Хоміцька З.М. Латинська мова

Подождите немного. Документ загружается.

Futurum I óòâîðþºòüñÿ ó òàêèé ñïîñ³á:

äëÿ ä³ºñë³â I ³ II ä³ºâ³äì³íè íåîáõ³äíî äî îñíîâè ³íôåêòà ïðè-

ºäíàòè ñóô³êñ -b- , ó äðóã³é ³ òðåò³é îñîá³ îäíèíè é ó ïåðø³é ³

äðóã³é îñîá³ ìíîæèíè ñïîëó÷íó ãîëîñíó -³- , ó òðåò³é îñîá³ ìíî-

æèíè ñïîëó÷íó ãîëîñíó -u- ³ îñîáîâ³ çàê³í÷åííÿ: äëÿ singularis —

-o, -s, -t, äëÿ ðluralis — -mus, -tis, -nt;

ó ä³ºñë³â III ³ IV ä³ºâ³äì³í äî îñíîâè ³íôåêòà ïðèºäíóºòüñÿ

ñóô³êñ -å- , ó ïåðø³é îñîá³ îäíèíè — -à- é îñîáîâ³ çàê³í÷åííÿ: äëÿ

singularis — -m, -s, -t, äëÿ ðluralis — -mus, -tis, -nt.

Çðàçîê â³äì³íþâàííÿ ä³ºñë³â ó Futurum I:

Futurum I indicativi activi ä³ºñëîâà esse

Âïðàâè

I. Ïðîâ³äì³íÿéòå â Praesens, Imperfecum, Futurum I ä³ºñëîâà:

cogitare — ìèñëèòè, videre — áà÷èòè, defendêre — çà-

õèùàòè, audire — ñëóõàòè.

II. Ïåðåêëàä³òü:

1. Servorum numêrus magnus erat. 2. Graeci Troiam

delebant. 3. Qui sem

nat mala, metet mala. 4. Servorum

ƿǐǙǓǖ

ƶǙǖǉǈ

I ǌǭǫǊǭǌǔǭǕǈ

condemnare

ǏǈǙǛǌǎǛǊǈǚǐ

II ǌǭǫǊǭǌǔǭǕǈ

docere

ǕǈǊǟǈǚǐ

III ǌǭǫǊǭǌǔǭǕǈ

defend×re

Ǐǈǝǐǡǈǚǐ

IV ǌǭǫǊǭǌǔǭǕǈ

punire

ǒǈǘǈǚǐ

condemna

b-o

ǧ ǉǛǌǛ ǏǈǙǛǌǎǛǊǈǚǐ,

ǧ ǏǈǙǛǌǎǛǊǈǚǐǔǛ

doce-b-o

ǧ ǉǛǌǛ ǕǈǊǟǈǚǐ

ǧ ǕǈǊǟǈǚǐǔǛ

defend-a-m

ǧ ǉǛǌǛ Ǐǈǝǐǡǈǚǐ

ǧ ǏǈǝǐǡǈǚǐǔǛ

puni-a-m

ǧ ǉǛǌǛ ǒǈǘǈǚǐ

ǧ ǒǈǘǈǚǐǔǛ

condemna- bi-s

doce-bi-s defend-e-s puni-e-s

Singularis

condemna- bi-t

doce-bi-t defend-e-t puni-e-t

condemna-bƱ-mus

ǔǐ ǉǛǌǍǔǖ

ǏǈǙǛǌǎǛǊǈǚǐ,

ǔǐ ǏǈǙǛǌǎǛǊǈǚǐǔǍǔǖ

doce-bƱ-mus

ǔǐ ǉǛǌǍǔǖ

ǕǈǊǟǈǚǐ, ǔǐ

ǕǈǊǟǈǚǐǔǍǔǖ

defend-e-mus

ǔǐ ǉǛǌǍǔǖ

Ǐǈǝǐǡǈǚǐ, ǔǐ

ǏǈǝǐǡǈǚǐǔǍǔǖ

puni-e-mus

ǔǐ ǉǛǌǍǔǖ

ǒǈǘǈǚǐ, ǔǐ

ǒǈǘǈǚǐǔǍǔǖ

condemna-bƱ-tis

doce-bƱ-tis defend-e-tis puni-e-tis

Pluralis

condemna-bu-nt

doce-bu-nt defend-e-nt puni-e-nt

ƶǙǖǉǈ Singularis Pluralis

ero

erƱmus

eris

erƱtis

erit

erunt

officia varia erant: alii terram colebant, alii domi minis-

trabant, alii in agris laborabant, alii puêros et puellas

docebant. 5. Advocatus in foro causam dicebat. 6. In

principio erat Verbum et verbum erat Deum, et Deus erat

Verbum. 7. Ait praetor: «Si non habebunt advocatum, ego

dabo». 8. Quod hodie est, id cras erit. 9. Romani antiqui

multos deos colebant: Neptunum, Mercurium, Proserpî-

nam, Vestam. 10. Reus culpam suam negabat. 11. Ego

semper sperabo. 12. Dicam, quid sentiam. 13. Qui quàerit,

rep

rit. 14. Sine iustitia nihil valebit prudentia. 15. Servi

vitam molestam et misêram agebant. 16. Et longa vita erat

et periculosa. 17. Celtas Romani lingua sua Gallos appel-

labant. 18. O rus! Quando ego te aspiciam? 19. Tempus tibi

consilium dabit.

Ñëîâíèê

1. num

êê

êrus, i m — ÷èñëî; magnus, a, um — âåëèêèé.

2. Graecus, i m — ãðåê; Troia, ae f — Òðîÿ; deleo, levi, letum,

ere — çíèùóâàòè.

3. sem

îî

î no, avi, atum, are — ñ³ÿòè; malus, a, um — ïîãàíèé;

meto, (messui), messum,

êê

êre — êîñèòè, æàòè, çáèðàòè.

4. officium, i n — ñëóæáîâèé îáîâ’ÿçîê; varius, a, um — ð³çíèé,

ð³çíîìàí³òíèé; alius, a, ud — ³íøèé (ç áàãàòüîõ); terra, ae f

— çåìëÿ; colo, colui, cultum,

êê

êre — îáðîáëÿòè, øàíóâàòè;

domus, us f — áóäèíîê; ministro, avi, atum, are — ñëóæèòè;

ager, agri m — ïîëå; laboro, avi, atum, are — ïðàöþâàòè;

puer,

êê

êri m — õëîï÷èê; puella, ae f — ä³â÷èíêà; doceo, docui,

doctum, ere — ó÷èòè, íàâ÷àòè.

5. forum, i n — ðèíêîâà ïëîùà, ñóä; causam dic

êê

êre — îãîëî-

øóâàòè ð³øåííÿ; apud (ç acc.) — ó, ó ïðèñóòíîñò³.

6. verbum, i n — ñëîâî; Deus, Dei m — Áîã.

7. aio, ait — ñòâåðäæóâàòè, ãîâîðèòè.

8. quod — ùî; hodie (adv.) — ñüîãîäí³, çàðàç; cras (adv.) — çàâ-

òðà.

9. Romanus, i m — ðèìëÿíèí; multus, a, um — áàãàòî, ÷èñëåí-

íèé; Neptunus, i m — Íåïòóí (ó ãðåê³â Ïîñåéäîí), áîã ìîð³â

³ óñ³õ âîäîéì; Mercurius, i m — Ìåðêóð³é (îòîòîæíþâàâñÿ

ç ãðåöüê. Ãåðìåñîì), â³ñíèê áîã³â; Proserp

îî

îna, ae f — Ïðî-

çåðï³íà, áîãèíÿ ï³äçåìíîãî öàðñòâà; Vesta, ae f — Âåñòà, áî-

ãèíÿ äîìàøíüîãî âîãíèùà, äîìîâèòîñò³ ³ ÷èñòîòè ñ³ìåéíî-

ãî æèòòÿ (¿¿ õðàì çíàõîäèâñÿ â ï³âäåíí³é ÷àñòèí³ Ðèìñüêîãî

ôîðóìó).

10. nego, avi, atum, are — çàïåðå÷óâàòè.

11. semper — çàâæäè.

12. dico, dixi, dictum,

êê

êre — ãîâîðèòè; sentio, sensi, sensum,

ire — äóìàòè, â³ä÷óâàòè.

13. quaero, quaesivi, quaesitum,

êê

êre — çàïèòóâàòè, øóêàòè;

reperio, repp

êê

êri, repertum, ire — çíàõîäèòè.

14. nihil — í³ùî, í³÷îãî; prudentia, ae f — íàóêà, çíàííÿ;

iurisprudentia, ae f — ïðàâîçíàâñòâî; valeo, lui, l

îî

î tum,

ere — áóòè çäîðîâèì, áóòè ä³éñíèì; ìàòè ñèëó.

15. molestus, a, um — âàæêèé, ñóìíèé; miser, s

êê

êra, s

êê

êrum —

æàëþã³äíèé, íåùàñíèé; ago, egi, actum, ag

êê

êre — òóò: âåñ-

òè.

16. periculosus, a, um — íåáåçïå÷íèé.

17. Celtae, arum m — êåëüòè; Gallus, i m — ãàëë; appello, avi,

atum, are — íàçèâàòè.

18. rus, ruris n — ñåëî; quando — êîëè; aspicio, spexi, spectum,

êê

êre — áà÷èòè, ñïîãëÿäàòè.

19. tempus,

ôô

ôris n — ÷àñ; consilium, i n — ðàäà; do, dedi, datum,

dare — äàâàòè.

DE VITA ROMAE ANTIQUAE

PERSONALIA

Pomponius, Sextus

Ïîìïîí³é Ñåêñò (²² ñò. í. å.), ñó÷àñíèê Þë³àíà (äèâ.: Ðersonalia,

lectio X), íàéïë³äí³øèé àâòîð ñåðåä þðèñò³â II ñò., çàéìàâñÿ âèê-

ëþ÷íî âèêëàäàöüêîþ ³ ë³òåðàòóðíîþ ä³ÿëüí³ñòþ â ãàëóç³ ïðèâàò-

íîãî ïðàâà. Ìîæå ââàæàòèñÿ îäíèì ç ïåðøèõ ³ñòîðèê³â ðèìñüêîãî

ïðàâà. Ïîìïîí³é áàãàòî â ÷îìó çàëåæèòü â³ä ñâî¿õ ïîïåðåäíèê³â

³ íàâ³òü ïðàãíå óçàãàëüíèòè íàéâàæëèâ³ø³ ðåçóëüòàòè ¿õíüî¿ òâîð-

÷îñò³. Ïðî öå ñâ³ä÷àòü éîãî òâîðè Ex Sabino (Ç òâîð³â Ñàá³íà),.

Ad Q. Mucium (êîìåíòàð³ äî òâîð³â Ê. Ìóö³ÿ), Ex Plautio, à òàêîæ

íàéá³ëüøèé ñåðåä â³äîìèõ êîìåíòàð³â Ad edictum, ùî, ìîæëèâî,

ñêëàäàâñÿ ç 150 êíèã. Êàçó¿ñòèö³ áóëî ïðèñâÿ÷åíî Variae lectiones

(Ð³çíîìàí³òí³ ÷èòàííÿ), Epistûlae (Ëèñòè); êð³ì òîãî, â³í íàïèñàâ

Senatusconsulta (Ñåíàòóñêîíñóëüòè — ïîñòàíîâè ñåíàòó),

Fideicomissa (Ô³äå³êîì³ñè —íåôîðìàëüí³ çàïîâ³òí³ â³äìîâè),

Regûlae, De stipulationîbus (Ïðî ñòèïóëÿö³¿). Äóæå âàæëèâà, ÿê

ºäèíå ó ñâîºìó ðîä³ äæåðåëî, íåâåëèêà ðîáîòà Enchiridium

(Ïîñ³áíèê) — ³ñòîðè÷íèé îãëÿä íàóêè ðèìñüêîãî ïðàâà äî

Þë³àíà (âêëþ÷íî).

Ïîìïîí³é áóâ äóæå ïðàöüîâèòèì, â îäíîìó ç³ ñâî¿õ ëèñò³â

(ÿêèé áóâ âèêëàäåíèé ó Äèãåñòàõ) â³í êàæå: «Íà 78 ðîö³ æèòòÿ

âèâ÷åííÿ º ºäèíîþ ï³äñòàâîþ æèòòÿ, ³ õî÷ áè ÿ ñòîÿâ îäí³ºþ íî-

ãîþ â ìîãèë³, àëå õîò³â áè âèâ÷èòè ùå ùî-íåáóäü».

IUS ROMANUM

Codex (äîùå÷êà) — çâ’ÿçàí³ ó âèãëÿä³ êíèãè äåðåâ’ÿí³ íàâî-

ùåí³ äîùå÷êè àáî ñóâî¿ ïàï³ðóñó ÷è ïåðãàìåíòó.

Codex Euricianus — êîìïëåêñ âåñòãîòñüêîãî ïðàâà, ÿêèé áóâ

óçàêîíåíèé ïðèáëèçíî â 475 ð. çà êîðîëÿ Åâðèõà; áóâ ïîêëàäåíèé

â îñíîâó ï³çí³øèõ âåñòãîòñüêèõ êîäåêñ³â, éîãî âïëèâ âèÿâëÿâñÿ

ùå â í³ìåöüêîìó ïðàâ³ ðàííüîãî ñåðåäíüîâ³÷÷ÿ.

Codex Gregorianus — íàéñòàð³øèé ïðèâàòíèé çá³ðíèê ³ìïå-

ðàòîðñüêèõ êîíñòèòóö³é â³ä Àäð³àíà äî Ä³îêëåò³àíà, ÿêèé áóâ

óêëàäåíèé Ãðåãîðîì (àëå íå Ãðåãîð³àíîì, ÿê ÷àñòî êàæóòü) íà-

ïðèê³íö³ III ñò.; éîãî ïðîäîâæåííÿì ñòàâ codex Hermogenianus

(ðèìñüêèé þðèñò – òåçêà þðèñòà ï³ñëÿêëàñè÷íîãî ïåð³îäó Ãåð-

ìîãåí³àíà, ÿêèé íàïèñàâ Iuris epitomae (âèòÿãè ç òâîð³â ïîïåðåä-

íèõ þðèñò³â), õî÷à àâòîðà ìîãëè çâàòè ³ Ãåðìîãåí), ÿêèé ì³ñòèòü

ó ñîá³ êîíñòèòóö³¿ çà ê³ëüêà íàñòóïíèõ ðîê³â.

Codex Iustinianus — ïåðøà ÷àñòèíà êîäåêñó CIC, âèäàíà 7

êâ³òíÿ 529 ð.

Codex Theodosianus — ïåðøèé ç ï³çíüîðèìñüêèõ êîäåêñ³â,

ÿêèé áóâ âèäàíèé çà ÷àñ³â ñõ³äíî-ðèìñüêîãî ³ìïåðàòîðà Ôåîäî-

ñ³ÿ II, áóâ ÷èííèé ç 1 ñ³÷íÿ 439 ð. äëÿ

âñ³º¿ Ðèìñüêî¿ ³ìïåð³¿. Ôåîäîñ³¿â êî-

äåêñ áóâ ëèøå ç³áðàííÿì êîíñòè-

òóö³é, ùî áóëè âèäàí³, ïî÷èíàþ÷è ç

Êîñòÿíòèíà (IV ñò.) ³ º äîïîâíåííÿì

äî Ãðåãîð³ºâà òà Ãåðìîãåí³àíîâà êî-

äåêñ³â. Êîäåêñ ñêëàäàºòüñÿ ç 16 êíèã,

êíèãè ïîä³ëÿþòüñÿ íà òèòóëè; âñüîãî

â êîäåêñ³ 3 000 êîíñòèòóö³é ñêîðî÷å-

íèõ, à ì³ñöÿìè ³ çì³íåíèõ.

ARS

Ó áðîíçîâ³é ñòàòó¿ îðàòîðà Àâëà

Ìåòåëëà, I ñò. äî í. å. (Ôëîðåíö³ÿ,

Àðõåîëîã³÷íèé ìóçåé), âèêîíàí³é,

íàïåâíî, åòðóñüêèì ìàéñòðîì, òîìó

ùî ³ì’ÿ çîáðàæåíîãî åòðóñüêîþ íàíåñå-

íî íà êðàé îäÿãó, â³äáèëàñÿ óëþáëåíà

ðèìëÿíàìè òî÷í³ñòü ó ïåðåäà÷³ ïîð-

òðåòíèõ ðèñ.

LECTIO IX (NONA)

§ 24. DECLINATIO QUARTA

×ÅÒÂÅÐÒÀ Â²ÄÌ²ÍÀ ²ÌÅÍÍÈÊ²Â

Äî IV â³äì³íè íàëåæàòü ³ìåííèêè ÷îëîâ³÷îãî ³ ñåðåäíüîãî

ðîäó, ùî ìàþòü ó Genetivus singularis çàê³í÷åííÿ -us. Ó Nomi-

nativus singularis ³ìåííèêè ÷îëîâ³÷îãî ðîäó çàê³í÷óþòüñÿ íà -us,

ñåðåäíüîãî — íà -u.

Çðàçîê â³äì³íþâàííÿ ³ìåííèê³â:

Ê³ëüêà ³ìåííèê³â IV â³äì³íè íàëåæàòü äî æ³íî÷îãî ðîäó, ç

ÿêèõ íàé÷àñò³øå âæèâàþòüñÿ:

domus, us f — äîì;

manus, us f — ðóêà.

²ìåííèê domus ìîæå âæèâàòèñÿ ó ïðèñë³âíèêîâ³é ôóíêö³¿:

dom³ — âäîìà; domî — ç äîìó; domum — äîäîìó. ²ìåííèê domus

ó äåÿêèõ â³äì³íêàõ ìàº ïîðÿä ³ç çàê³í÷åííÿìè IV â³äì³íè çàê³í-

÷åííÿ II â³äì³íè, íàïðèêëàä:

ƿǐǙǓǖ ƪǭǌǔǭǕǖǒ

fructus, us,

ǗǓǭǌ

cornu, us,

ǘǭǋ

Nom. fructus cornu

Gen. fructus cornus

Dat. fructui cornu

Acc. fructum cornu

Singularis

Abl. fructu cornu

Nom. fructus cornua

Gen. fructuum cornuum

Dat. fructƱbus cornƱbus

Acc. fructus cornua

Pluralis

Abl. fructƱbus cornƱbus

ƿǐǙǓǖ ƪǭǌǔǭǕǖǒ

IV ǊǭǌǔǭǕǈ II ǊǭǌǔǭǕǈ

Nom. domus —

Gen. domus domi

Dat. domui domo

Acc. domum —

Singularis

Abl. domu domo

Nom. domus —

Gen. domuum domorum

Dat. domƱbus —

Acc. domus domos

Pluralis

Abl. domƱbus —

§ 25. DECLINATIO QUINTA

Ï’ßÒÀ Â²ÄÌ²ÍÀ ²ÌÅÍÍÈÊ²Â

Äî V â³äì³íè íàëåæàòü ³ìåííèêè æ³íî÷îãî ðîäó, ùî ìàþòü

çàê³í÷åííÿ â Genetivus singularis -ei, ó Nominativus singularis —

-es. ²ìåííèê³â V â³äì³íè íåáàãàòî, â îñíîâíîìó âîíè ïîçíà÷àþòü

àáñòðàêòí³ ïîíÿòòÿ. Ó ìíîæèí³ âîíè àáî íå âæèâàþòüñÿ, àáî ìà-

þòü ôîðìè Nominativus et Accusativus. Â óñ³õ â³äì³íêàõ ³ ÷èñëàõ

â³äì³íþþòüñÿ ò³ëüêè äâà ³ìåííèêè: res ³ dies.

Çðàçîê â³äì³íþâàííÿ:

§ 26. Ä²ªÑËÎÂÀ ²²² Ä²ªÂ²ÄÌ²ÍÈ ÍÀ –IO

Ä³ºñëîâà ²²² ä³ºâ³äì³íè, ùî ìàþòü çàê³í÷åííÿ ïåðøî¿ îñîáè

îäíèíè â praesens indicativi activi -io (capio – áåðó, facio – ðîá-

ëþ, fugio – á³æó, iacio – êèäàþ, rapio – âèêðàäàþ é ³í.), ó ÷àñàõ

ñèñòåìè ³íôåêòà â³äì³íþþòüñÿ çà IV ä³ºâ³äì³íîþ, íàïðèêëàä:

×èñëî Â³äì³íîê

res, ei f

ð³÷, ñïðàâà

dies, ei f, m

äåíü, òåðì³í

Nom. res dies

Gen. rei diei

Dat. rei diei

Acc. rem diem

Singularis

Abl. re die

Nom. res dies

Gen. rerum dierum

Dat. rebus diebus

Acc. res dies

Pluralis

Abl. rebus diebus

ƿǐǙǓǖ

ƶǙǖǉǈ

Praesens Imperfectum Futurum I

ɫapio

ǧ ǉǍǘǛ

capiebam

ǧ ǉǘǈǊ

capiam

ǧ ǉǘǈǚǐǔǛ

(ǊǭǏǤǔǛ)

capis

capiebas

ɫapies

Singularis

capit

capiebat

capiet

capƱmus

ǔǐ ǉǍǘǍǔǖ

capiebamus

ǔǐ ǉǘǈǓǐ

capiemus

ǔǐ

ǉǘǈǚǐǔǍǔǖ

(ǊǭǏǤǔǍǔǖ)

capƱtis

capiebatis

capietis

Pluralis

capiunt

capiebant

capient

Âïðàâè

I. Ïðîâ³äì³íÿéòå:

fructus dulcis — ñîëîäêèé ïë³ä; res publîca — ñóñï³ëüíà ñïðà-

âà, äåðæàâà; bona fides — äîáðîñîâ³ñí³ñòü, ñóìë³íí³ñòü.

II. Ïåðåêëàä³òü:

1. Tac

to consensu. 2. Manus manum lavat. 3. Litterarum

rad

ces amarae, fructus dulces. 4. Actio in rem. Actio in

personam. 5. Libertas inaestimabîlis res est. 6. Omnium

rerum initium diffic

le est. 7. «Est res publîca res popûli», —

sic Cicêro docet in libro: «De re publîca». 8. Dies diem

docet. 9. Nulla dies sine linea. 10. Popûlus Romanus

descriptus est in tribus, exercîtus in centurias. 11. Edicta

sunt praecepta magistratuum popûli Romani. 12. Salus rei

publ

cae nostrae suprema lex. 13. Fundamentum est

iustitiae fides.14. Philosophia est scientia rerum huma-

narum et rerum naturae. 15. Usus-fructus est ius alienis

rebus utendi fruendi salva rerum substantia. 16. Usus est

unus legum corrector. 17. Status quo. 18. Casus belli.

19. Consensus gentium. 20. Cursus curiae est lex curiae.

21. De die claro. 22. De die in diem. 23. Dies Dominîcus

non est iuridîcus. 24. Ex consensu. 25. Forma dat esse rei.

26. Fortuîtos casus nullum humanum consilium providere

potest. 27. Status in statu. 28. Iurisprudentia est divinarum

atque humanarum rerum notitia; iusti atque iniusti scientia.

Ñëîâíèê

1. tac

îî

îtus, a, um — ìîâ÷àçíèé, áåçìîâíèé; consensus, us m —

çãîäà, óãîäà.

2. manus, us f — ðóêà; lavo, avi, atum, are — ìèòè.

3. litterae, arum f, pl — íàóêà; radix,

îî

îcis f — êîð³íü; amarus,

a, um — ã³ðêèé; fructus, us m — ïë³ä; dulcis, e — ñîëîäêèé,

ïðèºìíèé.

4. actio, onis f — ïîçîâ; res, ei f — ð³÷, ñïðàâà; actio in rem —

ðå÷îâèé ïîçîâ; actio in personam — çîáîâ’ÿçóâàëüíèé ïîçîâ.

5. libertas, atis f — âîëÿ; inaestimab

îî

îlis, e — íåîö³íåííèé, áåç-

ö³ííèé.

6 diffic

îî

îlis, e — ñêëàäíèé, âàæêèé.

7. publ

îî

îcus, a, um — ñóñï³ëüíèé; sic — òàê; liber, bri m — êíèãà.

9. nullus, a, um — í³ÿêèé; sine (ç abl.) — áåç;

linea, a f — ðÿäîê.

10. descriptus, a, um — óïîðÿäêîâàíèé, îðãàí³çîâàíèé; tribus,

us f — òðèáà; exerc

îî

îtus, a, um — âèïðîáóâàíèé, íàâ÷åíèé;

centuria, ae f — öåíòóð³ÿ (çàã³í ç 60–100 ñîëäàò).

11. edictum, i n — åäèêò (çàãàëüíå ðîçïîðÿäæåííÿ);

praeceptum, i n — ïðàâèëî, ðîçïîðÿäæåííÿ; magistratus, us

m — ìàã³ñòðàò, ïîñàäîâà îñîáà.

12. salus, utis f — çäîðîâ’ÿ.

13. fundamentum, i n — îñíîâà, ï³äñòàâà; fides, ei f — â³ðà,

â³ðí³ñòü, ñóìë³íí³ñòü, äîâ³ðà.

14. humanus, a, um — ëþäñüêèé; natura, ae f — ïðèðîäà.

15. usus-fructus, us m — óçóôðóêò; alienus, a, um — ÷óæèé;

utendi fruendi — ïðàâî êîðèñòóâàííÿ ÷óæîþ ð³÷÷þ òà ¿¿

ïëîäàìè ç³ çáåðåæåííÿì ¿¿ ñóòíîñò³; salvus, a, um — ö³ëèé,

íåïîøêîäæåíèé; substantia, ae f — ñóòí³ñòü.

16. usus, us m — òóò: ïðàêòèêà; corrector, oris m — êîðåêòîð,

íàñòàâíèê.

17. status, us m — ñòàíîâèùå, ñòàí; status quo — ³ñíóþ÷å ñòà-

íîâèùå.

20. cursus, us m — á³ã, íàïðÿìîê, êóðñ; òóò: ïðàêòèêà.

23. domin

îî

îcus, i m — íåä³ëÿ; iurid

îî

îcus, a, um — ñóäîâèé, ïðè-

ñóòí³é (éäåòüñÿ ïðî òå, ùî â íåä³ëþ ³ äí³ ðåë³ã³éíèõ ñâÿò

ñóäî÷èíñòâî íå ìàº ñèëè).

25. do, dedi, datum, are — äàâàòè.

26. fortuitus, a, um — âèïàäêîâèé; casus, us m — âèïàäîê, þð.

âèïàäêîâà ä³ÿ; consilium, i n — ðàäà, òóò: ïåðåäáà÷ëèâ³ñòü;

provideo, vidi, visum, ere — ïåðåäáà÷àòè, ïåðåêëàñòè â³äãî-

ðîäèòè; possum, potui, –, posse — ìîãòè.

27. status, us m — äåðæàâà.

28. divinus, a, um — áîæåñòâåííèé; notitia, ae f — çíàííÿ;

iustus, a, um — ñïðàâåäëèâèé; iniustus, a, um — íåñïðàâåä-

ëèâèé, íåïðàâåäíèé.

DE SERVIS ROMANORUM

In civitate Romana magna erat multitudo servorum. In numêro

servorum erant Graeci et barbâri captivi. Servorum officia varia

erant: alii terram colebant, alii in agris latifundiorum laborabant, alii

urbi et domi ministrabant. Multi servorum Graecorum erant docti,

in numêro servorum scribae, medîci et magistri puerorum erant.

Servi rustîci vitam molestam et misêram agebant. Domîni in eos

vitae necisque potestatem habebant et omnia exempla suplicii

edebant.

Divîtes et nobîles Romani eos appellabant instrumenta vocalia et

res mancipi, velut domus et boves. Servos hostium loco habebant.

Unde proverbium: «Quot servi, tot hostes».

servus, i m — ðàá;

Romanus, a, um — ðèìñüêèé;

magnus, a, um — âåëèêèé;

multitudo,

îî

înis m — áåçë³÷;

num

êê

êrus, i m — ÷èñëî;

Graecus, i m — ãðåê;

barb

ââ

ârus, a, um — ÷óæîçåìíèé;

captivus, a, um — çàõîïëåíèé ó ïîëîí, â³éñüêîâîïîëîíåíèé;

officium, i n — îáîâ’ÿçîê;

varius, a, um — ð³çíèé, ð³çíîìàí³òíèé;

alius, a, um — ³íøèé;

colo, colui, cultum,

êê

êre — äîãëÿäàòè, îáðîáëÿòè;

ager, gri m — ïîëå;

latifundium, i n — ëàòèôóíä³ÿ, âåëèêå çåìëåâîëîä³ííÿ;

laboro, avi, atum, are — ïðàöþâàòè;

urbs, urbis f — ì³ñòî;

domus, us f — áóäèíîê;

ministro, avi,atum, are — ñëóæèòè;

multus, a, um — ÷èñëåííèé;

doctus, a, um — ó÷åíèé;

scriba, ae m — ïåðåïèñóâà÷;

med

îî

îcus, i m — ë³êàð;

magister, tri m — ó÷èòåëü, íàñòàâíèê;

puer,

êê

êri,

m — õëîï÷èê, äèòèíà;

rust

îî

îcus, a, um — ñ³ëüñüêèé;

vita, ae f — æèòòÿ;

molestus, a, um — âàæêèé, ãí³òþ÷èé;

miser, s

êê

êra, s

êê

êrum — æàëþã³äíèé, íåùàñíèé;

ago, egi, actum, ag

êê

êre — âåñòè;

dom

îî

înus, i m — òóò: õàçÿ¿í;

is, ea, id (eos — acc pl) — òîé, òà, òå, â³í, âîíà, âîíî;

vitae necisque potestatem — ïðàâî æèòòÿ ³ ñìåðò³;

habeo, habui, hab

îî

îtum, ere — ìàòè;

omnis, e — âåñü, óñÿêèé;

exemplum, i n — ïðèêëàä, ïðåöåäåíò, çàñòåðåæåííÿ, ïîêàçîâå ïîêà-

ðàííÿ;

supplicium, i n — êàðà, ïîêàðàííÿ, ñòðàòà;

edo, edi, esus, ed

êê

êre — çä³éñíþâàòè;

dives, div

îî

îtis — áàãàòèé;

nob

îî

îlis, e — çíàòíèé;

appello, avi, atum, are — íàçèâàòè;

instrumentum, i

n — ³íñòðóìåíò;

vocalis, e — ùî ãîâîðèòü;

res mancipi — ìàíöèïîâàíà ð³÷; ð³÷, ïåðåäà÷à ÿêî¿ ó âëàñí³ñòü â³äáó-

âàëàñÿ ÷åðåç ñïåö³àëüíèé îáðÿä ìàíöèïàö³¿ (ïåðåäà÷à â ðóêè);

velut — ÿê;

bos, bovis m, f — áèê, êîðîâà;

hostis, is m — âîðîã;

locus, i m — ì³ñöå;

unde — çâ³äêè, çâ³äê³ëÿ;

proverbium, i n — ïðèñë³â’ÿ;

quot ... tot — ñê³ëüêè ... ñò³ëüêè.

DE VITA ROMAE ANTIQUAE

PERSONALIA

Marcellus Ulpius

Ìàðöåëë Óëüï³é (II ñò. í. å.).

Ðàäíèê Àíòîí³íà Ï³ÿ (ðèìñüêèé ³ìïåðàòîð 138–161ðð.) ³ Ìàð-

êà Àâðåë³ÿ (ðèìñüêèé ³ìïåðàòîð 168–180ðð.), âèäàòíèé þðèñò,

ïðîíèêëèâèé àíàë³òèê. Áóâ ïåðøèì, õòî êðèòèêóâàâ äåÿê³ ñóä-

æåííÿ Þë³àíà. Íà éîãî «Äèãåñòè» (31 êíèãà) òà ³íø³ òâîðè, ùî

áóëè äóæå ïîïóëÿðí³, ïîñèëàëèñÿ Ïàâë, Óëüï³àí, Ìîäåñò³í,

Ìàðö³àí, Òðèôîí³í. Êâ³íò Öåðâ³ä³é Ñöåâîëà ñêëàâ äî Äèãåñò

Ìàðöåëëà êîìåíòàð³.

IUS ROMANUM

Digesta — íàçâà ÷èñëåííèõ ³ ð³çíèõ þðèäè÷íèõ òâîð³â, ó ÿêèõ

ðîçãëÿäàëèñÿ ñêëàäí³ âèïàäêè öèâ³ëüíîãî ³ ïðåòîðñüêîãî ïðàâà.

Edictum — ïóáë³÷íå îãîëîøåííÿ íàéð³çíîìàí³òí³øîãî çì³ñ-

òó, ç ÿêèì magistratus maiores (ðåñïóáë³êàíñüê³ îðãàíè âèùî¿ âëà-

äè òà óïðàâë³ííÿ) íà îñíîâ³ ius edicendi (ïðàâî áóäü-ÿêîãî

ìàã³ñòðàòà, ÿêèé ìàº âëàäó ðîáèòè ó ìåæàõ ñâîº¿ êîìïåòåíö³¿

ïóáë³÷í³ îãîëîøåííÿ, ñïî÷àòêó óñí³, ïîò³ì ³ ïèñüìîâ³) çâåðòàëè-

ñÿ äî âñüîãî íàñåëåííÿ. Çàëèøàëîñÿ ó ñèë³ äî ê³íöÿ ðîêó, ó ÿêî-

ìó ìàã³ñòðàò çíàõîäèâñÿ ïðè âëàä³.

Edictum praetorium, edictum praetoris urbani — ïðåòîð-

ñüêèé åäèêò; ïóáë³êóâàâñÿ ïåðåä âñòóïîì íà ïîñàäó, ì³ñòèâ ïðî-

ãðàìó ä³ÿëüíîñò³ ïðåòîðà íà âåñü éîãî ñëóæáîâèé òåðì³í (edictum

perpetuum). Éîãî îñíîâó ñêëàäàëî âñå òå, ùî ïðåòîð ïåðåéíÿâ ó

ñâîãî ïîïåðåäíèêà. Êð³ì öüîãî, êîæåí ïðåòîð ìàâ ïðàâî äîäàâà-

òè íîâ³ ïîëîæåííÿ; ó âèíÿòêîâèõ âèïàäêàõ, ÿêùî âèíèêàëè íå-

ñïîä³âàí³ òà íàñò³éí³ ïðèâîäè, ïðåòîð äîïîâíþâàâ ñâ³é åäèêò ³

ïðîòÿãîì «ñâîãî» ðîêó.

Consul — êîíñóë, ãëàâà Ðèìñüêî¿ ðåñïóáë³êè (ùîð³÷íî öåí-

òóð³àòíèìè êîì³ö³ÿìè îáèðàëèñÿ íà îäèí ð³ê äâà êîíñóëè — äî

367 ð. äî í. å. ò³ëüêè ç ïàòðèö³¿â, à ïîò³ì òàêîæ ³ ç ïëåáå¿â).