Брыгадзін П.І., Ладысеў У.Ф., Зялінскі П.І. і інш. Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Часть 2. XIX XX стагоддзі

Подождите немного. Документ загружается.

пакрывалі затрат на іх вытворчасць. Рэзка пагоршылася

становішча гарадскога насельніцтва. Індэкс рознічных цэн у

1940 г. у 6,3 раза перавышаў узровень 1928 г. У 1932-

1940 гг. цэны на асноўныя харчовыя тавары выраслі ў 2,2-

5,7 раза. Рэальная зарплата рабочых дасягнула ўзроўню 1928 г.

толькі ў 1940 г.

Важную ролю ў вырашэнні задач індустрыялізацыі адыграў

масавы працоўны энтузіязм рабочага класа. Ён быў абумоўле-

ны тым, што ў 30-я гады мінімум тых сацыяльна-культурных

паслуг, якія даваў горад, быў для многіх учарашніх сялян каш-

тоўным падарункам савецкага ладу. Больш таго, станоўчыя

перамены на фоне эканамічнага крызісу, які бушаваў у

капіталістычных краінах у 1929-1933 гг., былі асабліва яркімі.

Шырока выкарыстоўвалася маральнае стымуляванне працы.

Актыўна вялася налітыка-выхаваўчая работа. Навізна перамен

была такой незвычайнай, што перабівала ў свядомасці людзей

бязладцзе жыцця, параджала высокі аптымізм і энтузіязм.

Вялікае значэнне мела масавае сацыялістычнае спаборніц-

тва ў такіх яго формах, як ударніцтва, рух гаспадарча-

разліковых брыгад, сустрэчнае планаванне і інш. 3 восені

1935 г. разгарнуўся стаханаўскі рух за высокую прадукцый-

насць працы, удасканаленне арганізацыі вытворчасці, больш

эфектыўнае выкарыстанне тэхнікі.

Услед за ростам прадукцыйнасці працы асобных рабочых

адміністрацыяй павышаліся нормы выпрацоўкі, зніжаліся

расцэнкі, што выклікала незадаволенасць рабочых. У пачат-

ку 30-х гадоў на шэрагу прадпрыемстваў рэспублікі мелі

месца забастоўкі, выкліканыя нізкай аплатай працы, цяжкімі

ўмовамі жыцця і быту. Каб спыніць незадаволенасць,

кіраўніцтва краіны ў якасці громаадводу выкарыстоўвала

"выкрыццё" так званых "злачынных" арганізацый тыпу

"Прампартыі", сярод інжынерна-тэхнічных работнікаў на

шахтах Данбаса, асобных буржуазных спецыялістаў.

Высокія тэмпы развіцця былі дасягнуты таксама за кошт

пазаэканамічнага прымушэння. Сярод партыйных і савецкіх

кіраўнікоў, супрацоўнікаў апарату кіравання ўсіх узроўняў былі

382

пашыраны ідэі неабходнасці рэпрэсій супраць незадаволеных. У

народнай гаспадарцы выкарыстоўвалася праца дзесяткаў

мільёнаў зняволеных. Імі будаваліся Беламорска-Балтыйскі ка-

нал (300 тыс. зняволеных), канал Масква-Волга, БАМ (будоўля

пачалася ў 1933 г.). Каля 3 млн. зняволеных людзей будавалі

Дальстрой, Магнітку, Нарыльск, здабывалі золата і інш.

Перад вайной была прынята цэлая серыя надзвычайных

мер, сярод якіх рашэнні 1938 г. аб умацаванні працоўнай

дысцыпліны, у 1940 г. - аб замацаванні рабочых і служачых

за прадпрыемствамі і аб крымінальнай адказнасці за выпуск

няякаснай і некамплектнай прадукцыі. Але гэтыя меры не

вырашылі ўсіх праблем нізкай якасці і эфектыўнасці. Ва

ўрадзе былі вымушаны зноў загаварыць пра гаспадарчы

разлік, эканамічныя стымулы, матэрыяльнае заахвочванне.

Такія метады далі пэўныя вынікі. Да пачатку Вялікай Ай-

чыннай вайны па абсалютных паказчыках важнейшых відаў

прамысловай прадукцыі СССР наблізіўся ці перасягнуў вала-

выя паказчыкі Германіі, Англіі, Францыі. Была створана моц-

ная матэрыяльная база. Але не вырашана галоўная для

сацыялізму задача - не была забяспечана вышэйшая ў

параўнанні з капіталізмам прадукцыйнасць працы.

Калектывізацыя снлянства. Цяжкім і драматычным на-

прамкам пераўтварэнняў, праведзенных пад сцягам пабудо- .

вы сацыялізму, з'явілася калектывізацыя сельскай гаспадаркі.

У другой палове 20-х гадоў тэмпы сельскагаспадарчай выт-

ворчасці пачалі замаруджвацца. У 1927 г. у краіне ўзнік

крызіс хлебанарыхтовак. Краіна недабрала 128 млн. пудоў

збожжа. План хлебанарыхтовак у Беларусі быў выкананы

толькі на 71,5%. Крызіс хлебанарыхтовак узнік як вынік ры-

начных хістанняў, а не як адлюстраванне крызісу сельскагас-

падарчай вытворчасці. Безумоўна, скарачэнне дзяржаўных

нарыхтовак збожжа стварала пагрозу планам прамысловага

будаўніцтва, ускладняла эканамічнае становішча, абвастра-

ла сацыяльныя канфлікты ў горадзе і вёсцы.

Па праблеме ўзнікнення крызісу збожжанарыхтовак і шля-

хоў яго пераадолення выявіліся карэнныя разыходжанні ў

383

пазіцыях Бухарына і Сталіна. Для Сталіна крызіс хлебана-

рыхтовак тлумачыўся "кулацкай стачкай": "Мы маем вора-

гаў унутраных. Мы маем ворагаў знешніх. Аб гэтым нельга

забываць... ні на адну хвіліну". Шляхі ў пераадоленні цяжкас-

цей бачыліся яму ў бязлітасным знішчэнні ворагаў, сярод якіх

на першым месцы стаялі кулакі.

Прапановы Бухарына аб выхадзе з крызісу на шляхах нэпа

(адмова ад "надзвычайных мер", захаванне курсу на ўздым

сялянскай гаспадаркі, развіццё гандлёва-крэдытных форм каа-

перацыі, павышэнне цэн на хлеб і інш.) былі адхілены як уступ-

ка кулаку і праяўленне правага апартунізму. Перавод сельскай

гаспадаркі на шляхі буйной абагуленай вытворчасці сгаў раз-

глядацца як сродак рашэння збожжавай праблемы і адначасова

ліквідацыі кулацтва як галоўнага ворага Савецкай улады.

У Беларусі прыхільнікам так званых "праваўхілісцкіх" гэо-

рый былі навешаны жорсткія палітычныя ярлыкі "прышчэ-

паўцаў" і "кіслякоўцаў" (прафесар Горацкай сельскагаспа-

дарчай акадэміі І.А. Кіслякоў). Іх абвінавачвалі ў ідэі на-

саджэння хутароў, кулацкіх гаспадарак, недаацэнцы склада-

най машыннай тэхнікі, перспектыў калгасна-саўгаснага бу-

даўніцтва. Пры гэтым зусім забываўся той факт, што савец-

кае заканадаўства дапускала свабодны выбар формаў земле-

карыстання. Дз. Прышчэпава, а таксама 29 іншых "правых

апартуністаў" з ліку кіруючых работнікаў, выключылі з

партыі і рэпрэсіравалі.

Барацьба з правым ухілам суправаджалася фарсіраваннем

калектывізацыі, наступленнем на кулака. "Тэарэтычным" яго

абгрунтаваннем з'явіўся артыкул Сталіна "Год вялікага пера-

лому", апублікаваны 7 лістапада 1929 г. У ім сцвяржалася,

што ў калгасы быццам ііайшлі асноўныя, серадняцкія масы

сялянства, што ў сацыялістычным пераўтварэнні сельскай гас-

падаркі ўжо атрымана "рашаючая перамога" (на самай справе

ў калгасах тады знаходзілася 6-7% сялянскіх гаспадарак).

Пасля лістападаўскага Плснума ЦК УКП(б) 1929 г. пача-

лося нарошчванне тэмпаў калектывізацыі: Калі ў лістападзе

1929 г. у калгасах Беларусі знаходзілася 77,7 тыс. сялянскіх

384

гаспадарак, працэнт калектывізацыі складаў 9,8%, то ў па-

чатку 1930 г. колькасць сялянскіх гаспадарак, уцягнутых у

калгасы, была даведзена да 165,3 тыс., а працэнт калектыві-

зацыі ўзняты да 20,9%. На працягу месяца, такім чынам,

паказчыкі павялічыліся больш чым удвая.

5 студзеня 1930 г. ЦК УКП(б) прыняў пастанову "Аб тэм-

пах калектывізацыі і мерах дапамогі дзяржавы калгаснаму

будаўніцтву". Да восені 1930 г. калекгывізацыю прадугледж-

валася завяршыць у важнейшых збожжавых раёнах краіны,

да восені 1931 - вясны 1932 гг. у асноўных раёнах і ў цэлым

па Саюзу - на працягу пяцігодкі. Нягледзячы на тое, што

Беларусь не адносілася да вытворцаў збожжа, студзеньскі

(1930 г.) Пленум ЦК КП(б)Б прыняў рашэнне да канца 1931 г.

завяршыць калектывізацыю ўсіх бядняцка-серадняцкіх гас-

падарак. Больш таго, у лютым 1930 г. Бюро ЦК Кампартыі

Беларусі вырашыла калектывізаваць да веснавой сяўбы 75-

80% сялянскіх гаспадарак. 10 лютага гэтага ж года ЦК КП(б)Б

адправіў у ЦК УКП(б) дакладную запіску з прапановаю прыз-

наць БССР рэспублікай суцэльнай калектывізацыі.

Для правядзення калектывізацыі ў вёску былі накіраваны

сотні ўпаўнаважаных, якія не ведалі па трэб сялян, чынілі

яшчэ болыпае самавольства, чым мясцовыя ўлады. На кіру-

ючыя пасады ў калектыўныя гаспадаркі былі пастаўлены

рабочыя-дваццаціпяцітысячнікі. Растлумачалныая і арганіза-

цыйная работа падмянялася грубым націскам, пагрозамі, дэ-

магагічнымі абяцаннямі. Раскулачваць пачалі не толькі кула-

коў, але і сераднякоў - тых, хто не хацеў уступаць у калгасы.

Найгрубейшыя скажэнні дапускаліся пры абагульненні срод-

каў вытворчасці. Узровень калектывізацыі імкліва павышаў-

ся. Да 1 сакавіка 1930 г. у Беларусі ў калгасах налічвалася

457,7 тыс. сялянскіх гаспадарак - 58% іх агульнай колькасці.

Галоўным вынікам насілля пры стварэнні калгасаў сталі

масавая незадаволенасць і адкрытыя пратэсты сялян, аж

да антысавецкіх узброеных выступленняў. Толькі ў Бела-

русі ў 1930 г. было больш як 500 сялянскіх выступленняў.

Перад уступленнем у калгас сяляне рэзалі жывёлу. Да мая

13 Зак. 2283 385

1930 г. пагалоўе буйной рагатай жывёлы скарацілася больш

чым на чвэрць.

Фарсіраванне тэмпаў калектывізацыі ў канцы 1929 г. і ў

першыя месяцы 1930 г. суправаджалася актывізацыяй ба-

рацьбы з кулацтвам. 30 студзеня 1930 г. была прынята паста-

нова ЦК УКП(б) "Аб мерапрыемствах па ліквідацыі кулацкіх

гаспадарак у раёнах суцэльнай калектывізацыі". Прадпісва-

лася правесці канфіскацыю ў кулакоў сродкаў вытворчасці,

жывёлы, гаспадарчых і жылых будынкаў, якія перадаваліся ў

калгасы. Пастанова вызначала, што колькасць раскулача-

ных па раёнах не павінна перавышаць 3-5% ад усіх сялянскіх

гаспадарак. Для раёнаў суцэльнай калектывізацыі, у тым

ліку Беларусі, прадугледжвалася выслаць у аддаленыя раёны

краіны 210 тыс. гаспадарак.

Імкненне да перавыканання спушчаных зверху "кантроль-

ных лічбаў" па раскулачванню паўсюдна распаўсюдзілася.

Ужо да канца мая 1930 г. ў Беларускай ССР было раскулача-

на 15 629 сялянскіх гаспадарак. За дзейнасць, накіраваную

супраць калгаснага ладу, за межы рэспублікі было высла-

на 6 тыс. кулакоў, што склала 0,74% ад агульнай колькасці

сялянскіх гаспадарак.

Перагібы ў абагульненні жывёлы рэзка абвастрылі сітуа-

цыю ў краіне. Шматлікія пісьмы ў партыйныя органы са

скаргамі, пратэстамі, апісаннямі бязладдзя, прымусілі партый-

нае кіраўніцтва ў другой палове лютага 1930 г. даць дырэк-

тывы аб ліквідацыі спешкі пры арганізацыі калгасаў. 2 са-

кавіка "Правда" апублікавала перапрацаваны прыкладны

статут сельскагаспадарчай арцелі, які ў пэўнай ступені

ўлічваў настроі сялян. У тым самым нумары газеты з'явіўся

артыкул Сталіна "Галавакружэнне ад поспехаў", у якой уся

адказнасць за дапушчаныя "скрыўленні" перакладвалася на

мясцовых работнікаў. 17 красавіка 1930 г. бюро ЦК КП(б)Б

прыняло рэзалюцыю "Аб барацьбе з перагібамі ў калгасным

руху". Пасля гэтых рашэнняў адбыўся адток сялян з калга-

саў. Зніклі "папяровыя" і насільна створаныя калгасы. Да

ліпеня 1930 г. іх засталося толькі 11%. Незаконна раскулача-

386

ных пачалі вяртаць назад. Аднак праведзеная работа па аба-

гульненню гаспадарак была прызнана правільнай.

Адступленне ў сакавіку было тактычным ходам, які ас-

лабіў напружанне ў вёсцы. Увосень пачалася новая хваля

калектывізацыі. Кастрычніцкі (1930 г.) Пленум ЦК КП(б)Б

зноў прызнаў неабходным "паскорыць" тэмпы калектывіза-

цыі, а ў пачатку 1931 года Бюро ЦК КП(б)Б прыняло рашэн-

не аб завяршэнні калектывізацыі пад вясну гэтага ж года. Да

канца пяцігодкі ў БССР было калектывізавана 43,3% ся-

лянскіх гаспадарак і абагулена 47,1% пасяўных плошчаў.

Важным накірункам калектывізацыі стала стварэнне ма-

шынна-трактарных станцый (МТС). Першая МТС у нашай

рэспубліцы была створана ў канцы 1929 г. у Койданаўскім

(цяпер Дзяржынскім) раёне. У канцы пяцігодкі ў Беларусі

налічвалася 57 МТС, якія мелі 1469 трактароў. Яны абслу-

гоўвалі 33,1% усіх калектыўных гаспадарак. МТС рабілі кал-

гасы поўнасцю залежнымі ад дзяржавы.

Дзяржава падтрымлівала калгасы. Ім даваліся істотныя

падатковыя льготы, выдзяляліся грашовыя крэдыты. 3 сялян,

якія ўступілі ў калгас, скасоўвалася запазычанасць па земле-

ўпарадкаванню. Затое для аднаасобнікаў былі павялічаны

стаўкі сельскагаспадарчага падатку, уведзены аднаразовыя

падаткі. Павялічыўся таксама аб'ём дзяржаўных нарыхтовак,

якія набывалі абавязковы характар.

Рабіліся захады па арганізацыйна-гаспадарчаму ўмацаван-

ню калгасаў, па падрыхтоўцы кіруючых калгасных кадраў, па

стварэнню ўнутранай структуры сельгасарцеляў, наладжванню

дысцыпліны грамадскай працы, уліку і аплаце працы і інш.

Быў усталяваны працадзень, які дазваляў перайсці на здзель-

ную аплату.

Прымяняліся розныя адміністрацыйныя меры. 7 жніўня

1932 г. прымаецца закон аб ахове сацыялістычнай уласнасці.

За крадзёж калгаснай і кааператыўнай маёмасці ўводзіўся

расстрэл з канфіскацыяй усёй маёмасці, а пры змякчаючых

віну акалічнасцях - пазбаўленне волі на тэрмін не ніжэй чым

10 гадоў з канфіскацыяй усёй маёмасці. Амністыя за такія

387

правіннасці была забаронена. У БССР на працягу 1933-

1934 гг. па гэтаму закону было асуджана больш за 10 тыс.

чалавек.

3 пачатку 1933 г. улада ў вёсцы фактычна перайшла да

надзвычайных органаў - палітаддзелаў МТС, якія пачалі ар-

ганізоўвацца па рашэнню студзеньскага 1933 г. аб'яднанага

Пленума ЦК КП(б)Б і ЦК УКП(б). У Беларускай ССР да канца

1933 г. было створана 57 палітаддзелаў, а ў 1934 г. іх коль-

касць павялічылася да 72. За гады сваёй работы яны выклю-

чылі з калгасаў 2700 "кулакоў-шкоднікаў", знялі з работы за

"варожую дзейнасць" 1544 работнікі. Актыўны ўдзел прынялі

палітаддзелы ў чыстцы партыі, што была праведзена ў 1933 г.

Толькі ў Беларусі было выключана звыш 6 тыс. камуністаў,

13,7 тыс. кандыдатаў, што складала адпаведна 15,6 і 25%

усяго ліку партыйнай арганізацыі рэспублікі. Праіснавалі па-

літаддзелы да канца 1934 года.

У гады другой пяцігодкі калектывізацыя ў Беларусі фак-

тычна завяршылася. У калгасы было аб'яднана 87,5% ся-

лянскіх двароў і абагулена 96% пасяўных плошчаў. У лютым

1936 г. II Усесаюзны з'езд калгаснікаў-ударнікаў прыняў Ста-

тут сельскагаспадарчай арцелі, які гарантаваў існаванне аса-

бістай падсобнай гаспадаркі калгаснікаў і гэтым самым да-

ваў некаторую палёгку ім.

Паступова адбываецца аднаўленне сельскагаспадарчай

вытворчасці. На калгасных палях працавала больш як 8 тыс.

трактароў, 600 камбайнаў і іншых сельскагаспадарчых ма-

шын. Але вытворчыя паказчыкі пад канец 30-х гадоў заста-

валіся на ўзроўні дакалгаснай вёскі. Ураджайнасць збожжа-

вых культур склала ў 1933 г. 6,3 ц з 1 га, у 1940 г. - 7 ц, а

надой на адну карову - адпаведна - 810 і 834 л малака. Ды і

сам памер сельскагаспадарчай арцелі быў невялікі. Ён скла-

даўся ў сярэднім з 75 гаспадарак, з пасяўной плошчай каля

400 га. Калгаснікі заставаліся самай нізкай па аплаце катэго-

рыяй насельніцтва.

Калектывізацыя сельскай гаспадаркі азначала карэнныя

змены ўсяго ладу жыцця асноўнай масы насельніцтва рэс-

388

публікі. Яе вынікам з'явілася ліквідацыя шматукладнасці ў

эканоміцы і стварэнне калектыўных гаспадарак. Самадзей-

насць калгасаў з самага пачатку была абмежавана, што тар-

мазіла іх ініцыятыву, гаспадарчы рост. 3 калгаснай вёскі

ішла пастаяная мабілізацыя чалавечых і матэрыяльных рэ-

сурсаў на розныя дзяржаўныя патрэбы. У 1933 г. былі ўведзе-

ны абавязковыя пастаўкі калгаснай прадукцыі дзяржаве, якія

мелі характар падатку. Цэны на збожжа і болыную частку

іншых сельскагаспадарчых прадуктаў былі ў некалькі разоў

ніжэйшыя за рыначныя. Важнейшыя сродкі вытворчасці, а

таксама кваліфікаваныя кадры былі сканцэнтраваны ў дзяр-

жаўных МТС, якія апрацоўвалі калгасныя палі за натураль-

ную плату, прычым памеры яе вызначаліся зверху.

Гэта таксама аддаляла вытворцаў і ад сродкаў вытвор-

часці, і ад вынікаў працы. Складвалася сістэма планавання і

камандавання калгасамі з боку апарату. Калгаснікі не мелі

пашпартоў, што выключала магчымасць свабоднага пера-

мяшчэння, юрыдычна прывязвала да калгаса, надавала іх

працы прымусовы характар. Калгасы ў пераважнай боль-

шасці не з'явіліся вынікам натуральнага развіцця сельскагас-

падарчых адносін.

Сацыяльна-эканамічныя вынікі гаспадарчага будаўніцт-

ва ў канцы 20-30-х гг. былі супярэчлівыя. 3 аднаго боку,

гаспадарчае будаўніцтва дазволіла стварыць у СССР гас-

падарчы комплекс, што выводзіла краіну на рубяжы сусвет-

нага тэхнічнага прагрэсу. На закладзенай у 30-я гады тэх-

нічнай базе стала магчымай перамога ў вайне і аднаўленне

пасляваеннага будаўніцтва. Індустрыяльнае будаўніцтва

прывяло да павышэння культурна-тэхнічнага ўзроўню гра-

мадства. 3 другога боку, сацыялістычнае будаўніцтва суп-

раваджалася велізарнымі матэрыяльнымі і людскімі стра-

тамі, былі ліквідаваны розныя формы ўласнасці, дзяржава

стала адзіным манапалістам у сферы вытворчасці і размер-

каванні, сфарміраваўся затратны механізм гаспадарання,

усталявалася камандна-адміністрацыйныя сістэма кіравання

ўсімі сферамі грамадскага жыцця.

389

ЗАХОДНЯЯ БЕЛАРУСЬ У СКЛАДЗЕ ПОЛЬШЧЫ

Гістарыяграфія, крыніцы. У гістарыяграфіі гісторыі За-

ходняй Беларусі можна выдзеліць некалькі перыядаў. Аў-

тары артыкулаў і брашур, якія паявіліся на першым этапе

распрацоўкі праблемы ў 20-30-я гг., з'яўляліся, як правіла,

кіраўнікамі камуністычнага і нацыянальна-вызваленчага

руху І.К. Лагіновіч (П. Корчык), С.Т. Мілер (У.Р. Валевіч),

М.А. Блінчыкаў (Л. Якаўлеў), Л.І. Родзевіч (А. Сталевіч),

А.А. Альшэўскі (Д. Пружанскі), М.С. Арэхва (Я. Крыўда),

Б.А. Тарашкевіч, П.В. Мятла і інш. Яны рабілі першыя

спробы навуковага аналізу, тэарэтычнага асэнсавання

практыкі рэвалюцыйна-вызваленчай барацьбы. Напісаныя

па гарачых слядах падзей, гэтыя работы ўяўляюць ціка-

васць, галоўным чынам, як крыніцы. Аўтары разглядалі

беларускія нацыянальна-дэмакратычныя партыі, арганіза-

цыі польскіх і яўрэйскіх сацыял-дэмакратычных партый

(ППС, "Стронніцтво людовэ", Бунд), як частку польскага

рэакцыйнага лагера. Перабольшваўся ўзровень рэвалю-

цыйнасці працоўных мае.

У 1931 г. пры Заходнім сектары Інстытута гісторыі партыі

пры ЦК КП(б)Б была створана гісторыка-рэвалюцыйная ка-

місія па вывучэнню Заходняй Беларусі. Планавалася выданне

перыядычнага гістарычнага зборніка. Аднак у сувязі з тым,

што пачаліся рэпрэсіі, зборнік не быў апублікаваны, а ў 1934 г.

выйшла падрыхтаваная Ф. Фрышманам грунтоўная праца

"Промышленность Западной Белоруссии" (Мн., 1934). Супра-

цоўнікі камісіі падрыхтавалі і выдалі зборнік артыкулаў пад

рэдакцыяй члена бюро ЦК КПЗБ С. Мертэнса (С. Скульска-

га) "Политические партии в Польше, Западной Белоруссии и

Западной Украине" (Мн., 1935). Але ў гэтай працы аналіз

палітычных падзей і дзейнасць палітычных партый падавалі-

ся праз прызму распаўсюджанай у канцы дваццатых - трыц-

цатых гадоў так званых тэорый "нацыянал-фашызму" і "на-

цыянал-апартунізму".

ТЭМ А VI

390

Менавіта па прычыне ідэалагічнага характару змястоўныя

працы дзеячаў нацыянальнага руху А. Стэповіча "Беларусь і

дзяржаўная незалежнасць" (Вільня, 1929), Ад. Станкевіча "Да

гісторыі беларускага палітычнага вызвалення" (Вільня, 1934),

яго ж "Беларускі хрысціянскі рух" (Вільня, 1939) і іншыя,

прысвечаныя гісторыі нацыянальна-вызваленчага руху ў

краі, паказу ролі ў ім беларускіх дэмакратычных партый і

арганізацый, засталіся невядомымі для грамадскасці.

Пасля ўз'яднання Заходняй Беларусі з БССР у Маскве, а

затым і ў Мінску выйшлі навуковыя працы Г. Ягорава "Запад

ная Белоруссия" (М., 1939), В. Мінаева "Западная Украина и

Западная Белоруссия под гнетом панской Польши" (М., 1939),

I. Лочмеля "Очерк истории борьбы белорусского народа про

тив польских панов" (М., 1940), зборнік "Заходняя Беларусь

пад панскім гнётам і яе вызваленне" (Мн., 1940). Яны ставілі

мэту паказаць правамернасць далучэння заходнебеларускіх і

заходнеўкраінскіх зямель. Таму ў іх асноўная ўвага звярталася

на каланіяльны стан эканомікі гэтых зямель, бяспраўнае нацы-

янальнае і палітычнае становішча заходнебеларускага і заход-

неўкраінскага насельніцтва ў часы польскай улады. Рэвалю-

цыйна-вызваленчы рух трактаваўся як стыхійны працэс.

Схематычны, заідэалагізаваны падыход да асвятлення

гісторыі Заходняй Беларусі быў характэрны і для першага

пасляваеннага дзесяцігоддзя. У кнізе тагачаснага сакратара

ЦК КПБ Ц. Гарбунова "Воссоединение белорусского народа

в едином Советском социалистическом государстве" (М., 1948)

былі дадзены памылковыя ацэнкі развіцця рэвалюцыйна-

вызваленчага руху і дзейнасці яго кіраўнікоў.

Рэабілітацыя незаконна рэпрэсіраваных дзеячаў камуні-

стычнага і нацыянальна-вызваленчага руху вызначыла якас-

на новы перыяд у гістарыяграфіі Заходняй Беларусі. У 1966 г.

апублікавана калектыўная манаграфія "Революционный путь

Компартии Западной Белоруссии (1921-1939 гг.)", асноўныя

палажэнні якой не страцілі сваёй навуковай вартасці і ў наш

час. Аднак у гэтай працы многія складаныя працэсы рэвалюцый-

на-вызваленчага руху падаюцца праз прызму заідэалагізаванасці.

391