Безпальча Р. Запобігання торгівлі жінками та насильству в сім’ї: основи проведення тренінгів
Подождите немного. Документ загружается.
Winrock International
51
â³í\âîíà íå äîñòàòíüî íàä³éíî çàõèñòèëà ñâîº ìàéíî ³ òèì ñïðîâîêóâàëà çëîä³ÿ. Òîìó íåîáõ³äíî
âíåñòè ïðèíöèïîâ³ çì³íè äî Çàêîíó, áî çà äåÿêèìè ïîçèö³ÿìè â³í íàâ³òü ïîã³ðøóº ñòàíîâèùå
ïîñòðàæäàëèõ â³ä ñ³ìåéíîãî íàñèëüñòâà, çìåíøóº äëÿ íèõ ìîæëèâ³ñòü îòðèìàòè çàõèñò â³ä
ïðàâîîõîðîííèõ îðãàí³â. Íåîáõ³äíî âèêëþ÷èòè ³ç Çàãàëüíèõ ïîëîæåíü Çàêîíó Óêðà¿íè Ïðî
ïîïåðåäæåííÿ íàñèëüñòâà â ñ³ì¿ âèçíà÷åííÿ â³êòèìíî¿ ïîâåä³íêè, ³ç Ñòàòò³ 6 ñëîâà òà
ïðî íåïðèïóñòèì³ñòü â³êòèìíî¿ ïîâåä³íêè, à Ñòàòòþ 11 âèêëþ÷èòè ïîâí³ñòþ.
Ðîáîòà â ìàëèõ ãðóïàõ:
Ïðèñóòí³ îòðèìóþòü ðîçäàòêîâèé ìàòåð³àë ²ñòîð³þ ïðî äîìàøíº íàñèëüñòâî:
Óêðà¿íñüêèé åì³ãðàíò Ìèêîëà Ñîëòèñ ó ñåðïí³ 2001 ðîêó âáèâ ñâîþ âàã³òíó
äðóæèíó, òðèð³÷íîãî ñèíà, à òàêîæ â÷èíèâ êðèâàâó ðîçïðàâó íàä ñ³ìºþ Êóõàð÷óê³â (ÿê³
äîâîäèëèñü éîìó äÿäüêîì, ò³òêîþ, ïëåì³ííèêîì ³ ïëåì³ííèöåþ). Ó ÑØÀ, ï³ä ÷àñ ðîçøóêó,
â³í áóâ âíåñåíèé äî ñïèñêó äåñÿòüîõ íàéíåáåçïå÷í³øèõ çëî÷èíö³â êðà¿íè. ×îìó öåé
÷îëîâ³ê, ÿêèé ïåðå¿õàâ ó ÑØÀ ç Òåðíîï³ëüñüêî¿ îáëàñò³ çà êàíàëàìè ºâàíãåëüñüêî¿ öåðêâè,
ÿêèé âèð³ñ ó â³ðóþ÷³é ñ³ì¿, â÷èíèâ òàê³ ñòðàøí³ çëî÷èíè? Ðîçãëÿíüìî ïðè÷èíè òðàãå䳿.
Ðîçïîâ³ä³ ïðî ïîâåä³íêó çëî÷èíöÿ:
Âñÿêå ì³æ íèìè áóëî: òî Ìèêîëà îá³éìàâ-ö³ëóâàâ äðóæèíó, òî êèäàâñÿ ç
êóëàêàìè.
³í õîò³â, ùîá äðóæèíà æèëà ò³ëüêè äëÿ íüîãî. Ëþáó çàâæäè òðèìàâ ó ñòðàõó.
Ðàïòîì âîíà ùîñü íå âñòèãíå ïî ãîñïîäàðñòâó, â³í ç õîäó ¿é: «Ó ìåíå çàðàç íåìຠ÷àñó,
à ââå÷åð³ ÿ òîá³ ïîêàæó». Âîíà äî âå÷îðà íå çíàõîäèëà ñîá³ ì³ñöÿ.
Ëþáà â Àìåðèö³ ÷àñòî ñèä³ëà ï³ä çàìêîì. Â³í ¿¿ í³êóäè íå ïóñêàâ ³ íàâ³òü íå
äîçâîëÿâ òåëåôîíóâàòè áàòüêàì â Óêðà¿íó. Êîæíîãî ì³ñÿöÿ ïåðåâ³ðÿâ òåëåôîíí³ ðàõóíêè.
Âîíà éîãî äóæå áîÿëàñÿ ³ í³êîìó í³÷îãî íå ãîâîðèëà.
Ùå äî âè¿çäó ç Óêðà¿íè, Ëþáà ç³çíàëàñÿ áðàòó, ùî ÷îëîâ³ê ¿¿ áèâ, â³äëèâàâ âîäîþ
³ çíîâó ïî÷èíàâ «âèõîâóâàòè». ϳñëÿ ñâàðîê óò³êàâ ç ìîòóçêîþ â ñàðàé, í³áèòî â³øàòèñÿ.
Òîä³, ïîïðè îáðàçè, 19-ð³÷íà Ëþáà êèäàëàñÿ çà ÷îëîâ³êîì ³ íàâêîë³øêàõ ïðîõàëà éîãî
îäóìàòèñÿ. Âîíè ìèðèëèñÿ. À ÷åðåç äåíü ïî÷èíàëîñÿ âñå ñïî÷àòêó.
ϳñëÿ öüîãî ç³çíàííÿ áðàòè Ëþáè âèð³øèëè çàáðàòè ¿¿ â³ä ÷îëîâ³êà. Ìèêîëà
â³äïóñêàòè äðóæèíó â³äìîâèâñÿ, êèíóâñÿ íà áðàò³â ³ç ñîêèðîþ, êðè÷àâ: «çàðóáàþ!»
äðóæèí³. Çà äîïîìîãîþ ì³ë³ö³¿ Ëþáó âäàëîñÿ çàáðàòè. Ïðîòå í³ äî êðèì³íàëüíî¿, í³ äî
àäì³í³ñòðàòèâíî¿ â³äïîâ³äàëüíîñò³ Ìèêîëó Ñîëòèñà ï³ñëÿ öüîãî íå ïðèòÿãíóëè, â³í
áëàãîïîëó÷íî âè¿õàâ ó ÑØÀ. ×åðåç äåÿêèé ÷àñ, íåçâàæàþ÷è íà ñëüîçè ð³äíèõ, Ëþáà ç
äèòèíîþ òàêîæ åì³ãðóâàëà. Ìîòèâóþ÷è òèì, ùî äèòèíà ðîñòå áåç áàòüêà, ñàìå Êóõàð÷óêè
óìîâèëè ¿¿ âè¿õàòè äî ÷îëîâ³êà â Àìåðèêó. ßê âèÿâèëîñÿ, íà ¿¿ òà ¿õíþ çàãèáåëü. Çà
ìàòåð³àëàìè óêðà¿íñüêî¿ ïðåñè
Çàâäàííÿ:
Ïðî÷èòàòè òà îáãîâîðèòè ³ñòîð³þ, à òàêîæ âèçíà÷èòè, ÿê ïðîõîäèëà â³êòèì³çàö³ÿ ïîòåðï³ëî¿, ÿê³
ìåòîäè âèêîðèñòîâóâàëèñü.
Îáãîâîðåííÿ:
ßê ìè çàçíà÷èëè, ïðè÷èíè, ùî ïåðåøêîäæàþòü æ³íö³ âèéòè ç íàñèëüíèöüêèõ ñòîñóíê³â, ìîæíà
ïîä³ëèòè íà äåê³ëüêà êàòåãîð³é: ñêëàäíîù³, ùî ñòîñóþòüñÿ áåçïîñåðåäíüî êðèâäíèêà, àáî éîãî
ñõèëüí³ñòü ïîâòîðíî ñêîþâàòè íàñèëüñòâî; ïñèõîëîã³÷í³ ñêëàäíîù³; ïðîáëåìè, ïîÿçàí³ ç ðîáîòîþ
ð³çíèõ ³íñòèòóö³é; åêîíîì³÷í³ òðóäíîù³; ïåðåïîíè, ùî ñïðè÷èíÿþòüñÿ ðåë³ã³éíèìè, ñ³ìåéíèìè é
ñîö³àëüíèìè ïåðåêîíàííÿìè òà íîðìàìè.
Äàâàéòå ðîçãëÿíåìî êîæíó ³ç çàçíà÷åíèõ êàòåãîð³é ³ âèçíà÷èìî, ÿê³ ñàìå ñòàíîâèëè ïðîáëåìó äëÿ
Ëþáè â ¿¿ íàñèëüíèöüêèõ ñòîñóíêàõ.
ßê³ ìåòîäè âèêîðèñòîâóâàâ äîìàøí³é íàñèëüíèê äëÿ êîíòðîëþ ïîâåä³íêè ñâ äðóæèíè?
×è áóëà ìîæëèâ³ñòü ïîïåðåäèòè öþ òðàãåä³þ? Äî ÿêèõ ïðåâåíòèâíèõ çàõîä³â ïîòð³áíî áóëî
âäàòèñÿ? Õòî ì³ã äîïîìîãòè? ßêèì ÷èíîì?
Ùî ïîòð³áíî áóëî çðîáèòè, ùîá äîïîìîãòè Ëþá³ âèéòè ç íàñèëüíèöüêèõ ñòîñóíê³â?
5 2 Winrock International
ϳäñóìîê:
Ïèòàííÿ, ÷îìó æåðòâè íå éäóòü â³ä íàñèëüíèêà, º îäíèì ç íàéïîøèðåí³øèõ. Íàñïðàâä³ áàãàòî
ïîñòðàæäàëèõ âñå-òàêè ïîëèøàþòü äîìàøí³õ êðèâäíèê³â (ïðî öå ñâ³ä÷èòü ³ çíà÷íà ê³ëüê³ñòü ðîçëó÷åíü
ó íàø³é êðà¿í³). ×àñòèíà æ³íîê ³äå, àëå ïîò³ì ïîâåðòàºòüñÿ, îñê³ëüêè ¿ì ïîòð³áåí³ ÷àñ òà ï³äòðèìêà,
ùîá ðîç³ðâàòè íåáåçïå÷íèé ïàòîëîã³÷íèé çâÿçîê æåðòâà-íàñèëüíèê. Îñíîâíîþ ïðè÷èíîþ òîãî,
ùî æåðòâè çàëèøàþòüñÿ ç íàñèëüíèêîì, ñàì³ ïîñòðàæäàë³ íàçèâàþòü ñòðàõ íàñèëüñòâà òà
áðàê
ì³ñöÿ, äå á âîíè òà ¿õí³ ä³òè â³ä÷óâàëè ñåáå â áåçïåö³. Ñòðàõ íàñèëüñòâà º ä³éñíî îá´ðóíòîâàíèì
çã³äíî äîñë³äæåíü, íàñèëüñòâî çàãîñòðþºòüñÿ ï³ñëÿ òîãî, ÿê æåðòâà çàëèøຠíàñèëüíèêà: íàñèëüíèêè
ïîãðîæóþòü âáèòè àáî çàâäàòè øêîäè ñâî¿ì æåðòâàì, ÿêùî âîíè ñïðîáóþòü ï³òè; âèñòåæóþòü
æ³íîê ³ æîðñòîêî êàðàþòü. Îòæå íåáåçïå÷íèì ñóñï³ëüíèì ì³ôîì º òå, ùî ïîñòðàæäàë³ æ³íêè
çàëèøàþòüñÿ ç íàñèëüíèêàìè, îñê³ëüêè ¿ì ïîäîáàºòüñÿ áóòè æåðòâàìè. Íàâ³òü ÿêùî æ³íêè ïåðåæèëè
íàñèëüñòâî â äèòèíñòâ³, âîíè íå øóêàþòü íàñèëüñòâà ³ íå áàæàþòü, ùîá ¿õ áóëî ïîáèòî. ²íøà
ñïðàâà, ùî òàê³ æ³íêè ïîê³ðíî ñïðèéìàþòü éîãî, ââàæàþ÷è ã³ðêîþ äîëåþ âñ³õ æ³íîê.
Ƴíêè, ÿê³ ïîòåðïàþòü â³ä íàñèëüñòâà â ñ³ì¿, ïîòðåáóþòü íàøî¿ äîïîìîãè!
Ìåòîäè÷í³ ïîðàäè òà çàóâàæåííÿ:
Çàëåæíî â³ä çàïëàíîâàíîãî ÷àñó, ìîæíà âèêîíóâàòè öþ âïðàâó ÷àñòèíàìè, à ìîæíà çàëèøèòè
ò³ëüêè ì³í³-ëåêö³þ ³êòèì³çàö³ÿ òà ¿¿ íàñë³äêè. Àëå ï³ä ÷àñ òðåí³íãó îáîâÿçêîâî ïîòð³áíî
ïîäàòè ãðóï³ ³íôîðìàö³þ ïðî ïñèõîëîã³÷íèé ñòàí æ³íêè, ÿêà ïîòåðïຠâ³ä íàñèëüñòâà â ñ³ì¿.
Àäæå íåðîçóì³ííÿ ¿¿ ïîâåä³íêè º ãîëîâíèì ôàêòîðîì, ùî çíèæóº åôåêòèâí³ñòü ïîïåðåäæåííÿ
òà ïðîòè䳿 íàñèëüñòâó â ñ³ì¿.
ÄÎÄÀÒÎÊ: ³êòèì³çàö³ÿ òà ¿¿ íàñë³äêè
Ñëîâà, ùî º çíàêîâèìè, íà ÿê³ áàæàíî çâåðíóòè óâàãó ãðóïè, â òåêñò³ âèä³ëåíî æèðíèì øðèôòîì,
àáî
ï³äêðåñëåíî. Çâåðíåííÿ òà çàïèòàííÿ äî ãðóïè âèä³ëåíî êóðñèâîì.
Îáºäíóþ÷èñü äëÿ ñï³ëüíîãî æèòòÿ, ëþäè ìð³þòü ïðî ëþáîâ, ùàñòÿ, ñïîê³é òà äîâ³ðó à çàì³ñòü
öüîãî â ñ³ì¿ ðàïòîì âèíèêຠçàãðîçà, ñòðàõ, ðîçïà÷ ³ áåçâèõ³äü. Öå òðàïëÿºòüñÿ òîä³, êîëè çÿâëÿºòüñÿ
ñòðàøíå ÷óäîâèñüêî äîìàøíº íàñèëüñòâî. ßê ïðàâèëî, æåðòâàìè öüîãî ñòðàõ³òòÿ ñòàþòü æ³íêè.
Ìè ÷àñòî ç íèìè ñòèêàºìîñÿ, æåðòâè íàñèëüñòâà â ñ³ì¿ æèâóòü ñåðåä íàñ, õî÷à ìè ðîáèìî âèãëÿä,
íåíà÷å ¿õí³õ ïðîáëåì íå ³ñíóº. Êîëè æ ðàïòîì âèðàçêè äîìàøíüîãî íàñèëüñòâà îãîëþþòüñÿ,
âîíè âèêëèêàþòü ïîäèâ òà íåðîçóì³ííÿ. ijéñíî, çðîçóì³òè òàêó æ³íêó äóæå íåëåãêî: ÷îìó âîíà é
äàë³ æèâå ï³ä îäíèì äàõîì ç äîìàøí³ì êðèâäíèêîì? ßê òàêå ìîæëèâî? Áàãàòî ëþäåé, íå ðîçóì³þ÷è
âíóòð³øíüîãî ñòàíó ïîòåðï³ëî¿ æ³íêè, íàé÷àñò³øå ïî÷èíàþòü çíàõîäèòè íåñïðàâåäëèâ³ ïîÿñíåííÿ
ùîäî íå¿. Íà æ³íêó ïîêëàäàºòüñÿ â³äïîâ³äàëüí³ñòü çà òå, ùî âîíà íå éäå â³ä ÷îëîâ³êà, ùî äîçâîëÿº
÷èíèòè íàä ñîáîþ íàñèëüñòâî.
ßê âè äóìàºòå, ÷îìó ëþäè òàê ââàæàþòü?
Òîìó ùî ñóñï³ëüñòâî ïåðåïîâíåíå ôàëüøèâèìè óÿâëåííÿìè, ïåðåêîíàííÿìè ùîäî äîìàøíüîãî
íàñèëüñòâà òà ïñèõîëî㳿 îñ³á, ó íüîìó çàä³ÿíèõ. Òîìó ùî ëþäè ÷àñòî íå â çìîç³ çðîçóì³òè, ùî
â³äáóâàºòüñÿ â ñ³ì¿, äå ÷èíèòüñÿ íàñèëüñòâî, íå ìîæóòü ïîáà÷èòè ïàñòêó, â ÿêó ïîòðàïèëà æ³íêà.
Àäæå íàñïðàâä³ ñïðîìîæí³ñòü ïîòåðï³ëî¿ äîïîìîãòè ñîá³, âèéòè ç ã³äí³ñòþ ³ç ñèòóàö³¿ íàñèëüñòâà â
ñ³ì¿, çóïèíèòè öå íàñèëüñòâî çíèêëà. ϳä 䳺þ ãîñòðîãî é âîäíî÷àñ õðîí³÷íîãî ñòðåñó â³ä ïîñò³éíîãî
íàñèëüñòâà, â ¿¿ ïñèõ³ö³ ïîòóæíî ðîçâèâàþòüñÿ òÿæê³ çì³íè. Çäàºòüñÿ, æ³íêà ìîãëà á âçÿòè ä³òåé ³
ï³òè ç äîìó äî ðîäè÷³â àáî çâåðíóòèñÿ â ì³ë³ö³þ ÷è ïðîêóðàòóðó. Àëå íàñïðàâä³, âîíà, ÿê ïðàâèëî,
âæå íå â çìîç³ çðîáèòè öå ñàìîñò³éíî. ¯¿ âîëÿ äî áîðîòüáè, äî ñàìîçàõèñòó âæå çëîìëåíà âîíà
ïðèòåðï³ëàñÿ äî ïàòîëîã³÷íî¿ ñèòóàö³¿ é ïåðåòâîðèëàñÿ íà æåðòâó.
Ùî öå îçíà÷àº? ßêèì ÷èíîì æ³íêè, ÿê³ ñòðàæäàþòü â³ä äîìàøíüîãî íàñèëüñòâà, îïèíÿþòüñÿ â ðîë³
æåðòâè? ßê öåé ïðîöåñ, ùî íàçèâàºòüñÿ ÿâèùåì â³êòèì³çàö³¿ ïåðåòâîðåííÿ ëþäèíè â æåðòâó,
ï³äâîäèòü ¿õ äî ñòàíó ïîâíîãî ïñèõîëîã³÷íîãî ïàðàë³÷ó?
Àáè çì³íèòè ñèòóàö³þ, ñïðîáóºìî äàòè â³äïîâ³ä³ íà ö³ çàïèòàííÿ. Ïðèãàäàºìî ñïî÷àòêó öèêëè
äîìàøíüîãî íàñèëüñòâà. Êîëè ÷îëîâ³ê ïðîñèòü ïðîáà÷åííÿ ï³ñëÿ â÷èíåíîãî, æ³íêà äóìàº: À ìîæå,
é ñïðàâä³ âñå ùå çì³íèòüñÿ, ìîæå, é ñïðàâä³ öå áóâ ëèøå åï³çîä, ëèøå íåïðèºìíèé âèïàäîê.
Ìîæå, íàñèëüñòâî çàê³í÷èòüñÿ Ñàìå òîä³ (íàâ³òü, ÿêùî âîíà ïîïåðåäíüî ìîðàëüíî ãîòóâàëàñÿ,
ùîá ï³òè, çàëèøèòè ÷îëîâ³êà) æ³íêà çì³íþº ñâîº ð³øåííÿ. Àëå öèêë íàñèëüñòâà, ÿê êîëåñî,
ïîâåðòàºòüñÿ çíîâó é çíîâó. Ðîêè éäóòü, ³ æ³íêà çìèðÿºòüñÿ, íàìàãàºòüñÿ ïðèñòîñóâàòèñÿ, ïîòðàïëÿº
â ïàñòêó ïîøóêó ïðè÷èíè ÷åðãîâîãî àêòó íàñèëüñòâà. Ðîêàìè ïîñòðàæäàëà æ³íêà ð³çíîìàí³òíèìè
ñïðîáàìè íàìàãàºòüñÿ çì³íèòè ñèòóàö³þ íà êðàùå. Àëå êîëè âñ³ ö³ ñïðîáè çàëèøàþòüñÿ ìàðíèìè,
Winrock International
53
òî â íå¿ âèíèêຠïî÷óòòÿ áåçâèõîä³. Âîíà ïî÷èíຠâ³ðèòè ó ñâîþ áåçïîðàäí³ñòü, ñòຠïàñèâíîþ, íå
ìàþ÷è ñèë äî àêòèâíîãî æèòòÿ. Öÿ òàê çâàíà «óìîâíà áåçïîðàäí³ñòü» ìຠòåíäåíö³þ äî ïîøèðåííÿ
â³ä îäí³º¿ ñèòóàö³¿ íà ³íøó. Çàâäÿêè öüîìó ïîòåðï³ë³ â³ä íàñèëüñòâà â ñ³ì¿ íå â çìîç³ çðîçóì³òè, ùî
ç ôàêòó áåçïîì³÷íîñò³ ó âèïàäêó îäíîãî êîíêðåòíîãî àêòà íàñèëüñòâà, çîâñ³ì íå âèïëèâຠòîòàëüíà
áåçïîðàäí³ñòü ùîäî àãðåñèâíîãî ÷îëîâ³êà. Çàâäÿêè òîòàëüí³é áåçïîðàäíîñò³ â³ä÷óòòÿ
íåìîæëèâîñò³
óíèêíóòè îäíîãî íàïàäó â öèõ æ³íîê ïîøèðþºòüñÿ é ïîðîäæóº â³ä÷óòòÿ íåìîæëèâîñò³
âçàãàë³ ï³òè â³ä ÷îëîâ³êà. Ñïî÷àòêó òàê³ æ³íêè ïåðåñòàþòü â³ðèòè â òå, ùî ìîæóòü çì³íèòè ñèòóàö³þ
øëÿõîì âëàñíèõ àêòèâíèõ ä³é, ïîò³ì ïåðåñòàþòü â³ðèòè â
áóäü-ÿêó ìîæëèâ³ñòü çíàéòè ïðàâèëüíó
ìîäåëü ïîâåä³íêè. Âîíè ââàæàþòü, ùî íå ìຠçíà÷åííÿ, íàìàãàþòüñÿ âîíè ùîñü çì³íèòè ÷è í³
àäæå âñå îäíî í³÷îãî íå âèéäå. ³ä íèõ ìîæíà ïî÷óòè: ß í³ íà ùî íå ñïðîìîæíà é çàíàäòî äóðíà,
ùîá ùîñü çì³íèòè.
ßê âè ââàæàºòå, æ³íêà ï³ä âïëèâîì íàñèëüñòâà ñàìà ïðèõîäèòü ó öåé ñòàí ÷è ¿¿ ö³ëåñïðÿìîâàíî òà
ñèñòåìàòè÷íî «ïðèõîäÿòü»?
ͳõòî äîáðîâ³ëüíî íå áàæຠáîëþ òà ïðèíèæåíü, í³õòî äîáðîâ³ëüíî íå ïðèéìຠð³øåííÿ æèòè â
àòìîñôåð³ ñòðàõó é ïîáèòòÿ. Òå, ùî â³äáóëîñÿ ç æ³íêîþ âíàñë³äîê íàñèëüñòâà â ñ³ì¿, íå º äîâ³ëüíèì
ïðîöåñîì, äî ÿêîãî ìîæíà çâèêíóòè, à ïîò³ì â³äâèêíóòè. Ñòîñóíêè ì³æ âèêîíàâöåì òà ïîòåðï³ëîþ
â³ä íàñèëüñòâà ìîæíà ïîð³âíÿòè ç ïðîöåäóðîþ ïðîìèâàííÿ ì³çê³â, êîëè êðîê çà êðîêîì
äåôîðìóºòüñÿ ñâ³äîì³ñòü æåðòâè. Ìîæíå ò³ëüêè âðàæàòè, ÿê ãåí³àëüíî ïàðòíåð öüîãî äåãðàäóþ÷îãî
øëþáíîãî çâÿçêó ïðîâîäèòü ñâîþ ë³í³þ ïîâåä³íêè, ñïðÿìîâàíó íà ïðèíèæåííÿ é ï³äïîðÿäêóâàííÿ
ñîá³ æ³íêè, íà çíèæåííÿ â íå¿ ïî÷óòòÿ ö³ííîñò³ âëàñíî¿ îñîáèñòîñò³, íà îòðèìàííÿ ïîâíîãî êîíòðîëþ
íàä íåþ.
Äàâàéòå ðîçãëÿíåìî ö³ ñïåö³àëüí³ ìåòîäè ìàí³ïóëþâàííÿ ñâ³äîì³ñòþ ëþäèíè êîíêðåòí³ ïðîÿâè
ïðîöåäóðè ïðîìèâàííÿ ì³çê³â.
Ìåòîä ³çîëÿö³¿
Íàñàìïåðåä æ³íêó ³çîëþþòü â³ä ñóñï³ëüíîãî ñåðåäîâèùà. Âîíà ìîæå âèõîäèòè ç äîìó, àëå ¿¿ êîíòàêòè
ç ñ³ìºþ, ç ïîäðóãàìè âæå ïåðåðâàí³. ¯¿ í³õòî íå çààðåøòóâàâ, íå çàìêíóâ ó âÿçíèö³, àëå âîíà æèâå
òàê, íåìîâ ¿¿ â³äð³çàëè â³ä ñóñï³ëüñòâà. Äëÿ öüîãî ìàéáóòíþ æåðòâó òðèìàþòü íà â³äñòàí³ â³ä òèõ
ëþäåé, ÿê³ ìîæóòü íàäàòè ¿é åìîö³éíó ï³äòðèìêó, òà â³ä ñèòóàö³é, ÿê³ äîïîìîãëè á ¿é âòðèìàòè
êîíòàêò ç îáºêòèâíîþ ðåàëüí³ñòþ. Íàâ³òü ÿêùî æ³íêà ï³äòðèìóº ñòîñóíêè ç äðóçÿìè àáî ñ³ìºþ, âñ³
âîíè ïðîõîäÿòü ï³ä êîíòðîëåì íàñèëüíèêà, òîìó î÷³êóâàòè çàõèñòó ÷è ï³äòðèìêè æ³íö³ íå âäàºòüñÿ.
Äîìàøí³é àãðåñîð ìîæå äîïèòóâàòèñÿ ó íå¿ âñ³ ïîäðîáèö³ êîíòàêò³â ç ³íøèìè îñîáàìè é ïîñò³éíî
ðîáèòè çàóâàæåííÿ ñòîñîâíî íèõ, îñê³ëüêè âïëèâ îòî÷óþ÷èõ ñïðîñòîâóº äóìêó, íàâÿçàíó
íàñèëüíèêîì. Òàêèì ÷èíîì â³äáóâàºòüñÿ êîíöåíòðàö³ÿ ïî÷óòò³â æ³íêè âèíÿòêîâî íà ñòîñóíêàõ ç
÷îëîâ³êîì òà ¿¿ ïîâíà çàëåæí³ñòü â³ä íüîãî. Öå ï³äðèâຠâîëþ îñîáèñòîñò³ çñåðåäèíè ³ ñòâîðþº
³äåàëüí³ ïåðåäóìîâè äëÿ òîãî, ùîá ðîçïî÷àòè ïðîöåäóðó ïðîìèâàííÿ ì³çê³â.
Ó äåÿêèõ âèïàäêàõ, êîëè æ³íêà ïðàöþº, ¿é òàêîæ äîçâîëÿºòüñÿ çóñòð³÷àòèñÿ ç ³íøèìè ëþäüìè, àëå
âîíà ïîâèííà ïðèòðèìóâàòèñÿ ìåæ ÷³òêî îêðåñëåíèõ ïðàâèë. ¯é òàêîæ íå äîçâîëåíî ðîçïîâ³äàòè
ïðî òå, ùî â³äáóâàºòüñÿ â ñ³ì¿. Òà âîíà é ñàìà ìîâ÷èòü, òîìó ùî âïåâíåíà ó òîìó, ùî êîëè ³íø³
ëþäè ä³çíàþòüñÿ ïðî íàñèëüñòâî â ñ³ì¿, òî áóäóòü ñàìå ¿¿ ââàæàòè âèííîþ ó âñüîìó. Òîìó í³õòî ç
îòî÷åííÿ íå çíàº, ùî ç íåþ â³äáóâàºòüñÿ íàñïðàâä³, îòæå ³çîëÿö³ÿ æ³íêè âåñü ÷àñ çðîñòàº.
Ùî æ â³äáóâàºòüñÿ äàë³?
Ïðèíèæåííÿ é äåãðàäàö³ÿ
Ïîä³áíî äî âÿçí³â êîíöòàáîð³â, æ³íêà ó ñèòóàö³¿ äîìàøíüîãî íàñèëüñòâà ïîñò³éíî ïåðåáóâຠó
ñòàí³ ïðèíèæåííÿ òà äåãðàäàö³¿. ×îëîâ³ê ïðèíèæóº òà êàðຠ¿¿ íå ò³ëüêè ô³çè÷íî, àëå é ïñèõîëîã³÷íî
âîíà ÷àñòî ïî÷óâຠñåáå ëþäèíîþ äðóãîãî ñîðòó, íèæ÷îãî ð³âíÿ, ³ öå äîäàòêîâî ëàìຠ¿¿ âîëþ.
Âèêîíàâåöü íàñèëüñòâà íåîäíîðàçîâî ï³ääຠæ³íêó êðèòèö³ ïðè ñòîðîíí³õ ëþäÿõ çà áóäü-ÿê³ äð³áí³
íåäîë³êè, ïîñò³éíî íàãàäóº ¿é ïðî ÿê³ñü ïðèíèçëèâ³ äëÿ íå¿ âèïàäêè, ñèòóàö³¿. Ƴíö³ ÷àñòî ïîâòîðþþòü,
ùî âîíà ïîãàíà, äóðíà, ïñèõ³÷íî õâîðà, íàãîðîäæóþòü ¿¿ ïðèíèçëèâèìè ïð³çâèñüêàìè. ³ä÷óòòÿ
ãëèáîêîãî ïðèíèæåííÿ ïðèâîäèòü äî òîãî, ùî ïîòåðï³ëà ïî÷èíຠäóìàòè ïðî ñåáå, ÿê ïðî ÿêóñü
ñòîðîííþ ëþäèíó, ÿêà çàñëóãîâóº òàêîãî íåëþäñüêîãî ñòàâëåííÿ. ³äáóâàºòüñÿ ïîñòóïîâà äåãðàäàö³ÿ
îñîáèñòîñò³. Ƴíêà ïî÷èíຠïåðåêëàäàòè íà ñàìó ñåáå â³äïîâ³äàëüí³ñòü çà ñèòóàö³þ, â ÿê³é îïèíèëàñÿ.
5 4 Winrock International
Âèêîíàâåöü íàñèëüñòâà äîìàãàºòüñÿ, ùîá äðóæèíà âèêîíóâàëà éîãî âèìîãè òà ïðèìõè, ÿê³
òîðêàþòüñÿ âñ³õ æèòòºâèõ ïðîÿâ³â ¿æ³, îäÿãó, âèòðàòè ãðîøåé, ïðèáèðàííÿ ïîìåøêàííÿ, âèõîâàííÿ
ä³òåé, ñï³ëêóâàííÿ ç îòî÷åííÿì. Ïðè÷îìó ö³ âèìîãè ìîæóòü íåîäíîðàçîâî çì³íþâàòèñÿ íà ïðîòèëåæí³:
ùîäíÿ, íàâ³òü ùîõâèëèíè. Çà äîïîìîãîþ öüîãî äîìàøí³é íàñèëüíèê âèðîáëÿº íàâè÷êè
áåççàñòåðåæíî¿ ñëóõíÿíîñò³, à òàêîæ ïåðåêîíóºòüñÿ â òîìó, ùî äðóæèíà éîìó ï³äïîðÿäêîâàíà.
Ƴíêà â³ä÷óâຠñåáå âñå á³ëüø áåçïîì³÷íîþ òà âèñíàæåíîþ àäæå ê³íöÿ çàáàãàíêàì íå âèäíî.
Âåñü ÷àñ ³ åíåðã³ÿ æ³íêè ïîãëèíàºòüñÿ ñïðîáàìè ïåðåäáà÷èòè òà çàïîá³ãòè âèáóõàì
éîãî ãí³âó ÷è
çëîñò³, â³äãàäóâàííÿì
éîãî äóìîê òà ïðèìõ.
Âñå ðîçãëÿäàºòüñÿ æ³íêîþ ëèøå ï³ä êóòîì
éîãî âèìîã, à âëàñí³ ïðàãíåííÿ, áàæàííÿ, ïîãëÿäè òà
ïî÷óòòÿ äî óâàãè íå áåðóòüñÿ. Ïîòåðï³ëà â³ä äîìàøíüîãî íàñèëüñòâà ïåðåñòຠáîðîòèñü çà ñâîþ
ã³äí³ñòü òà ñâîáîäó, âòðà÷ຠêîíòðîëü íàä âëàñíèì æèòòÿì. Ç ÿêîãîñü ìîìåíòó â í³é ùîñü ëàìàºòüñÿ
³ âîíà ïåðåñòຠîð³ºíòóâàòèñÿ ó ñâî¿é ñèòóàö³¿, òâåðåçî îö³íþâàòè ¿¿. Íàñïðàâä³ â³äáóâñÿ òÿæêèé
ïàòîëîã³÷íèé ïðîöåñ, âíàñë³äîê ÿêîãî çì³íèëîñÿ ñòàâëåííÿ æ³íêè äî ñàìî¿ ñåáå ³ âîíà ïî÷àëà
ñïðèéìàòè ñâîþ ñèòóàö³þ ÿê áåçâèõ³äíó, â ÿê³é í³÷îãî íå ìîæíà çðîáèòè ÷è çì³íèòè.
Ðîáëåííÿ ³ä³îòêè
Öåé ìåòîä ïîëÿãຠó ïîñò³éíîìó çàïåðå÷åíí³ ôàêò³â. ×èíèòüñÿ öå äëÿ òîãî, ùîá æ³íêà ïî÷àëà
ñóìí³âàòèñÿ â ñîá³ é ó ñâîºìó ñïðèéíÿòò³ ðåàëüíîñò³, çíåâ³ðèëàñÿ ó âëàñíîìó çäîðîâîìó ãëóçä³.
Ïîãðîçè òà äåìîíñòðàö³ÿ ñèëè
Âñ³ îïèñàí³ ïðîöåñè ñóïðîâîäæóþòüñÿ ïîãðîçàìè. Çà íåçíà÷íó íåñëóõíÿí³ñòü é íåïîêîðó éäå
æîðñòîêå íåâ³äïîâ³äíå ïîêàðàííÿ. Àãðåñîð, âèêîðèñòîâóþ÷è ô³çè÷íå íàñèëüñòâî, îá³öÿº æ³íö³
ïîáèòè, ïîêàë³÷èòè àáî âáèòè ¿¿, ïîãðîæóº ñêðèâäèòè ¿¿ ä³òåé ÷è ³íøèõ ÷ëåí³â ñ³ì¿, ïðèíèæóº ÷è
´âàëòóº ïðè ñòîðîíí³õ, ïîãðîæóº çíèùèòè ïðåäìåòè, çíà÷èì³ äëÿ íå¿, ëÿêàº, ùî çàáåðå â íå¿ ä³òåé.
Äîìàøí³é íàñèëüíèê çàçâè÷àé êîíòðîëþº ñ³ìåéí³ ô³íàíñè, çàáèðàþ÷è â äðóæèíè ¿¿ çàðïëàòó ³
âèäàþ÷è âèçíà÷åí³ íèì ñóìè íà âåäåííÿ äîìàøíüîãî ãîñïîäàðñòâà.
Ïîãðîçè âèêëèêàþòü ó æåðòâè ñòðàõ òà âòðàòó íà䳿. Âîíè âåäóòü äî òîãî, ùî óøêîäæåííÿ ïñèõ³êè
ïîòåðï³ëî¿ ñòàþòü âñå ãëèáøèìè, ðîçøèðþþòüñÿ.  ÿêèéñü ìîìåíò ³ç ìîëîäî¿, çäîðîâî¿, ïîâíî¿
ñèëè æ³íêè âîíà ïåðåòâîðþºòüñÿ íà æåðòâó, ÿêà âòðà÷ຠïî÷óòòÿ áåçïåêè é óñâ³äîìëþº ñâîº
æèòòÿ ÿê êîøìàð. Ó çâÿçêó ç öèì æ³íêó îõîïëþþòü ðàïòîâ³ â³ä÷óòòÿ ïàí³êè, ñàìîòíîñò³, áåçâèõîä³.
Ðóéíóºòüñÿ íîðìàëüíå áà÷åííÿ ñâ³òó, â ÿêîìó ëþäèíà æèâå é â ÿêîìó âèçíà÷åí³ ðå÷³ ìàþòü ñâî¿
ì³ñöÿ. Ïîòåðï³ëà ïî÷èíຠïî÷óâàòè ñåáå áåçïîì³÷íîþ ³ íåñïðîìîæíîþ, íåíà÷å ìàëåíüêà äèòèíà.
Äåìîíñòðàö³ÿ âñåìîãóòíîñò³ ïåðåêîíóº æåðòâó â ìàðíîñò³ ¿¿ îïîðó. Çëàì ñïðîìîæíîñò³ äî
ñàìîçàõèñòó, çëàì â³ðè â òå, ùî âîíà
ìîæå âèéòè ç ö³º¿ ñèòóàö³¿, ñòຠïðîÿâîì ð³çíîìàí³òíèõ
â³äõèëåíü: æ³íêà ïîñò³éíî íàìàãàºòüñÿ óñàì³òíèòèñÿ, ³çîëþâàòèñÿ â³ä ëþäåé; çÿâëÿþòüñÿ í³÷í³
êîøìàðè; âîíà ïåðåñòຠñë³äêóâàòè çà ñîáîþ; ñòຠðîçäðàòîâàíîþ, ÷àñòî ¿¿ îõîïëþþòü ñèëüí³
íàïàäè ëþò³ àáî ïåðåëÿêó, ÿê³ øâèäêî ñë³äóþòü îäíå çà îäíèì; âîíà ïî÷èíຠ³ñòåðè÷íî êðè÷àòè;
ïåðåñòຠíàëåæíèì ÷èíîì äîãëÿäàòè çà ä³òüìè. ²íîä³ ïîòåðï³ëà íàìàãàºòüñÿ áîðîòèñÿ ç³ ñâî¿ìè
ñòðàæäàííÿìè çà äîïîìîãîþ àëêîãîëþ àáî íàðêîòèê³â, ñòàþ÷è çàëåæíîþ â³ä àëêîãîëþ àáî õ³ì³÷íèõ
ïðåïàðàò³â.
Ïåð³îäè÷íå âèÿâëåííÿ ïîáëàæëèâîñò³ òà äîâ³ðè
Áóâຠùî æ³íêà ðàïòîì áà÷èòü ìîæëèâ³ñòü âèðâàòèñÿ ç ïðîêëÿòîãî êîëà ïàòîëîã³÷íèõ ñòîñóíê³â ç
êðèâäíèêîì àáî ïåðåáóâຠâ òàêîìó ðîçïà÷³, ùî ñïðîìîæíà ï³òè íà ðèçèê ðîçëó÷åííÿ. Äîìàøí³é
àãðåñîð â³ä÷óâຠòàêó ãîòîâí³ñòü æåðòâè ³ ïî÷èíຠâèÿâëÿòè ñï³â÷óòòÿ, êóïóº ïîäàðóíêè, íà ïåâíèé
÷àñ ñòຠïîáëàæëèâèì, «çàáóâົ ïðî ñâî¿ âèìîãè. Òîä³ æ³íêó ñïîâíþº íàä³ÿ, ùî ïàðòíåð çì³íèòüñÿ,
òîìó âîíà ïðèéìຠð³øåííÿ é íàäàë³ çáåð³ãàòè öåé øëþá. Íà æàëü, ïåð³îä ïîòåïë³ííÿ øâèäêî é
äðàìàòè÷íî çàê³í÷óºòüñÿ. Ùîéíî íàñèëüíèê çíîâó äîñÿãຠêîíòðîëþ íàä æåðòâîþ, éîãî òèñê ñòàº
ùå òÿæ÷èì.
Òàêèé ñèìá³îç
ïîêàðàííÿ-íàãîðîäà º íàéñòðàøí³øèì çâÿçêîì ì³æ ïîòåðï³ëîþ òà äîìàøí³ì
êðèâäíèêîì. Öåé ñòðàøíèé ìàÿòíèê ñêëàäຠãîëîâíó ïðîáëåìó íàñèëüñòâà â ñ³ì¿, àëå îäíî÷àñíî
äຠøàíñ íà âèïðàâëåííÿ ñèòóàö³¿. Àäæå òàêà ïîâåä³íêà íàñèëüíèêà ãîâîðèòü ïðî òå, ùî â³í
ìîæå
ä³ÿòè ³íàêøå, â³í
ó쳺 ïîâîäèòèñÿ íå ò³ëüêè ÿê íàñèëüíèê, àëå é ÿê íîðìàëüíèé ëþáëÿ÷èé ÷îëîâ³ê.
Êîíöåíòðàö³ÿ íà âèêîíàíí³ ïðîñòèõ âèìîã òà çàáàãàíîê ïàðòíåðà
Winrock International
55
²íø³ 䳿 êðèâäíèêà:
Ïåðåêëàäàííÿ â³äïîâ³äàëüíîñò³ çà íàñèëüñòâî íà æåðòâó: Òè ñàìà íàðèâàºøñÿ, òè ñàìà öüîãî
õî÷åø.
Âèÿâëåííÿ ñóìí³âó ùîäî ïîçèòèâíèõ ðèñ æ³íêè, ñïðîáè ïåðåêîíàòè ¿¿, ùî öå íåïðàâäà, ùî
âîíà íå º ðîçóìíîþ, îáäàðîâàíîþ, ãàðíîþ õàçÿéêîþ òîùî.
Ïåðåôîðìóëþâàííÿ: ïîçèòèâí³ ÿêîñò³ æ³íêè ïîäàþòüñÿ ÿê õèáè: íåçàëåæí³ñòü ñòຠåãî¿çìîì,
îðèã³íàëüí³ñòü ìèñëåííÿ áàæàííÿì ïîêðàñóâàòèñÿ ïåðåä ëþäüìè ñâî¿ì ðîçóìîì òîùî.
Âíàñë³äîê öüîãî ïîòåðï³ëà æ³íêà ïåðåñòຠäîâ³ðÿòè ñîá³, ïî÷èíຠñóìí³âàòèñÿ ó âëàñí³é ïñèõ³÷í³é
ïîâíîö³ííîñò³, ³íîä³ ¿¿ ìó÷èòü ñòðàõ çáîæåâîë³òè. Âîíà âòðà÷ຠìîæëèâ³ñòü ðîçñëàáèòèñÿ: çàâæäè
íàïîãîòîâ³, çàâæäè î÷³êóº íåïðèºìíîñòåé, ïðîãðຠâ äóìêàõ êîíôë³êòíó ñèòóàö³þ, íàìàãàþ÷èñü
çðîçóì³òè,
ùî ñàìå öüîãî ðàçó áóëî íåïðàâèëüíèì. Ïåð³îäè÷íî â íå¿ âèíèêຠáàæàííÿ á³ãòè êóäè
î÷³ áà÷àòü. Ñàìîãóáñòâî ìîæå ñòàòè îäíèì ³ç íàéá³ëüø òðàã³÷íèõ âàð³àíò³â òàêî¿ âòå÷³.
Äî ÷îãî ïðèçâîäèòü çàñòîñóâàííÿ öèõ íàñèëüíèöüêèõ ìåòîä³â äî ïñèõ³êè æ³íêè?
Íàñèëüñòâî ñòຠ÷àñòèíîþ æèòòÿ æ³íêè. Âíàñë³äîê öüîãî â ¿¿ ñâ³äîìîñò³ çíèêຠâ³ä÷óòòÿ òîãî, ùî
âîíà º ìàò³ðþ, æ³íêîþ, ³ñòîòîþ, ÿêà ìຠïðàâî íà æèòòÿ, âîíà âñå á³ëüøå ïî÷èíຠâ³ä÷óâàòè ñåáå
ò³ëüêè
æåðòâîþ. Îòæå, ïðîéøîâ ïðîöåñ â³êòèì³çàö³¿.
Ùî òàêå ïðîöåñ â³êòèì³çàö³¿?
³êòèì³çàö³ÿ º ïðîöåñîì ïåðåòâîðåííÿ ëþäñüêî¿ ³íäèâ³äóàëüíîñò³ íà æåðòâó. ³äïîâ³äíî,
â³êòèìîëîã³ÿ öå íàóêà ïðî æåðòâè íàñèëüñòâà. Ïðî ÿâèùå â³êòèì³çàö³¿ ìè ìîæåìî ãîâîðèòè òîä³,
êîëè ìàºìî ñïðàâó ç ïîñò³éíèì íàñèëüñòâîì (ÿê íàñèëüñòâî â ñ³ì¿), à íå òîä³, êîëè öå ïîîäèíîêèé
àêò (íàïðèêëàä, òåðîðèñòè÷íèé àêò).
³êòèì³çàö³ÿ öå ïðîöåñ, âïëèâ ÿêîãî íà îñîáèñò³ñòü ìîæíà ïîçä³ëèòè íà
òðè ð³âí³.
Âæèâàþ÷è êîíöåïö³þ «óìîâíî¿ áåçïîðàäíîñò³», ìîæíà êðàùå çðîçóì³òè, ÿê âíàñë³äîê ñâ³äîìîãî
ïðîìèâàííÿ ì³çê³â îñîáèñò³ñòü ïîòðàïëÿº íà òàê çâàíèé ïåðøèé ð³âåíü â³êòèì³çàö³¿, êîëè ç æ³íêè
àêòèâíî ôîðìóþòü æåðòâó. Ìè ç âàìè éîãî ðîçãëÿíóëè.
Äàë³ éäå
äðóãèé ð³âåíü, íàçâàíèé ïîâòîðíèì óðàæåííÿì. Äóæå ÷àñòî íà öåé ð³âåíü â³êòèì³çàö³¿
æ³íêó ç³øòîâõóº íå âèêîíàâåöü íàñèëüñòâà, à îòî÷åííÿ. Öå ëþäè, ÿê³ ïîòåíö³éíî ïîâèíí³ áóëè á
äîïîìàãàòè, íàäàâàòè ï³äòðèìêó ïîòåðï³ë³é, àëå ÷åðåç íåâì³ííÿ ïðàâèëüíî ñåáå âåñòè ç íåþ òà
÷åðåç íåðîçóì³ííÿ âñ³º¿ ñêëàäíîñò³ ñèòóàö³¿, ðîáëÿòü òå, ùî ò³ëüêè ïîã³ðøóº ñòàíîâèùå æ³íêè. ßê
ïðàâèëî, îòî÷óþ÷³ íå â³ðÿòü ó òå, ïðî ùî ðîçïîâ³äຠæåðòâà íàñèëüñòâà â ñ³ì¿ àäæå ¿¿ ðîçïîâ³ä³
íàñò³ëüêè æàõëèâ³, ùî öå ïðîñòî íå âì³ùàºòüñÿ â ãîëîâ³. Íàâ³òü áëèçüê³, íå â çìîç³ îñÿãíóòè âñ³º¿
ãëèáèíè òðàãå䳿, ïî÷èíàþòü îïîñåðåäêîâàíî çâèíóâà÷óâàòè æåðòâó. ×àñòî âîíè çíàþòü êðèâäíèêà
îñîáèñòî, ³ äëÿ íèõ â³í í³êîëè íå áóâ ìîðàëüíèì âèðîäêîì.
Âñå öå äóæå Ạïî ïñèõ³ö³ æåðòâè, ÿêà çàì³ñòü ï³äòðèìêè òà ïî÷óòòÿ áåçïåêè îòðèìóº äîäàòêîâ³
òðàâìè.  òàêèé ñïîñ³á æ³íêà ïîòðàïëÿº íà äðóãèé ð³âåíü â³êòèì³çàö³¿ ³ ñòຠïîâòîðíî òðàâìîâàíîþ
÷åðåç òå, ùî îòî÷åííÿ íå â çìîç³ íàäàòè äîïîìîãó â ¿¿ ñòðàæäàíí³.
Ïîäàëüøå íàñèëüñòâî òà áðàê ï³äòðèìêè ç áîêó îòî÷óþ÷èõ ïåðåâîäèòü æåðòâó íà
òðåò³é ð³âåíü. Íà
öüîìó ð³âí³ æ³íêà âæå ö³ëêîì, îñòàòî÷íî ïåðåâò³ëþºòüñÿ, âõîäèòü ó ðîëü æåðòâè. Âîíà ïî÷èíàº
ïðèñòîñîâóâàòèñÿ, çâèêàòè íå ò³ëüêè äî íàñèëüñòâà, àëå é äî ò³º¿ áàéäóæîñò³, ³ãíîðóâàííÿ,
íåðîçóì³ííÿ, ÿê³ äîäàòêîâî âðàæàþòü âñå ãëèáøå é ãëèáøå ¿¿ ïñèõ³êó. Íà òðåòüîìó ð³âí³ æåðòâà
ïî÷èíຠäóìàòè ïðî ñåáå, ÿê ïðî
êîãîñü, ÿê ïðî ñòîðîííþ îñîáó, ÿêà íàçàâæäè ïðèðå÷åíà áóòè
æåðòâîþ, áóòè â³äêèíóòîþ é ñàìîòíüîþ. Ó æ³íêè ïî÷èíຠçðîñòàòè ïî÷óòòÿ íåòåðïèìîñò³ äî âëàñíèõ
ïîìèëîê. Çàì³ñòü òîãî, ùîá çâåðíóòè ñâî¿ ñïðàâåäëèâ³ ïðåòåí糿 íàçîâí³ ïðîòè êðèâäíèêà, ïðîòè
âñ³õ òèõ, õòî íå äîïîì³ã ³ íå ï³äòðèìàâ, âîíà ñàìó ñåáå ñàäæຠíà ëàâó ï³äñóäíèõ, ñàìà ñåáå ñóäèòü
³ êàðàº. Ïîòåðï³ëà ïåðåñòຠñïðèéìàòè ðåàëüíó ä³éñí³ñòü, ðåàëüí³ æèòòºâ³ òðóäíîù³. ¯é çäàºòüñÿ,
ùî âîíà íå ìຠïðàâà íà òå, íà ùî ìàþòü ïðàâî ³íø³ ëþäè.Ñàìîïðèíèæåííÿ ñòຠâàæëèâèì
åëåìåíòîì ñòèëþ ¿¿ æèòòÿ, é íàéñòðàøí³øå ïðè öüîìó, ùî âîíà ïðîåêòóº íàñèëüñòâî íà âñå ñâîº
æèòòÿ. Ñàìå íà ö³é, òðåò³é ôàç³, êîëè æåðòâà ïî÷èíຠñàìó ñåáå êàòóâàòè, ¿¿ ïñèõ³êà çàçíàº
íàéá³ëüøèõ ³ íàéãëèáøèõ óøêîäæåíü. Ïñèõ³÷í³ óøêîäæåííÿ çñåðåäèíè í³áè çàòî÷óþòü æåðòâó â
ïàñòö³, ³ç ÿêî¿, íà ¿¿ äóìêó, íåìຠâèõîäó
ßê âè ââàæàºòå, ÷è æ³íêà íàçàâæäè ïîòðàïèëà â ïàñòêó äîìàøíüîãî íàñèëüñòâà? ×è ìîæíà ¿é
äîïîìîãòè?
Çâè÷àéíî, íå íàçàâæäè. Çà ñïðèÿòëèâèõ óìîâ, ³ç çîâí³øíüîþ äîïîìîãîþ æåðòâà íàñèëüñòâà â ñ³ì¿
ìຠçìîãó â³äðîäèòè ñâîþ ñèëó, ñâîþ ñïðîìîæí³ñòü äî áîðîòüáè ç ñèòóàö³ºþ íàñèëüñòâà. Âîíà
ìîæå òâåðäî ñòàòè íà íîãè ³ ðîçïî÷àòè íîâå æèòòÿ.
5 6 Winrock International
Ùî äëÿ öüîãî ïîòð³áíî çðîáèòè?
Äâ³ îñíîâí³ ðå÷³. Ïî-ïåðøå, çóïèíèòè íàñèëüñòâî. Ìè ïîâèíí³ âèäàëèòè äîìàøíüîãî íàñèëüíèêà
ç éîãî ñ³ì¿ òà äîïîìîãòè ö³é ñ³ì¿ çíàéòè âèõ³ä ³ç ñèòóàö³¿, ïîâèíí³ ïðèïèíèòè íàñèëüñòâî ³ ñòâîðèòè
óìîâè áåçïå÷íîãî æèòòÿ â ðîäèí³.
Ïî-äðóãå íåîáõ³äíà òóðáîòà ïðî çäîðîâÿ, à ñàìå ïðî ïñèõ³÷íå çäîðîâÿ æ³íêè. Âîíà ïîòðåáóº
äîïîìîãè äëÿ ë³êâ³äàö³¿ ïîøêîäæåíü ïñèõ³êè: ïî÷óòòÿ çàãðîçè, ñòðàõó, òóãè, áåçíà䳿.
Ïåðåâàæíî æ³íêè ìîæóòü ä³ñòàòè äîïîìîãó â³ä ëþäåé, ÿê³ ðîçóì³þòü äèíàì³êó íàñèëüñòâà â ðîäèí³.
Àëå º ïåâíà ê³ëüê³ñòü æ³íîê, ùî ìîæóòü ïîòðåáóâàòè ïðîôåñ³éíî¿ äîïîìîãè ïñèõîòåðàïåâò³â.
ßê êîíêðåòíî íàäàòè öþ äîïîìîãó? ßêî¿ äîïîìîãè ïîòðåáóº ïîòåðï³ëà?
Ïåðøèì êðîêîì º äîâ³ðà. Ïîòåðï³ë³é æ³íö³ ïîòð³áíî äîâ³ðÿòè, à íàéãîëîâí³øå ïîêàçóâàòè/ãîâîðèòè
öå! Êîëè âàì ðîçïîâ³ëè ïðî ñòðàøí³ é ïðèíèçëèâ³ âèïàäêè äîìàøíüîãî íàñèëüñòâà, íå ïîòð³áíî
õàïàòèñÿ çà ãîëîâó é êàçàòè: Òàê íå áóâàº! Öå íåìîæëèâî! ͳ, öå â³äáóëîñÿ, ñòàëîñÿ, òîáòî, öå
ìîæëèâî. Íå âàðòî ïðèïèñóâàòè æ³íêàì áåçâîëëÿ, íåáàæàííÿ ïðîòèä³ÿòè; íå âàðòî äðàòóâàòèñÿ,
ñåðäèòèñÿ íà íèõ, êîëè âîíè íå ìîæóòü àáî íå âì³þòü âòåêòè àáî çàõèñòèòè ñåáå.
Äðóãèì êðîêîì º ï³äòðèìêà, íàäàííÿ ö³º¿ ï³äòðèìêè. Ïîòð³áíî íàâàæèòèñÿ ³ ð³øó÷å ñòàòè íà á³ê
ïîòåðï³ëî¿, çàéíÿòè ¿¿ ïîçèö³þ. Ƴíêà ÷àñòî íà öå ðîçðàõîâóº, õî÷à é áî¿òüñÿ, ùî ìè áóäåìî âàãàòèñÿ,
ðîçäóìóþ÷è õòî ïðàâèé: äðóæèíà ÷è, ìîæå, ÷îëîâ³ê? ͳ! ßêùî ìè õî÷åìî äîïîìîãòè ïîñòðàæäàë³é
æ³íö³, òî ïîâèíí³ òâåðäî ñêàçàòè: Ìè íà òâîºìó áîö³! Ìè òåáå ï³äòðèìóºìî, ìè òîá³ â³ðèìî, ìè
äîâ³ðÿºìî âñüîìó, ùî òè ðîáèø.
Òðåò³é êðîê ìè ïîâèíí³ áóòè ãîòîâ³ ñóïðîâîäæóâàòè æ³íêó íà ò³é äîâã³é äîðîç³, ÿêó âîíà ìàº
ïîäîëàòè äî ñâîãî çâ³ëüíåííÿ â³ä íàñèëüíèöüêèõ ïóò. Öÿ äîðîãà ä³éñíî ìîæå âèÿâèòèñÿ äîñèòü
äîâãîþ. Àäæå æåðòâà äîâãèé ÷àñ ïåðåáóâàëà ï³ä ïîâíèì êîíòðîëåì íàñèëüíèêà
Ïîâåä³íêà äåÿêèõ æåðòâ (çîêðåìà ¿¿ íåáàæàííÿ ðåàë³çîâóâàòè ïåâíèé ïëàí âòðó÷àííÿ, ùî ïåðåäáà÷àº
âèêîíàííÿ ïîðàä ñïåö³àë³ñò³â, ¿¿ íåâïåâíåí³ñòü â ñâî¿õ ñèëàõ, ñòðàõ íàñèëüíèêà) ï³ä ÷àñ ñï³ëêóâàííÿ
ç ôàõ³âöÿìè ç ïèòàíü çáåðåæåííÿ ñ³ì¿, ïîÿñíþºòüñÿ êîíòðîëåì íàñèëüíèêà, ÿêèé ïîãëèáëþº ¿¿
³çîëÿö³þ.
Äåÿê³ æåðòâè ïî÷èíàþòü â³ðèòè â òå, ùî, ïîêèíóâøè íàñèëüíèêà, âîíè íå âèæèâóòü (³íø³, íàâïàêè,
íå âäàþòüñÿ äî òàêî¿ õèáíî¿ äóìêè).
×åòâåðòèé êðîê æ³íêà ïîâèííà äîáðå óñâ³äîìëþâàòè, ùî ç íåþ â³äáóëîñÿ. Äëÿ öüîãî íåîáõ³äíà
îñâ³òíÿ áåñ³äà ç ïîòåðï³ëîþ íà òåìó íàñèëüñòâà â ñ³ì¿, ùîá âîíà óñâ³äîìèëà é çàâäÿêè öüîìó
ñïðîáóâàëà íàâ÷èòèñÿ êîíòðîëþâàòè ñèòóàö³þ. Áåç ïîâíî¿ ³íôîðìàö³¿ òà çîâí³øíüî¿ äîïîìîãè
æåðòâàì ñêëàäíî ïîçáóòèñÿ ïñèõîëîã³÷íîãî òèñêó ç áîêó íàñèëüíèêà
Ïðè öüîìó äóæå âàæëèâî íå ãîâîðèòè æ³íö³, ùî âîíà ïîâèííà äîãîäæàòè ó âñüîìó
íàñèëüíèêó, áî òîä³ íàñèëüñòâî çóïèíèòüñÿ! Íàñïðàâä³, ùî á æ³íêà íå ðîáèëà, íàñèëüíèê
çàâæäè çíàéäå òèñÿ÷³ íàéíåñïîä³âàí³øèõ ïðè÷èí, ùîá âèáóõíóòè ³ âèëèòè ñâîþ çë³ñòü òà ïîãàíèé
íàñòð³é.
×è ìàºìî ìè ïðàâî ñêàçàòè ïîòåðï³ë³é, ÿê âîíà ïîâèííà æèòè?
ijòè íå ìàþòü âñ³õ ïðàâ äîðîñëèõ, ìè ïðèéìàºìî ð³øåííÿ çà äèòèíó. Àëå ïîòåðï³ëà íå äèòèíà,
à äîðîñëà æ³íêà. Òîìó ïðèíöèïîì íàøî¿ ðîáîòè ç ïîòåðï³ëèìè ïîâèííî áóòè: âòðó÷àííÿ áåç ¿¿
çãîäè ìîæëèâå ò³ëüêè òîä³, êîëè ³ñíóº çàãðîçà æèòòþ.
Ƴíêà êðàùå çíàº, ùî ¿é ïîòð³áíî! Îñü ô³ëîñîô³ÿ ï³äõîäó äî ³íøî¿ ëþäèíè.
Âè ïîãîäæóºòåñü ç öèì?
Òîìó áóäüìî óâàæíèìè. Õî÷à ïîòåðï³ëà îïèíèëàñÿ â æàõëèâîìó ñòàíîâèù³ é ïîòðåáóº äóæå
³íòåíñèâíî¿ äîïîìîãè, íå ìîæíà ¿¿ ñïðèéìàòè ÿê ìàëåíüêó ñêðèâäæåíó ä³â÷èíêó, ÿêîþ ïîòð³áíî
êåðóâàòè. Ç íàøîþ äîïîìîãîþ âîíà ïîâèííà â³äðîäèòè â ñîá³ ïî÷óòòÿ âëàñíî¿ ñèëè, ã³äíîñò³, ïî÷óòòÿ
ñàìîïîâàãè é ñàìîäîñòàòíîñò³. Ïîòð³áíî äîïîìîãòè æ³íö³ îòðèìàòè ñàìîñò³éí³ñòü, ñòâîðèòè ¿é âñ³
øàíñè ñòàòè íà âëàñí³ íîãè. Ïðè öüîìó ðóêà äîïîìîãè, ÿêó ìè ïðîñòÿãàºìî, íå ïîâèííà çàì³íèòè
¿¿ âëàñíèõ ðóê, âëàñíî¿ ñïðîìîæíîñò³ äàòè ñîá³ ðàäó â á³ä³.
Âïðàâà «Ñîö³àëüí³ òà êóëüòóðí³ ÷èííèêè íàñèëüñòâà íàä æ³íêàìè»
Ìåòà âïðàâè: ïîäîëàííÿ ñîö³àëüíèõ òà êóëüòóðíèõ ñòåðåîòèï³â, ÿê³ âèçíàþòü ïðàâî çàñòîñóâàííÿ
ñèëè ïðîòè æ³íêè â ñ³ì¿.
Winrock International
57
×àñ âèêîíàííÿ 25-30 õâ.
Âñòóï
Ïîäîëàííÿ íàñèëüñòâà â ñ³ì¿ íàä æ³íêàìè óñêëàäíþþòü øê³äëèâ³ çâè÷à¿ òà êóëüòóðí³ òðàäèö³¿, ÿê³
ïîðîäæóþòüñÿ òàêèì ÿâèùåì ÿê
ïàòð³àðõàëüí³ñòü. Ñàìå ïàòð³àðõàëüí³ ïîãëÿäè òà çâè÷à¿ çàìèêàþòü
æ³íêó âäîìà, í³âåëþþòü ¿¿ äî ð³âíÿ òîâàðó, ÿêèé êóïóºòüñÿ é ïðîäàºòüñÿ, ñàíêö³îíóþòü ïàíóâàííÿ
÷îëîâ³êà òà ïîòóðàþòü íàñèëüñòâó â ñ³ì¿. Ñàìå ÷åðåç ñïîâ³äóâàííÿ ïàòð³àðõàëüíèõ êóëüòóðíèõ òà
ñóñï³ëüíèõ ïîãëÿä³â í³ ãðîìàäñüê³ñòü, í³ ñàìà æ³íêà íå óñâ³äîìëþþòü, ùî äîìàøíº íàñèëüñòâî â
ñ³ì¿ º çëî÷èíîì. ×åðåç íèõ æ³íêà ïîãîäæóºòüñÿ ç³ ñâî¿ì äðóãîðÿäíèì ñòàíîâèùåì òà ñïðèéìàº
íàñèëüñòâî ÿê ïðèðîäíèé ðèçèê ïîäðóæíüîãî æèòòÿ.
Ðîáîòà â ìàëèõ ãðóïàõ
Çàâäàííÿ:
ßê³ íàø³ òðàäèö³¿, çâè÷à¿, óñòàëåí³ ïîãëÿäè ï³äòðèìóþòü âëàäó ÷îëîâ³êà íàä æ³íêîþ, âèçíàþòü
ïðàâî çàñòîñîâóâàòè íàñèëüñòâî íàä æ³íêîþ? Íàâåä³òü ïðèêëàäè.
ßêà â³ä íèõ øêîäà òà ÿêèì ÷èíîì ìîæíà çì³íèòè ¿õ?
Îáãîâîðåííÿ
Çàïèòàííÿ:
Ñêàæ³òü, ÷è ò³ëüêè â íàø³é êðà¿í³ ³ñíóþòü ïàòð³àðõàëüí³ ïîãëÿäè íà ïðîáëåìó íàñèëüñòâà â ñ³ì¿,
÷è ïîä³áíà ñèòóàö³ÿ º é â ³íøèõ êðà¿íàõ?
Öèõ ïîãëÿä³â äîòðèìóþòüñÿ ëèøå ÷îëîâ³êè, ÷è ¿õ ï³äòðèìóº ³ ÷àñòèíà æ³íîê?
Ó ÷îìó íåáåçïåêà òàêèõ ïîãëÿä³â äëÿ ä³òåé?
ßê ìè ìîæåìî çì³íèòè øê³äëèâ³ òðàäèö³éí³ ïîãëÿäè ãðîìàäñüêîñò³? ßê íàéêðàùå ï³ä³éòè äî
ðîçâÿçàííÿ ö³º¿ ïðîáëåìè?
ßêèõ ñîþçíèê³â ìè ìàºìî, êîãî ìîæåìî çàëó÷èòè, ùîá íåíàñèëüíèöüêèì øëÿõîì çì³íèòè
ïàòð³àðõàëüí³ çâè÷à¿ òà â³äñòàë³ òðàäèö³¿?
Ùî âàì îñîáèñòî äàëà öÿ âïðàâà?
Ïðîì³æíèé ï³äñóìîê:
Îòæå, ïîøèðåí³ â ñóñï³ëüñòâ³ â³äñòàë³ òðàäèö³¿, ïîãëÿäè òà øê³äëèâ³ çâè÷à¿, ÿê³ òðàêòóþòü æ³íêó ÿê
îñîáó, íèæ÷ó çà ÷îëîâ³êà, º âèð³øàëüíèì ôàêòîðîì ó ôîðìóâàíí³ íàñèëüíèöüêîãî ñòàâëåííÿ äî
æ³íîê. Ó ðàìêàõ ïàòð³àðõàëüíî¿ ñèñòåìè ÷îëîâ³ê íàä³ëåíèé ïðàâîì âëàñíîñò³ íà ñâîþ äðóæèíó: ìàº
ïðàâî êîíòðîëþâàòè äðóæèíó, ùî ïåðåáóâຠï³ä éîãî îï³êîþ; ïðàâî êàðàòè ¿¿ çà ïîâåä³íêó, ÿêà
ââàæàºòüñÿ íåâ³äïîâ³äíîþ íîðìàì ö³º¿ êóëüòóðè, ãðîìàäè ÷è ñ³ì¿; êàðàòè çà â÷èíêè, íåáàæàí³ ç
éîãî âëàñíî¿ òî÷êè çîðó. Íà æàëü, òàê³ ïîãëÿäè ìîæóòü ï³äòðèìóâàòè ³ ÷îëîâ³êè, ³ æ³íêè. Õî÷à íàâ³òü
ò³ ôîðìè íàñèëüñòâà íàä æ³íêàìè, ÿê³ ÷èíÿòü ³íø³ ÷ëåíè ñ³ì¿, îäíàêîâî ñïðÿìîâàí³ íà çáåðåæííÿ
³ºðàðõ³¿ òà ïàíóâàííÿ ÷îëîâ³êà.
Íåáåçïå÷íèì º òå, ùî â ñóñï³ëüñòâ³ ñ³ìÿ ââàæàºòüñÿ íåäîòîðêàíîþ ñôåðîþ, êóäè íå ìîæíà
âòðó÷àòèñÿ ñòîðîíí³ì îñîáàì ÷è äåðæàâ³. Òîìó â íàø³é äåðæàâ³, äå ïðîãîëîøåíà ð³âí³ñòü âñ³õ
ãðîìàäÿí ³ ãðîìàäÿíîê, â³äñòàë³ òðàäèö³¿ òà øê³äëèâ³ çâè÷à¿ ï³äðèâàþòü îô³ö³éí³ çàïåâíåííÿ ùîäî
ð³âíîñò³, à æ³íêè ïåðåáóâàþòü ó áåçóìîâíî íåð³âíîìó ñòàíîâèù³.
Ïàòð³àðõàëüí³ çâè÷à¿ ïðèçâîäÿòü äî òîãî, ùî, ïåðåäàþ÷è ä³òÿì ñâîþ ñõåìó ïîâåä³íêè, ìè ïåðåäàºìî
òàêîæ ³ íàñèëüñòâî â ñ³ì¿.
Ñïîâ³äóþ÷è â³äñòàë³ òðàäèö³¿ òà çâè÷à¿, ìè òèì ñàìèì ï³äòðèìóºìî íàñèëüñòâî ó íàø³é
êðà¿í³ òà ñâ³òîâèé ëàíöþã íàñèëüñòâà íàä æ³íêàìè!
Ìîçêîâèé øòóðì:
Ùî ïîòð³áíî çðîáèòè, ùîá çì³íèòè ñîö³àëüí³ òà êóëüòóðí³ ÷èííèêè, ÿê³ ïðèçâîäÿòü äî íàñèëüñòâà
â ñ³ì¿ íàä æ³íêàìè òà ðîçâèâàþòü áàéäóæ³ñòü ãðîìàäñüêîñò³ äî öüîãî ñîö³àëüíîãî çëà?
ϳäñóìîê:
Îòæå, íà ÷àñ³ ôîðìóâàííÿ íîâî¿ ñóñï³ëüíî¿ åòèêè â ñòàâëåíí³ äî æ³íêè òà ð³øó÷å çàñóäæåííÿ áóäü-
ÿêèõ ïðîÿâ³â íàñèëüñòâà â óêðà¿íñüêèõ ðîäèíàõ. Äëÿ öüîãî ïîòð³áíî êóëüòèâóâàòè íîâ³ ôîðìè
ïîâåä³íêè òà íîâ³ ö³ííîñò³ ñåðåä øèðîêîãî çàãàëó íàøî¿ êðà¿íè.
5 8 Winrock International
Âïðàâà «Ì³ôè òà ôàêòè»
Ìåòà âïðàâè: çàñòåðåãòè ïðèñóòí³õ â³ä íåáåçïå÷íèõ ñòåðåîòèï³â ùîäî íàñèëüñòâà â ñ³ì¿ íàä
æ³íêàìè òà äîïîìîãòè ¿ì çâ³ëüíèòèñÿ â³ä äåÿêèõ ãåíäåðíèõ ì³ô³â.
×àñ âèêîíàííÿ 30-40 õâ.
Âñòóï
Ó íàøîìó ñóñï³ëüñòâ³ ³ñíóþòü âèçíà÷åí³ òðàäèö³éí³ óÿâëåííÿ ùîäî ì³ñöÿ é ðîë³ æ³íêè òà ÷îëîâ³êà.
Ìè íàçèâàºìî ¿õ ãåíäåðíèìè ñòåðåîòèïàìè ÷è ì³ôàìè íàøî¿ ñâ³äîìîñò³ òîáòî òèì, ó ùî ìè
â³ðèìî áåçäîêàçîâî, ùî îòðèìóºìî â ñïàäîê â³ä íàøèõ áàòüê³â ³ íàøîãî îòî÷åííÿ ùå ç äèòèíñòâà.
Ãåíäåðí³ ì³ôè çàâàæàþòü ëþäÿì êðàùå ðîçóì³òè îäíå îäíîãî, æ³íêàì ÷îëîâ³ê³â, ³ íàâïàêè, à
òàêîæ ï³äòðèìóþòü íàñèëüñòâî íàä æ³íêàìè. Òîìó, êîëè ìè ãîâîðèìî ïðî áàéäóæå ñòàâëåííÿ
ñóñï³ëüñòâà äî ïðîáëåìè íàñèëüñòâà â ñ³ì¿ ÷è âèçíà÷àºìî ñòðàòå㳿 ùîäî ïîäîëàííÿ öüîãî çëà,
ìàºìî âðàõîâóâàòè ö³ íåáåçïå÷í³ ì³ôè ëþäñüêî¿ ñâ³äîìîñò³. ßêùî ìè çì³íèìî ãåíäåðí³ ñóñï³ëüí³
ì³ôè, àâòîìàòè÷íî çì³íèòüñÿ ïîãëÿä ëþäèíè íà ïðîáëåìó äîìàøíüîãî íàñèëüñòâà òà øëÿõè ¿¿
ïîäîëàííÿ.
Ðîáîòà â ìàëèõ ãðóïàõ:
Êîæíà ìàëà ãðóïà îòðèìóº êàðòêó ç îäíèì ì³ôîì, à òàêîæ ñòàòèñòè÷í³ äàí³ ùîäî íàñèëüñòâà íàä
æ³íêàìè ÷è âèñíîâêè ôàõ³âö³â, åêñïåðò³â (äèâ. ÄÎÄÀÒÎÊ)
Çàâäàííÿ:
Ïðîòÿãîì 10-15 õâ. ïðî÷èòàéòå òà îáãîâîð³òü ³íôîðìàö³éí³ ìàòåð³àëè.
Ñàìîñò³éíî ïðèãàäàéòå ïåâíèé ãåíäåðíèé ñòåðåîòèï, ÿêèé ï³äòðèìóº íàñèëüñòâî â ñ³ì¿ íàä
æ³íêàìè òà çíàéä³òü âëàñí³ çàïåðå÷åííÿ öüîãî ì³ôó.
Îáãîâîðåííÿ:
ßê³ âàø³ âðàæåííÿìè â³ä ïî÷óòî¿ ³íôîðìàö³¿?
ßê³ ùå âè çíàºòå ñòàòèñòè÷í³ äàí³ ÷è âèïàäêè, ùî ïîêàçóþòü ðåàëüíó ñèòóàö³þ ùîäî íàñèëüñòâà
â ñ³ì¿ íàä æ³íêàìè â íàø³é êðà¿í³?
ßê âè ââàæàºòå, äëÿ ÷îãî ïîòð³áíî ïðîâîäèòè äîñë³äæåííÿ, îêðåìî çáèðàòè ñòàòèñòè÷í³ äàí³
ùîäî íàñèëüñòâà â óêðà¿íñüêèõ ðîäèíàõ òà ðîáèòè àíàë³ç ñèòóàö³¿? Êîìó ïîòð³áí³ ö³ äàí³?
ßê âïëèâàþòü ì³ôè ïðî íàñèëüñòâî â ñ³ì¿ íà îêðåìèõ ëþäåé, íà ñóñï³ëüñòâî?
Ùî ìè ìîæåìî çðîáèòè äëÿ ïîäîëàííÿ øê³äëèâèõ ãåíäåðíèõ ñòåðåîòèï³â ñóñï³ëüñòâà? ßêèì
øëÿõîì ïîòð³áíî éòè?
ϳäñóìîê:
Âñ³ ìè ÷óºìî äîâêîëà, à ìîæå, é ñàì³ ïîâòîðþºìî, íå çàìèñëþþ÷èñü: Áº çíà÷èòü ëþáèòü,
Áº áî æ³íêà ñàìà âèííà, âîíà çàñëóæèëà. Ìè ðîçãëÿíóëè, ÿêó âåëèêó øêîäó ðîáëÿòü ãåíäåðí³
ñòåðåîòèïè, ÿê âîíè óñ³ì íàì ³ ñïåö³àë³ñòàì, ³ îòî÷åííþ çàâàæàþòü ïðàâèëüíî çðîçóì³òè ïðîáëåìó
é äîïîìîãòè ñêðèâäæåí³é æ³íö³. Ïàìÿòàéìî ïðî öå, êîëè áóäåìî ÷óòè òàê³ ñòåðåîòèïè, ³ ïåðåäóñ³ì,
íàìàãàéìîñÿ ñàì³ íèìè íå êîðèñòóâàòèñÿ.
Òîáòî, ïî÷èíàòè çì³íè ïîòð³áíî ç ñåáå, ç âëàñíî¿ ïîâåä³íêè. Ùî ñòîñóºòüñÿ ãðîìàäñüêîñò³ òà
ñóñï³ëüíèõ ³íñòèòóö³é, ðîáîòà ç íèìè çîñåðåäæóºòüñÿ íà òîìó, ùîá ïîêëàñòè êðàé çàìîâ÷óâàííþ
òàêîãî ÿâèùà, ÿê íàñèëüñòâî â ñ³ì¿ íàä æ³íêàìè, çðîáèâøè éîãî ïðîáëåìîþ, ÿêà ñòîñóºòüñÿ âñ³õ,
à íå ò³ëüêè ïîòåðï³ëèõ. Äëÿ öüîãî ïîòð³áíî ôîðìóâàòè êîëî ñèìïàòèê³â ñîþçíèê³â ³ ñîþçíèöü,
ïðèõèëüíèöü ³ ïðèõèëüíèê³â, ÿê³ äîïîìàãàëè á çì³íþâàòè íîðìè é ñòåðåîòèïè ïîâåä³íêè íà âñ³õ
ð³âíÿõ ïðàâîâîìó, ³íñòèòóö³éíîìó òà ïðèâàòíîìó.
Ó ìåæàõ ïðàâîâî¿ ñèñòåìè ïðåâåíòèâíèé ï³äõ³ä çîñåðåäæóºòüñÿ íà ñòâîðåíí³ íîâèõ çàêîí³â ùîäî
íàñèëüñòâà â ñ³ì¿ òà ðåôîðìóâàííÿ äåÿêèõ ïîëîæåíü ÷èííèõ çàêîí³â. Öå äóæå âàæëèâà ñôåðà,
àäæå çàêîíè ïðèïèñóþòü âèçíà÷åí³ íîðìè ïîâåä³íêè, ³ öèì îô³ö³éíî çàêð³ïëþþòü â ñóñï³ëüñòâ³ íîâ³
ñòåðåîòèïè, íàïðàâëåí³ íà ïîâàãó äî æ³íêè òà íåòåðïèìå ñòàâëåííÿ äî äîìàøíüîãî íàñèëüñòâà.
Ìåòîäè÷í³ ïîðàäè òà çàóâàæåííÿ:
Âè ìîæåòå âèêîðèñòîâóâàòè ðîçäàòêîâèé ìàòåð³àë äî âïðàâè ç öüîãî ï³äðó÷íèêà àáî ç³áðàòè
ñâî¿ ôàêòè.
Çâåðí³òü óâàãó, ùî ôàêòè â ð³çíèõ ì³ôàõ ìîæóòü ïîâòîðþâàòèñÿ.
Winrock International
59
ÄÎÄÀÒÎÊ: ̳ôè òà ôàêòè ùîäî íàñèëüñòâà â ñ³ì¿
̳ô 1: Â²Ä ÍÀÑÈËÜÑÒÂÀ  Ѳ̯ ÑÒÐÀÆÄÀª ÍÅÇÍÀ×ÍÀ ʲËÜʲÑÒÜ Æ²ÍÎÊ
Ôàêòè:
68% æ³íîê â Óêðà¿í³ çàçíàþòü çíóùàííÿ â ñ³ì¿, â òîìó ÷èñë³ 20% - ÿê ïðàâèëî àáî ÷àñòî
(ïåðåâàæíî öå ïîáèòòÿ ç áîêó ÷îëîâ³êà). Êîæíà äåñÿòà ä³â÷èíà â Óêðà¿í³ çàçíຠíàðóãè. Äîñë³äæåííÿ
²íñòèòóòó ñîö³îëîã³÷íèõ äîñë³äæåíü ÍÀÍ Óêðà¿íè.
Çã³äíî ç äàíèìè ²íñòèòóòó, ìàéæå 60% æ³íîê, ÿê³ ñòðàæäàþòü â³ä ô³çè÷íîãî íàñèëüñòâà â ñ³ì¿,
ïîòåðïàþòü ³ â³ä ñåêñóàëüíîãî íàñèëüñòâà. Ëèøå 2% ç íèõ ðîçïî÷èíàþòü ñóäîâ³ ïðîöåñè. Ïðîåêò
«Ïðîáëåìè æ³íîê â Óêðà¿í³». Äîñë³äæåííÿ Êè¿âñüêîãî ì³æíàðîäíîãî ³íñòèòóòó ñîö³îëî㳿 - 1999ð.
Êîæåí òðåò³é çëî÷èí ñêîþºòüñÿ íà ïîáóòîâîìó ´ðóíò³ ó ×åðí³ã³âñüê³é, Äí³ïðîïåòðîâñüê³é, Ñóìñüê³é,
×åðí³âåöüê³é, Çàêàðïàòñüê³é òà Ìèêîëà¿âñüê³é îáëàñòÿõ. Äîâ³äêà ÌÂÑ Óêðà¿íè Ïðî ñòàí ïîáóòîâî¿
çëî÷èííîñò³ çà 2003 ð³ê.
Á³ëüø³ñòü ñïðàâ ïðî ðîçëó÷åííÿ ïîðóøóþòüñÿ â ðåçóëüòàò³ äîìàøíüîãî íàñèëüñòâà; 95% ñïðàâ
ïðî ðîçëó÷åííÿ âèêëèêàí³ îáðàçîþ ñëîâàìè é ïîáèòòÿì. Äîìàøíº íàñèëüñòâî â Óêðà¿í³. Çâ³ò çà
ðåçóëüòàòàìè äîñë³äæåííÿ îðãàí³çàö³¿ Ïðàâîçàõèñíèêè ̳ííåñîòè, ãðóäåíü 2000ð.
Êîæí³ 9 ñåêóíä â ÑØÀ æ³íêà ïîòåðïຠâ³ä ïîáèòòÿ; ùîðîêó öå ïîíàä 4 ì³ëüéîíè æ³íîê. Ôîíä ³ç
ïîïåðåäæåííÿ äîìàøíüîãî íàñèëüñòâà (ÑØÀ).
̳ô 2: ÏÐÈÏÈÍÈÒÈ ÑÒÎÑÓÍÊÈ Ç ÊÐÈÂÄÍÈÊÎÌ ËÅÃÊÎ
Ôàêòè:
Ïðîåêò «Ïðîáëåìè æ³íîê â Óêðà¿í³». Äîñë³äæåííÿ Êè¿âñüêîãî ì³æíàðîäíîãî ³íñòèòóòó ñîö³îëî㳿
1999ð.:
Ƴíêè, ÿê³ éäóòü â³ä ñâî¿õ êðèâäíèê³â, íà 75% á³ëüøå ðèçèêóþòü áóòè âáèòèìè êðèâäíèêîì, í³æ ò³,
ùî çàëèøàþòüñÿ. Ïðè÷èíè, ÿê³ ïåðåøêîäæàþòü æ³íö³ ïðèïèíèòè ñòîñóíêè ç êðèâäíèêîì:
ü Ñòðàõ ïîìñòè íàä íåþ ³ ä³òüìè.
ü Åêîíîì³÷íà íåçàáåçïå÷åí³ñòü. ²çîëÿö³ÿ.
ü Ðåë³ã³éíèé, êóëüòóðíèé àáî ñ³ìåéíèé òèñê.
ü Ïî÷óòòÿ ñîðîìó òà íåâäà÷³.
ü Áðàê åôåêòèâíèõ ïîïåðåäí³õ âòðó÷àíü.
ü Îá³öÿíêà êðèâäíèêà çì³íèòèñü.
ü ³ðà â òå, ùî äëÿ ä³òåé êðàùå ìàòè îáîõ áàòüê³â.
Æåðòâè äîìàøíüîãî íàñèëüñòâà îñíîâíîþ ïðè÷èíîþ òîãî, ùî âîíè íå íàìàãàþòüñÿ ï³òè â³ä ñâîãî
òèðàíà, âèçíà÷àþòü òå, ùî ³ñíóº ðåàëüíèé ñòðàõ ïåðåä åñêàëàö³ºþ íàñèëüñòâà Äîñë³äæåííÿ
ïîêàçóº, ùî ïðè ðîçðèâ³ æåðòâîþ ñòîñóíê³â íàñèëüñòâî ÷àñòî çðîñòàº. Íàö³îíàëüíà ñòàòèñòèêà ç
êðèì³íàëüíèõ çëî÷èí³â ïîêàçóº, ùî ìàéæå ó 75% âèïàäê³â çàñòîñóâàííÿ íàñèëüñòâà ì³æ ïîäðóææÿì
ïàðòíåðè áóëè ðîçëó÷åí³ ÷è æèëè îêðåìî. Ƴíêè Óêðà¿íè ïðîòè íàñèëüñòâà. Õàðê³âñüêà
ãðîìàäñüêà îðãàí³çàö³ÿ Ñâ³ò æ³íîê. Õàðê³â, 2000.
Óðÿä Óêðà¿íè íå ñòâîðèâ ñèñòåìè, ÿêà á çàáåçïå÷óâàëà áåçïåêó æ³íêàì, ÿêèõ áþòü ÷îëîâ³êè àáî
ïàðòíåðè. Äîìàøíº íàñèëüñòâî â Óêðà¿í³. Çâ³òçà ðåçóëüòàòàìè äîñë³äæåííÿ îðãàí³çàö³¿
Ïðàâîçàõèñíèêè ̳ííåñîòè, ãðóäåíü 2000ð.
Ó ðàìêàõ ïðàâîâî¿ ñèñòåìè Óêðà¿íè æ³íêè íå ìàþòü åôåêòèâíèõ çàñîá³â çâåðíåííÿ ïî äîïîìîãó ó
âèïàäêàõ, êîëè ¿õí³ ÷îëîâ³êè ÷èíÿòü íàñèëüñòâî. Äîìàøíº íàñèëüñòâî â Óêðà¿í³. Çâ³ò çà
ðåçóëüòàòàìè äîñë³äæåííÿ îðãàí³çàö³¿ Ïðàâîçàõèñíèêè ̳ííåñîòè, ãðóäåíü 2000ð.
«Ìåíå áèâ ÷îëîâ³ê, ³ ÿ çâåðíóëàñÿ çà äîïîìîãîþ ó ñ³ëüðàäó. Ìè ïðèéøëè ç ÷îëîâ³êîì, âîíè íàñ
âèñëóõàëè. Ïîò³ì ÿ ï³øëà äîäîìó, à ÷îëîâ³ê çàëèøèâñÿ. Âîíè ñ³ëè, âèïèëè ïëÿøêó, ïîñì³ÿëèñÿ íàä³
ìíîþ». Çà ñëîâàìè æ³íêè, ÿêà ñàìà âèõîâóº äèòèíó, ñåëî â Ìèêîëà¿âñüê³é îáëàñò³. Ïðîåêò «Ïðîáëåìè
æ³íîê â Óêðà¿í³». Äîñë³äæåííÿ Êè¿âñüêîãî ì³æíàðîäíîãî ³íñòèòóòó ñîö³îëî㳿. 1999ð.
6 0 Winrock International
Ƴíêè ñòèêàþòüñÿ ³ç ñåðéîçíèìè ïåðåøêîäàìè íà êîæíîìó êðîêó ñóäîâîãî ïðîöåñó. ̳ë³ö³ÿ çàçâè÷àé
íå ðîçñë³äóº ñêàðã íà äîìàøíº íàñèëüñòâî, íå çààðåøòîâóº ïðàâîïîðóøíèê³â òà íå çàáèðàº
êðèâäíèê³â ³ç ïîìåøêàíü. Ôàêòè÷íî, ³íîä³ ì³ë³ö³ÿ ñïðèÿº íàñèëüñòâó.  áàãàòüîõ âèïàäêàõ æ³íêè
çìóøåí³ êîíòàêòóâàòè ³ç ñèñòåìîþ êðèì³íàëüíîãî ñóäî÷èíñòâà áåç äîïîìîãè äåðæàâíîãî
îáâèíóâà÷à. Êð³ì òîãî, òðóäíîù³ îòðèìàííÿ âèñíîâêó ñóäîâî-ìåäè÷íî¿ åêñïåðòèçè ³ ïîñëóã àäâîêàòà
ùå á³ëüøå óñêëàäíþþòü äëÿ æ³íêè ïðîöåñ îòðèìàííÿ íàëåæíîãî â³äøêîäóâàííÿ çà äîìàøíº
íàñèëüñòâî. Äîìàøíº íàñèëüñòâî â Óêðà¿í³. Çâ³ò çà ðåçóëüòàòàìè äîñë³äæåííÿ îðãàí³çàö³¿
Ïðàâîçàõèñíèêè ̳ííåñîòè, ãðóäåíü 2000ð.
Äîñë³äæåííÿ ñâ³ä÷àòü, ùî íàéíåáåçïå÷í³øèé ÷àñ äëÿ ïîòåðï³ëèõ æ³íîê êîëè âîíè íàìàãàþòüñÿ
ïðèïèíèòè ñòîñóíêè ç êðèâäíèêîì. Ó Ì³÷èãàí³ 75% âáèâñòâ æ³íîê, çä³éñíåíèõ ¿õí³ìè ïàðòíåðàìè,
â³äáóâàþòüñÿ òîä³, êîëè ñòîñóíêè âæå ïðèïèíèëèñÿ àáî êîëè æ³íêà íàìàãàëàñÿ öå çðîáèòè.
Ñòàòèñòèêà äåïàðòàìåíòó ïîë³ö³¿ øòàòó ̳÷èãàí (ÑØÀ).
̳ô 3: ÏÐÎÁËÅÌÀ ÍÀÑÈËÜÑÒÂÀ  Ѳ̯ ÍÅ ª ÀÊÒÓÀËÜÍÎÞ ÄËß ÑÓÑϲËÜÑÒÂÀ
Ôàêòè:
Ñòàíîì íà 1.01.2004 íà îáë³êó â ÎÂÑ ïåðåáóâຠ83082 îñ³á, ÿê³ â÷èíèëè íàñèëüñòâî â ñ³ì¿. Â
ïîòî÷íîìó ðîö³ ïîñòàâëåíî íà îáë³ê 3,4 òèñ. òàêèõ îñ³á, çîêðåà, çà ô³çè÷íå íàñèëüñòâî 2,3 òèñ,
ïñèõîëîã³÷íå íàñèëüñòâî 991, åêîíîì³÷íå íàñèëüñòâî 114, ñåêñóàëüíå - 21. Äîâ³äêà ÌÂÑ Óêðà¿íè
Ïðî ñòàí ïîáóòîâî¿ çëî÷èííîñò³ çà 2003 ð³ê.
Ñïèðàþ÷èñü íà äàí³, îòðèìàí³ óêðà¿íñüêîþ äîñë³äíîþ ãðóïîþ, Ïðàâîçàõèñíèêè ̳ííåñîòè
ðåêîìåíäóþòü òàêå: 1. Óðÿä Óêðà¿íè ïîâèíåí âèçíàòè, ùî äîìàøíº íàñèëüñòâî ïîñò³éíî òà çíà÷íîþ
ì³ðîþ âèñíàæóº åêîíîì³êó êðà¿íè òà ¿¿ ãðîìàäÿí, à òàêîæ íåãàòèâíî âïëèâຠíà íàñåëåííÿ.
Äîìàøíº íàñèëüñòâî â Óêðà¿í³. Çâ³ò çà ðåçóëüòàòàìè äîñë³äæåííÿ îðãàí³çàö³¿ Ïðàâîçàõèñíèêè
̳ííåñîòè, ãðóäåíü 2000ð.
×åðåç íàñèëüñòâî â ñ³ì¿ ï³äïðèºìñòâà ÑØÀ ùîðîêó âòðà÷àþòü 3-5 á³ëüéîí³â äîëàð³â ³ç çàðîá³òíî¿
ïëàòí³, ï³ëüã, ÷åðåç çíèæåííÿ ïðîäóêòèâíîñò³ ïðàö³. Áþðî âíóòð³øí³õ ñïðàâ ÑØÀ.
Ïðîòÿãîì îñòàíí³õ òðüîõ ðîê³â (19971999) ê³ëüê³ñòü âáèâñòâ âíàñë³äîê äîìàøíüîãî íàñèëüñòâà
çðîñëà âòðè÷³. Ó 1999 ðîö³ ó Ëüâ³âñüêîìó ðåã³îí³ â³ä íåíàâìèñíèõ âáèâñòâ çàãèíóëî áëèçüêî 300
óêðà¿íñüêèõ æ³íîê. Çà äàíèìè Ëüâ³âñüêîãî ³íñòèòóòó âíóòð³øí³õ ñïðàâ ÍÀÂÑ Óêðà¿íè.
Êîæíà äåñÿòà ä³â÷èíà â Óêðà¿í³ çàçíàëà íàðóãè; òðåòèíà ï³äë³òê³â, ÿê³ çàçíàëè íàñèëüñòâà â ñ³ì¿,
ìàþòü íàì³ð ïîê³í÷èòè æèòòÿ ñàìîãóáñòâîì; áëèçüêî 60% æ³íîê, ÿê³ ñòðàæäàþòü â³ä ô³çè÷íîãî
íàñèëüñòâà â ñ³ì¿, çàçíàþòü òàêîæ ³ ñåêñóàëüíîãî íàñèëüñòâà. Ë.Ìàêñèìîâè÷, Ë.Ãóê, Ïðîáëåìà
íàñèëüñòâà: ñòðàòåã³ÿ çàïîá³ãàííÿ, ïåðñïåêòèâè ïîäîëàííÿ. Ðîëü âíóòð³øí³õ ñïðàâ ó ñôåð³
çàïîá³ãàííÿ òà ïðîòè䳿 íàñèëüñòâó â ñóñï³ëüñòâ³. Ëüâ³â, 2000ð.
50% âñ³õ áåçäîìíèõ æ³íîê òà ä³òåé ï³øëè æèòè íà âóëèöþ, ðÿòóþ÷èñü â³ä íàñèëüñòâà â ñ³ì¿. ÏÐÎÅÊÒ
ÃÀÐÌÎͲß. Ñóñï³ëüíà ïðîãðàìà çàïîá³ãàííÿ íàñèëüñòâó â ñ³ì¿. Ëüâ³â, 2000 ð.
Äîñë³äæåííÿ ïîêàçóþòü, ùî áàãàòî ÷îëîâ³ê³â ñèñòåìàòè÷íî áþòü ñâî¿õ äðóæèí, ³ êîæíîãî ðàçó
ðîáëÿòü öå âñå á³ëüø æîðñòîêî. Äîìàøíº íàñèëüñòâî â Óêðà¿í³. Çâ³ò çà ðåçóëüòàòàìè äîñë³äæåííÿ
îðãàí³çàö³¿ Ïðàâîçàõèñíèêè ̳ííåñîòè, ãðóäåíü 2000ð.
Çðîñëà ê³ëüê³ñòü ñàìîñóä³â ðîçïðàâ æ³íîê íàä ñâî¿ìè ñ³ìåéíèìè òèðàíàìè.  ö³ëîìó ñ³ìÿ ñòàëà
äæåðåëîì ïîøèðåííÿ íàðêîìàí³¿ òà ïèÿöòâà, ïðîñòèòóö³¿ òà ñåêñóàëüíèõ çáî÷åíü. Áþëåòåíü ¹1
«Â÷èìîñÿ ðîçóì³òè îäèí îäíîãî», ñò. «Ïðî äîìàøíº íàñèëüñòâî â Óêðà¿í³». Âèäàííÿ Îðãàí³çàö³¿
Ìîëîäèõ Õðèñòèÿíñüêèõ Ƴíîê Óêðà¿íè.
Ë. Ìîðîç. Íàñèëüñòâî â ñ³ì¿ ÿê ñîö³àëüíî-ïðàâîâà ñèñòåìà. ²ç çá³ðíèêà Ðîëü îðãàí³â âíóòð³øí³õ
ñïðàâ ó ñôåð³ çàïîá³ãàííÿ òà ïðîòè䳿 íàñèëüñòâó â ñóñï³ëüñòâ³». Ëüâ³â, 2000:
ü Ùîð³÷íî ïîíàä 3 ìëí. ä³òåé ñïîñòåð³ãàþòü çà àêòàìè íàñèëüñòâà â ñ³ì¿ àáî º âèìóøåíèìè
¿õ ó÷àñíèêàìè.
ü ijòè ñêðèâäæåíèõ ìàòåð³â ó 6 ðàç³â ÷àñò³øå íàìàãàþòüñÿ íàêëàñòè íà ñåáå ðóêè, 50% ¿õ
ñõèëüí³ äî çëîâæèâàíü íàðêîòèêàìè òà àëêîãîëåì.
ü Ìàéæå 100% ìàòåð³â, ÿê³ çàçíàëè íàñèëüñòâà, íàðîäèëè ä³òåé õâîðèìè (ïåðåâàæíî ç
íåâðîçàìè, çà¿êàííÿì, åíóðåçîì, öåðåáðàëüíèì ïàðàë³÷åì, ç ïîðóøåííÿìè ïñèõ³êè).