Kolodziejczyk Dariusz. The Crimean Khanate and Poland-Lithuania (ENG)

Подождите немного. Документ загружается.

904 document 50 (2–11 november 1634)

should remain. Also you should remove the Cossacks from the Dnieper and

you should not bring any damage to the Crimea or the country of the [Otto-

man] padishah. And each year you should send us, our aghas, and all the

aghas being in our service

our [i.e., owed to us] gis [vėrgü] that used to be

given since the ancient times. And being obedient to his excellency, the prosper-

ous [Ottoman] padishah, you should give [him] the gi [pişkeş

] and treasure

[hazine] that was customary since the ancient times, and you should observe

your engagements. And from our side no damage or harm will be done to

you, your kingdom, villages, and towns. Until the end of my life I will be a

friend of your friend and an enemy of your enemy. us you should trust and

recognize me as [your] friend. By God who knows best!

I have nothing to add but a prayer for whomsoever has followed the right

path [i.e., Islam]! Written in the second decade of the month of Djumada I of

the year 1044, in the abode of Baghchasaray.

[seal] Djanibek Giray Khan, son of Mübarek Giray Sultan

their submission to the Polish king, but nally they were pardoned by the new khan,

Bahadır Giray, who then broke his word and executed the Nogay leaders in the spring

of 1639; see Baranowski, Stosunki polsko-tatarskie w latach 1632–1648, pp. 55, 65–79,

and n. 426 in Part I, where Baranowski’s erroneous dating of the Nogay massacre is

corrected.

Perhaps the clerk who composed the present document wanted to make a dis-

tinction between the aghas being oce holders and those holding no oce. Such a

distinction can also be found in the previous document; cf. Document 49.

e term pişkeş, explained in the Redhouse dictionary as a “gi brought to a

superior,” was equal to tribute in the Ottoman political vocabulary. e obligation

to give a pişkeş to the sultan was rst entered in the Ottoman (but not the Polish!)

copy of the Treaty of Hotin (1621) though it was never recognized by the Polish side.

In fact, the negotiations between Hetman Koniecpolski and Murtaza Pasha held in

1634, and mentioned in the present document, helped to clear this misunderstanding,

although—as we see—the khan seemed to ignore it. e Polish king formally became

an Ottoman tributary only in 1672, according to the Treaty of Buczacz, where the

tribute was referred to as pişkeş (and not harac). Nevertheless, the Polish-Lithuanian

Diet rejected this treaty and aer four more years of war, the tribute was abolished

in 1676; see Kołodziejczyk, Ottoman-Polish Diplomatic Relations, pp. 132, 138, 148,

387, 439, 445, and 499.

In the middle of the seal there is the trident-shaped emblem of the Girays (taraq

tamġa). Djanibek’s father, Mübarek Giray, was not a khan, therefore he is referred to

merely as a prince (sultan). Djanibek’s accession to the throne was facilitated by the

fact that he was adopted by his uncle, Selamet Giray Khan; cf. Document 44, n. 16.

DOCUMENT 51 (29 JUNE 1635)

e ‘ahdname (list przymierny) sent by Khan Inayet Giray

to King Vladislaus IV

e original document is missing.

Polish translation by Samuel Otwinowski: AGAD, AKW, Dz. tat., k. 63,

t. 9, no. 467.

List od Inaiet Giray chana, cara krymskiego nowego do Króla Jego Miłości

Władysława Czwartego przez gońca Kazy agę:

Wielkiej Ordy, wielkich narodów, stolice krymskiej, pól kypczackich, nie-

zliczonych Tatarów, niezmiernych Nachayców i między górami będących

Czerkiesów, i bez osiedla żyjących Tatów, prawej i lewej strony <i> stu,

dziesięci, tysięcy, tumanów wielki car i wielki krymski chan, wywyższony,

ogromny, ozdobny, najjaśniejszy, wielmożny, miłosierdzie nad ludem pospo-

litym trzymający, Inaiet Giray chan (którego wielmożności niech Pan Bóg

do dni wolej swojej szczęśliwie dopomaga!), wielkiemu ruskiemu, pruskiemu,

litewskiemu, mazowieckiemu, żmudzkiemu, inanckiemu, kiiowskiemu,

podlaskiemu, smolenskiemu, czernieiowskiemu, i szwedckiemu, gotckiemu,

wandalskiemu, i wielu inych krześcijan wielkiemu cesarzowi, Czwartemu

Władysławowi, bratu naszemu, królowi polskiemu (którego sprawy niechaj

Bóg sprawuje do dnia sądnego), wielu państwom rozkazicielowi, wiele nad

wielą pozdrowieniom uczyniwszy, o zdrowiu i o powodzeniu Wielmożności

Waszej się popytawszy, ten list nasz carski napisawszy posyłamy.

Pan Bóg wszechmogący, z wolej i miłosierdzia swego dopomagając

nam możnością swoją, państwo krymskie mnie, wielkiemu carowi Inaiet

Giray chanowi, przejrzawszy stolicę przeszłych przodków naszych w raju

odpoczywających, i ojca naszego, osiągnąć dał. Za co Jego Świętobliwości wiel-

kie nad wielkimi dzięki uczyniwszy, tak bliskim jako i dalszym przyjaciołom

listami swemi oznajmić to kazaliśmy. Zaczym do Was, wielmożnego brata

naszego, z niewolników naszych nam zasłużonych wielkiem gońcem Kazy

agę, miłość dobrą do ostatniego wieku naszego chcąc zatrzymać i przyja-

cielowi przyjacielem, a nieprzyjacielowi nieprzyjacielem być pragnąc, i z

dawna będącą przyjaźń i pojednanie zatrzymując, posyłamy.

A jako przodkowie naszy w raju odpoczywający, Mengili Giray chan, i

Deulet Giray chan, z przodkiem waszym Augustem królem pokój i przymie-

rze uczyniwszy przyjaciółmi i bracią sobie będąc, wedle dawnych zwyczajów

i postanowienia powinne upominki, jakiekolwiek i w czymkolwiek tam, w

państwach swoich polskich na własne wozy nałożywszy, do krymskiej ziemie,

do mieszkania naszego Bachcia Saraiu zupełnie odsyłali. A z temi upominki i

pieniądzmi przyjeżdżającym wielkim i małym posłom, i kupcom, tak samym jako

i ich rzeczom, w drodze, w polach, i we włościach nie działo się żadnej szkody.

A jeśliby się też jakimkolwiek sposobem jaka szkoda stała, to nagrodzono być

906 document 51 (29 june 1635)

miało, i kto by to uczynił, karany być miał, lubo by też przy samym chanie

naleziony był.

Więc bratu naszemu, gałdze sułtanowi, i nuradyn sułtanowi, i inszym ilu

jest sułtanów, tak samym jako i ich agom upominki przysyłane bywały. Także

też przy chanie będącym agom: podskarbiemu, pisarzowi dywańskiemu,

koniuszemu, nad odźwiernemi starszemu, szpiżarnię chańską w mocy

mającemu, nad dworem chańskim starszemu, miody wybierającemu, i inszym

znacznym dwunastom agom upominki przychodziły. Nuż karadzi begom i

murzom rok podle roku kożdemu oddawano bywało. Zaczym też pokój i

przymierze w poszanowaniu zostawając, obuch państw ubodzy poddani w

pokoju siedzieli. I po obu stron rzeki Dniepru siedzący Tatarowie i Nachay-

czycy dnieprową wodę pijąc, konie pasąc, w pokoju i bezpiecznie poddaństwo

odprawując, i od kozackiego łotrostwa na rzece Dnieprze będącego państwa

w pokoju będąc, za panów swoich bezpieczni pięćkroć na dzień Bogu się

modlili.

Według tego tedy czyniąc wszytkiemu dosyć, mało przedtym będący ociec

nasz Gazy Giray chan (któremu niech da Bóg miłosierdzie swoje) z ojcem

waszym przyjacielem i bratem zostawszy postanowienie uczynili, aby tak w

pewnych rzeczach, fantach i materiach, co wszytko uczyni czerwonych złotych

tysięcy . . .,

z Polski na wozy nałożywszy do Dziankirmanu przywozili. Przeci-

wko którym z owej strony ludzie posyłano, aby to wszytko do Bachcia Saraiu

cale przywieziono było, posyłani bywali.

To wszytko aby stwirdzono było ja, wielki Inaiet Giray chan z Wami,

bratem naszym Wladysławem Czwartym, bratem naszym królem polskim, od

tego dnia dzisiejszego począwszy przyjaźń i braterstwo czynię, a gwoli czemu

wielki przemierny list nasz napisawszy z wielkim posłem posyłamy.

Wy, brat nasz, król polski, w przyjaźni cesarskiej powolność swą ukazując,

państw otomańskich, tak wołoskiej, multańskiej ziemie, Białogrodu, Kiliej,

jako też i inszych wszytkich wojski swemi zaczepiać nie macie. Owszem z

Dniepru kozackie łotrostwo uprzątnąwszy, na Czarne Morze czółnami aby

nie wychodzili, więc państwu krymskiemu aby od nich szkody nie było. A

na każdy rok zwyczajne upominki tak nam, jako też dwunastom znacznym

agom naszym i karadzi bejom, także bratu naszemu, gałdze Husam Giray

sułtanowi, także bratu naszemu, Sadet Giray sułtanowi nuradynowi, i inszej

braciej sułtanom, i ich starszym agom, upominki aby oddane były. Według

tedy wspomnionego zwyczaju o dosyć czynienie postanowieniu staranie ma

być, aby list przymierny napisawszy z wielkim posłem naszym przy zupełnych

upominkach przysyłano było.

Ja zatym, wielki Inaiet Giray chan, pod czasem panowania mego tak osobą

swą, jako i wojski swymi, więc i Husam Giray sułtan, brat nasz, także nura-

dyn sułtan, trzeci brat nasz, Sadet Giray sułtan, i inszy tak mali jako i wielcy

sułtanowie, także karadzi begowie, i krymscy murzowie, także nachayscy

murzowie, i wszyscy w Krymie będący przedniejszy ludzie, także wojska

krymskie i nachayskie, i wszyscy ludzie, którzykolwiek rozkazaniu naszemu

carskiemu posłuszni są, niewolnicy naszy, podejmujemy się i podejmują tego

Empty space was le for the amount to be entered.

document 51 (29 june 1635) 907

wszytkiego, cokolwiek w przymiernym liście napisano jest. Dla tegoż wiel-

kiego posła z tym posyłamy.

A jeśliby się tak stało, żeby wedle dawnych zwyczajów i postanowienia od

Was, brata naszego, upominki i pieniądze posyłane nie były, i kozacy z Dniepru

jeśliby zniesieni nie byli, i jeśliby jako i przedtym na Dnieprze mieszkając

czółnami na morze wychodząc, państwom cesarskim okręty szarpając szkody

czynili, ja, Inaiet Giray chan wojsko swe do państwa waszego posławszy lecie

i zimie pustoszyć bym kazał; i ze stem tysięcy Tatarów w cale nienaruszone

państwo wasze wszedszy, za bożą pomocą a przytomnością Proroka naszego

włości wasze ogniem, szablą wojując, małych i wielkich w niewolą zabrawszy,

na kożdego Tatara po jednemu więźniowi i po jednemu bydlęciu rachując,

jeśliby to nie więcej uczyniło, niźli tamte upominki, które mają być dawane

od was, rozsądźcie. Ale to jest przedsięwzięcie moje, aby ubodzy poddani za

czasu mojego w pokoju bezpiecznie siedzieli, i państwa aby pustyniami nie

zostawały. Nie to, abym łakomstwem jakim uwiedziony, abo jakobym potęgi i

sił tylko nie miał, zgody pragnął, gdyż złożywszy wszyscy Tatarowie, Nachay-

cowie, Czerkiesowie, Kabartusowie, Kumukowie,

i inszych wiele w państwach

rozkazowania naszego mieszkaniem są, ci wszyscy lekko kładąc sta tysięcy

wojska nie będą li mieli? Kiedy tedy po dwakroć sto tysięcy wojska mając w

państwa krześcijańskie się obrócę, azali zemścić się krzywdy wiary prawowier-

nej nie będę mógł? Ale najlepszy pokój widząc, według niego aby łotrostwo

pokarane było i Wy, brat nasz, król polski, jako się godzi Wielmożności

Waszej o tym pilno myśleć macie; za bożą pomocą z owej strony cokolwiek

będzie godnego i przystojnego odrzucone i pogardzone nie będzie; o czem

szerzej wielki poseł nasz Rustem aga, mając nasze zlecenie pomówi. Myśmy

w przyjaźni mocno stali, Wy, to jest brat nasz, król polski, w postanowionym

przymierzu macie mocno stać, dlatego się to napisało.

Pisan w Bachcia Saraiu we środku miesiąca mucherrem nazwanego, roku

od przeprowadzenia się Mechmeda Mustafy, proroka naszego 1045, to jest

29 Junij Anno 1635.

Translation:

e letter from Inayet Giray Khan, the new Crimean khan, to His Royal Maj-

esty Vladislaus IV, [brought] through a courier, Ghazi Agha:

Initially written: wszytkich Tatarów, Nachayców, Czerkiesów, Kabartusów,

Kumuków, but corrected by the scribe.

Later in the document Ghazi Agha is referred to as “great courier” (wielki goniec),

who was followed by Rüstem Agha, referred to below as “great envoy” (wielki poseł).

Ghazi Agha should not be confused with Ghazi Bey, who at the same time carried a

separate letter issued by the nureddin, Sa‘adet Giray. In Sa‘adet Giray’s letter, pre-

served in Turkish original, Ghazi Agha is referred to as uluġ çapqun elçileri (“the

great courier of His [Excellency]”), while Ghazi Bey simply as çapqun elçimiz (“our

courier”); see AGAD, AKW, Dz. tat., k. 63, t. 8, no. 466. e Crimean embassy was

received in Warsaw in October 1635. Bohdan Baranowski had at his disposal the now

lost manuscript of the Polish National Library (ms. B. N. Pol. F IV 94), but he did

908 document 51 (29 june 1635)

e great tsar of the Great Horde and great nations, the Crimean throne, the

Kipchak Steppe, innumerable Tatars, countless Nogays, mountain Circassians,

unsettled Tats,

and the hundreds, tens, thousands, and tens of thousands

[tümens] of the right and the le side, the great Crimean khan, the elevated,

great, decorous, illustrious, magnicent, extending his grace unto the common

people, Inayet Giray Khan (may God assist his majesty with prosperity until

the day of His will [i.e., the khan’s death]!), to the great emperor of Ruthenia,

Prussia, Lithuania, Mazovia, Samogitia, Livonia, Kiev, Podlachia [Podlasie],

Smolensk, Černihiv, and of the Swedes, Goths, and Vandals, and of many other

Christians, our brother, the king of Poland, Vladislaus IV (may God conduct

his aairs until the Day of Judgment!), the commander of many states; having

expressed great many salutations and asked about Your Majesty’s health and

prosperity, we have written and sent our present imperial letter:

Almighty God has assisted us by His will and grace, glanced [ favorably] and

let me, the great tsar Inayet Giray Khan, to attain [the reign of ] the Crimean

state and the throne of our former ancestors, resting in paradise, and of our

father. Having pronounced great many thanks to His Holiness [i.e., God], we

ordered to announce it by our letters to our close as well as distant friends.

Hence we send to you, our majestic brother, our great courier Ghazi Agha,

from among our merited servants, in desire to keep good friendship until the

end of our time, to be a friend of [your] friend and an enemy of [your] enemy,

and to retain the ancient friendship and reconciliation.

As our ancestors, resting in paradise, Mengli Giray Khan and Devlet Giray

Khan, had commenced peace and friendship with your ancestor, King Augustus,

being friends and brothers to each other, they used to send gis, due according

to the ancient customs and settlements, to our residence in Baghchasaray, hav-

ing loaded them on their own carts. And the great and small envoys, coming

along with the gis and money, and merchants alike, were not harmed by any

damage done to them or their goods on their way, in the steppe, or in [our]

domains. And if any damage occurred in whichever way, it was to be compen-

sated and those, who had committed it, were to be punished, even if they were

found in the khan’s retinue.

not record any names of the Tatar envoys; cf. idem, Stosunki polsko-tatarskie w latach

1632–1648, pp. 41–46.

Lit. “Circassians dwelling among mountains,” a literal translation of the Turkish

expression taġ ara Çerkes.

On the Tats, see Document 48, n. 8. e description “unsettled” (Pol. bez osiedla

żyjących) apparently results from a misunderstanding, as the Tats were not nomads.

Since in the khan’s intitulatio the Tats were typically paired with the Tavgaches, and

the latter term was unknown to Otwinowski (cf. Document 48, n. 8), the Crown

translator perhaps mistook Tavgaç for Tav-göç, “wandering in the mountains,” and

erroneously applied this term to the Tats (“wandering” > “leading unsettled life” >

“unsettled”).

e examples of Mengli Giray Khan and King Sigismund Augustus do not match

chronologically as the rst one died in 1515 while the second was born in 1520. Yet, Dev-

let Giray (r. 1551–1577) and Sigismund Augustus (r. 1548–1572) were contemporaries.

document 51 (29 june 1635) 909

Moreover, gis were sent to our brother,

the qalga sultan, to the nureddin

sultan and other sultans, whatever their number, both to them and their aghas.

Gis were also received by the aghas in the khan’s retinue: the treasurer,

the

scribe of the divan,

the master of the horse,

the head doorkeeper,

the butler,

the majordomo,

the mead cupbearer,

and other prominent aghas amounting

to twelve.

And [gis] were given year by year to each of the qaraçı beys and

mirzas. Hence the peace and agreement was respected and the poor subjects of

the two states remained in peace. And the Tatars and Nogays, who dwelled on

both sides of the Dnieper river, drinking the Dnieper water and grazing horses,

fullled their subject duties in peace and safety, and enjoying peace and secu-

rity from Cossack brigands, based on the Dnieper river, prayed to God for their

rulers ve times a day.

Shortly before, in fulllment of the above conditions, our father Ghazi Giray

Khan (may God grant him his mercy!) became a friend and brother of your

father, and they agreed that [gis] in goods, objects, and textiles, worth . . .

thousand golden orins [czerwonych złotych] should be loaded on carts and

brought from Poland to Djankerman [i.e., Očakiv]. From this side men were

sent to fetch all these [goods from Djankerman] to Baghchasaray.

In order to conrm all the above [conditions], from this day on I, the great

khan Inayet Giray, declare friendship and brotherhood with you, our brother,

Vladislaus IV, the king of Poland, and therefore, having written our great letter

of agreement, we send it along with our great envoy.

You, our brother, the king of Poland, in respect to the [Ottoman] emperor’s

friendship, should not let your troops invade the Ottoman domains, either

is phrase evidently refers to the past, i.e., the qalga of each reigning khan in

the past, and not to Inayet’s brother.

Pol. podskarbi; apparently a translation of Tur. hazinedar or hazinedar başı.

Pol. pisarz dywański; apparently a translation of Tur. divan katibi.

Pol. koniuszy; apparently a translation of Tur. mirahor.

Pol. nad odźwiernemi starszy; apparently a translation of Tur. qapıcı başı.

Pol. spiżarnię chańską w mocy mający (“the one responsible for the khan’s lar-

der”); cf. spiżarny in Document 48, apparently a translation of Tur. kilerci başı.

Pol. nad dworem chańskim starszy (“the head of the court”); apparently a transla-

tion of Tur. kahya.

Pol. miody wybierający (“the one collecting mead”); apparently a translation of

Tur. balcı başı, referring to an ocial responsible for the delivery of honey and mead

to the khan’s palace; cf. Document 49, n. 18.

e Polish text: i inszym znacznym dwunastom agom (“and other prominent

twelve aghas”) suggests that the total number of aghas entitled to the gis was nine-

teen—the seven aforementioned functionaries plus twelve other aghas; yet, the analo-

gous fragment in Document 48 suggests that the total number of aghas entitled to gis

was twelve; cf. also the paragraph below referring to the “twelve prominent aghas”

(written in the dative: dwunastom znacznym agom).

Empty space was le for the amount to be entered. In 1599, during the negotia-

tions between the envoys of Ghazi Giray and Sigismund III, it was agreed that the

value of annual gis should amount to 15,000 orins; cf. Document 36, n. 9.

910 document 51 (29 june 1635)

Moldavia or Wallachia,

Akkerman, Kilia, or any other [lands]. Moreover,

you should remove the Cossack brigands from the Dnieper, so that they would

not set out to the Black Sea in their boats and so that no damage be caused by

them to the Crimean state. Each year customary gis should be delivered to

us, our twelve prominent aghas, and the qaraçı beys, also to our brother, the

qalga Hüsam Giray Sultan, also to our [another] brother, the nureddin Sa‘adet

Giray Sultan, and to other brothers, the sultans, as well as their elder aghas.

While no eort should be spared in order to fulll this engagement in accor-

dance with the aforementioned custom, a [royal] letter of agreement should be

written and sent through our great envoy along with the complete set of gis.

Hence I, the great khan Inayet Giray, [engage] for the duration of my reign

with my person and troops, and our brother, Hüsam Giray Sultan, and our

other

brother, the nureddin sultan, Sa‘adet Giray Sultan, and other younger

and older sultans, also the qaraçı beys, Crimean mirzas, Nogay mirzas, all

prominent men being in the Crimea, the Crimean and Nogay troops, and all

men, who obey our imperial order, [being] our servants,

we engage and they

engage to fulll everything that is recorded in the letter of agreement [list przy-

mierny]. For this sake we send our great envoy.

And if it so happens that gis and money, due according to the ancient

customs and agreement, are not sent by you, our brother, and the Cossacks are

not removed from the Dnieper, and if they continue to dwell on the Dnieper,

set out in their boats to the sea, attack [Ottoman] ships and bring damage to

imperial domains, as they have done before, then I, Inayet Giray Khan, will

send my troops to your state and order to raid it in summer as well as in win-

ter; and if [I] enter your [presently] undisturbed state along with a hundred

thousand Tatars, raid it with re and sword with the assistance of God and

our Prophet, and capture the commoners and the noble ones,

assuming that

each Tatar would take one captive and one head of cattle, you should consider

whether it would not exceed the value of the gis that you are to send. Yet,

it is my desire that during my reign the poor subjects remain safely in peace

and states do not turn into deserts. Not that I want reconcilement tempted by

greed [of your gis] or for the lack of power and troops, as having put together

all the Tatars, Nogays, Circassians, Kabardinians, Kumyks, and many others,

dwelling in the domains under our command, do they not altogether consti-

tute at least a hundred thousand of troops? en, if I turn against Christian

Respectively referred to as ziemia wołoska and ziemia multańska; cf. Document

47, notes 4 and 13.

Lit. “our third brother” (trzeci brat nasz), apparently referring to the khan as the

rst brother, and to the qalga as the second one. Both Hüsam and Sa‘adet Girays were

later killed in the Nogay rebellion of 1637.

e Polish term niewolnicy refers to slaves, but in the given context the term

“servants” ts better.

Lit. “the small and big ones” (małych i wielkich); though this phrase can be alter-

natively translated as “the young and old ones,” probably the khan’s intention was to

warn the nobles that his raid might aect them and their families as well.

document 51 (29 june 1635) 911

states having two hundred thousand of troops,

will I not be able to take

revenge for the harm done to the true faith [i.e., Islam]? Yet, as I regard peace

an optimal measure, Your Excellency, our brother, the king of Poland, should

diligently look for suitable means of punishing the brigands in accordance with

its requirements; whatever sound and decent [proposal] comes [from your side],

with God’s help it will not be rejected or scorned at by this side; this matter will

be further discussed by our great envoy, Rüstem Agha, who is commissioned

by us. As we have rmly kept friendship, [also] you, our brother, the king of

Poland, should rmly keep the resolved agreement, therefore this [document]

has been written.

Written in Baghchasaray, in the second decade

of the month named

Muharrem, of the year 1045 since the relocation [i.e., Hegira] of our prophet,

Muhammad Mustafa, that is on 29 June 1635.

It is hard to guess how the khan obtained this rather unrealistic number; prob-

ably he added one hundred thousand troops obtainable by the mobilization of the

Nogays and Caucasian tribes to another one hundred thousand of “regular” Crimean

troops listed earlier in the same paragraph.

e Polish phrase we środku (“in the middle”) is an apparent translation of the

Turkish term evasıt (lit. “the middle”) referring to the second, middle decade of a

month.

e second decade of Muharrem 1045 A.H. lasted from 27 June till 6 July 1635.

DOCUMENT 52 (15–23 JULY 1637)

e ‘ahdname (list przymierny) sent by Khan Bahadır Giray

to King Vladislaus IV

e original document is missing.

Polish translation: Bibl. Czart., ms. 134 (Teki Naruszewicza), pp. 153–159.

List od chana krymskiego przymierny do Króla Jego Miłości Władysława

Czwartego:

Niechaj będą Panu Bogu wielkie nieskończone zawsze dzięki oddawane,

który z wszechmocności swej stworzywszy tak piękne niebo z niczego, po

tym świat i człeka stworzył, i onego nad wszystkie bydlęta rozumu daniem

wywyższywszy, wszelkie stworzone rzeczy pod moc dał. Niechaj będą

nieskończone dzięki Bogu najwyższemu, uprzejme chęci i dzięki oddawane,

że z opatrzności Jego stany wszelkiego stworzenia tak dobrze są sporządzone.

Ale niemniej i za to niechaj wieczna i nieskończona sława Jego słynie, że za

pomocą przodków

świętych w rozmaitych krajach wszystkie narody wiarą

są oświecone, przez którą za zrządzeniem Jego, prawa wszyscy ludzie pewne

na się przyjęli, któremi się wszyscy prawie monarchowie od wieku wiązać i

przyjaźń jednoczyć zwykli. Tych i sam Pan Bóg najprzód aby na ziemi wszel-

kiego pospólstwa zasłoną byli, nad ludźmi swemi postanowił.

Czego że też i nam tych szczęśliwych czasów udzielił, żeśmy za łaską i

pomocą Jego, za co Mu po wszystkie dni wieku naszego nieskończone czynić

dzięki będziemy, najszczęśliwszą stolicę przodków naszych osiedli, zaczym

najprzystojniejszą i najsłuszniejszą zacnemu stanowi naszemu tośmy upa-

trzyli, abyśmy na wszystkie strony otworzyli wrota przyjaźni naszej, której

z dawnych czasów przodkowie nasi świątobliwie dotrzymywać każdemu byli

zwykli. Za których przykładem idąc my, wielkich państw i Wielkiej Ordy, i

stolice krymskiej, wielkich gór

kipczackich i cerkieskich pól,

i niezliczonych

wojsk tatarskich i nachayskich na prawej i lewej stronie wielki car i chan

Bahadyr Gierey chan, syn Selamet Gierey chanów, syna Dewlet Gierejowego,

wielkich królestw i wielkich księstw polskich, szwedzkich, ruskich, pruskich,

mazowieckich, litewskich, inantskich, gotskich, żmudzkich, wandalskich,

samogickich wielkiemu królowi i monarsze, najjaśniejszemu bratu naszemu

Władysławowi Czwartemu, którego Pan Bóg po wszystkie dni niechaj

szczęści i błogosławi, po nawidzeniu uprzejmym zdrowia dobrego przez to

pisanie z najjaśniejszym znakiem naszym wiadomo czyniemy, że skorośmy

stolicę przodków naszych i krymskie państwo za łaską Boga wszechmogącego

Apparently misspelled; it should read proroków.

Evidently misplaced; it should read pól; cf. n. c below.

Evidently misplaced; it should read gór; cf. n. b above.

document 52 (15–23 july 1637) 913

Empty space was le for the amount to be entered.

osiedli, zarazem bracie nasz, Władysławie Czwarty, z przyjaźnią naszą i pot-

wierdzeniem przymierza odezwać mi się wam przyszło.

Że za szczęśliwych czasów i pamięci przodków i dziadów naszych, a osob-

liwie od czasów Wangli [sic] Gierey i Dewlet Gierey chanów, a od czasów

przodka Waszej Królewskiej Miłości, brata naszego, króla Augusta stanęły

były takie przysięgą zobopólną utwierdzone przymierne pakta, i przyjaciel-

ska i braterska miłość tak była ugruntowana, że nie tylko z daleka i z bliska

społecznie sobie tej przyjaźni dotrzymywali, ale też według postanowienia

zupełna, zawsze i wcześnie upominki zwyczajne polskiemi wozami aż do

Krymu odwożone były, i w stolicy naszej Bachcze Saraju przez polskie posły

bywały oddawane po wszystkie czasy, a mianowicie posłowie żadnej szkody

nigdy najmniejszej ani sami na osobie, ani przy nich kupcy odjeżdżający i

przyjeżdżający tak w drodze, jako i Dzikich Polach i w najmniejszej rzeczy

nie odnosili, a kiedy by też którego co kiedy przypadkowym sposobem

potkało, natychżemiast z wielką pilnością swawoleństwo wynalazłszy, surowo

zwykło było karać. Ale upominki nie tylko im samym oddawane bywały, ale

też i na dworze ich ustawicznie będącym wielmożnym braci, to jest gałdze

i nuradynowi, i inszym synom, sołtanom, także przedniejszym przy boku

mieszkającym agom, jako wezyrowi, podskarbiemu, pisarzowi, koniuszemu,

kapudzi baszy, i inszym urzędnikom, których krom bejów inszych, murzow

co znaczniejszych, jest dwanaście, zawsze się wszystkim tych upominków

dostawało. Co że każdego roku z pilnością obserwowano, dla tego też

pokoju i przymierza pilnie i świątobliwie przestrzegano i szanowano, zaczym

zobopólne pospólstwo w miłym pokoju mile zażywało, odpoczywało. I lubo

Tatarowie tak krymscy, jako i nachayscy przy obudwu brzegach dnieprowych

wodę pijali i trawy pasali, przecie jednak nienaruszonej przyjaźni zachowując

posłuszeństwo cesarskie w tej mierze z pilnością przestrzegali. Co że się też i

z waszej strony zachowało, pospólstwo nasze będąc bezpieczne od najazdów

kozackich z pilnością za szczęśliwe panowanie cesarskie Pana Boga prosiło.

A ponieważ też i potym brat nasz świętej pamięci, Gazy Gieray chan w

Wołoszych na Cecorze przez Zamoyskiego kancelerza i hetmana od świętej

pamięci ojca Waszej Królewskiej Miłości Zygmunta powtarzającego to przy-

mierze nowe pakta był otrzymał, gdzie zostawszy całym bratem i przyjacielem

waszym według dawnego zwyczaju na tychże upominkach przestawał, co

uczyni . . .

tysięcy czerwonych złotych. Dla tego my też dla tych pomienio-

nych upominków, które mają być według zwyczaju polskiemi wozami aż do

Dziankiermenu odwiezione, i przeciwko którym my sługi nasze zesłać, aby je

wcale do Bachacze Saraju przyprowadzili, wyprawić powinniśmy.

Posłaliśmy według starożytnego zwyczaju z temi naszemi najszczęś liwszemi

i poprzysiężonemi paktami z przedniejszych sług naszych Kotłuszę beja, życząc

sobie tego, abyś nie tylko tak, jako kiedy przodkowie nasi Mengli Gieray i

Dewlet Gieray chanowie z przodkami Waszej Królewskiej Miłości, królem

Augustem, którzy z sobą w wielkiej przyjaźni i braterskiej miłości żyli, ale też

jako niedawnych czasów brat nasz, Kazy Gieray chan za kanclerza Zamoyskiego