Брыгадзін П.І., Ладысеў У.Ф., Зялінскі П.І. і інш. Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Часть 2. XIX XX стагоддзі

Подождите немного. Документ загружается.

ЛЕКЦЫЯ 19

САЦЫЯЛЬНА-ЭКАНАМІЧНЫЯ

ПЕРАЎТВАРЭННІ Ў 20-30-я гг.

♦ Новая эканамічная палітыка на Беларусі

♦ Індустрыялізацыя

♦ Калектывізацыя сялянства

Новая эканамічная палітыка на Беларусі. Пасля заканчэн-

ня грамадзянскай вайны Савецкая дзяржава апынулася ў

крызісным стане. У знешнепалітычным плане ён праявіўся ў

палітычнай ізаляцыі. Урады большасці краін адносіліся да яе

варожа. Эканамічных сувязяў з замежнымі дзяржавамі такса-

ма не было. Перспектывы сусветнай сацыялістычнай

рэвалюцыі аказаліся маларэальнымі. Эканамічнай дапамогі

звонку Савецкая дзяржава атрымаць не магла і павінна была

разлічваць на свае ўнутраныя рэсурсы. Ва ўнутрыпалігыч-

ным становішчы Савецкай дзяржавы крызіс праявіўся ў стра-

це правячай партыяй даверу ў масах і ўзнікненні супярэчнас-

цяў паміж радавымі членамі і кіруючымі вярхамі, у сістэме

кіравання, бюракратызацыі, адсутнасці дэмакратыі.

Вынікам палітычнага і сацыяльна-эканамічнага крызісу

было павелічэнне ўзброеных выступленняў супраць Савецкай

улады і яе палітыкі "ваеннага камунізму". Кульмінацыяй не-

задаволенасці стала Кранштацкае паўстанне ў лютым-сака-

віку 1921 г. Паўстанцы выступілі супраць партыйнай дыкта-

туры балынавікоў, засілля бюракратаў, за перадачу кіраван-

ня краінай у рукі працоўнага народа. Іх лозунгам стаў заклік

"Улада саветам, а не партыям!". У паўстанні прынялі ўдзел

тыя, хто ўдзельнічаў у рэвалюцыі і грамадзянскай вайне і

былі апорай дыктатуры пралетарыяту.

Вельмі цяжкае было становішча ў Беларусі. Эканоміка

рэспублікі была разбурана. 3 715 прамысловых прадпрыем-

стваў Беларусі пасля вайны засталося 235. Многія з-за адсут-

насці сыравіны і паліва не працавалі. Быў разбураны чыгу-

начны транспарт. Пасяўная плошча скарацілася ў параўнанні

362

з даваенным часам больш як на 36,5%, паменшылася ўраджай-

насць, зменшылася пагалоўе жывёлы. Не хапала хлеба, тава-

раў народнага спажывання. Цяжкае эканамічнае становішча

рэспублікі ўзмацнялася масавым палітычным і крыміналь-

ным бандытызмам, крадзяжамі.

Сацыяльна-эканамічнае і палітычнае становішча ўсклад-

нялася парушэннем традыцыйных эканамічных сувязяў рэс-

публікі па прычыне істотнага абмежавання яе дзяржаўных

межаў, прыгранічным становішчам БССР, непасрэдным су-

седствам з краінамі іншай палітычнай і эканамічнай арыента-

цыі. Урад Польшчы, нягледзячы на спыненне ваенных дзеян-

няў, працягваў падгрымліваць антысавецкія акцыі. 3 восені

1920 да верасня 1921 гг. на тэрыторыі БССР зарэгістравана

каля 250 пагромаў і бандыцкіх налётаў.

Вельмі шырока распаўсюдзіліся нелегальныя (кантрабанд-

ныя) гандлёвыя адносіны з прыгранічнымі раёнамі Полынчы,

Латвіі, Літвы. Патрэбна было вырашаць праблему бежанцаў

і ваеннапалонных, вялікая колькасць якіх сабралася на тэры-

торыі рэспублікі.

Галоўнай асаблівасцю сацыяльна-эканамічнага крызісу ў

краіне з'яўлялася тое, што вытворца-селянін не мог больш мірыц-

ца з харчраскладкай і ўсёй палітыкай "ваеннага камунізму" - *

гвалтоўнымі метадамі кіравання эканомікай. Парушалася ўзае-

маразуменне паміж Савецкай уладай і сялянствам, якое складала

больш як 80% насельніцтва краіны. Насельніцтва стамілася ад

пабораў і рэквізіцый. У другой палове 1920 г. на савецкай тэры-

торыі былі нацыяналізаваны фактычна ўсе прамысловыя прад-

прыемствы, але з іх дзейнічала менш паловы. Рабочыя пакідалі

галодны горад, імкнучыся ўладкавацца на вёсцы, дзе і без іх

хапала рабочых рук. Вясковае насельніцтва абіралі ўсе - вайско-

выя часці, харчовыя атрады і проста грабежнікі.

Адсутнасць эканамічных стымулаў росту выгворчасці

сельскагаспадарчай прадукцыі ў сялян спрыяла далсйшай са-

цыяльнай напружанасці і голаду.

Кіраўніцтва бальшавіцкай партыі паўстала перад выба-

рам: ці ісці на новую грамадзянскую вайну, якую ў дадзеных

363

умовах яна выйграць не магла, ці прызнаць свае памылкі, і

пайсці на адмову ад ваеннага камунізму, і прыняць рады-

кальную праграму пераадолення крызісу. Менавіта гэтыя

прычыны і абумовілі пераход Савецкай дзяржавы да новай

эканамічнай палітыкі (нэп).

Афіцыйна новая эканамічная палітыка была прынята па

дакладу У. Леніна на X з'езде РКП(б) у сакавіку 1921 г.

Галоўная задача нэпа заключалася ў стварэнні спрыяльных

умоў для хуткага аднаўлення эканомікі, паскоранага развіцця

вытворчых сіл краіны і павышэння на гэтай аснове матэры-

яльнага і культурнага ўзроўню народа.

Галоўным звяном нэпа было рэфармаванне сельскагаспа-

дарчай вытворчасці. У адпаведнасці з дэкрэтам ад 21 сакаві-

ка 1921 г. харчраскладка як спосаб дзяржаўных нарыхговак

прадуктаў, сыравіны і фуражу была заменена натуральным

падаткам, які аб'яўляўся напярэдадні пасяўной. Сяляне атры-

моўвалі права распараджацца сваёй прадукцыяй, якая заста-

валася пасля выплаты падаткаў. Спачатку прадугледжвала-

ся, што лішкі выкарыстоўваць маглі сяляне для абмену на

прамысловыя тавары ў межах мясцовага гаспадарчага аба-

роту. Але непасрэднага гавараабмену не атрымалася, таму

што абмен хлеба на прамысловыя тавары праводзіўся па

заніжаных цэнах і быў нявыгадны для селяніна.

За аснову налічэння харчпадатку бралася колькасць вор-

най зямлі і едакоў у сям'і, ураджайнасць. Усе гаспадаркі

падзяляліся на 7 груп: ад 0,5 дзесяціны на едака да 4 дзесяцін

і болей, па ўраджайнасці - 11 разрадаў. На тэрыторыі Бела-

русі забараняўся свабодны мясцовы абмен на падставе дэкрэ-

та ад 28 сакавіка 1921 г. Улічваючы памеры раскладкі, на яе

тэрыторыі харчпадатак быў устаноўлены амаль удвая боль-

шы. Для збору падатку ў Беларусі быў сфарміраваны штат з

288 інспектараў, мабілізавана 120 камуністаў, 40 членаў па-

вятовых ваенкамаў і 6 адказных партработнікаў членаў

ЦВК (па адным на кожны павет). На кожны павет былі ство-

раны па дзве спецыяльных выязных сесіі рэўтрыбунала. якія

мелі права ў судовым парадку прыцягваць да адказнасці

364

неплацельшчыкаў падатку. Выязныя сесіі каралі неплацель-

шчыкаў ад аднаго да грох гадоў турмы з канфіскацыяй маёмасці.

3 1 жніўня 1922 г. уводзіўся адзіны натуральны падатак,

які здаваўся шасцю асноўнымі прадуктамі ў пераліку на

збожжавыя адзінкі. Калі ў 1921 г. кожная гаспадарка павінна

была здаваць ад 13 да 18 відаў харчавання, то новы падатак

павінен здавацца хлебам, бульбай, мясам, сенам, маслам і

алейнымі культурамі. Істотнай рысай новага падатку сталі

льготы беднаце, інвалідам, сем'ям чырвонаармейцаў. У гэ-

тым самым годзе ўводзіліся грашовыя падаткі, якія складалі

амаль 21% ад натуральнага. Адразу вызначаліся і меры пака-

рання для неплацельшчыкаў: арышт ад 7 сутак да аднаго

года з канфіскацыяй маёмасці. На пачатку 1923 г. у рэспублі-

цы існавала яшчэ 20 відаў ускосных падаткаў.

У 1923 г. замест усіх відаў падаткаў уводзіўся адзіны сель-

гаспадатак. Часткова ён мог выплачвацца прадуктамі, част-

кова - грашыма, налічваўся ў залежнасці ад колькасці воры-

ва, дарослых членаў сям'і, ураджайнасці. Для кожнага павета

вызначаліся абавязковыя адносіны грашовай і натуральнай

частак, якія збіраліся рознымі ўстановамі: Наркаматам фінан-

саў і Наркаматам харчавання. 3 1 студзеня 1924 г. падагак

збіраўся толькі чырвонцамі ў памеры каля 5% прыбытку з

гаспадаркі.

Увядзенне нэпа на Беларусі супала на часе з перадачай

зямлі сялянам. У студзені 1921 г. была зацверджана інструк-

цыя Наркамзема БССР аб парадку часовага размеркавання

былых памешчыцкіх зямель. У выніку ў 1921 г. сялянства

павялічыла сваё землекарыстанне на 11,4%. Але прырэзка

зямлі аказалася нязначнай, у сярэднім не болын як на 1 дзеся-

ціну. Таму сярэдняя забяспечанасць аднаго двара заставала-

ся на ўзроўні да 1917 г.

У верасні 1922 г. Прэзідыум ЦВК БССР зацвердзіў закон

аб працоўным землекарыстанні, які абвяшчаў свабоду выба-

ру формаў землекарыстання. Законнымі прызнаваліся арцелі,

прыватныя ўладанні ў выглядзе вотрубаў і хугароў. Дазваля-

лася здача зямлі ў арэнду і выкарысганне наёмнай працы п ы

365

ўмове, што члены сям'і наймальніка таксама працуюць. Заах-

вочвалася развіццё кааперацыі.

Здзяйсненне гэтага закона патрабавала правесці ўпарад-

каванне зямель. Мэтай яго было стварэнне лепшых умоў для

развіцця сельскай гаспадаркі. У першую чаргу праводзілася

землеўпарадкаванне калектыўных і дзяржаўных гаспадарак

(камун, калгасаў і саўгасаў). 3 мэтай ліквідацыі цераспалосі-

цы і дальназямелля на аснове добраахвотнасці сяляне перася-

ляліся з вёсак на хутары і дробныя пасёлкі. Лічылася, што

сялянская гаспадарка ў пасёлку будзе блізка знаходзіцца ад

сваёй зямлі, зможа ўвесці мнагапольныя севазвароты і будзе

спрыяць пераходу да калектыўнай гаспадаркі. Тым не менш

сялянства болын ахвотна перасялялася на хутары. За 1923-

1928 гг. у Беларусі на хутары выйшла 25% сялянскіх гаспа-

дарак. На патрэбы хутарызацыі было зрасходавана 4,8 млн.

рублёў і адпушчана 6 млн. рублёў крэдыту.

У наступныя гады землеўпарадкаванне працягвалася.

Але зямельны голад не знікаў з-за росту сельскага насельні-

цтва і дзялення гаспадарак. Землезабеспячэнне адной гаспа-

даркі мела тэндэнцыю да скарачэння. Калі ў 1917 г. на адну

гаспадарку прыходзілася 10,6 дзесяцін усёй зямлі, то ў 1925 г. -

8,51 дзесяцін. За гэты перыяд колькасць гаспадарак павялі-

чылася на 21%, а ўся плошча іх зямель на 19%. Гэта

абвастрыла вырашэнне аграрнага пытання. На пачатку

1925 г. 6,5% сялянскіх гаспадарак заставаліся беззямель-

нымі, 25,7% - мелі толькі да 0,5 дзесяцін на едака. Болын за

38,2% двароў мелі зямельныя надзелы ніжэй мінімальнай

спажывецкай нормы (5,6 дзесяцін зямлі). Аграрная перана-

селенасць вёскі і нізкая агракультура прадвызначылі спа-

жывецкі характар большасці сялянскіх гаспадарак. Тавар-

насць сельскай гаспадаркі складала 13,2%. Таму ў 1925-

1928 гг. праводзілася дадатковае надзяленне малазямельных

сялян за кошт пераразмеркавання зямлі. 3 гэтай мэтай быў

створаны спецыяльны зямельны фонд з лясных, дзяржаўных

зямель і абрэзкаў лішкаў зямлі ў кулакоў, які ў пачатку 1926 г.

налічваў у БССР 537 тыс. дзесяцін. У вёсцы пачаўся чарго-

366

вы перадзел зямлі. Абвастрыліся адносіны паміж рознымі

сацыяльнымі групамі.

Па меры аднаўлення сельскай гаспадаркі рос попыт на

наёмную рабочую сілу. 3 другога боку, у сувязі з драбленнем

сялянскіх гаспадарак расла сярод сялян патрэба знайсці рабо-

ту па найму і арандаваць зямлю. Арэнда зямлі і наёмная

праца дапускаліся як у грамадскай ці калектыўнай, так і

аднаасобнай гаспадарках. Здача зямель дзяржаўнага фонду

аднаасобным арандатарам была кароткатэрміновай (не

больш за тры гады), а калектыўным аб'яднанням сялян -

доўгатэрміновай (да 12 гадоў). Дзяржарэндай карысталіся

3,1% сялянскіх гаспадарак. Нязначнай была і колькасць гас-

падарак, ахопленых арэндай на надзельнай сялянскай зямлі.

Часцей здавалі зямлю ў арэнду самыя дробныя гаспадаркі з

плошчай пасеву да 1 дзесяціны, бо не мелі чым яе апра-

цоўваць. Самі ж сяляне ішлі працаваць па найму. У цэлым

арэнда ў сялянскай гаспадарцы БССР у 20-я гады не атрыма-

ла шырокага распаўсюджвання. Арэндай зямлі ў 1925 г. ка-

рысталася 7,7%, у 1927 г. - 11% сялян. Самай шматлікай

групай арандатараў былі гаспадаркі з плошчай пасеву ад

2 да 6 дзесяцін, якія мелі коней і інвентар. На іх долю прыпа-

дала каля 70% усіх арандатараў. У 1929 г. у сельскай гаспа-

дарцы працавалі 81,1 тыс. наёмных работнікаў. Арэнда зямлі

і наём рабочай сілы давалі магчымасць больш поўна выка-

рыстоўваць працоўныя рэсурсы і сродкі вытворчасці.

У гады нэпа ў рэспубліцы ўзмацнілася роля крэдытнай

сельскагаспадарчай кааперацыі. Для падтрымкі кааперацыі

ў 1923 г. быў створаны Беларускі сельскагаспадарчы банк з

трыма аддзяленнямі ў Бабруйску, Мінску, Слуцку. У 1924 г.

былі зменены тэрміны і ўмовы крэдытавання. Гэта значна

пашырыла магчымасці карыстацца крэдытамі. Ішоў хуткі

рост кааперацыі. Калі ў 1921 г. сетка сельскагаспадарчых

кааператываў налічвала 19 кааператыўных таварыстваў, то

ў 1929 г. было 3348 таварыстваў, якія аб'ядноўвалі 341,5 тыс.

членаў. Сярод простых сродкаў сельскагаспадарчай каапера-

цыі пераважалі меліярацыйныя - 1268, насенняводчыя - 931,

367

машынныя - 634, крэдытныя - 320 і інш. Шырока развівала-

ся спажывецкая кааперацыя, якая ахоплівала каля 30% да-

рослага насельніцтва.

Побач з простымі сродкамі сельскагаспадарчай каапера-

цыі існавалі створаныя ў першыя гады савецкай улады ка-

лектыўныя гаспадаркі: камуны, сельскагаспадарчыя арцелі і

таварыствы па сумеснай апрацоўцы зямлі. У 1921 г. на тэры-

торыі БССР налічвалася 710 калектыўных гаспадарак. У

1922-1924 гг. у сувязі з падзелам памешчыцкай зямлі боль-

шасць сялян выйшла з іх, і многія калектыўныя гаспадаркі

распаліся. У 1921 г. на тэрыторыі БССР налічвалася 710 ка-

лектыўных гаспадарак. У 1924 г. іх засталося 324. Затым

пачаўся нязначны рост. У 1925 г. ужо меліся 433 калектыў-

ныя гаспадаркі, якія былі створаны ў асноўным на землях

дзяржаўнага зямельнага фонду. Калгасы рэдка ўтвараліся на

надзельных сялянскіх землях. Большасць сялян насцярожана

ставіліся да калектыўных гаспадарак. У 1927 г. ў рэспубліцы

працавала 227 саўгасаў, зямельная плошча якіх складала

108,5 тыс. дзесяцін і было занята ў іх 17,2 тыс. работнікаў.

Каб павысіць прадукцыйнасць сельскай гаспадаркі, улады

праводзілі работы па прымяненню шматпольных севазваро-

таў, мінеральных угнаенняў, пашырэнню пасеваў тэхнічных

культур, стваралі паказальныя ўчасткі і гаспадаркі, аргані-

зоўвалі выстаўкі дасягненняў. Ствараліся камітэты сялянскай

узаемадапамогі.

Да 1927 г. сельская гаспадарка была адноўлена, а па па-

сяўной плошчы, пагалоў'ю буйной рагатай жывёлы пераў-

зышла даваенны ўзровень. Сярэдняя ўраджайнасць збожжавых

да 1925-1928 гг. узрасла да 7,4 ц супраць 6,5 ц у 1910-1915 гг.

Павялічыўся дабрабыт сялян.

Вызначальнай рысай новай эканамічнай палітыкі стала

развіццё свабоднага гандлю. Права абмену, куплі і продажу

распаўсюджвалася не толькі на сельскагаспадарчую прадук-

цыю, а таксама на тавары саматужнай дробнай прамысло-

васці. У гады нэпа існавалі розныя віды гандлю: прыватны,

кааператыўны і дзяржаўны. Усе яны адкрыта канкурыравалі

368

паміж сабой. Дзяржгандаль утрымліваў вядучыя пазіцыі ў

аптовым гандлі. Кааператыўны ажыццяўляў аптова-розніч-

ны гандаль, галоўным чынам, прадметамі шырпатрэбу, сель-

гасмашынамі, сыравінай. Прыватны гандаль развіваўся

вельмі інтэнсіўна. Прыватнік добра ведаў рынак, абарачэн-

не капіталу ў яго складала 10-15 абаротаў у год. Дзяржаў-

ны і кааператыўны не ў стане былі ахапіць увесь рынак з-за

адсутнасці матэрыялаў, дарагавізны гандлёвага апарату. У

1922-1923 гаспадарчым годзе ў Беларусі прыватнікам нале-

жала 90% усіх-гандлёвых прадпрыемстваў і 85% абароту, а

на долю дзяржаўнага і кааператыўнага гандлю - адпаведна

10 і 15%. У замежным гандлі практычна была ўсталявана

дзяржаўная манаполія. Увесь экспарт і імпарт тавараў

ажыццяўляўся праз спецыяльна створаны камісарыят знеш-

няга гандлю РСФСР.

У галіне фінансаў і крэдытаў нэп прадугледжваў стабіліза-

цыю рубля. які амаль абясцэніўся. Вось чаму была праведзе-

на грашовая рэформа. Першым практычным крокам з'явілася

ажыццяўленне дзвюх дэнамінацый грашовых знакаў. У 1922 г.

былі выпушчаны новыя дзяржаўныя грашовыя знакі, т. зв.

саўзнакі. Адзін новы рубель адпавядаў 10 тысячам дарэфор-

менных. Другая дэнамінацыя была праведзена ў наступным

годзе. Адзін рубель узору 1923 г. раўняўся 1 млн. дарэфор-

менных рублёў, або 100 рублям узору 1922 г. У канцы 1922 г.

Дзяржбанк выпусціў новыя грашовыя знакі - чырвонцы, якія

абменьваліся на золата (1 чырвонец раўняўся 10 дарэвалю-

цыйным залатым рублям, або 7,74 г чыстага золата), а такса-

ма банкаўскія білеты Дзяржбанка. Яны на 25% забяспечвалі-

ся золатам, у астатняй частцы - каштоўнымі паперамі і тава-

рамі. Паралельна з чырвонцамі былі выпушчаны папяровыя

саўзнакі для пакрыцця бюджэтнага дэфіцыту, але з першага

красавіка іх выпуск быў спынены. У лютым 1924 г. былі

выпушчаны новыя казначэйскія білеты вартасцю 1, 3, 5 руб-

лёў золатам, разменныя сярэбраная і медная манеты.

У гады нэпа склалася сетка крэдытных устаноў. У яе ўва-

ходзілі Дзяржбанк у Мінску і 9 філіялаў у акруговых цэнтрах,

369

Беларуская кантора Прамбанка ў Мінскў з аддзяленнем у

Віцебску, Беларуская Кантора Усекамерцыйнага банка ў

Мінску, Беларускі камунальны банк у Мінску, а таксама

спецыялізаваныя, камерцыйныя і інш. У сістэме ашчадбанкаў

былі адменены ўсе абмежаванні на сумы ўкладаў, якія маглі

захоўваць грамадзяне і арганізацыі. Уклады ў ашчадных ка-

сах не маглі быць канфіскаваны, гарантавалася іх тайна.

Нэп ахапіў і прамысловую сферу. Уведзена была новая

сістэма ўпраўлення буйной нацыяналізаванай прамысловас-

цю. Дзяржава ў асобе УСНГ і яго мясцовых органаў забяс-

печвала кіраванне яго асобнымі галінамі вытворчасці і выз-

начанымі буйнымі прадпрыемствамі, якія пераводзіліся на

гаспадарчы разлік. У падпарадкаванне СНГ БССР з 219

прадпрыемстваў, што дзейнічалі, былі перададзены толькі 88.

Віцебскі губсаўнаргас атрымаў 85 прадпрыемстаў з 267, Го-

мельскі - 56 з 454. Прадпрыемствы, няздадзеныя ў арэнду і

кіраўніцтва якімі дзяржава не брала на сябе, падлягалі зак-

рыццю. Рабочыя, якія засталіся без работы, размяркоўваліся

паміж працуючымі прадпрыемствамі, а тыя, хто заставаўся

без працы, атрымоўвалі дапамогу ад дзяржавы.

Радыкальныя змены адбыліся ў кіраванні дзяржаўнымі

прадпрыемствамі. Глаўкі былі ліквідаваны, замест іх створа-

ны трэсты - аб'яднанні аднародных ці звязаных паміж сабой

прадпрыемстваў, якія атрымлівалі поўную гаспадарчую і

фінансавую незалежнасць. Ствараліся сіндыкаты-аб'яднанні

трэстаў, якія займаліся збытам, забеспячэннем, крэдытаван-

нем, знешнегандлёвымі аперацыямі.

СНГ Беларусі ператвараўся ў каардынацыйны цэнтр. Ён

ажыццяўляў агульнае кіраўніцтва 16 гаспадарча-разліковымі

групавымі ўпраўленнямі і 15 заводаўпраўленнямі. У Віцебс-

кай губерні дзейнічала 12 групавых аб'яднанняў. Прадпрыем-

ствы Гомельскага саўнаргаса былі аб'яднаны ў галіновыя

трэсты. Змянілася структура саўнаргасаў. Шматлікія аддзелы

і секцыі былі ліквідаваны. Замест іх былі створаны аддзелы:

вытворча-тэхнічны, гандлю і забеспячэння, цэнтральная бух-

галтэрыя.

370

Адначасова прадпрыемствы пераводзіліся на гаспадарчы

разлік. Пасля абавязковых фінансавых узносаў у дзяржбю-

джэт яны самі адказвалі за вынікі сваёй гаспадарчай дзей-

насці, самастойна выкарыстоўвалі прыбыткі і пакрывалі

страты. Гаспадарчы разлік дазваляў прыпыніць практыку

дзяржавы браць на сваё ўтрыманне стратныя прадпрыем-

ствы. Матэрыяльнае стымуляванне рабочых і служачых гас-

падарча-разліковых прадпрыемстваў ставілася ў поўную за-

лежнасць ад прыбытковасці. Была адноўлена грашовая апла-

та працы, уведзены тарыфы зарплаты, зняты абмежаванні на

павелічэнне заробкаў пры росце выпрацоўкі.

Ва ўмовах нэпа дзяржава стала падтрымліваць дробныя і

сярэднія прыватныя і кааператыўныя прадпрыемствы. Адмя-

няліся дэкрэты, што абмяжоўвалі іх свабоду дзеянняў. Яны

атрымалі правы юрыдычных асоб, маглі выкарыстоўваць

наёмную працу, атрымліваць крэдыты. Значнае развіццё

дробнай вытворчасці было адной з асаблівасцяў Беларусі.

Аграрная перанаселенасць вёскі, малазямелле, лішак свабод-

ных рабочых рук сярод насельніцтва мястэчак і гарадоў

спрыялі развіццю кустарна-рамесніцкіх промыслаў. У 1923 г.

у Беларусі было 3212 прыватных прадпрыемстваў, гадавы

абарот якіх складаў 5432,1 тыс. рублёў. Гэта былі пераважна

прадпрыемствы скураной, швейнай, харчовай, метала- і дрэ-

ваапрацоўчай прамысловасці, на кожным з якіх працавала

да 20 чалавек.

Нэп даваў першыя вынікі ў аднаўленні прамысловасці. У

1921 г. у Мінску пачаў дзейнічаць завод "Энергія" (цяпер

станкабудаўнічае вытворчае аб'яднанне). На ім вырабляліся

жалезныя плугі, лыжкі, вёдры, было асвоена чыгуннае

ліццё. У 1921-1922 гаспадарчым годзе аднавілі вытвор-

часць Мінскі і Старэўскі (Слуцкі павет) шклозаводы, леса-

заводы ў Бабруйску, запалкавая фабрыка "Бярэзіна" ў Ба-

рысаве, многія гарбарныя і вінакурныя заводы. Адкрывала-

ся мноства кравецкіх, шавецкіх, слясарных і дрэваапрацоў-

чых майстэрняў, пякарняў, якія забяспечвалі хуткі рост та-

вараў псршай неабходнасці.

371