Искандер Мунши Тюркман. Tarix-i al?mara-yi Abbasi (Аббасова мироукрашающая история). Том 1

Подождите немного. Документ загружается.

Məhəmməd ibn ġərəf ibn Məhəmməd ibn Həsən ibn Məhəmməd ibn Ġbrahim ibn

Cəfər ibn Məhəmməd ibn Ġsmayıl ibn Məhəmməd ibn Əhməd əl-Ərabi ibn Əbi-

Məhəmməd əl-Qasim ibn Əbülqasim Həmzə ibn himmətli imam Əbi-Ġbrahim

Musa əl-Kazim ibn natiq imam Cəfər əs-Sadiq ibn Ġmam Məhəmməd əl-Baqir ibn

Ġmam Əli Zeynalabidin ibn Ġmam Əbi-Abdulla əl-Hüseyn ibn möminlərin əmiri,

dindarların imamı, Allahm qalib aslanı Əli ibn Əbu-Talib. Onlara salam olsun!

ġəcərə bilicisi olan alimlərin və bəlağətli

tarixçilərin fikri yekdildir ki, o

həzrət (Ġmam Əli) və peyğəmbərlərin sonuncusu (Məhəmməd peyğəmbər) Xəlil

gülzarının gülü və Ġsmayıl bostanının nübarıdırlar

. Onlara salam olsun! Onların

Ədnana

qədərki ulu ata-babalarının və kəramətli əcdadlarının kimliyi barədə

fikirlər yekdil, Ədnandan bəĢəriyyətin atası («əbülbəĢər»)

olan Həzrət Adəmə -

ona salam olsun - qədərki əcdadları haqqında isə rəylər müxtəlifdir. Amma

nəsəbnamə alimlərinin qeydə alaraq Ģəcərə kitablarında yazdıqları bu cürdür:

Ədnan ibn Ərəd ibn Hümeysə ibn Binnət ibn Həməl ibn Qiydar ibn Ġsmayıl ibn

Xəlilürrəhman Ġbrahim ibn Tarux ibn Nahur ibn Saruğ ibn Qaleğ ibn ġaməx ibn

Amir ibn ƏrfəxəĢd ibn Sam ibn Nuh peyğəmbər əleyhissəlam ibn Ləmək ibn

MətuĢələx ibn Ġdris peyğəmbər əleyhissəlam ibn Bərd ibn Məhlayil ibn Qiynan ibn

ƏnuĢ ibn ġis peyğəmbər ibn Adəm əleyhissəlam

Nəsəbnamə biliciləri və xəbər

sahibləri bütün müqəddəslərin öndəri olan [Məhəmməd peyğəmbərin] adlı-sanlı

sələflərinin və yüksək səviyyəli ocdadlarının əhvalatı və onların hər birindən

müĢahidə edilmiĢ və insanların ən xeyirlisi olan həzrətin (Məhəmməd

peyğəmbərin) nurunun Ģəfəqlərinin zühuruna müjdəçi olmuĢ qəribə iĢlər və qeyri-

adi niĢanələr və əlamətlər haqqında məlumat vermiĢlər və onların fəzilətlərinə və

ləyaqətlərinə dair risalələr

tərtib etmiĢlər.

Bu kiçik zərrə (Ġsgəndər bəy MünĢi) də müddəaya uyğun surətdə bu fənnin

ustadlarının əsərlərinə əsaslanaraq, burada o məlumatların müxtəsər icmalını

təqdim edir.

Müasir tədqiqatçılar Səfəvi nəslinin kökünün peyğəmbər və imamlar soyuna gedib çatmasını göstərən

Ģəcərələrin həqiqiliyini Ģübhə altına alırlar (bax: M.Abbaslı. Safevilerin kökenine dair // Türk Tarih

Kurumu: «Belleten», sayı: 158, Nisan 1976, s.287-329).

Bəlağət - fikri incə, aydın və gözəl ifadələrlə anlatmaq; natiqlik məharəti.

Xəlil («dost», «yaxın yoldaĢ» deməkdir) - Ġbrahim peyğəmbərin ləqəbidir. Ġbrahim peyğəmbər

Ġsmayıl peyğəmbərin atasıdır. Bu cümlədə Məhəmməd peyğəmbərin və Həzrət Əlinin Ġbrahim

peyğəmbərin oğlu Ġsmayılın nəslindən olmasına iĢarə edilir.

Ədnan - Məhəmməd peyğəmbərin 21-ci əcdadıdır. Dini mətnlərə görə, onun kökü Ġbrahim

peyğəmbərin oğlu Ġsmayıl peyğəmbərə gedib çıxır.

ƏbülbəĢər (ərəbcə «bəĢəriyyətin atası» deməkdir) - dini rəvayətlərə görə, ilk insan hesab olunan

Həzrət Adəmin ləqəbi.

S-297, v.1a; S-129, v.5b. Bəzi orta əsr tarixçilərinin Ədnanın ata-babaları haqqında təklif etdikləri

Ģəcərələrin natamam olduğu bəllidir. Ġsgəndər bəyin verdiyi Ģəcərə ilə digər Ģəcərələr arasında da

müəyyən uzlaĢmazlıq vardır. Bundan əlavə, «Tarix-i aləmara-yi Abbasi»nin öz nüsxələri arasında da bu

baxımdan müəyyən fərqli cəhətlər nəzərə çarpır. Lakin S-297 nüsxəsinin Ģəcərəsi daha yaxĢı

vəziyyətdə olduğu üçün bu əlyazmadakı variant əsas alınmıĢdır.

Risalə - kitabça, traktat.

Ġnsanların ən xeyirlisi olan [Məhəməd peyğəmbərin] kəramətli əcdadlarının

bəyam. Abdulla [ibn] Abbasdan

- Allah ondan razı olsun - rəvayət edilir ki, Rəsul

həzrətləri - ona və nəslinə salavat olsun - öz Ģəcərəsini bəyan edərkən Ədnana

çatdıqda möcüzəvi dili ilə belə buyurdu: «Mənim Ədnandan əvvəlki sələflərimin

adlan barədə məlumatlar tam məlum deyildir».

Ədnanın iki oğlu vardı. Amma peyğəmbər və imamın (Məhəmməd

peyğəmbərin və Ġmam Əlinin) - onlara salam olsun - nuru [peyğəmbərin] «mən və

Əli bir bütünük» hədisinin hökmünə uyğun surətdə bir simadan parlayıb iĢıldadı və

onun (Ədnanın) Məəd adlı

kiçik oğlu keçdi. [Məədin] səkkiz oğlu oldu. Həmin

oğulların arasında bu nəsildə zühur edən ənənəvi nurun daĢıyıcısı Nəzar oldu.

Onun künyələri

Əbu-Rəbiə və Əbu-Ġyaddır. Nəzar anadan olduqda atası onun

alnından parlayan o nurun zühuruna görə Ģükür etməkdən ötrü qurbankəsmə

mərasimini yerinə yetirərək, camaat üçün ehsan süfrəsi açdı. Daha sonra həmin

feyz bəxĢ edən nur o yüksək xilqətlinin övladı Müzərin camalına keçdi. Müzər

həmiĢə Ġbrahimin hənif dininə

və Ġsmayılın məzhəbinə uyğun Ģəkildə Ulu

Tanrıya itaət edirdi və dünyanı bəzəyən nur onun mübarək çöhrəsindən təcəlla

edərək, dövranın zülmünü və zülmətini dəf edirdi. Onun zahiri yaraĢığı da

mükəmməl idi. Ərəblər arasında dəvə saxlamaq qaydasının əsasını o qoymuĢdur.

Sonra o günəĢ timsallı nur onun cah-calallı oğlu Ġlyasın üzündə göründü. Ġlyas

vahid Allaha inanan, dinpərvər və pəhrizkar bir adam idi. O, övladının olacağından

ümidi üzülmüĢ atasının qoca yaĢlarında anadan olmuĢdu və labüd olaraq Ġlyas

adlandırılmıĢdı

. O, öz tayfasının və əĢirətinin böyüyü, Xəlil övladlarının əĢrəfi və

Ġsmayıl övladlarının sərvəri oldu. Deyirlər ki, o, Kəbə evini təvaf edərkən vəfat

etdi

. Daha sonra həmin nurun iĢığı onun oğlu Müdrikənin camalından parladı.

[Müdrikə] Amir adı ilə tanınırdı. Ondan sonra isə [nur] onun oğlu Xüzeymənin

üzündən aĢkar olub, aləmi bəzədi. Həmin günəĢ niĢanlı nur sonradan Xüzeymənin

[oğlu] Kənanənin surətindən parlayıb, cahanı iĢıqlandırdı. [Kənanə] Əbu-Nəsr

künyəsinə malik idi. Onun oğlu Nəsr «QüreyĢ» [adı] ilə tanındı. Bütün qüreyĢ

qəbilələri onun nəslindəndirlər. Daha sonra onun oğlu Malik həmin nurun

daĢıyıcısına çevrildi. Ondan sonra isə onun oğlu Fəhər bu səadətlə fərqləndi.

Abdulla ibn Abbas - Məhəmməd peyğəmbərin əmisi oğludur. Hədis kitablarında onun dilindən

peyğəmbərin həyatı və fəaliyyəti haqqında çoxlu hədislər nəql edilmiĢdir.

S-297, 1 a; S-129, 5 b.

Künyə - ərəb dilində «əbu», «ibn» və «ümm» sözləri ilə baĢlanan ləqəb. «Əbu» ilə baĢlanan

ləqəblərdə ata öz oğlunun adı ilə, «ibn» sözü ilə baĢlanan ləqəblərdə oğul öz atasının adı ilə, «ümm»

gəlməsi ilə baĢlanan ləqəblərdə isə ana öz övladının adı ilə tanıdılırdı.

Hənif dini - islamdan öncə Ərəbistanda bütpərəstliyə qarĢı çıxaraq, təkallalılığı təbliğ edən dini

cərəyan. Əsası Ġbrahim peyğəmbər tərəfindən qoyulmuĢdur.

Ġlyas - «məyusluğu uzaqlaĢdıran» mənasındadır. Müzərin uzun müddət övladı olmadığı üçün çox

məyus idi və buna görə do oğlu dünyaya gəldikdə ona Ġlyas adını qoymuĢdu.

Kəbə evi – Səudiyyə Ərəbistanın Məkkə Ģəhərində yerləĢən və müsəlmanların ən müqəddəs

ziyarətgahı olan məscid. Təvaf etmək - müsəlmanların Kəbə evininin və digər müqəddəs məkanların

ətrafında dövrə vuraraq yerinə yetirdikləri ziyarət mərasimi.

[Həmin nur] ondan oğlu Qalibə çatdı, ondan da öz oğlu Lüveyə və [Lüveydən] öz

oğlu Kəəbə ötürüldü. Kəəbin çoxsaylı oğullarından Mürrə bu Ģərəfə nail olmaqla

qardaĢlarından əziz oldu. Ondan da öz oğlu Kəlaba keçdi. [Kəlab] bəniqüreyĢ

[tayfasının] böyüyü və baĢçısı idi. Ondan da oğlu Qusayın nəslinə ötürüldü. Onun

övladları arasında isə Əbdülmənaf bu səadətə qovuĢaraq, öz qardaĢlarından üstün

oldu. Onun sadiq xələfi HaĢimdir ki, Ümrülüla adına malik idi və HaĢim ləqəbi

əldə etmiĢdi. O, qüreyĢ [tayfasının] rəhbəri idi. Səadət nurları onun təmiz alnından

parlayır və ululuq, böyüklük əlamətləri onun günəĢ timsallı simasından görünürdü.

HaĢimilər nəslindən olmaq qüreyĢ [tayfası] içərisində böyük Ģərəf və yüksək

dərəcədir.

Onun oğullarından Əbdülmütəllib bu nəsildə zühur edən ənənəvi nurun

daĢıyıcısı oldu. O, uca Ģan-Ģöhrət və yüksək mövqe sahibi kimi qüreyĢ qəbilələri

arasında üstün bir Ģəxs idi. Qəbilə baĢçıları onun rəisliyini və böyüklüyünü qəbul

edib, ona itaət göstərirdilər. Onun əsl adı ġeybə idi və məĢhur tarixi əsərlərdə qeyd

olunmuĢ bir səbəb üzündən Əbdülmütəllib [adı] ilə tanınmıĢdı

. Kəbə evinin kilidi

onun əlində idi və o, oranın hacibi

vəzifəsini tuturdu. Zəmzəm quyusunun

qazılması onun zamanında baĢ vermiĢdi

. Onun izzətli və cəlallı Tanrının

dərgahına etdiyi hər bir dua Əhməd

nurunun uğuru sayəsində qəbul olunardı.

Onun on iki oğlu vardı. «Rövzətüs-səfa» və «Xülasətül-əxbar»

müəlliflərinin

Ərəb mənbələrinə görə, Məhəmməd peyğəmbərin babası Əbdülmütəllib anadangəlmə ağ saçlı olduğu

üçün ona ġeybə («ağsaçlı») adını vermiĢdilər. O, atası vəfat etdiyindən uĢaqlıqda Yəsrib (Mədinə)

Ģəhərində öz dayılarının yanında qalırdı. Əmisi Mütəllib onu Məkkəyə gətirmiĢ və bu qabiliyyətli,

istedadlı oğlana göz dəyməsin deyə, ilk vaxtlar onu öz köləsi kimi təqdim etmiĢdi. Beləliklə, ġeybə

Məkkədə «Əbdülmütəllib», yəni «Mütəllibin qulu» kimi tanınmağa baĢladı. Sonradan onun kim olduğu

aĢkara çıxsa da, o, Əbdülmütəllib ləqəbi ilə çağırılmaqda davam etdi.

Hacib - mənası «qapıçı» dcməkdir. Müqəddəs ziyarətgahların nəzarətçiləri və qoruyucuları da hacib

adlanırdılar.

Zəmzəm quyusu - Məkkədəki Kəbə məscidinin həyətində yerləĢir. Dini mənbələrə görə, Zəmzəm

bulağının meydana gəlməsi Ġbrahim peyğəmbərin oğlu Ġsmayıl peyğəmbərin zamanına aiddir. Həmin

bulağın quyusu sonralar xarab olsa da. Məhəmməd peyğəmbərin babası Əbdülmütəllib onu bərpa etmiĢ

və Zəmzəm suyunu yenidən istifadəyə vermiĢdi.

Əhməd - Məhəmməd peyğəmbərin adlarından biridir.

«Rövzətüs-səfa» (tam adı: «Rövzətüs-səfa fi sirətül-ənbiya vəl-müluk vəlxüləfa», yəni

«Peyğəmbərlərin, hökmdarların və xəlifələrin tərcümeyi-halına dair saflıq bağçası») - Teymurilər

dövrünün saray tarixçisi olan və Mirxond ləqəbi ilə tanınan Məhəmməd ibn Bürhanəddin XvandĢah ibn

Mahmudun (1433-1498) dünyanın yaranıĢından Teymuri hökmdarı Əbu-Səidin 1469-cu ildəki ölümünə

qədərki ümumi tarixə həsr etdiyi altıcildlik salnamədir. XVI əsrdə Mirxondun qız nəvəsi Xandəmir bu

əsərə 1522-ci ilə qədərki hadisələrdən bəhs edən VII cildi əlavə etmiĢ, XIX əsrdə isə Rzaqulu xan

Hidayət bu salnaməyə daha üç cild artıraraq, onu Nəsirəddin Ģah Qacar (1848-1896) zamanının

hadisələrinə kimi davam etdirmiĢdir (Ч.А.Стори. Персидская литература: био-библиографический

обзор в трех частях. Перевел с английского, переработал и дополнил Ю.Э.Брегель. Москва, 1972,

ч. I, с.361-378, ч. II, с.975).

«Xülasətül-əxbar» (tam adı: «Xülasətül-əxbar lı bəyan əhvalül-əxyar», yəni «Xeyirxahların əhvalının

bəyanı haqqında xəbərlərin xülaləsi») – Xandəmir ləqəbi ilə tanınan məĢhur xorasanlı tarixçi

Qiyasəddin ibn Hümaməddin Məhəmmədin (1475/76-1535/36) h. 905-ci ildə (m. 1499-1500)

tamamlayıb, Teymuri hökmdarı Sultan Hüseyn Bayqaranın vəziri, Ģair və alim ƏliĢir Nəvaiyə təqdim

sözlərinə görə, onun səkkizinci oğlu olan Abdulla sonuncu peyğəmbərin

(Məhəmməd peyğəmbərin) atasıdır və Əbdülmütəllib nəzir demiĢdi ki, əgər Allah

ona on oğul verərsə, özünün əziz övladlarından birini Allah yolunda qurban

verəcəkdir. Tanrı dərgahında onun bu istəyi qəbul olunub baĢ tutduğuna görə o

istədi ki, öz nəzirinə əməl etsin və bu məqsədlə öz oğulları arasında püĢk atdı. PüĢk

Abdullanın adına çıxdı. Abdulla bu Ģad xəbərdən sevinib, ilahi təqdirə boyun əydi.

Əbdülmütəllib onun itaətkarlığından və öz ali mənĢəli atasına razılıq verməsindən

sevincək olub, öz oğlu ilə birgə qurbangaha üz tutdu. QüreyĢ [tayfası] bundan

xəbərdar olub, onun arxasınca getdi və onu bu iĢdən çəkindirdi. Bu barədə o

dövrdə misilsiz olan bir kahinənin rəyini soruĢdular. Həmin kahinə onu fidyə

ödəmək səmtinə yönləndirdi və qərar verdi ki, Abdullanın fidyəsi üçün

övladlarının sayına görə on dəvə fidyə qoyub, dəvələrlə onun arasında püĢk atsın;

əgər püĢk neçə dəfə Abdullanın adına çıxarsa, onda hər dəfə fidyəyə on dəvə

artırsın və püĢkün dəvələrə düĢəcəyi vaxta qədər bunu davam etdirsin.

Əbdülmütəllib onun dediyinə əməl etdi. PüĢklər yenə də Abdullanın adına gəlirdi.

Nəhayət, fidyəyə qoyulmuĢ dəvələrin sayı yüzə çatdıqda ġanlı və Uca Yaradan

fidyəni qəbul etdi və püĢk dəvələrə düĢdü. Beləliklə, püĢk neçə dəfə təkrar

edildikdən sonra Abdullaya Ģəfa hasil olundu. Məhz bundandır ki, insanların ən

xeyirlisi («xeyrül bəĢər»)

olan həzrətin (Məhəmməd peyğəmbərin) ümmətinin

kamil fidyəsi yüz dəvədən ibarət olaraq müəyyənləĢdirilmiĢdir. Ġnsanların ən

xeyirlisi olan həzrətin «mən iki qurbangahın oğluyam» deyə buyurduğu kəlam

Abdullaya və Ġsmayıla iĢarədir. Tarix kitablarında yazıldığı kimi, Əhməd nurunun

iĢartısı və Məhəmməd əlamətinin günəĢə bənzər Ģəfəqləri Abdullanın təmiz

alnından parlayırdı. Yəhudilər bir neçə dəfə son dərəcə nifrət və paxıllıq üzündən

ona qəsd etməyə cəhd göstərsələr də, o, hər dəfə qeyb aləminin qoĢunlarının

köməyini almıĢ və düĢmənlərin zərəri ondan yan keçmiĢdi. Onda olan nurun

zühurunun iĢartısı səbəbindən qüreyĢ [tayfasının] bütün xatunları onun günəĢ

misallı camalına vurğun olub, ona qovuĢmaq arzusuna düĢmüĢdülər. Lakin bu

səadət Vəhəbin qızı Aminəyə nəsib oldu və onun amal ağacı murad səmərəsi

yetiĢdirdi. «Fil ilində»

sonuncu peyğəmbər həzrətləri o hörmətli qadından vücuda

gəldi və zülmət içində olan aləm onun dünyanı bəzəyən parlaqlığından iĢıqlandı.

[Peyğəmbər] ana bətnində olan müddətdə, doğuĢ və südəmərlik zamanında və

boya-baĢa çatma əyyamında, ta ona peyğəmbərlik verilən vaxta qədər o

peyğəmbərlər sərvərindən və onun möhtərəm anasından qeyri-adi iĢlər, məxfi

etdiyi tarixi əsərdir. Bu əsər ümumi tarixə həsr olunmuĢdur və müqəddimədən, on məqalədən və

xatimədən ibarətdir (Ч.А.Стори. Персидская литература, ч. I, с.380-383).

XeyrülbəĢər («insanların ən xeyirlisi» deməkdir) - Məhəmməd peyğəmbərin ləqəblərindən biri.

«Fil ili» - burada Məhəmməd peyğəmbərin doğulduğu m. 570-ci il nəzərdə tutulur. Həmin ilin ərəblər

arasında belə adlanmasına səbəb o idi ki, peyğəmbərin doğulmasından iki ay öncə Yəmən

hakimlərindən olan Əbrəhə ibn Səbah əl-ƏĢrəm müqəddəs Kəbə evini dağıtmaq üçün tərkibində on iki

fil olan qoĢunu ilə Məkkəyə hücum etmiĢ, lakin müvəffəqiyyətsizliyə düçar olmuĢdu. Məhz bu hadisəyə

görə həmin il «fil ili» kimi məĢhurlaĢmıĢdı.

iĢarətlər və möcüzələr baĢ vermiĢdir. Qissə

və xəbər kitabları bu məsələlər barədə

məlumat verirlər.

Müxtəsər, Adəm övladlarının rəhbəri [Məhəmməd peyğəmbərin] dünyanı

bəzəyən camal günəĢinin doğuĢundan öncə, Abdulla iyirmi beĢ yaĢında ikən gözəl

Mədinədə aləmlərin rəbbi olan [Allahın] rəhmətinə qovuĢub, Yəsribin

müqəddəs

torpağında dəfn olundu. [Peyğəmbərin] səadətli mövludunun yeddinci ilində

Aminə vəfat etdi. Əbdülmütəllib o sərvərin böyüdülməsini öz üzərinə götürdü.

[Peyğəmbərin mövludunun] səkkizinci ilində Əbdülmütəllib də mərhəmətli

[Allahın] rəhmətinə qovuĢdu. Yetim qalmıĢ o dürrün tərbiyəsi əmiləri arasında

Əbü-Talibin öhdəsinə düĢdü. Əbu-Talib, Əbdülmütəllibin yeddinci oğlu idi və adı

Ġmran idi. O, qüreyĢ qəbilələri içində Ģərəf və ad-san sahibi idi. Sonuncu

peyğəmbər həzrətləri o yüksək dərəcəli əmisinin hüsn-rəğbəti və Ģəfqəti ilə böyüdü

və onun peyğəmbərliyinin onuncu ilinə qədər o sərvər (Əbu-Talib) həyatda

qalaraq, o həzrətə köməklik etməkdə böyük səy göstərdi. Nəhayət,

[peyğəmbərliyin] onuncu ilində [Əbu-Talib] haqqın dəvətinə boyun əydi. Əbu-

Talibin və Xədiceyi-Kübranın

vəfatları səbəbindən Həzrət Rəsul həmin ili «hüzn

ili» adlandırdı.

Əbu-Talib hücum edən aslan («heydəri-kərrar»), kafirlərin və müĢriklərin

qənimi, aləmlərin Rəbbinin caniĢini və dostu, Allahın Ģiri («əsədulla»), möminlərin

əmiri («əmirülmöminin») olan Əlinin - ona salam olsun - Ģanlı-Ģöhrətli atası idi.

Əli ibn Əbu-Talibə müvafiq və müxalif olanların kitabları onun fəzilətlərinin və

ləyaqətlərinin təsviri ilə doludur və onun üstün keyfiyyətlərini sadalamaqla

qurtaran deyil. O, Həzrət Rəsuldan sonra Adəm övladlarının əĢrəfidir və

[peyğəmbərin onun haqqında dediyi] «əti ətimdən, qanı qanımdandır» hədisinin

hökmünə əsasən, o, Allahın rəsulu ilə sanki ekiz bir qardaĢ kimidir. O həzrət

asimandan gələn iĢarəyə əsasən, təmiz və pak Zəhra

100

ilə evləndi. Ġlahi sirlərin o

iki xəzinəsindən və həmin iki qeyri-məhdud feyzlər mədənindən peyğəmbər

nəslinin iki parlaq ulduzu (Ġmam Həsən və Ġmam Hüseyn) ay və günəĢ kimi doğdu.

Onların yüksək Ģanı haqqında cənnət əhli rəhbəri [Məhəmməd peyğəmbərin] dürr

saçan kəlamı nazil olmuĢdur. Onların (Həzrət Əli ilə Fatimə xanımın) Ģərəfli

adlarının və «oradan on iki bulaq fıĢqırdı» [ayəsinə]

101

uyğun olaraq, onların

dünyanı bəzəyən çeĢmədən bəslənmiĢ ali məqamlı, kəramətli xələflərinin

xatırlanmasından məqsəd Allahın kölgəsi olan əlahəzrət Ģahın mübarək Ģəcərəsi

haqqında təsəvvür yaratmaqdan və bəyan səhifəsini o həzrətin əzəmətli və

Qissə - hekayə, povest, novella mənalarını ifadə edir. Burada qissə deyilərkən peyğəmbərin

həyatından bəhs edən əsərlər nəzərdə tutulur.

Yəsrib - Səudiyyə Ərəbistanının Mədinə Ģəhərinin qədim adı.

Xədiceyi-Kübra - peyğəmbərin həyat yoldaĢı Xədicə xanım nəzərdə tutulur. O, m. 619-cu ildə vəfat

etmiĢdir.

MüĢrik - Allaha Ģərik qoĢan, kafir.

100

Zəhra - Məhəmməd peyğəmbərin qızı Fatimə xanım nəzərdə tutulur.

101

«Qurani-Kərim», «Əraf» surəsi, 160-cı ayə.

kəramətli əcdadlarının əhvalının təsviri ilə bəzəməkdən ibarətdir. Asimanın

bürclərinin sayı kimi, imamların da sayı on ikidir, əvvəlincisi Əli və axırıncısı

Mehdidir

102

Xülasə, peyğəmbərlik və imamət gülzarının o iki güldəstəsinin, cah-cəlal və

kəramət bostanının o iki sərvinin

103

(Həzrət Əli ilə Fatimə xanımın) soyundan

gələn, Musəvi əsilli, Hüseyni nəsilli möhtərəm və alicənab Ģah [Abbasın] ali

nəsəbnaməsi, yuxarıda iĢarə olunduğu kimi, on iki imamın yeddincisi olan

himmətli imam Musa əl-Kazimə - ona salam olsun - çatır və o ali məqamlı

imamdan törəyir. Buna görə də aləmi nurlandıran günəĢdən daha parlaq olan

kəramətli imamların sadalanmasından əl çəkib, o həzrətin ali məqamlı əcdadlarının

xatırlanmasına keçirik. ġəcərə bilicisi olan alimlərin hamısının fikri yekdildir ki,

[ġah Abbasın] mübarək soyu Həzrət Kazimin - ona salam olsun - adlı-sanlı

övladlarından ali məqamlı imamzadə Əbülqasim Həmzəyə gedib çıxır. Ən doğru

sözə görə, o, TurĢizin

104

Susefid [adlı yerində] dəfn olunmuĢdur və onun Ģərəfli

qəbri həmin vilayətin sakinlərinin ziyarətgahıdır.

Ġbn Bəzzaz [adı] ilə məĢhur olan Təvəkkül ibn Ġsmayıl, ġeyx Sədrəddin

Musa həzrətlərinin həyatı zamanında o həzrətin ali mənĢəli əcdadlarının vəsfləri

haqqında Ģeyxlərin əhvalat və kəramətlərinin və övliyaların ali məqamlarının

göstəricisi olan bir kitab yazmıĢ və onu «Səfvətüs-səfa» adlandırmıĢdır

105

. O, öz

əsərini FiruzĢah Zərrinkülahın

106

həyatının təsviri ilə baĢladığı üçün bu sətirlərin

müəllifi (Ġsgəndər bəy MünĢi) də onun yolunu davam etdirib, zərli yazan qələmin

köməyi ilə dünyanı bəzəyən səhifəni o həzrətin haqqında məlumat verməklə

zinətləndirir.

Firuzşah Zərrinkülah. «Səfvətüs-səfa»nın müəllifi deyir ki, dünyada

təriqət sultanı olan Ġbrahim Ədhəmin oğlanlarından biri

107

ölkə tutmaq bayraqlarını

102

Mehdi - zühuru gözlənilən qeyb olmuĢ gizli imam, Ģiələrin on ikinci imamı Məhəmməd Mehdi Sahib

əz-Zaman.

103

Sərv - mülayim isti iqlimlərdə bitən hündür və həmiĢə yaĢıl ağac növü. Burada məcazi mənada

iĢlənmiĢdir.

104

TurĢiz - Ġranda, MəĢhəddən cənub-qərb tərəfdə, Türbəti-Heydəriyyə Ģəhərindən qərbdə yerləĢən

Ģəhər.

105

«Səfvətüs-səfa» («Saflığın saflığı») - Ġbn Bəzzaz ləqəbi ilə tanınan Təvəkküli ibn Ġsmayıl ibn Hacı

Məhəmməd əl-Ərdəbili tərəfindən ġeyx Səliəddinin oğlu ġeyx Sədrəddinin zamanında, h. 759 / m.

1358-ci ildə ġeyx Səfiəddinin həyatı və fəaliyyəti barədə farsca yazılmıĢ irihəcmli bir əsərdir

(Ч.А.Стори. Персидская литература, ч. II, с. 850.). «Səfvətüs-səfa» 1543-cü ildə I ġah Təhmasibin

göstəriĢi ilə Mövlana Məhəmməd ibn Hüseyn Katib NiĢati adlı bir katib tərəfindən fars dilindən

Azərbaycan türkcəsinə tərcümə edilmiĢdir (bax: ġeyx Səfi təzkirəsi. «Səfvətüs-səfa»nın XVI əsr türk

tərcüməsi. Tərtibçilər və nəĢrə hazırlayanlar: M.Nağısoylu, S.Cabbarlı, R.ġeyxzamanlı. Bakı, 2006).

106

FiruzĢah Zərrinkülah - Səfəvi sülaləsinin real tarixi Ģəxsiyyət kimi qəbul edilən ən qədim əcdadıdır.

107

Ġbrahim Ədhəm - VIII əsrdə yaĢamıĢ, Bəlx hakimləri nəslindən olmuĢ və Suriyada vəfat etmiĢ bir

ruhanidir. Onun xələflərindən hər hansısa bir hökmdar çıxmamıĢdır. Buna görə də tədqiqatçılar, guya

Ġbrahim Ədhəmin övladlarından olan bir hökmdarın Azərbaycana yürüĢ etməsi və FiruzĢahı Ərdəbil

hakimi təyin etməsi barədə Səfəvi mənbələrində verilmiĢ məlumatların qeyri-dəqiq olduğunu hesab

qaldırıb, həmiĢə qəzavat və cihadla

108

məĢğul idi. O zaman Muğan, Arran və o

hüdudun xalqı iman bəzəyindən məhrum və islam Ģərəfindən bəhrəsiz idilər. O

mücahid

109

sultan (Ġbrahim Ədhəmin oğullarından biri) qüvvətli qılıncının atəĢi ilə

o vilayətin ərazisini islamın nuru ilə iĢıqlandırıb, qaranlıq və kafirlik adətlərini

aradan qaldırdı və zahiri nailiyyət və mənəvi inkiĢaf cəhətcə dini hökumət və

dünyəvi rəyasətə qabil olan Əmir FiruzĢahı Ərdəbil vilayətinə və onun ətrafına

baĢçı və əmir [təyin] etdi. [FiruzĢahın] o qədər var-dövləti, sərvəti, ilxısı, mal-

qarası və qənimətləri var idi ki, Ərdəbil vilayətinə sığmırdı. O, oradan Gilanın

110

kənar meĢələrinə gedib, Rəngin [adlı] yerdə iqamət saldı və o vilayətdə dini

məsələlər və maarif iĢləri ilə məĢğul olub, bilik və səxavət süfrəsini böyük və

kiçiklər üçün açdı.

Əmir FiruzĢah ömür atının cilovunu əcəl bələdçisinə tapĢırdıqdan

(öldükdən) sonra onun rəĢid oğlu Əvəz əl-Xəvas sədaqət sahiblərinin rəisliyi və

baĢçılığı Ģərəfinə çatdı və o yerdən Ərdəbilə tabe kəndlərdən olan Ġsfərəncan

kəndinə gedib, qohum-əqrəba və müridləri

111

ilə oranı məskən seçdi. O da hörmətli

atasının tapĢırığı ilə camaat arasında səxavət və mehmanpərəstliklə məĢhur oldu və

tanındı. Bir müddətdən sonra o, səxavət və bilik evindən ənam süfrəsini yığıb

axirət müsafirxanasında mənzil seçdikdən (öldükdən) sonra onun misilsiz oğlu

Məhəmməd əl-Hafiz

112

mərhəmətli atasının yerinə keçdi. Əcaib hadisələrdən [biri]

odur ki, o, yeddi yaĢında ikən atası evindən qeyb və yox oldu. Bu xanədanın

qohumları nə qədər axtarsalar da, onu tapa bilmədilər və onun yoxluğundan məyus

olub, ona yas tutdular. Yeddi il bitəndən sonra o, on dörd gecəlik ay kimi, cövza

113

bürcündə, boynundan bir «Quran» asıldığı halda atası evinin qapısında göründü.

Onun qeybliyi zamanında ağlayan və inildəyən o ali sülalənin xidmətçiləri və

müridləri öz gözlərini o kəramət asimanının bədrlənmiĢ ayının mübarək görüĢü ilə

iĢıqlandırdılar, onların yası və matəmi Ģadlıq və Ģənliyə çevrildi. Onun

əhvalatından soruĢdular. [O] dedi ki, bir neçə həqiqət və doğruluq yolu ilə gedən

müsəlman cinlər məni öz yanlarına apardılar, mehribanlıq və səmimiyyət qapılarını

üzümə açıb, mənə Ģəriəti öyrətdilər və «Quran»ı əzbərlətdilər. Bu yeddi ildə mən

onların arasında fəzilətlərə yiyələndim və nəhayət, indi vətənə gəldim. Müridlər

onun mübarək qədəmlərini dini və dünyəvi səadətə səbəb bilib, [onu] böyük

babalarının rəhbərlik taxtında oturtdular. O da öz ali mənĢəli əcdadlarının gözəl

edirlər (E.G.Browne. A History of Persian Literature in the Modern Times /A.D. 1500-1924/.

Cambridge, 1924, p.36; R.M.Savory. Iran under the Safavids. Cambridge, 1980, p.4).

108

Qəzavat (ğəzavat) və cihad - din yolunda aparılan müqəddəs müharibələr.

109

Mücahid - çalıĢan, səy edən; cihad edən, din yolunda vuruĢan.

110

Gilan - Xəzər dənizinin cənub-qərb sahillərini əhatə edən tarixi vilayət.

111

Mürid - hər hansısa bir təriqət Ģeyxinin, mürĢidin tərəfdarı, ardıcılı.

112

Hafiz - «Quran»ı əzbərdən bilənlərə verilən ad. Əvəz əl-Xəvasın oğlu Məhəmməd «Quran»ı

əzbərdən bildiyi üçün ona «Hafiz» ləqəbi verilmiĢdi (bax: О.А. Эфендиев. Образование

азербайджанского государства Сефевидов, с. 61).

113

Cövza bürcü - Əkizlər bürcüdür. Ġran günəĢ təqviminin üçüncü ayına (22 may-21 iyun) uyğundur.

adətlərini davam etdirib, kamil möminlik və haqq ilə iĢlərini görərək, xalqa

rəhbərlik və mürĢidlik etməyə baĢladı. Onun ömür günləri sona çatdıqdan sonra

əcdadlarının səccadəsində

114

oturmaq, füqəraya və miskinlərə haqq yolunda yemək

vermək onun Ģərəfli oğlu Səlahəddin RəĢidə çatdı. O da rəhbərlik və nəciblik

taxtını böyük atalarının adəti üzrə yaxĢılıqla bəzədi və Ərdəbilin Kəlxuran [adlı]

yerini məskən seçdi

115

[O], müridlərin nəzir və hədiyyələrinə gözünü örtüb, əkinçiliyə meyil

göstərir, tərəfdar və təbəələrini əkinçiliyə təĢviq edirdi. O bütün zahidliyi və

pəhrizkarlığı ilə bərabər, həm də zahiri hüsn-camala malik idi və insan tayfalarının

qəlbinə məhəbbət və mərhəmət toxumu səpirdi. O, yetmiĢ il ömür sürdükdən sonra

varlıq yükünü axirət mənzilinə apardı (öldü). Onun əziz oğlu Əmir Qütbəddin

yüksək rütbəli atasının yerinə keçdi. O, müqəddəs, mütəĢəkkil dəstənin baĢcısı və

rəhbəri oldu. [O], bu sülaləyə mənsub olanları öz mərhəmət və məhəbbət qanadı

altına alıb, böyük əcdadlarının adəti üzrə haqq yolu ilə getmək istəyənləri düzgün

yolla aparmağa baĢladı. Müridlər o səadət dairəsinin qütbünə və kəramət fələyinin

məhvərinə xidmət etməyi öhdələrinə götürməyi lazım bildilər. O seçilmiĢ

xasiyyətli əmirin həyatı zamanı gürcü hakimlərindən biri kafir gürcü qoĢunlarının

bir dəstəsi ilə qəfildən Ərdəbil vilayətinə basqın etdi

116

. O azğın dəstənin

hücumundan müsəlmanlara çox ziyan dəydi. Əmir Qütbəddin o təhlükənin

qorxusundan, ismət pərdəsi arxasında oturanları (qadmları) darülir-Ģad

117

[Ərdəbilə] köçürüb, möhkəm yerdə gizlətdi. Günün axırında [yolunu] azmıĢların

vəziyyətindən bir xəbər əldə etmək üçün gizləndiyi yerdən çıxan zaman kafirlərdən

biri yetiĢib, o sərvərə ağır bir yara vurdu. O da yaralanaraq və inildəyərək,

öldürülmüĢ [adamların] arasına düĢdü. O qorxunc hadisə sovuĢduqdan sonra

cərrahlar [onu] müalicə etdilər, yara sağaldı və mübarək Ģəxs salamat qaldı. O

əhvalatdan sonra bərəkətli və səxavətli nəsihət və rəhbərlik taxtı bəzənib, xalqın

mürəkkəb və çətin iĢləri onun dürr tökən dilinin bəyanatından aĢkar olurdu. O,

özünün gözəl təbiətli, mübarək nəsəbli nəvəsi Səfi əl-həq vəl-həqiqə vəd-din

Ġshaqın səadətli təvəllüdü zamanında sağ və həyatda olub, bir neçə il o əzizi

görməklə gözünü iĢıqlandırmıĢdır.

Xülasə, o tərifəlayiq xasiyyətli əmirin ölüm vaxtı çatdıqda böyük

atalarından miras qalmıĢ və öz mübarək ailəsinin xəzinəsində saxladığı irĢad və

114

Səccadə - üzərində namaz qılınan kiçik xalça və ya qumaĢdan tikilmiĢ döĢənək. Burada təriqət

rəhbərinin, mürĢidin məqamı mənasında iĢlədilmiĢdir.

115

Kəlxuran – Ərdəbil Ģəhərindən 3 km. Ģimal-qərbdə yerləĢən bir kənddir (B.Səfəri. Ərdəbil dər

qozərqah-e tarix. Tehran, 1353, c. I, s.60). Bu kənd Səfəvi əcdadlarının məskəni olmuĢ. ġeyx Səfiəddin

də məhz orada dünyaya gəlmiĢdir.

116

Gürcü qoĢunlarının Ərdəbilə basqını h. 607 / m. 1210-11-ci ildə baĢ vermiĢdir (bax: Z.M.Bünyadov.

Azərbaycan Atabəyləri dövləti. Bakı, 2004, s.99).

117

DarülirĢad - «irĢad məkanı» deməkdir. Səfəvi Ģeyxlərinin iqamətgahı Ərdəbildə yerləĢdiyi üçün

həmin Ģəhərin adına bu epitet əlavə olunmuĢdur.

irfan

118

çiçəklərini və cavahirlərini öz sevimli oğlu Seyid Salehə tapĢırıb, [bu]

etibarsız aləmlə vidalaĢdı, onun pak ruhunun quĢu ülvi aləmin zirvəsinə uçdu.

Seyid Saleh müqəddəslik və mürĢidlik dənizindəki sədəflərdən [çıxan] bir inci idi

və düzlük, yaxĢılıq və rəhbərlik bürcündəki dürlərdən idi. Gözəl adının mənası

onun zahiri görünüĢündə öz əksini tapırdı və səadət Ģüaları onun açıq alnından

aydın və aĢkar idi. O, ehtiyacı olanların qeydinə öz atalarından daha çox qalırdı,

xalqın ona olan hüsn-rəğbəti gündən-günə artırdı. HəmiĢə füqəra və möhtaclar

onun [evinin] səadətli qapısına gəlib-gedirdilər; qətiyyən ona olan müraciətlərin

çoxluğundan usanmazdı. O, axirət səfərinə hazırlığa baĢlayıb, Ģərəfli ruhu təmiz və

vəfalı [adamların] ruhları ilə birləĢdi və onun həyat bağının cavan ağacı (oğlu)

Seyid Cəbrayıl o həzrəti Kəlxuran darülimanında

119

dəfn etdi.

Sultan Seyid Cəbrayıl ayıqların və bilicilərin baĢçısı, Allahı tanıyan

səccadədə oturanların ən seçilmiĢi idi. Dindarlıq, möminlik, pəhrizkarlıq və

ibadətdə ali dərəcəyə çatmıĢdı. ġərəfli atasının adəti üzrə, onun doğulduğu və

böyüdüyü yerdə - Kəlxuranda məskən saldı. O diyarın camaatı o nəcib [adamın]

müqəddəs nəfəsindən səadət iĢığı alırdı. Nəhayət, Allahla yaxınlaĢmaq həvəsi onu

yadlarla söhbətdən və zəmanə əhli ilə münasibətdən çəkindirdi. O, [Allah yolunda]

mücahidlik və zahidliyə baĢlayıb, zahir və batinini irfan nuru ilə bəzəmiĢdi,

sakitliyi sevərdi və xalqla az danıĢardı. Onun Ģöhrəti hər tərəfə yayıldıqda tayfa

əyanlarının əziz qızlarından bir namuslu, təmiz ürəkli, oruc tutan, gecə namazı

qılan və zamanın gözəli olan Dövləti adlı bir qız o ali nəsəbli ilə evlənməyə meyil

göstərdi. Allahı tanıyan bilikli baĢçıların nəslindən [olan Seyid Cəbrayılın]

belindən gələn nütfənin mayalanması nəticəsində o ismətli [qadın] bəyənilmiĢlərin

və seçilmiĢlərin sultanı Səfi əl-həqq vəl-həqiqə vəd-din Ġshaqa - onun sirri

müqəddəs olsun - hamilə oldu. Hamiləlik zamanı o mübarək görünüĢlü vücudun

vasitəsilə o ismətli [qadının] camalı o qədər dünyanı iĢıqlandırırdı ki, elə bil

həmiĢə dövlət sübhü və səadət nuru onun günəĢə bənzər alnından iĢıldayır və

parlayırdı.

Ġbn Bəzzaz «Səfvətüs-səfa» kitabında Sultan Sədrəddin dövrünün

alimlərindən olan Mövlana Möhyəddinin dilindən o möhtərəm xanımdan ġeyx

Səfiəddinin ali əhvalatına və kamil dərəcələrinə aid hamiləlik, doğulma və

südəmərlik müddətində baĢ vermiĢ o qədər əcaib niĢanələr və əlamətlər, qəribə

iĢlər nəql etmiĢdir ki, bu müxtəsər kitabda onları yerləĢdirmək mümkün deyildir.

Nəhayət, dünyanı iĢıqlandıran o ulduz (Səfiəddin) səadət və xoĢbəxtlik

üfüqündən parladı

120

və onun həyat dərəcələrindən altı dərəcə keçdi (altı yaĢa

çatdı). Hörmətli atası «Allah behiĢtə çağırır»

121

sədasına səs verdi, cənnət

118

Ġrfan (ərəbcə «bilmək», «xəbərdar olmaq») - Allahı dərk etmək anlamında iĢlədilir.

119

Darüliman - «iman məkanı» deməkdir. Kəlxuran kəndi Səfəvi Ģeyxlərinin vətəni olduğu üçün bu cür

adlanırdı.

120

ġeyx Səfiəddin h. 650 / m. 1252-ci ildə doğulmuĢdur.

121

«Qurani-Kərim», «Yunis» surəsi, 25-ci ayə.

bağlarında mənzil saldı və həmin yerdə, öz hörmətli atasının qəbrinin yanında dəfn

edildi. Həqiqətən də, o həzrətin mübarək qəbri feyz və rəhmət məkanıdır və onun

rövzəsinin

122

içərisi cənnətin bir hissəsidir. Allahın kölgəsi olan əlahəzrət Ģah öz

alicənablıq memarının nəzərinə kiçik və cəlalsız görünən köhnə imarəti ucurub,

son dərəcə əzəmətli və gözəl bir ali günbəz bina etdirmiĢdir.

O hidayət

123

taxtı sultanının (Seyid Cəbrayılın) sadiq oğlu, safların safı və

din baĢçılarının baĢçısı ġeyx Səfi əl-millət vəd-dindir. Onun sirri mübarək olsun!

Onun ali məqamlarını və gözəl xasiyyətlərini saymaqla qurtarmaz. Onun iĢıqlı

məzarı isə feyz nurunun və tayı-bərabəri olmayan qüdrət sahibinin (Allahın)

rəhmətinin qonma yeridir. Yüksək mərtəbəli atasının vəfatından sonra möhtərəm

anası o ilahi feyzlə bəslənmiĢin tərbiyəsi ilə məĢğul oldu. UĢaqlıqdan Allahın

kəramət nuru onun üzərinə düĢmüĢdü. Onun mübarək alnından qeybi sirləri açmaq

nuru iĢıldayır və parlayırdı. HəmiĢə qəbirlərin sirrindən, ölülərin əhvalından və

buna bənzər məsələlərdən xəbər vermək kimi qəribə iĢlər görürdü və anasına nəql

edirdi. Anası [isə] ona yüksək mərtəbələrə və ali dərəcələrə çatmaq müjdəsi

verirdi. Bir müddət biliyə və zahiri kamilliyə yiyələnməklə məĢğul oldu. [Sonra] o,

gəzib səyahət etmək və mənəvi aləmin çətinliklərini dərk etmək həvəsinə düĢüb,

zahidlik və çalıĢma çölünə qədəm qoydu. Bilirdi ki, kamillik sahibi olan bir

mürĢidin rəhbərli

124

yi olmadan kamal dərəcələrinə çatmaq mümkün deyil. Buna

görə də, bəzən ərdəbilli ġeyx Fərəcin

125

, bəzən ġeyx Əbu-Səidin - bu uluların hər

ikisi ġeyxüt-tayifə ġeyx Cüneyd Bağdadinin müridlərindəndirlər - məzarı

kənarında ibadətlə məĢğul olurdu, bəzən də vaxtını ilahiyyat alimi ġeyx

ġihabəddin Mahmud Əhərinin

126

məzarı yanında keçirirdi. O, kamil bir mürĢid

axtarırdı. O, ġeyx Nəcibəddin BozquĢ ġirazinin

127

fəzilət dərəcəsinin yüksəkliyini

və gözəl halını öyrənəndə arzu dalınca qaçmaq həvəsi onu ġiraza tərəf yollandırdı.

Onun ġirazda çoxlu var-dövlət və nüfuz sahibi olan Səlahəddin adlı

özündən böyük qardaĢı vardı ki, o da orada əsilzadə qızlarından bir iffətlisi ilə

122

Rövzə - ərəbcə «bağça» deməkdir. Bəzən müqəddəs Ģəxslərin məqbərələri də «rövzə» adlandırılırlar.

123

Hidayət - insanları doğru yola dəvət etmək.

124

S-129, v.9b. Tehran çapında (s.12) və S-297 nüsxəsində (v.4a) yanlıĢlıqla ġeyx Fərrux yazılmıĢdır.

Əslində isə. S-129 nüsxəsində qeyd edildiyi və digər mənbələrlə, o cümlədən Ġbn Bəzzazın «Səfvətüs-

səfa» əsəri ilə təsdiq olunduğu kimi, həmin Ģəxsin adı ġeyx Fərəc olmalıdır (bax: ġeyx Səfi təzkirəsi,

s.60).

125

ġeyxüt-tayifə ġeyx Cüneyd Bağdadi - yəni Əbülqasim Cüneyd ibn Məhəmməd Qavariri. MəĢhur

ilahiyyatçı alim və sufi Ģeyxi olmuĢdur. Təqribən m. 820-ci ildə Bağdadda anadan olmuĢ, m. 910-cu

ildə orada vəfat etmiĢdir. Sufilikdə «seyyidüt-tayifə» və ya «Ģeyxüt-tayifə», yəni «sufi tayfasının ağası,

baĢçısı» ləqəbini almıĢdır (ASE, c. X, s.450).

126

S-129, v.9b; S-297, v.4a. Tehran çapında (s.12) Əhəri əvəzinə Ameri yazılmıĢdır. Əslində isə, Bakı

nüsxələrində olduğu kimi, Əhəri yazılmalıdır. Çünki bu Ģəxs əslən Cənubi Azərbaycanın Əhər

Ģəhərindən olduğu üçün «Əhəri» nisbəsi ilə tanınmıĢdır (bax: ġeyx Səfi təzkirəsi, s.913).

127

ġeyx Nəcibəddin BozquĢ - XIII əsrin məĢhur sufi Ģeyxidir. Əslən Azərbaycan türkü olsa da, ġirazda

doğulmuĢ və orada yaĢamıĢdır. O, görkəmli Azərbaycan alimi ġihabəddin Sührəvərdinin (1145-1234)

Ģagirdi və davamçısı idi (bax: ġeyx Səfi təzkirəsi, s.893-894).