Брыгадзін П.І., Ладысеў У.Ф., Зялінскі П.І. і інш. Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Часть 2. XIX XX стагоддзі

Подождите немного. Документ загружается.

члены БПС-Р разам з усімі рэвалюцыйнымі сіламі выступа-

юць за аднаўленне ўлады працоўнага народа. У прынятай

праграме ставілася задача "аднаўлення Беларускай незалеж-

най сацыялістычнай рэспублікі ў этнаграфічных граніцах з

Працоўнай Радай на чале, якая выбіраецца ўсім насельніцт-

вам Беларусі".

У красавіку 1920 г. пасля разгрому дэфензівай Мінскага

падпольнага партыйнага камітэта ЦК КП(б)ЛіБ ўвёў сваіх

прадстаўнікоў у Беларускі паўстанцкі камітэт, арганізаваны

эсэрамі ў Мінску. У яго склад увайшлі таксама прадстаўнікі

іншых палітычных партый, якія дзейнічалі на тэрыторыі Бела-

русі: рэвалюцыйных народнікаў-сацыялістаў, Паалей-Цыёна,

Беларускай камуністычнай арганізацыі, створанай на аснове

арганізацыі "Маладая Беларусь" (дзейнічала з 1 студзеня па

жнівень 1920 г. да зліцця з КП(б)ЛіБ). Камітэт выконваў функ-

цыі кіруючага цэнтра па арганізацыі ўзброенага супраціўлен-

ня польскім інтэрвентам.

6 красавіка 1920 г. у Маскву выехала дэлегацыя ЦК БПС-Р

на чале з членам ЦК П. Бадуновай. У размове з I. Сталіным

Бадунова заявіла, што беларускія эсэры адмежаваліся ад

згодніцкіх і нацыяналістычных партый, якія згубілі сацыялі-

стычнае аблічча, таму па свайму рэвалюцыйнаму характару

беларускія эсэры з'яўляюцца самай блізкай да РКП(б).

Аднак прэтэнзіі БПС-Р на палітычную ўладу ў Беларусі

былі асуджаны на няўдачу. У Савецкай Расіі блок балынаві-

коў з левымі эсэрамі быў парваны яшчэ ў ліпені 1918 г.

Кіраўнікі РКП(б) не збіраліся дзяліць уладу ў нацыянальных

рэгіёнах з нацыянальна-дэмакратычнымі партыямі. Улічваю-

чы складанае становішча на Заходнім фронце, ЦК РКП(б)

запрасіў ЦК КП(б)ЛіБ даць тлумачэнне наконт гэтай партыі.

За подпісам сакратара ЦК КП(б)ЛіБ В. Кнорына ў накірава-

най у Маскву дэпешы падкрэслівалася, што БПС-Р сярод

працоўных мас ніякага даверу не мае і складаецца з невялі-

чкай групы беларускіх інтэлігентаў (8-10 чалавек), а бела-

рускі нацыянальны рух у сучасны момант ніяк сябе не пра-

яўляе. Трэба адзначыць, што Беларуская партыя сацыялі-

322

стаў-рэвалюцыянераў у той час уяўляла самую шматлікую

палітычную арганізацыю Беларусі. Яна аб'ядноўвала больш

за 20 тыс. чалавек (падпольныя балынавіцкія арганізацыі

разам з Беларускай камуністычнай арганізацыяй не перавы-

шалі 4 тыс. чалавек). Пад кіраўніцтвам эсэраў дзейнічаў

Саюз моладзі, які налічваў 10 тыс. членаў. Партыю эсэраў

падтрымлівалі Беларускі настаўніцкі саюз, прафесійныя са-

юзы чыгуначнікаў, паштова-тэлеграфных служачых і інш.

Між тым становішча на польска-савецкім фронце абваст-

рылася. У пачатку сакавіка 1920 г. войскі Польшчы пачалі

ваенныя дзеянні на Палессі на стыку Заходняга і Паўднёва-

Заходняга франтоў. 5-6 сакавіка яны захапілі Мазыр, Рэчы-

цу, Калінкавічы. У канцы красавіка наступленне пачалося і

на Украіне.

У абставінах, што склаліся на той час, Палітбюро ЦК

РКП(б) 28 красавіка 1920 г. зацвердзіла план адпору

Польшчы, у якім прадугледжвалася нанясенне галоўнага

удару войскамі Заходняга фронту ў напрамку Мінск-Белас-

ток-Варшава. Галоўнакамандуючым фронтам быў назнача-

ны 27-гадовы М. Тухачэўскі, начальнікам палітаддзела

А. Мяснікоў. Наступленне пачалося 14 мая даволі паспяхо-

ва. Але ў выніку падмацавання польскіх войскаў наступлен-

не ў канцы мая было спынена. У пачатку чэрвеня савецкія

войскі былі адкінуты зноў за Бярэзіну.

Аднаўленне ССРБ. Пасля таго, як войскі Заходняга фрон-

ту атрымалі падмогу, (толькі ў чэрвені звыш 70 тыс.), у ся-

рэдзіне чэрвеня Мазырская група сумесна з часцямі Паўднё-

ва-Заходняга фронту пачала баявыя дзеянні супраць правага

фланга польскіх войскаў. Група фарсіравала Днепр і вызвалі-

ла Мазыр, Рэчыцу і іншыя населеныя пункты.

7 ліпеня пачалося наступленне на Мінскім напрамку,

11 ліпеня Мінск быў вызвалены. 3 гэтага часу пачаўся новы

этап баявых дзеянняў - праследаванне праціўніка. 14 ліпеня

савецкія войскі занялі Вільню, 19 ліпеня - Гродна, а 1 жніўня

пасля моцных баёў авалодалі Брэстам. Польскія войскі па-

неслі вялікія страты, асабліва 1-я гюльская армія. Склаліся

323

аб'ектыўныя ўмовы для аднаўлення беларускай нацыяналь-

най дзяржаўнасці.

Аднак для савецкага кіраўніцтва вырашэнне гэтага пы-

тання было падпарадкавана ваенна-палітычнай мэце - курсу

на практычную рэалізацыю ідэі сусветнай пралетарскай рэ-

валюцыі. Пазней у палітычнай справаздачы ЦК РКП(б) IX Усе-

расійскай канферэнцыі РКП(б) (22-25 верасня 1920 г.) У. Ленін

адкрыта заявіў, што наступам на Варшаву Цэнтральны Камі-

тэт імкнуўся дапамагчы "саветызацыі Літвы і Польшчы...".

Згодна з падпісаным 12 ліпеня 1920 г. у Маскве мірным

дагаворам паміж Літвой і РСФСР частка этнічнай беларус-

кай тэрыторыі з гарадамі Гродна, Шчучын, Ашмяны, Смар-

гонь, а таксама Віленскі край з Вільняй былі прызнаны част-

кай Літвы. Дагавор вырашаў на карысць Літвы пытанне аб

прыналежнасці гістарычнай сталіцы Вялікага княства Лігоў-

скага Вільна, што з'яўлялася аб'ектам вострага супрацьста-

яння паміж польскім і літоўскім кіраўніцтвам. Такім чынам,

дагавор гарантаваў нейтралітэт Літвы ў ходзе савецка-

польскай вайны, бяспеку правага фланга войскаў Заходняга

фронту ў яго наступленні на Варшаву. Былая Літоўска-Бела-

руская ССР юрыдычна перастала існаваць. Пачалася прак-

тычная работа па аднаўленню беларускай дзяржаўнасці.

Для падрыхтоўкі Дэкларацыі аб абвяшчэнні беларускай

дзяржаўнасці ў другі раз была створана камісія. У склад яе

ўвайшлі 4 прадстаўнікі БПС-Р (Я. Бялькевіч, П. Берднік, Я. Ма-

монька і М. Пашкевіч), 2 ад КП(б)ЛіБ (А. Чарвякоў і В. Кно-

рын), ад Беларускай камуністычнай арганізацыі (БКА) - У. Ігна-

тоўскі, ад Бунда - А. Ванштэйн. На першым сходзе камісіі

былі пастаўлены пытанні: Беларусь і яе межы, адносіны да

суседзяў, дзяржаўна-палітычны лад Беларусі, зямельнае, эка-

намічнае, ваеннае пытанні і інш. Фактычна па кожнаму з іх

прадстаўнікі БПС-Р мелі свой пункт гледжання, які не супа-

даў з пазіцыяй камунісгаў. Так, у пытанні аб межах Беларусі

прадстаўнікі БПС-Р настойвалі, каб у акце абвяшчэння неза-

лежнасці Беларусі быў ясна акрэслены прынцып этнічнага

самавызначэння Але прадстаўнік камупістаў В. Кнорын ад-

324

казаў, што яны "не могуць дапусціць каб Смаленская, Магі-

лёўская і Віцебская губерні адышлі да Беларусі, таму што

жывуць там рускія людзі і што там няма беларусаў". Прад-

стаўнікі БПС-Р афіцыйна заявілі, што пад такой Дэкларацы-

яй яны сваіх подпісаў не паставяць, і адмовіліся ўвайсці ў

склад створанага 30 ліпеня 1920 г. Ваенрэўкама Беларускай

рэспублікі, які замяніў Мінскі губрэўкам.

На ўрачыстым абвяшчэнні ССРБ, што адбылося 31 ліпеня

1920 г. у памяшканні гарадскога тэатра, нрысутнічалі прад-

стаўнікі КП(б)ЛіБ, БКА, Бунда, Паалей-Цыёна, савецкіх і

прафесійных арганізацый. Я. Мамонька ад імя БПС-Р рас-

тлумачыў прысутным сутнасць разыходжання з камуністамі.

Ён заявіў, што эсэры будуць працаваць і дапамагаць "савец-

каму ўраду ў справе культурнага і эканамічнага будаўніцтва

Беларусі". Але за палітыку адказваць не будуць.

Аднак ЦК КП(б)ЛіБ выказаўся за разрыў адносін з бела-

рускімі эсэрамі. На пасяджэнні 4 жніўня Мінскага губернска-

га камітэта КП(б)ЛіБ прапанова ЦК БПС-Р правесці ггерага-

воры была адхілена. Кароткатэрміновае пагадненне з БПС-Р

у тьгх гістарычных абставінах бьгло, па сутнасці, кампрамі-

сам Савецкай улады з шырокімі сялянскімі масамі і беларус-

кай інтэлігенцыяй.

Далейшая рэчаіснасць паказала шкоднасць тактычнай лініі

на раз'яднанне беларускіх нацыянальных дэмакратычных сіл,

якія выступалі за тэрытарыяльную цэласнасць Беларусі. Калі

пачаліся перагаворы ў Рьгзе паміж расійскай і польскай дэле-

гацыямі аб умовах прэлімінарнага дагавору, патрэбна бьгло

аб'яднанне сіл. На практыцы гэта не адбылося.

Этнічная тэрыторьгя беларускай нацыі аказалася падзеле-

ная гга тры часткі. Як суверэнная дзяржава Беларуская рэс-

ггубліка існавала пасля другога абвяшчэння ў межах шасці

паветаў (Бабруйскі, Барысаўскі, Ігуменскі, Мазырскі, част-

кова Мінскі і Слуцкі) былой Мінскай губерні. Яе гглошча

складала 52,4 тыс. км2, а насельніцтва 1 544 000 чалавек.

ЦІ разумелі кіраўпікі Савецкай Беларусі ўсю складанасць

сітуацыі, у якой апынулася новаўтвораная беларуская дзяр-

325

жаўнасць? Чаму не была вырашана праблема далучэння

ўсходніх этнічных зямель Беларусі?

Безумоўна, разумелі. Але абмеркаванне пытання "Аб тэ-

рыторыі Беларусі" на пасяджэнні Цэнтральнага Бюро КП(б)Б

ад 11 лістапада 1920 г. засталося безвыніковым. Адзначала-

ся, што ва ўмовах, якія склаліся пад час савецка-польскай

вайны, ставіць пытанне перад кіраўніцтвам РСФСР "Аб па-

шырэнні тэрыторыі Беларусі... несвоечасова". Аднак рэаль-

нае жыццё вельмі хутка паказала, што штучны разрыў адзі-

нага этнасацыяльнага арганізма з'яўлялася перашкодай пас-

пяховага нацыянальна-дзяржаўнага, эканамічнага і культур-

нага будаўніцтва рэспублікі.

Заключэнне мірнага дагавора. Слуцкае паўстаннс. 11 ліпе-

ня міністр замежных спраў Англіі Дж. Керзан па даручэнню

Вярхоўнага Савета Антанты накіраваў Савецкаму ўраду ра-

дыёграму з патрабаваннем спыніць наступленне савецкіх вой-

скаў па лініі Гродна-Ялаўка-Няміраў-Брэст-Літоўск і далей

па тэрыторыі Украіны да Карпат, зацверджанай у снежні

1919 г. тэрытарыяльнай камісіяй Парыжскай мірнай канфе-

рэнцыі ў якасці ўсходняй часовай граніцы Полынчы. Гэтая

прапанова разглядвалася 17 ліпеня на пасяджэнні ЦК РКП(б).

Большасць членаў ЦК, у тым ліку У. Ленін, выказалася за

перанясенне баявых дзеянняў на захад ад "лініі Керзана".

Урад РСФСР у той самы дзень паведаміў ураду Вялікабры-

таніі аб намеры адмовіцца ад прапановы аб пасрэдніцтве,

запатрабаваўшы ад Полынчы прамога звароту да РСФСР з

просьбай аб перамір'і і заключэнні міру. Савецкі ўрад імкнуў-

ся выкарыстаць гэтыя спрыяльныя, на яго погляд, ваенныя

абставіны. Кіраўнікам РСФСР у канцы ліпеня здавалася, што

Полыпча пераможана. Гэта быў сур'ёзны палітычны пралік,

які катастрафічна адбіўся на ходзе мірных перагавораў.

3 пераносам у пачатку жніўыя 1920 г. баявых дзеянняў на

тэрыторыю Польшчы выразна праступілі палітычныя маты-

вы і мэты вайны з боку Савецкага ўрада. 3 абарончай яна

ператварылася ў сродак экспарту сусветнай пралетарскай рэ-

валюцыі. Створаны 30 ліпеня ў Беластоку Часовы рэвалю-

326

цыйны камітэт Польшчы (Польрэўкам) у складзе Ю. Марх-

леўскага (старшыня), Ф. Дзяржынскага, Ф. Кона, I. Уншліх-

та, замест надзялення зямлёй беззямельных сялян за кошт

памешчыцкіх зямель, пачаў ствараць буйныя дзяржаўныя гас-

падаркі. Такая палітыка не знайшла падтрымкі ў сялян.

Адказам на настугшенне Чырвонай Арміі быў моцны на-

цыянальна-патрыятычны ўздым польскага народа. Полынчы

была аказана ваенная, дыпламатычная і маральная падтрым-

ка з боку Францыі, Вялікабрытаніі, Італіі і ЗША. Савецкія

войскі былі аслаблены, панеслі вялікія страты, не хапала бое-

прыпасаў, іх тылы адсталі на 200-300 кіламетраў. Папоўне-

ныя новымі часцямі і злучэннямі, польскія войскі перайшлі

16 жніўня ў контрнаступленне пад Варшавай. У баях на

польскай тэрыторыі 5 савецкіх армій былі цалкам разгромле-

ны, астатнія панеслі цяжкія страты. Ініцыятыва перайшла да

польскіх войскаў, якія 21 жніўня занялі Брэст-Літоўск.

У гэтых умовах савецкае кіраўніцтва заявіла аб гатоў-

насці да мірных перагавораў. Перагаворы пачаліся 17 жніўня

1920 г. у Мінску ў неспрыяльных для савецкага боку абста-

вінах, а ў верасні былі перанесены ў Рыгу. Аднак у прадстаў-

ленай савецкай дэлегацыяй Дэкларацыі аб асноўных умовах

міру не ўлічвалася змененае ваенна-аператыўнае становішча. .

У тэрытарыяльным пытанні дэлегацыя РСФСР настойвала на

правядзенні савецка-польскай граніцы ў адпаведнасці з "лініяй

Керзана" з перадачай Польшчы зямель у раёнах Беластока і

Хелма (на Украіне). Польскі бок адхіліў патрабаванні, у тым

ліку і тэрытарыяльныя, спасылаючыся на тое, што прапанава-

ная лінія граніцы супадае з лініяй трэцяга падзелу Рэчы Паспа-

літай і абражае нацыянальныя пачуцці палякаў.

На пасяджэнні надзвычайнага органа ўлады Польшчы -

Савета абароны дзяржавы (САД) 11 верасня 1920 г. былі

разгледжаны перспектывы заключэння міру з РСФСР. САД

выказаўся за ўключэнне ў склад Полынчы Віленшчыны,

Гродзеншчыны і часткі Мінскай губерні, правядзення ўсход-

няй граніцы Польшчы па лініі "нямецкіх акопаў". Гэтае ра-

шэнне было пакладзена ў аснову практычных дзеянняў

327

польскай дэлегацыі па перагаворах у Рызе. Дыпламатычныя

акцыі польскай дэлегацыі былі падмацаваны актыўнымі ва-

еннымі дзеяннямі. 19 верасня польскія войскі перайшлі ў но-

вае наступленне, захапілі Бярозу-Картузскую, 23 верасня -

Ваўкавыск, а ў канцы месяца - Пінск.

Савецкі ўрад быў зацікаўлены ў хутчэйшым заключэнні

міру. У Чырвонай Арміі масавы характар набыло дэзерцір-

ства. Толькі з 1 жніўня па 15 кастрычніка 1920 г. у часці

Заходняга фронту было вернута звыш 17 тыс. дэзерціраў.

Адмоўна настроеныя да Савецкай улады дэзерціры аб'яд-

ноўваліся ва ўзброеныя атрады і наносілі ўдары па ар-

мейскіх тылавых камунікацыях. Мелі месца адмовы ад

выканання загадаў. На поўдні Расіі дзейнічала армія генера-

ла Урангеля. Савецкай дэлегацыі, якую ўзначальваў А. Іофе,

у другой палове верасня было прадпісана ісці пры неабход-

насці насустрач патрабаванням Польшчы ў частцы змянен-

ня яе межаў.

У такіх умовах прымаліся рашэнні, якія вызначалі лёс

Беларусі. Фармальна Ваенна-рэвалюцыйны камітэт ССРБ

выдаў 10 верасня дэлегацыі РСФСР мандат на вядзенне

перагавораў. 18 верасня, згодна з тэлеграмай наркама за-

межных спраў РСФСР Г. Чычэрына, у Рыгу выехалі старшыня

Ваенрэўкама ССРБ А. Чарвякоў і сакратар ВРК I. Клішэўскі.

Але за стол перагавораў іх так і не дапусцілі, па той прычы-

не, што польская дэлегацыя адмовілася прызнаць паўнамоц-

твы прадстаўнікоў Савецкай Беларусі. У пачатку кастрыч-

ніка яны вярнуліся ў Мінск. Не дапусцілі да перагавораў і

дэлегацыю БНР, якая 5 кастрычніка 1920 г. прыехала ў

Рыгу ў складзе старшыні Рады В. Ластоўскага, міністра

юстыцыі А. Цвікевіча, сакратара У. Пігулеўскага.

12 кастрычніка 1920 г. на ўмовах анексіі беларускіх і

ўкраінскіх зямель быў заключаны дагавор аб перамір'і і прэлімі-

нарных умоў міру. Нягледзячы на тое, што ваенныя дзеянні

на Заходнім фронце павінны былі спыніцца 18 кастрычніка,

польскія войскі працягвалі наступаць. Баі завязаліся на под-

ступах да Мінска. 15 кастрычніка польскія войскі зноў занялі

328

Мінск, але 17 кастрычніка пакінулі горад, бо па ўмовах пера-

мір’я сталіца Беларусі заставалася за савецкім бокам.

Аднак і пасля заключэння перамір'я польскія ўлады не

пакінулі захопніцкіх намераў. 3 Прыбалтыкі на Беларусь у

раён Турава і Давыд-Гарадка былі перакінуты сфармірава-

ныя ў Эстоніі са згоды польскага ўрада ваенныя фарміра-

ванні С. Булак-Балаховіча лікам звыш 10 тыс. чалавек. Бу-

лак-Балаховіч устанавіў цесныя кантакты з Б. Савінкавым, а

таксама з беларускімі нацыянальнымі дзеячамі П. Алексю-

ком, А. Адамовічам, В. Адамовічам, Ю. Сянкевічам, якія

перадалі ў яго распараджэнне ўзброеныя атрады арганізацыі

"Зялёны дуб". У пачатку лістапада армія С. Булак-Балахові-

ча перасекла дэмаркацыйную лінію і заняла Петрыкаў, Ма-

зыр, Рэчыцу, Калінкавічы. Барацьбу з Булак-Балаховічам

вяла 16-я армія, часці якой панеслі значныя страты ў папя-

рэдніх баях з польскімі войскамі. Атрады Булак-Балаховіча ў

занятых мясцовасцях чынілі расправу над савецкімі работні-

камі, рабавалі мясцовае насельніцтва. Атрымаўшы падмаца-

ванні, 16 лістапада злучэнні 16-й арміі перайшлі ў наступлен-

не. На працягу тыдня "добраахвотная армія" была поўнасцю

разгромлена ў раёне Мазыра, Калінкавіч і Рэчыцы.

Адшчасова ў Слуцкім павеце адбыліся падзеі, што атры-

малі пазней назву "Слуцкае паўстанне". Слуцкі павет павод-

ле ўмоў прэлімінарнага дагавору адыходзіў да тагачаснай

ССРБ. Кіраўнікі Слуцкага БНК вырашылі скарыстаць зруч-

ны момант і абвясціць тэрыторыю павета незалежнай. Яго

старшыня П.Я. Жаўрыд быў адкамандзіраваны ў Варшаву да

Найвышэйшай Рады за інструкцыямі. Польскае камандаван-

не зацягвала вывад сваіх войскаў з Случчыны. У якасці

першага кроку па абвяшчэнню самастойнасці камітэт прыняў

пастанову аб скліканні з'езда Случчыны. Для падтрымання

парадку быў арганізаваны штаб міліцыі, на месцах створаны

валасныя камітэты.

З'езд Случчыны, на які былі запрошаны прадстаўнікі ўсіх

воласцей і мястэчак павета ў ліку 107 дэлегатаў, адбыўся 14-

15 лістапада 1920 г. Пасля дыскусій была прынята рэзалю-

329

цыя, згодна з якой Слуцкі павет аб'яўляўся незалежнай тэ-

рыторыяй Беларускай Народнай Рэспублікі. Новая рада

Случчыны на чале з суддзёй Слуцка У. Пракулевічам пры-

няла рашэнне аб фарміраванні "першай беларускай брыга-

ды". Камісар Рады Жаўрыд аддаў загад аб мабілізацыі на-

сельніцтва ва ўзросце ад 16 да 50 год. Была сфарміравана

брыгада ў складзе двух палкоў лікам каля 4 тыс. чалавек.

Не хапала ўзбраення, амуніцыі, ваеннай падрыхтоўкі, а га-

лоўнае - жадання ваяваць. Беларуская вайсковая камісія ў

Лодзі прыслала 12 афіцэраў на чале з яе старшынёй капіта-

нам Якубецкім. Камандзірам брыгады быў прызначаны ка-

пітан Анцыповіч, якога потым змяніў штабс-капітан А. Со-

кал-Кутылоўскі.

Пасля другога папярэджвання савецкім бокам польска-

му камандаванню 24 лістапада польскія войскі пакінулі

Слуцк і адышлі за дэмаркацыйную лінію. Кіраўніцтва

Слуцкай рады таксама пакінула Слуцк і размясцілася ў

мястэчку Семежава (8 км ад граніцы). Пачаткам баявых

дзеянняў можна лічыць 26-27 лістапада, калі першы Слуцкі

полк, а затым другі Грозаўскі пачалі рабіць напады на

палявыя заставы і варты 8-й дывізіі 16-й арміі. Са згоды

польскага камандавання часці 16-й арміі былі ўведзены ў

нейтральную зону на 3 дні для ачысткі ад антысавецкіх

узброеных фарміраванняў. Пасля ўзброенага сутыкнення

пад Семежавам 6-7 снежня частка Слуцкай брыгады вы-

мушана была перайсці польскую мяжу, пасля чаго паля-

камі было інтэрніравана 30 афіцэраў і 400 салдат.

Скарыстаўшы адыход часцей 16-й арміі з нейтральнай

зоны, рэшткі Слуцкай брыгады зноў распачалі напады на

пазіцыі савецкіх войскаў. Былі заняты мястэчкі Семежава і

Вызна. У мэтах ліквідацыі гэтай групоўкі 19 снежня пачалася

наступальная аперацыя 8-й дывізіі. У выніку часткі Слуцкай

брыгады 28 снежня перайшлі раку Лань на польскую тэрыто-

рыю, дзе былі раззброены.

Такім чынам, пасля заключэння прэлімінарнага дагавора

спатрэбілася яшчэ пяць месяцаў, каб дыпламаты Польшчы і

330

Савецкай Расіі больш-менш узаемапрымальна вырашылі

многія спрэчныя пытанні. Толькі 18 сакавіка 1921 г. быў

падпісаны "канчатковы, моцны, пачэсны і заснаваны на ўза-

емнай згодзе мір", як падкрэслівалася ў прэамбуле дагаво-

ра, што не адпавядала рэчаіснасці. Да Польшы адышла

этнічная тэрыторыя Беларусі памерам 98 815 км2, што скла-

ла амаль палову этнічнай тэрыторыі Беларусі. Абодва бакі

гарантавалі неўмяшанне ва ўнутраныя справы і абавязвалі-

ся ні прама, ні ўскосна не падтрымліваць варожай інтэрвен-

цыі, узаемна адмаўляліся ад ваенных выдагкаў і страт, якія

былі панесены ў час савецка-польскай вайны, што ў першую

чаргу закранала інтарэсы Беларусі. Прычым РСФСР аба-

вязвалася выплаціць Польшчы 30 млн. рублёў у золаце за

актыўны ўдзел польскіх зямель у гаспадарчым жыцці былой

Расійскай імперыі.

Дагавор стаў своеасаблівым кампрамісам паміж

Полынчай і Савецкай Расіяй. Абодва бакі пагадзіліся з на-

яўным становішчам і немагчымасцю яго змены сілавым

шляхам. Пратэст беларусаў супраць адарвання этнічных бе-

ларускіх зямель яскрава сфармуляваў у вершы "Беларуска-

му народу" Якуб Колас:

Нас падзялілі - хто? Чужаніцы,

Цёмных дарог махляры.

К чорту іх межы! К д'яблу граніцы!

Нашы тут гоні, бары!

Аднак, нягледзячы на тэрытарыяльныя страты ў гады

грамадзянскай вайны і знешняй інтэрвенцыі, была ўтворана

і прызнана "дэ-юрэ" беларуская нацыянальная дзяржаў-

насць. На тэрыторыі Савецкай Беларусі ў лістападзе-снежні

1920 г. прайшлі выбары ў сельскія, валасныя, павятовыя і

гарадскія Саветы. Рэўкамы былі скасаваны. У склад Саве-

таў увайшлі ў асноўным бальшавікі. 13-17 снежня 1920 г.

адбыўся II Усебеларускі з'езд Саветаў. З'езд ратыфікаваў

прэлімінарны дагавор, абраў ЦВК БССР і звярнуўся да на-

сельніцтва Беларусі з заклікам накіраваць усе сілы на ад-

наўленне народнай гаспадаркі рэспублікі.

331