Брыгадзін П.І., Ладысеў У.Ф., Зялінскі П.І. і інш. Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Часть 2. XIX XX стагоддзі

Подождите немного. Документ загружается.

ТЭМ А V

БЕЛАРУСЬ У 20-30-я гг.

Гісгарыяі рафія, крыніцы. Першыя працы па гісторыі

міжваеннага перыяду напісаны, галоўным чынам, партый

нымі і грамадскімі дзеячамі, сучаснікамі і ўдзельнікамі

тых падзей.

Артыкулы В. Кнорына, А. Чарвякова, Я. Адамовіча,

3. Прышчэпава, А. Хацкевіча, А. Баліцкага аб першых выш

ках нэпа і беларусізацыі носяць публіцыстычны характар.

Найбольшую цікавасць мае артыкул А. Баліцкага "Беларусі-

зацыя культурна-асветных устаноў". У ім дадзены кароткі

гістарычны нарыс беларусізацыі навучальных устаноў, ста-

тыстычны аналіз школ усіх тыпаў, сярэдніх спецыяльных і

вышэйшых навучальных устаноў, дзіцячых дамоў, клубаў,

народных дамоў, хат-чытальняў. Выдадзены зборнік "Прак

тическое разрешение национального вопроса в Белорусской

Социалистической Республике" (Мн., 1927), дзе змешчаны ар

тыкулы старшыні нацыянальнай камісіі ЦВК БССР А. Хац-

кевіча па беларусізацыі ў рэспубліцы, а таксама рэзалюцыі

партканферэнцый і пленумаў ЦК КП(б)Б па нацыянальнаму

пытанню, аб утварэнні БССР і пашырэнні тэрыторыі рэс-

публікі ў 1924, 1926 гг. У 1929 г. быў апублікаваны зборнік

артыкулаў, прамоў і рэзалюцый па нацыянальнаму пытанню

"Два гады нацыянальнай работы ў БССР" (Мн., 1929).

Метадалагічнай асновай гістарыяграфіі гэтага перыяду

была "Гісторыя УКП(б). Кароткі курс", якая выключала аль-

тэрнатыўнасць гістарычнага развіцця, зводзіла яго да спрошча-

най эвалюцыі савецкага грамадства.

3 другой паловы 50-х да сярэдзіны 80-х гг. павялічылася

колькасць даследаванняў гэтага перыяду. Праблемы інду-

стрыялізацыі, калектывізацыі, дзяржаўнага і культурнага бу-

даўніцтва знайшлі адлюстраванне ў манаграфіях М.Е. Шкля-

ра, Н.В. Власенкі, А.А. Філімонава, М.П. Касцюка, А.М. Са-

рокіна, В.А. Круталевіча, К.К. Германа, Г.Г. Герасіменкі,

Л.Н. Дробава, М.С. Кацера, М. Арлова і інш. У гэтыя гады

332

было выдадзена шэраг калектыўных работ. Аналіз гістары-

яграфіі беларускіх даследчыкаў быў дадзены ў гістарыч-

ных працах "Дасягненні гістарыяграфічнай навукі ў БССР

за 50 год (1919 1969 гг.)", "Дасягненні гістарычнай навукі ў

БССР за 60 год", "Станаўленне і развіццё гістарычнай на-

вукі Савецкай Беларусі" (1919 1941 гг.) У.М. Міхнюка,

"Сялянства Беларусі на шляху да сацыялізму: гістарыягра-

фічны нарыс" і інш. У гэтых даследаваннях адлюстроўва-

юцца розныя бакі жыцця беларускага грамадства ва ўмо-

вах адміністрацыйна-каманднай сістэмы. Аднак негатыў-

ныя з'явы развіцця грамадства асветлены вельмі сціпла

або зусім абмінутыя.

У гады перабудовы большасць гісторыкаў імкнулася суп-

рацытаставіць "добры" нэп "кепскаму" сталінізму. Для гіста-

рыяграфіі гэтага перыяду быў характэрны пошук альтэрна-

тывы сталінскаму "вялікаму пералому" 1929 г. і мадэлі дзяр-

жаўнага сацыялізму. Нэпаўская эканоміка з яе плюралізмам

формаў уласнасці, гаспадарча-разліковай дзяржпрамысло-

васцю, суіснаваннем планавага рэгулявання і рынку ўяўля-

лася многім ідэальнай мадэллю "сацыялістычнай рыначнай

эканомікі".

Спроба больш аб'ектыўна прааналізаваць некаторыя праб-

лемы гісторыі 20 30-х гг. была зроблена ў зборніку "Старонкі

Кампартыі Беларусі" (Мн., 1989).

Наступны этап у асвягленні міжваеннага перыяду пачаўся

з пачатку 90-х гадоў. Новыя навуковыя падыходы перава-

жаюць у апошніх працах расійскіх вучоных В.З. Раговіна,

В.П. Дзмітрэнкі, Г.А. Трукана, М.М. Горынава, А.А. Данілава

і інш. У "Нарысах гісторыі Беларусі" з большай аб'ектыўнасцю

паказана новая эканамічная палітыка, беларусізацыя, індуст-

рыялізацыя, калектывізацыя сельскай гаспадаркі, станаўленне

адміністрацыйна-каманднай сістэмы. 3 новых пазіцый асвятля-

юцца эканамічныя праблемы ў курсе лекцый пад агульнай

рэдакцыяй В.1. Галубовіча "Эканамічная гісторыя Беларусі"

(Мн., 1999). Паслярэвалюцыйнае нацыянальна-культурнае бу-

даўніцтва, яго дасягненні, супярэчнасці і трагічны лёс раз-

333

глядаюцца ў кнізе Л. Лыча і У. Навіцкага "Гісторыя культу

ры Беларусі" (Мн., 1996). Прычына сганаўлення, развіцця,

дзейнасці таталітарнай сістэмы і асаблівасці яе праўлення на

Беларусі даследуюцца ў артыкуле М.П. Касцюка "Сталін-

шчына і Беларусь". У гістарычным сшытку "Крыжовы шлях"

(Мн., 1993) змешчаны артыкул А. Караля "Беларусізацыя -

палітыка нацыянальнага адраджэння”, у якім падрабязна ана-

лізуюцца вытокі і змест беларусізацыі.

Праблеме палітычных рэпрэсій 30-х гадоў прысвечаны

калектыўны зборнік "Праўда гісторыі: памяць і боль" (Мн.,

1991). Асобныя аспекты праблемы адлюстраваны ў працах

У.М. Міхнюка, М.П. Касцюка, В.В. Вялічкі, А.П. Уруб-

леўскага, А.М. Сарокіна, Р.П. Платонава і інш. Цэласная

карціна рэпрэсій супраць народа паказана ў манаграфіі

У. I. Адамушкі "Палітычныя рэпрэсіі 20-50-х гадоў на

Беларусі" (Мн., 1994). Крыніцамі па міжваеннаму перыяду

гісторыі Беларусі з'яўляюцца зборнікі дакументаў па ка-

лектывізацыі, індустрыялізацыі, культурнаму будаўніцтву

і рэпрэсіях у 20 30-я гг.

ЛЕКЦЫЯ 18

ДЗЯРЖАЎНАЕ I НАЦЫЯНАЛЬНА-КУЛЬТУРНАЕ

БУДАЎНІЦТВА Ў 20-я гг.

♦ Дзяржаўнае будаўніцтва ў 1921-1927 гг.

♦ Палітыка беларусізацыі

♦ Развіццё нацыянальнай культуры

♦ Станаўленне таталітарнага рэжыму

Дзяржаўнае будаўніцтва ў 1921-1927 гг. Вялікае значэнне

для краіны мела нацыянальна-дзяржаўнае будаўніцтва. У пе-

рыяд грамадзянскай вайны склаўся ваенна-палітычны саюз

савецкіх рэспублік. Пераход да міру патрабаваў новых пады-

ходаў у вырашэнні нацыянальна-дзяржаўнага пытання. Ад-

наўленне народнай гаспадаркі патрабавала болын цесных

эканамічных адносін паміж рэспублікамі.

Саветызацыя нацыянальных раёнаў былой Расійскай імпе-

рыі, падпарадкаванне іх партыйнаму кантролю цэнтра паско-

рылі працэс аб'яднання. Беларусь была абвешчана Савецкай

Рэспублікай. 16 студзеня 1921 года быў падпісаны дагавор

паміж РСФСР і БССР, паводле якога прызнаваўся суверэні-

тэт і незалежнасць Беларусі. Ствараліся аб'яднаныя наркама-

ты ваенных і марскіх спраў, УСНГ, знешняга гандлю, фінан-

саў, працы, шляхоў зносін, пошты і тэлеграфа. Адначасова

было створана прадстаўніцтва БССР пры ўрадзе РСФСР для

каардынацыі дзейнасці ў галіне гаспадарчага і культурнага

будаўніцтва.

Але канчаткова адносіны паміж дзяржавамі, якія ўзніклі

на тэрыторыі былой Расійскай імперыі, былі нявызначаныя.

Такое становішча выклікала незадаволенасць як у Маскве,

так і сярод насельніцтва, нацыянальных арганізацый у рэс-

публіках. Неабходна было выпрацаваць такія формы аб'яд-

нання, якія б не дэстабілізавалі сітуацыю. Патрэбна было

захаваць некаторыя атрыбуты незалежнасці, адмежавацца

ад нічым не прыкрытай унітарнасці дарэвалюцыйнай Расіі.

Важна было правесці аб'яднанне так, каб не вызваць новы

335

развал і новую грамадзянскую вайну ў нацыянальных рае-

нах. І.В. С талін прапанаваў уключыць савецкія дзяржавы ў

склад РСФСР на правах аўтаномных рэспублік (план "аўта-

намізацыі"). У.І. Леніну ўдалося накіраваць работу па аб'яд-

нанню рэспублік у адносна бяспечнае рэчышча: стварэнне

федэратыўнага саюза раўнапраўных дзяржаў з правам выха-

ду з гэтага саюза.

Працэс стварэння саюзнай дзяржавы павінен быў прадэ-

манстраваць поўны разрыў з мінулым. Не адзіная дзяржава, а

саюз нацыянальных рэспублік, што замацоўвалася ў новай

назве - Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік (СССР). У

адпаведнасці з лозунгам аб праве нацый на самавызначэнне,

бальшавікі ў аснову стварэння СССР закладвалі нацыяналь-

ны прынцып. Рэспублікі захоўвалі атрыбуты дзяржаўнасці:

саўнаркомы, наркаматы, ЦВК, ЦК нацыянальных кампар-

тый. Частка паўнамоцтваў перадавалася цэнтральным орга-

нам улады. Падрыхтоўка афіцыйнага абвяшчэння саюзнай

дзяржавы здзяйснялася па партыйных каналах. Легітымнасць,

адабрэнне народа таксама забяспечвалася партыйнымі струк-

турамі праз адпаведныя органы.

Ідэя аб'яднання шырока прапагандавалася сярод на-

сельніцтва Беларусі. Завяршылася гэтая кампанія IV Усе-

беларускім з'ездам Саветаў, які адбыўся 14-18 снежня

1922 г. 242 дэлегаты з'езда, у тым ліку 120 беларусаў,

прынялі рашэнне аб неабходнасці ўтварэння Саюза ССР.

Была выбрана дэлсгацыя на X Усерасійскі з'езд Савегаў

у складс 33 чалавек. Сярод дэлегатаў былі А.Р. Чарвякоў

старшыня ЦВК і СНК БССР, кіраўнік дэлегацыі, В.А. Ба-

гуцкі, Ш.Ш. Ходаш, А.С. Славінскі, Я.А. Адамовіч, У.М. Ігна-

тоўскі і інш.

I Усесаюзны з'езд Саветаў, які адкрыўся 30 снежня 1922 г.

прыняў Дэкларацыю і Дагавор аб утварэнні Саюза Савецкіх

Сацыялістычных Рэспублік у складзе РСФСР, УССР, БССР і

ЗСФСР. У выбраны з'ездам ЦВК СССР ад БССР увайшло

7 чалавек. А.Р. Чарвякоў стаў адным з чатырох старшынь

Прэзідыума ЦВК СССР.

336

У кампетэнцыю вышэйшых органаў улады СССР адышлі

знешняя палітыка, межы, узброеныя сілы, транспарт, сувязь,

планаванне народнай гаспадаркі, фінансы, аб'яўленне вайны і

заключэнне міру. Асноўныя палажэнні Дагавора зацвердзіла

Канстытуцыя СССР, якая была прынята на II з'ездзе Саветаў

СССР у 1924 г. Канстытуцыя давала магчымасць РСФСР

мець перавагу ў ЦВК, бо Савет Саюза складаўся з дэпутатаў

прапарцыянальна колькасці насельніцтва, а ў РСФСР пра-

жывала 75% усяго насельніцтва Саюза, і ён быў больш

шматлікім, чым Савет нацыянальнасцяў.

Стварэнне СССР выклікала ў многіх народаў краіны на-

дзею на болын справядлівае і дэмакратычнае вырашэнне на-

цыянальнага пытання. Саюз садзейнічаў нацыянальна-дзяр-

жаўнай кансалідацыі яго народаў. Але, як паказала практы-

ка, ён не змог вырашыць нацыянальнае пытанне ў поўным

аб'ёме. Жорсткая цэнтралізацыя ўлады фактычна прывяла да

сталінскай "аўтанамізацыі" Савецкіх рэспублік, шго не ўма-

цоўвала, а, наадварот, аслабляла Савецкі Саюз.

Нягледзячы на тое, што БССР увайшла ў склад СССР, яе

гаспадарчае, дзяржаўнае і культурнае развіццё стрымлівалася

абмежаванымі матэрыяльнымі рэсурсамі і малой тэрыторыяй,

як і штучным разрывам гаспадарчых і культурных сувязей

паміж рэгіёнамі, што складаліся на працягу стагоддзяў. Вядо-

ма, што вясной 1919 г. па ваенна-палітычных меркаваннях

адпаведная частка тэрыторыі Беларусі адышла да РСФСР. На

сумежных тэрыгорыях знаходзілася больш беларусаў, чым не-

пасрэдна ў Беларускай ССР, якая ўключала толькі 6 паветаў

Мінскай губерні: Бабруйскі. Барысаўскі, Ігуменскі (з 1923 г.

Чэрвеньскі), Мазырскі, частка Мінскага і Слуцкага.

Напярэдадні падпісання Рыжскага мірнага дагавора 1 лю-

тага 1921 г. у Цэнтральнае Бюро КП(б)Б паступіла запіска,

падпісаная 32 камуністамі, у якой падкрэслівалася неабход-

насць далучэння да БССР Віцебскай, Гомельскай губерняў і

тых уездаў Магілёўскай губерні, якія былі далучаны да Сма-

ленскай губерні. Але кампартыя Беларусі не паставіла гэтае

пытанне перад ЦК РКП(б).

337

Пасля ўтварэння СССР VIII з'езд кампартыі Беларусі I і II

сесія ЦВК БССР (сакавік 1923 г.) выказаліся за ўзбуйненне

БССР. У чэрвені 1923 г. ЦБ КП(б)Б накіравала дакладную

запіску аб тым, што неабходна пашырыць тэрыторыі Бела-

русі за кошт далучэння Віцебскай і Гомельскай губерняў і

гых паветаў, што прылягаюць да Смаленскай губерні. У ве-

расні 1923 г. Палітбюро ЦК РКП(б) прымае пастанову аб

неабходнасці далучэння да БССР усёй Віцебскай губерні,

болынасці паветаў Гомельскай, а таксама Мсціслаўскага і

Горацкага паветаў, якія былі ў складзе Смаленскай губерні.

Вяртанню беларускіх зямель папярэднічала вялікая пад-

рыхтоўчая работа. Былі створаны розныя камісіі. Гэтае пы-

танне разглядалася на губернскіх з'ездах Саветаў у Гомелі і

Віцебску, V з'ездзе Саветаў Беларусі, на пасяджэнні Усерасій-

скага Цэнтральнага Выканаўчага камітэта, у Прэзідыуме

ЦВК СССР, у кіруючых органах РКП(б). У канцы 1923 г. у

Віцебскую. Гомельскую і Смаленскую губерні былі накірава-

ны работнікі ЦВК БССР і ЦК КП(б)Б, каб растлумачваць

неабходнасць узбуйнення Беларусі.

3 сакавіка 1924 г. ЦВК РСФСР прыняў пастанову аб пера-

дачы Беларускай ССР наступных паветаў Віцебскай, Гомель-

скай і Смаленскай губерняў: Аршанскага, Быхаўскага, Віцеб-

скага, Гарадоцкага, Горацкага, Дрысненскага, Калінінскага

(Клімавіцкага), Лепельскага, Магілёўскага, Мсціслаўскага,

Полацкага, Рагачоўскага, Сенненскага, Суражскага, Чавус-

кага, Чэрыкаўскага. Тры паветы Віцебскай (Себежскі,

Веліжскі, Невельскі) і пяць паветаў Гомельскай (Гомельскі,

Рэчыцкі, Суражскі, Старадубскі, Навазыбкаўскі) губерняў

засталіся ў складзе РСФСР. IV Надзвычайны з'езд Саветаў

Беларусі, які адбыўся 13-16 сакавіка 1924 г., ухваліў аб'яд-

нанне тэрыторыі з большасцю беларускага насельніцтва. Тэ-

рыторыя Савецкай Беларусі павялічылася да 110 тыс. км2,

г. зн. больш чым у два разы, а насельніцтва - да 4,2 млн.

чалавек.

Другая сесія ЦВК БССР. якая адбылася 10-17 жніўня 1924 г.,

увяла новы адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел рэс-

338

публікі. Губерні, паветы, воласці ліквідаваліся, а замест іх

ствараліся акругі, раёны, сельсаветы. У пачатку 1925 г. рэс-

публіка была падзелена на 10 акруг: Аршанская, Бабруйс-

кая, Барысаўская, Віцебская, Калінінская, Мінская, Магілёў-

ская, Мазырская, Полацкая і Слуцкая, 100 раёнаў і 1202 сель-

скія саветы. У месцах кампактнага пражывання нацыяналь-

ных меншасцяў ствараліся нацыянальныя сельскія Саветы.

У 1928 г. налічвалася Саветаў: 23 яўрэйскіх, 19 польскіх,

16 рускіх, 5 латышскіх, 2 украінскіх і 2 нямецкіх.

Але гэтым узбуйненнем поўнасцю не была вырашана

праблема вяртання ўсходніх этнічных беларускіх зямель. У маі

1926 г. ЦБ КП(б)Б звярнулася ў ЦК УКП(б) аб далучэнні да

БССР усёй Гомельскай губерні (у складзе пяці паветаў) і трох

паветаў (Веліжскі, Себежскі, Невельскі) Пскоўскай губерні.

Пытанне аб паветах Пскоўшчыны не знайшло падтрымкі ў

вышэйшых колах СССР. Для даследавання Гомельшчыны

была створана спецыяльная камісія. На падставе матэрыялаў

камісіі Палітбюро ЦК УКП(б) 18 лістапада 1926 г. вырашыла

лічыць, што большасць насельніцтва Гомельскага і Рэчыцкага

паветаў - беларусы, і прызнала неабходным далучыць іх да

Беларусі. У снежні 1926 г. Прэзідыум ЦВК БССР уключыў

гэтыя паветы ў склад рэспублікі, перайменаваў іх у акругі, а

воласці ў раёны. У выніку другога ўзбуйнення тэрыторыя

БССР павялічылася на 25 тыс. км2, а насельніцтва - на

649 тыс. чалавек. Пасля двух узбуйненняў БССР яе тэрыто-

рыя на пачатку 1927 г. складала амаль 125 950 км2 з насель-

ніцтвам каля 5 млн. чалавек. Значна ўзмацніўся эканамічны

патэнцыял рэспублікі, былі створаны рэальныя магчымасці

для культурнага і нацыянальнага развіцця.

У 20-я гады ў Беларусі, як і ва ўсім СССР, склалася адна-

партыйная сістэма, якая прывяла да ўсталявання дыктатуры

сталінскага рэжыму. Поспехі ажыццяўлення нэпа і нацыя-

нальна-культурнага будаўніцтва, з аднаго боку, і пастаянны

ціск кампартый, з другога, аслабілі нацыянальна-дэмакра-

тычныя партыі і рухі. У сакавіку 1921 г. самаліквідаваўся

Бунд. У снежні 1921 г. распалася Яўрэйская камуністычная

339

партыя. Адна частка яе ўступіла ў КП(б)Б, а другая' - арга-

нізавалася ў Яўрэйскую камуністычную рабочую партыю,

якая дзейнічала да 1928 г.

Найбольш уплывовай была Беларуская партыя сацыя-

лістаў-рэвалюцыянераў. У пачатку 1921 г. яна налічвала

20 тыс. чалавек, мела свае партыйныя арганізацыі. У лютым

1921 г. яна была разгромлена, 860 яе дзеячаў былі арыштава-

ны чэкістамі. Потым усе арыштаваныя былі вызвалены і пе-

рапраўлены на тэрыторыю Заходняй Беларусі. Частка іх у

1922 г. стварыла Беларускую рэвалюцыйную арганізацыю,

якая ўступіла затым у кампартыю Заходняй Беларусі. 8 чэр-

веня 1924 г. у Мінску адбыўся з’езд былых членаў БПС-Р, які

заявіў аб спыненні яе дзейнасці.

Ліквідацыя апазіцыйных сіл у БССР аслабіла пазіцыі ўра-

да Беларускай Народнай Рэспублікі ў эміграцыі. Да таго ж у

ліпені 1923 г. Цэнтральныя Выканаўчыя Камітэты Саюза

ССР і БССР прынялі сумесную пастанову аб аб’яўленні амні-

стыі ўсім удзельнікам антысавецкіх нацыянальных арганіза-

цый і фарміраванняў, беларускім паліт чным і культурным

дзеячам, членам беларускіх нацыянальных урадаў і бела-

рускіх партый, якія не прымалі актыўнага ўдзелу ва ўзброе-

най барацьбе з Савецкай уладай і заявілі аб лаяльных да яе

адносінах. У кастрычніку 1925 г. на II (Берлінскай) канферэн-

цыі Рада БНР аб'явіла аб роспуску сваіх палітычных цэнтраў

і спыненні барацьбы з Савецкай уладай. Канферэнцыя прыз-

нала, што БССР стала месцам кансалідацыі беларускага на-

рода, а Мінск з'яўляецца адзіным цэнтрам нацыянальна-дзяр-

жаўнага адраджэння Беларусі.

Нягледзячы на тое, што апазіцыйны рух быў ліквідаваны,

унутры самой партыі бальшавікоў узмацнілася палітычная

барацьба. Барацьба фракцый і груповак за чысціню сваіх

радоў, з "левым" і "правым" ухіламі, апартуністамі і нацыя-

налістамі суправаджалася так званымі чысткамі партыі. У

1921 г. у БССР было выключана з партыі амаль 20% усяго яе

складу, 4,2% было выключана ў 1924 г. Яшчэ 3717 чалавек

было выключана з КП(б)Б у 1929 г. Выключанымі з партыі ў

340

першую чаргу аказаліся прыхільнікі нэпа, каго можна было

аднесці да прыхільнікаў "левага" і "правага" ўхілу, так зва-

ныя беларускія нацыянал-дэмакраты.

Сталінскае кіраўніцтва пільна сачыла за грамадска-палітыч-

нымі абставінамі ў рэспубліках і кантралявала іх, назначаючы на

работу партыйныя, савецкія і гаспадарчыя кадры. У 1921 г. з

іншых рэспублік у БССР бьшо накіравана 928 членаў партыі, у

1922 г. яшчэ 574 камуністы. 3 1924 г. да пасляваенных часоў усіх

першых сакратароў ЦК КП(б)Б і кіраўнікоў КДБ прысылалі з

цэнтра. Правядзенне найбольш важных мерапрыемстваў кантра-

лявалася адпаведнымі партыйнымі структурамі ў Маскве праз іх

упаўнаважаных ці спецыяльна створанымі камісіямі.

У першыя гады нэпа ўтварыўся пэўны разрыў паміж Саве-

тамі і працоўнымі. Гэта праявілася ў нізкай яўцы насельніцт-

ва на выбарах у Саветы, якія адбыліся ў 1924 г. Усяго на

Беларусі ў выбарах прынялі ўдзел 35,4% выбаршчыкаў. 3

мэтай іх ажыўлення пры сельскіх і местачковых Саветах

ствараліся пастаянныя камісіі па сельскай гаспадарцы, доб-

раўпарадкаванню, а таксама культурна-асветныя, фінансава-

падатковыя і іншыя, якія абмяркоўвалі пытанні мясцовага

жыцця. У канцы 20-х гадоў сталі арганізоўвацца дэпутацкія

групы - аб'яднанні Саветаў розных узроўняў, якія працавалі

на адным прадпрыемстве.

У гады нэпа змяніліся функцыі прафсаюзаў. Галоўнай за-

дачай іх стала абарона класавых інтарэсаў пралетарыяту ў

барацьбе з нэпманаўскай буржуазіяй. Асобы, якія ўдзельні-

чалі ў атрыманні прыбытку, у прафсаюз не прымаліся. Праф-

саюзы займаліся галоўным чынам пытаннямі вытворчасці,

праводзілі вытворчыя нарады.

Агульнаадукацыйным і палітычным узроўнем моладзі зай-

маўся камсамол, які значна пашыраў свой уплыў сярод юна-

коў і дзяўчат.

У грамадскае жыццё ўключаліся жанчыны. У працоўных

калектывах выбіралі дэлегатак, якія затым праводзілі дэле-

гацкія сходы. Пэўную ролю ў палітычным жыцці адыгрывалі

шэфскія таварыствы, якія ствараліся ў гарадах, каб аказваць

341