego Królewskiey Mości,

tego Jego Królewska Mość a raczy Wielmożny Hetman wielki Koronny nieosądzonego karać

nie może, sprawiedliwości iednak z niego drogą zwyczayną doydzie, kto się czuie bydź skrzy

wdzonym.

(28.) Przez uwolnienie samych Kozaków od prowiantowania ludzi, pro praesidio na mia

stach у zamkach zostających, tym większe uciążenie innych mieszkańców у ludzi robotnych;

uważył Jego Królewska Mość у niepodobieństwo, aby sami ci wydołać mogli temu ciężarowi,

228

5. Інструкція послам Війська Запорозького на Варшавський сейм 1666 року

a zatym Kozaków uwolnić od niego nie może, aby innych ludzi bardziey nie obciążył. Znośny

iednak będzie ten ciężar, kiedy Woyska koronne nie zimowały ani teraz w Ukrainę nie

wchodzą.

(29.) Skarga na urodzonego kommendanta Korsuńskiego lubo u Jego Królewskiey Mości

ma mieysce, sprawiedliwości iednak czynienie należy

75

do urodzonego Stachurskiego iako

generała у starszego nad wszystkiemi regimentami, w Ukrainie na fortecach będącymi*

75

, pod

którego kommendą zostaie tenżeto obwiniony, u tego tedy abo u wielmożnego hetmana wiel

kiego koronnego sprawiedliwości niech dochodzą korsuńscy.

(30.) A że przedtym szczodrobliwego dosyć Jego Królewskiey Mości uznawali, którzy

tylko o co Jego Królewskiey Mości prosili z Woyska Zaporowskiego, dla zachęcenia onychże

do stateczney wierności у ochoty teraz na proźbe Woyska oszczędnieyszym łask swoich starać

się Jego Królewska Mość obiecuie у nie będzie onych rozdawał, tylko tym, którzy zalecenie

od samego Woyska у hetmana będą mieli.

Lubo teraz Woysko Zaporowskie nie we wszystkich proźbach swych pomyślne odno

si ukontentowanie, niech tego nie przyczyta niełasce Jego Królewskiey Mości iakiey ani

skąpem(u) szafunkowi, ale teraźnieyszym czasom nieprzyiaźnym у zamieszaniu//w Państwach

Jego Królewskiey Mości zewnętrznemu. Ani też o tym niech nie powątpiewa Woysko, że у na

tamtę ścianę będzie miał Jego Królewska Mość baczenie у staranie o iey bespieczeństwie, byle

Pan Bóg Jego Królewską Mość z tych domowych trudności ułacnił, około czego wszelkiemi

sposobami maiestatowi у klemencyey Jego Królewskiey Mości przyzwoitemi у należącemi

starać się będzie.

Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, oddz. rękopisów, rkps 160, s. 371-388. Копія з документа

(оригіналу або копії), який зберігався в архіві короля Станіслава Августа.

ЛАТИНСЬКІ СЛОВА І ЗВОРОТИ

ТА РІДКОВЖИВАНІ ПОЛЬСЬКІ СЛОВА

ЛАТИНСЬКОГО ПОХОДЖЕННЯ*

До додатку № 1

Вступна частина

сит summa veneratione solleniterque - з найвищою шаною й урочисто, як належить;

ех innata simplicitate sua - через властиву йому скромність; clementią - ласкою (прихиль

ністю); veneratiey - шани; publice - публічно; de toto - про все; petita latius - прохання

ширше; clementiey - ласки (прихильности); expostulat aequitas - вимагає справедливість.

(1.) zelus - ревність (старанність); primario - найперше; super omnia - понад усе;

tutissime ... retinere - найбезпечніше... зберігати; quam humillime - якнайпокірніше;

confirmowaney - затвердженої; deleta - знесена (зневажена; стосується унії); possid

ent - тримають; effectu - ефекту, результату; pretextu у consensu - приводу і згоди.

* Подано послідовно за пунктами інструкції.

229

Крикун М. Між війною і радою. Козацтво Правобережної України в другій половині XVII - на початку XVIII століття

Подождите немного. Документ загружается.