Брыгадзін П.І., Ладысеў У.Ф., Зялінскі П.І. і інш. Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Часть 2. XIX XX стагоддзі

Подождите немного. Документ загружается.

дапамогу вёсцы, абароннае таварыства Асаавіяхім, розныя

фізкультурныя аб'яднанні і інш.

Усё гэта адлюстроўвала пэўны дэмакратызм грамадска-

палітычнага жыцця.

Палітыка бсларусізацыі. Каб заваяваць давер народа і

ўмацаваць сваю ўладу, кампартыя павінна была ўлічваць

інтарэсы, асаблівасці нацыянальнага складу, праявы нацыя-

нальнай свядомасці ў савецкіх рэспубліках і садзейнічаць ім

у нацыянальна-культурным будаўніцтве. Нацыянальная

палітыка распрацоўвалася ў вышэйшых партыйных структу-

рах і праводзілася з улікам асаблівасцей кожнага рэгіёна. На

месцах яна атрымала назвы - беларусізаЦыя, украінізацыя,

татарызацыя і нават германізацыя ў Паволжы. Гэтая

палітыка была прыстасавана да эканамічных, сацыяльных,

этнаграфічных умоў, гістарычных і культурных традыцый

народаў. Яна фармулявалася пад уздзеяннем ідэй і практыкі

нацыянальнага руху.

У рэзалюцыі X з'езда РКП(б) "Аб чарговых задачах

партыі ў нацыянальным пытанні" (сакавік 1921 г.) падкрэслі-

валася, што неабходна дабівацца даверу раней прыгнечаных

нацый, развіваць на іх роднай мове органы ўлады, судовыя

органы, курсы і школы як агульнаадукацыйнага, так і

прафесіянальна-тэхнічнага напрамку, культурна-асветныя

ўстановы, прэсу, тэатр. XII з'езд РКП(б) (красавік 1923 г.)

зыходзіў ужо з факта існавання СССР. Ён вызначыў канкрэт-

ныя практычныя меры: фарміраванне органаў улады нацыя-

нальных рэспублік з мясцовых людзей, якія валодалі б мо-

вай, всдалі быт, звычаі народаў, забяспечвалі ўжыванне род-

най мовы ва ўсіх дзяржаўных органах і ўстановах. Прадуг-

леджвалася правядзенне мерапрыемстваў па арганізацыі на-

цыянальных вайсковых часцей і інш.

Палітыка нацыянальна-дзяржаўнага і нацыянальна-куль-

турнага будаўніцтва на Беларусі мела вытокі ў беларускім

нацыянальна-вызваленчым руху, у ідэях беларускага нацыя-

нальнага адраджэння. У час рэвалюцыі і грамадзянскай вай-

ны ў КП(б)Б улілося шмат дзсячаў нацыянальна-вызваленча-

342

га руху. Многія з іх увайшлі ў склад вышэйшых партыйных і

савецкіх органаў. Сярод іх: А.Р. Чарвякоў - старшыня ЦВК і

СНК БССР, З.Х. Жылуновіч - рэдактар газеты "Савецкая

Беларусь", У.М. Ігнатоўскі нарком асветы, А.Л. Бурбіс

намеснік наркома замежных спраў, А.В. Баліцкі - намеснік

наркома асветы, з 1926 г. - нарком асветы БССР,

П.В. Ільючонак - загадчык аддзела Наркамата асветы і інш.

Яны стварылі своеасаблівае ядро, вакол якога згуртавалася

творчая інтэлігенцыя і стала генератарам ідэй беларусізацыі.

У лютым 1921 г. ЦВК Беларусі звярнуўся з заклікам да

раскіданых вайной культурных работнікаў вярнуцца на

Радзіму. У сувязі са зваротам СНК РСФСР прыняў спецыяль-

ны дэкрэт, на аснове якога "культурнікі-беларусы"

адкамандзіроўваліся на Радзіму. Да канца 1921 г. каля 300 чала-

век вярнуліся ў БССР. Сярод іх С. Некрашэвіч, М. Грамыка,

М. Піятуховіч і інш.

Пры правядзенні беларусізацыі трэба было ўлічваць некаго-

рыя асаблівасці нацыянальнага складу насельніцтва ў розных

рэгіёнах і іх долю ва ўладных структурах. Паводле перапісу

1926 г. беларусы складалі 80%, яўрэі - 8,2%, рускія - 7,7%,

палякі - каля 2%, украінцы - 0,7%, латышы - 0,3%, татары -

0,1%, іншыя 0,2%. Беларусы жылі пераважна ў вёсцы, яўрэі ў

гарадах складалі ад 40 да 60% жыхароў. У гарадах пражывала

значная частка рускіх. Гэта ўносіла спецыфіку ў моўную

сітуацыю: рускамоўны горад і беларускамоўная вёска.

Нізкі ўзровень развіцця эканомікі, пасляваенная разруха ў

перапляценні са шмаггадовай палітыкай паланізацыі і

русіфікацыі мелі вынікам адносную неразвітасць формаў

культуры, фарміравалі ў свядомасці сялян комплекс

непаўнацэннасці роднай мовы, як мовы мужыцкай. Доля бе-

ларусаў у складзе партыйных, савецкіх і гаспадарчых орга-

наў не дасягала і паловы. Так, з 13 членаў Цэнтральнага

Бюро КП(б)Б у 1922 г. беларусаў было 5, яўрэяў - 6, іншых - 2.

3 74 членаў павятовых камітэтаў партыі 31 (41,8%) былі бела-

русы, 34 (45,9%) - яўрэі, 9 (12.1%) іншыя нацыянальнасці.

Гэтыя акалічнасці ўскладнялі правядзенне беларусізацыі.

343

У лютым 1921 г. ЦВК БССР па дакладу Наркамата асве-

ты прыняў шэраг пастаноў, якія прадвызначылі ўвесь наступ-

ны ход беларусізацыі. Быў пацверджаны дэкрэт урада

Літоўска-Беларускай ССР аб раўнапраўі ў якасці дзяржаў-

ных беларуекай, рускай, яўрэйскай і польскай моў. вызнача-

ны меры па стварэнню сістэмы дашкольнага выхавання і

школьнай адукацыі, прафесійна-тэхнічных вучылішчаў і

тэхнікумаў на роднай мове выкладання, шырокай сеткі бела-

русазнаўства.

У 1921 г. адкрыўся Беларускі дзяржаўны універсітэт. Праз

год быў адкрыты інстытут сельскай гаспадаркі. Па ініцыяты-

ве У. Ігнатоўскага пры Наркамаце асветы ў 1921 г. была

створана Навукова-тэрміналагічная камісія, на базе якой у

наступным годзе арганізаваны Інстытут беларускай культу-

ры (Інбелкульт). Старшынёй камісіі, а потым і Інбелкульта

стаў мовазнаўца С. Некрашэвіч. Пры Наркамаце асвегы

БССР адкрыліся курсы беларусазнаўства для падрыхгоўкі

настаўнікаў, якія ўзначаліў Я. Лёсік. У 1922 г. каля чвэрці

ўсіх школ перайшлі на беларускую мову выкладання, у

астатніх яна была ўведзена як абавязковая для вывучэння.

3 заснаваннем у 1920 г. выдавецтва "Беларусь", а ў 1922 г.

кааператыўнага выдавецтва "Белтрэстдрук" з'явілася магчы-

масць выдання газет, часопісаў, падручнікаў, кніг на бела-

рускай мове і мовах іншых народаў. 3 1 снежня 1920 г. па

1 снежня 1921 г. было надрукавана 5 падручнікаў на беларус-

кай мове. Да сярэдзіны 1922 г. па ўсёй тэрыторыі Беларусі

было размеркавана каля 150 тыс. беларускіх кніг. Сярод іх

"Разразная азбука", "Роднае слова", "Правапіс беларускае

мовы" Я. Лёсіка, "Граматыка для школ" Б. Тарашкевіча, "Ле-

мантар" С. Некрашэвіча і інш.

Беларусізацыя набірала моц, прымала мэтанакіраваны ха-

ракгар, станавілася афіцыйнай палітыкай. У сакавіку 1923 г.

на VII з’ездзе КП(б)Б і ў ліпені на Пленуме ЦК КП(б)Б былі

сфармуляваны асноўныя прынцыпы беларусізацыі, вызнача-

ны комплекс мерапрыемстваў па адраджэнню краю, тэрыта-

рыяльнаму самавызначэнню, развіццю беларускай мовы і

344

культуры, вылучэнню і выхаванню кадраў. 15 ліпеня 1924 г.

II сесія ЦВК БССР прыняла пастанову "Аб практычных ме-

рапрыемствах па правядзенню нацыянальнай палігыкі", у

выніку якой беларусізацыя стала дзяржаўнай палітыкай.

Прэзідыум ЦВК у ліпені 1924 г. сфарміраваў спецыяльную

камісію па ажыццяўленню нацыянальнай палітыкі на чале з

А. Хацкевічам. Аналагічныя камісіі ствараліся пры акруго-

вых выканкамах, у буйных гарадах і раёнах.

У шырокім сэнсе беларусізацыя ўвасабляла сабой развіццё

беларускай культуры, вылучэнне беларусаў на партыйную,

савецкую, прафесійную і грамадскую работу, перавод спра-

ваводства партыйнага, дзяржаўнага, прафсаюзнага і каапе-

ратыўнага апарату на беларускую мову.

Цэнтральнае месца ў палітыцы беларусізацыі займала

праблема мовы. На тэрыгорыі БССР прызнаваліся

раўнапраўнымі беларуская, руская, яўрэйская і польская

мовы. Але з прычыны значнай перавагі насельніцтва бела-

рускай нацыянальнасці беларуская мова вызначалася як

мова пераважна для зносін паміж дзяржаўнымі,

прафесійнымі і грамадскімі ўстановамі і арганізацыямі. Мо-

вай зносін органаў БССР з органамі СССР і саюзных

рэспублік прызнавалася руская.

Паколькі асаблівае значэнне надавалася беларускай мове,

то ўзнікла патрэба планамернага ўводу яе ў сферу грамадс-

кага жыцця і ў першую чаргу ў дзейнасць рэспубліканскаі а

дзяржаўнага і партыйнага апарату. Згодна з рэзалюцыяй дру-

гой сесіі ЦВК БССР, беларусізацыю апаратаў самога ЦВК,

Саўнаркама, Наркамасветы, Наркамзема планавалася завяр-

шыць за адзін год, усіх астатніх за 2-3 гады. Супрацоўнікамі

гэтых апаратаў ажыццяўлялася вывучэнне беларускай мовы

(пры абавязковым веданні рускай) і перавод на яе справавод-

ства. Аб выніках гэтай работы сведчаць наступныя дадзеныя.

Калі ў 1925 г. беларускую мову ў цэнтралыіых установах

ведала не больш 20% служачых, то ў 1927 г. - 80%, у акруго-

вых і раённых адпаведна 36% і 70%. Былі вытрыманы

тэрміны пераводу на беларускую мову справаводства. Ас-

345

ноўныя рэспубліканскія дакументы друкаваліся на чатырох

мовах, агульнасаюзныя на беларускай і рускай мовах, гра-

мадска-прававыя дакументы - на беларускай і адной з трох

раўнапраўных моў. Пры гэтым за кожным грамадзянінам

захоўвалася права звяртацца ў любую ўстанову на роднай

мове і на ёй атрымаць адказ.

Зыходным прынцыпам беларусізацыі школ вызначаўся

прынцып забеспячэння правоў і магчымасцяў кожнай нацыі,

што пражывалі на Беларусі, навучання дзяцей на роднай мове.

Агульнымі прынцыпамі пры гэтым служылі суадносіны іх

удзельнай вагі ў агульнай колькасці насельніцтва і жаданне баць-

коў. Да 1928 г. каля 80% школ было пераведзена на беларускую

мову навучання. Разам з тым адчыняліся школы з роднай мовай

выкладання для прадстаўнікоў нацыянальных меншасцяў: рус-

кай, польскай, яўрэйскай, украінскай і інш. У 1927 г. выкладанне

ў школах БССР вялося на васьмі нацыянальных мовах.

На рабфаках, у вячэрніх школах для дарослых, школах

рабочай і сялянскай моладзі, а таксама ў савецка-партыйных

школах уводзілася абавязковае вывучэнне гісторыі, эканомікі

і геаграфіі Беларусі, беларускай мовы і літаратуры. Выкла-

данне гэтых і некаторых іншых дысцыплін у вышэйшых на-

вучальных установах паступова пераводзілася на беларус-

кую мову, якая на ўсіх факультэтах вывучалася ў абавязко-

вым парадку.

Станоўчыя зрухі прыкмегна абазначыліся і на ўсіх астатніх

напрамках беларусізацыі. Агульнымі намаганнямі вучоных,

пісьменнікаў былі падрыхтаваны і выдадзены тэрміналагіч-

ныя слоўнікі па асноўных галінах навукі, распрацоўкі па

лексіцы і граматыцы беларускай мовы, дапаможнікі для

школ, тэхнікумаў, інстытутаў. Вялікая ўвага надавалася

развіццю гісторыі, філасофіі, эканомікі Беларусі. На адпавед-

ных кафедрах Інбелкульта, Універсітэта, Гістпарта рыхтава-

ліся кадры, вяліся даследаванні па праблемах грамадскіх на-

вук. Шырокае развіццё атрымала краязнаўства. У 1926 г. у

БССР дзейнічала 240 краязнаўчых арганізацый з ахопам каля

10 тыс. чалавек.

346

Развіццё мовы і пашырэнне сферы яе ўжывання

патрабавалі адпаведнай перабудовы выдавецкай справы, пе-

рыядычнага друку. Паступова павялічваліся тыражы газет і

часопісаў, выпуск падручнікаў, слоўнікаў, навуковай і мас-

тацкай літаратуры на беларускай мове. Разам з тым

выдаваліся газеты і часопісы на мовах нацыянальных мен-

шасцей. У 1927 г. з 11 рэспубліканскіх газет 4 выходзілі на

рускай, 3 - на беларускай, па 2 - на польскай і яўрэйскай

мовах. 3 11 часопісаў: 4 - на беларускай, 3 - на рускай, 2 - на

беларускай і рускай, 2 - на яўрэйскай мовах.

Адным з цэнтральных кірункаў беларусізацыі з'яўлялася

так званая "карэнізацыя" - выхаванне і вылучэнне кадраў з

карэннага насельніцгва на партыйную, савецкую, гаспадар-

чую і грамадскую работу. Гэта было найбольш складанае

пытанне. Тут лягчэй за ўсё маглі ўзнікнуць крыўды,

непаразуменні на глебе супрацьпастаўлення інтарэсаў адной

нацыянальнасці другой. Згодна з агульнай задумай ставілася

задача вылучэння прадстаўнікоў карэннага насельніцтва не

па нацыянальнай прыкмеце, а па дзелавых якасцях, веданні

ўмоў і асаблівасцей Беларусі, дасканалым валоданні бела-

рускай і рускай мовамі.

Вось чаму доля беларусаў у 1929 г. у партыйных, дзяржаў-

ных і грамадскіх органах у параўнанні з 1925 г. амаль што не

змянілася. У 1929 г. доля беларусаў у адміністрацыйных ус-

тановах па-ранейшаму складала 51,3%, рускіх - 18, яўрэяў -

24,8, палякаў 0,1, іншых - 5,8. У гаспадарчых установах доля

беларусаў раўнялася 30,8%, рускіх - 13,1, яўрэяў - 49,3, паля-

каў - 1,1, іншых - 5,7. У судовых установах беларусы займалі

26,3% месцаў, рускія - 21,1, яўрэі - 42,1, іншыя - 11,5%.

Што датычыцца Чырвонай Арміі, то, на тэрыторыі

рэспублікі была сфарміравана 2-я тэрытарыяльная дывізія і

створана аб'яднаная школа камандзіраў. Да 1927 г. яны былі

на 70% укамплектаваны беларусамі. На беларускай мове ў іх

вяліся палітзаняткі, выпускаліся насценныя газеты. У іншых

вайсковых злучэннях, якія базіраваліся на тэрыторыі БССР,

уводзілася вывучэнне беларускай мовы.

347

Пад угшывам вынікаў беларусізацыі ў 1927 г. вялікая гру-

па дзеячаў беларускай эміграцыі прыняла запрашэнне Са-

вецкага ўрада і прыехала ў БССР. Сярод іх былі В. Ластоўскі,

А. Цвікевіч, I. Краскоўскі. Усе яны атрымалі работу ў

адпаведнасці з іх адукацыяй і кваліфікацыяй, галоўным чы-

нам, у сферы культуры, асветы, навукі. В. Ластоўскі праца-

ваў дырэктарам Беларускага дзяржаўнага музея, вучоным

сакратаром акадэміі, узначальваў этнаграфічную навуку ў

рэспубліцы. А. Цвікевіч - старшынёй камісіі Інстытута бела-

рускай культуры.

Нягледзячы на поспехі, палітыка беларусізацыі мела свае

супярэчнасці, цяжкасці, недахопы. Гэтая палітыка не заўсёды

прымалася з задавальненнем усімі слаямі насельніцтва. Знач-

ная частка рускіх і яўрэйскіх чыноўнікаў ставілася да

беларусізацыі адмоўна, трактуючы яе як прымусовае абела-

рушванне.

Фарсіраванне тэмпаў беларусізацыі, адміністрацыйныя ме-

тады яе правядзення, парушэнне прынцыпу добраахвотнасці ў

карыстанні той ці іншай мовай давалі падставы для

незадаволенасці. Да кіраўнікоў ведамстваў, устаноў і

арганізацый, якія не праяўлялі актыўнасці ў ажыццяўленні

дэкрэтаў па нацыянальнай палітыцы, прымяняліся меры ўздзе-

яння: папярэджванне, вымова, адданне дысцыплінарнаму суду,

перамяшчэнне на ніжэйшую пасаду, зняцце з работы. У

верасні 1928 г. Бюро ЦК КП(б)Б за невыкананне пастановы

аб поўнай беларусізацыі аб'явіла вымову кіраўнікам шэрагу

трэстаў. Патрабаванне ведання беларускай мовы, у асобных

выпадках, адсоўвала на другі план дзелавыя якасці людзей.

Гэта спрыяла ажыўленню вялікадзяржаўных, нацыяналістычных

і сіянісцкіх элементаў. Правакацыйны характар на Беларусі

мела дзейнасць сіянісцкіх арганізацый, якія беспадстаўна

сцвярджалі, што яўрэяў у першую чаргу выкідваць з кіруючых

органаў улады.

Нягледзячы на некаторыя недахопы і перакосы,

беларусізацыя дапамагла насельніцтву Бларусі ўсвядоміць сябе

нацыяй. абудзіла яго палітычную і грамадскую актыўнасць.

348

У канцы 20-х гадоў у нацыянальнай палітыцы

вызначыліся тэндэнцыі да згортвання беларусізацыі. Аб гэ-

тым сведчыла распачатая кампанія па разгрому так званага

"нацыянал-дэмакратызму".

Прычынамі такога павароту была адмова ад новай

эканамічнай палітыкі, пераход да адміністрацыйна-каманд-

ных метадаў кіравання. Трэба адзначыць і незадаволенасць

часткі інтэлігенцыі нацыянальных меншасцяў ажыццяўлен-

нем нацыянальнай палітыкі.

XI з'езд КП(б)Б (лістапад 1927 г.) заявіў, што дробна-

буржуазны нацыяналізм і нацыянал-дэмакратызм на

Беларусі, які ў мінулым быў прагрэсіўнай з'явай, змагаўся з

самадзяржаўем, ва ўмовах дыктатуры пралетарыяту зрабіўся

контррэвалюцыйнай з'явай. Таму супраць яго трэба весці

барацьбу. Абвастрэнне класавай барацьбы пранізвала

рашэнні XII з'езда кампартыі Беларусі (люты 1929 г.).

Прадпісвалася цвёрда праводзіць пралетарскую лінію ў куль-

турным будаўніцтве, сачыць за класавым зместам літаратуры

і мастацтва, весці бязлітасную барацьбу з варожай пралета-

рыяту ідэалогіяй на культурным фронце. Інтэлігенцыя была

штучна падзелена на прыхільную партыі Савецкай уладзе і

буржуазную, якой аб'яўлялася рашучая барацьба.

У хуткім часе тэрміну "нацыянал-дэмакратызм" была на-

дадзена новая трактоўка. Пад ім стала разумецца правая

небяспека ў культурным будаўніцтве, тэндэнцыя ставіць на-

цыянальныя інтарэсы вышэй класавых. Нацыянал-дэмакра-

тызм пачалі параўноўваць з нацыянал-фашызмам,

атаясамліваць з правым ухілам, аб'яўляць варожай Савецкай

уладзе ідэалогіяй і практыкай, якія мелі на мэце рэстаўрацыю

капіталізму. Сацыяльнай асновай "нацдэмаўшчыны" было

аб'яўлена кулацтва.

У чэрвені 1929 г. у Беларусі дзейнічала камісія ЦК УКП(б)

на чале з У. Затонскім па аналізу практыкі правядзення нацыя-

нальнай палітыкі. Камісія зрабіла высновы аб тым, што ў

рэспубліцы нацыянал-дэмакратызм выкарыстоўвае тактыку

адкрытага наступу і не атрымоўвае дастатковага адпору, а

349

большая частка інтэлігенцыі настроена ангысавецкі і

стрымлівае тэмпы саветызацыі. Пасля гэтага абследавання ў

кіраўніцтве ЦК КП(б)Б пачалі браць верх сілы, для якіх дырэк-

тывы сталінскага цэнтра былі вышэй нацыянальных інтарэсаў.

Першых сакратароў ЦК КП(б)Б Я. Гамарніка і Р. Піляра, якія

супраціўляліся выяўленню ворагаў народа, адазвалі з Беларусі.

На іх месца прыслалі К. Гея і Р. Рапапорта. якія запусцілі

машыну барацьбы з ворагамі народа. Першымі нападкам

падвергліся А. Чарвякоў, 3. Жылуновіч і У. Ігнатоўскі.

Прыхільнасць да беларускай мовы і культуры станавілася

важкім аргументам для абвінавачвання ў нацыянал-дэмакра-

тызме. У пачатку 30-х гадоў сам тэрмін "беларусізацыя"

знікае з ужытку і амаль на паўстагоддзя трапляе пад забаро-

ну. Пачалося скарачэнне колькасці беларускамоўных школ,

народных дамоў, зменшылася выданне беларускіх кніг, па-

чаўся перавод справаводства ва ўстановах на рускую мову.

Разгром нацыянал-дэмакратаў быў лагічным вынікам

фарміравання таталітарнага рэжыму.

Развіццё нацыянальнай культуры. Важнае месца ў куль-

турным будаўніцтве займала ліквідацыя непісьменнасці. Па-

водле дэкрэта СНК РСФСР ад 26 снежня 1919 г. усе ва

ўзросце ад 8 да 50 гадоў, хто не ўмеў чытаць і пісаць,

павінны былі вучыцца грамаце на роднай ці рускай мовах.

11 снежня 1920 г. была створана Надзвычайная камісія па

ліквідацыі непісьменнасці ў Беларусі, потым такія камісіі

пачалі дзейнічаць у паветах і валасцях. У 1924 г. у БССР

пачалі стварацца ячэйкі таварыства "Прэч непісьменнасць",

якія вялі актыўную дзейнасць сярод працоўных, адкрывалі

пункты ліквідацыі непісьменнасці. У 1928/29 навучальным

годзе ў Беларусі працавала 309 такіх пунктаў, 1319 школ

малапісьменных. 3 усіх лікпунктаў 93,4% з'яўляліся бела-

рускімі, 2% - яўрэйскімі, 1,2% - польскімі. Аднак у даваенны

час непісьменнасць у БССР не была цалкам ліквідавана, у

1939 г. сярод дарослага насельніцтва заставалася каля 20%

непісьменных. Вырашыць праблему ліквідацыі непісьменнасці

было нельга без стварэння новай сістэмы адукацыі.

350

У 1922 г. у БССР праведзена рэарганізацыя сістэмы агуль-

наадукацыйнай школы. Былі створаны тыпы школ: пачатко-

вая з чатырохгадовым тэрмінам навучання, дзевяцігадовыя

школы рэарганізаваны ў сямігадовыя. Аднак да 1924 г.

развіццё школьнай адукацыі і культурнае будаўніцтва

стрымліваліся з-за недахопу сродкаў, якія ў першую чаргу

ішлі на аднаўленне прамысловасці і транспарту. Таму ў 1922/23

навучальным годзе Наркамасветы ўвёў плату за вучобу ў

сямігодках, курсах, ВНУ. Пэўную дапамогу аказвалі прафса-

юзы, прадпрыемствы, таварыства "Сябра дзяцей".

Праводзіліся суботнікі, тыдні дапамогі школе. У сельскай

мясцовасці сяляне ўтрымлівалі школы за свой кошт.

Рашэннем XV з'езда УКП(б) (1927 г.) у СССР было ўведзе-

на ўсеагульнае абавязковае пачатковае навучанне. БССР

адна з першых саюзных рэспублік ажыццявіла ўсеагульнае

пачатковае навучанне: у 1931/32 навучальным годзе 98% дзя-

цей ва ўзросце 8-11 гадоў былі ахоплены пачатковым наву-

чаннем. У 1927/28 навучальным годзе ў школах працавала

12,7 тыс. настаўнікаў, а ў 1931/32 - 19,5 тыс.

Да сярэдзіны 30-х гадоў, пасля шэрагу эксперыментаў,

ішло фарміраванне савецкай сістэмы народнай адукацыі.

Былі ўведзены абавязковыя дзяржаўныя праграмы навучан-

ня, стабільныя падручнікі, жорсткі расклад навучальнага

працэсу. Школа падраздзялялася на пачатковую (чатырох-

гадовы тэрмін навучання), няпоўную сярэднюю (сямігодка),

сярэднюю (з 1932 г.), сярэднюю спецыяльную, вышэйшую.

Значна ўзрасла колькасць вучняў, настаўнікаў, навучаль-

ных устаноў.

У рэспубліцы прымаліся меры па падрыхтоўцы нацыянальных

кадраў вышэйшай і сярэдняй спецыяльнай адукацыі. Склаліся тры

тыпы навучальных устаноў: прафесійна-тэхнічная школа,

тэхнікум, інстытут. У 20-я гады адкрываліся індустрыяльна-

тэхнічныя, сельскагаспадарчыя, эканамічныя, педагагічныя,

медыцынскія, музычныя, мастацкія навучальныя ўстановы.

Цэнтрам падрыхтоўкі спецыялістаў вышэйшай кваліфі-

кацыі быў Беларускі дзяржаўны універсітэт, адкрыгы ў

351