Безпальча Р. Запобігання торгівлі жінками та насильству в сім’ї: основи проведення тренінгів
Подождите немного. Документ загружается.
Winrock International
41
Ìè óí³ô³êóºìî ÷îëîâ³ê³â ³ æ³íîê, ùî ïðèçâîäèòü äî îáìåæåííÿ ðîçóì³ííÿ é ñïðèéíÿòòÿ îêðåìî¿
îñîáèñòîñò³. ×åðåç ãåíäåðí³ ñòåðåîòèïè ìè ïîòðàïëÿºìî â ïàñòêó ïîìèëêîâèõ âèñíîâê³â, ââàæàþ÷è
ñòàòåâ³ â³äì³ííîñò³ á³ëüø ³ñòîòíèìè é âàãîìèìè, í³æ ³íäèâ³äóàëüí³, îñîáèñò³ñí³. Òàê³ ñóñï³ëüí³ ì³ôè
º øê³äëèâèìè, àäæå âîíè íå äàþòü ëþäÿì çìîãè ðåàë³çóâàòè ñâ³é áàãàòèé ëþäñüêèé ïîòåíö³àë.
Âîíè óùåìëþþòü ïðàâà ëþäèíè é âåäóòü äî ãåíäåðíî¿ äèñêðèì³íàö³¿ ïîðóøåííÿ ïðàâ ëþäèíè
çà ñòàòåâîþ îçíàêîþ. Îñîáëèâî ñòðàæäàþòü ïðàâà æ³íêè, òîìó ùî íå ðåàë³çóºòüñÿ ïðàâî ¿¿ â³ëüíîãî
âèáîðó: êèì áóòè, ÿê áóäóâàòè ñâîº æèòòÿ, ùî â íüîìó ââàæàòè íàéãîëîâí³øèì. Ãåíäåðíèé ñòåðåîòèï
ï³äòðèìóº ì³ô, òðàäèö³éíó ñóñï³ëüíó äóìêó, ùî ãîëîâíå ïðèçíà÷åííÿ æ³íêè ïîäîáàòèñÿ ÷îëîâ³êîâ³,
áóòè ìàò³ðþ, õàòíüîþ ãîñïîäèíåþ, õî÷à ³ñíóþòü æ³íêè, äëÿ ÿêèõ ðîáîòà é ïðîôåñ³éíà êàðºðà òàê³
æ âåëèê³ ö³ííîñò³, ÿê äëÿ ÷îëîâ³ê³â. Àëå æ³íêó çìóøóþòü æåðòâóâàòè ñâ¿ì òàëàíòîì, ðîçóìîì ³
åíåð㳺þ çàäëÿ ñ³ìåéíîãî æèòòÿ. Ñóñï³ëüñòâî íàâÿçóº äóìêó ïðî ³äåàëüíèé îáðàç æ³íêè â ñ³ì¿, ¿¿
ïîâåä³íêó, çìóøóþ÷è æ³íêó ïðèñòîñîâóâàòèñÿ äî ðîäèííîãî æèòòÿ øëÿõîì ïðèãí³÷åííÿ ñâîãî «ÿ».
×è îçíà÷ຠöå, ùî æ³íêà ïîâèííà êàòåãîðè÷íî â³äìîâèòèñÿ â³ä ñ³ì¿ íà êîðèñòü ðîáîòè é êàðºðè?
Çâè÷àéíî, í³. Ìîâà éäå ïðî òå, ùî æ³íêó ïîçáàâëÿþòü â³ëüíîãî âèáîðó, ÿêèé âîíà ÿê â³ëüíà
îñîáèñò³ñòü ó ïðàâîâ³é äåðæàâ³ ìຠïðàâî âèÿâèòè çîêðåìà, é íà êîðèñòü ìàòåðèíñòâà òà âèõîâàííÿ
ä³òåé. Öå ïîâèííî áóòè ¿¿ âèáîðîì: ðîáèòè êàðºðó ÷è â³ääàâàòè âåñü ñâ³é ÷àñ ñ³ì¿. ̳æ òèì ñóñï³ëüíà
äóìêà æîðñòêî íàâÿçóº óïåðåäæåííÿ, ùî æ³íêà ìîæå áóòè ùàñëèâà, ò³ëüêè ðåàë³çóâàâøè ñåáå ÿê
ìàòè; ùî æ³íêà íå ìîæå áóòè ãàðíîþ êåð³âíèöåþ, á³çíåñ-ïàí³, ïîë³òèêîì.
Òîìó â ñóñï³ëüñòâ³ ³ñíóº ãåíäåðíà íåð³âí³ñòü, êîëè æ³íêè çàçâè÷àé ìàþòü á³ëüø íèçüêèé ñîö³àëüíèé
ðàíã, ìåíøå âëàäè, ïðèáóòêó, â íèõ íèæ÷èé ð³âåíü äîáðîáóòó, ¿õíÿ ä³ÿëüí³ñòü ìåíø ïðåñòèæíà, ¿ì
áðàêóº îñîáèñòî¿ ñâîáîäè.
ßê³ âè çíàºòå ì³æíàðîäí³ òà íàö³îíàëüí³ ïðàâîâ³ äîêóìåíòè, ùî ´àðàíòóþòü æ³íö³ âñ³ ëþäñüê³ ïðàâà?
² Äåêëàðàö³ÿ ÎÎÍ ïðî ïðàâà ëþäèíè, ³ íàøà Êîíñòèòóö³ÿ (ñò.24) âñ³ âîíè ï³äòâåðäæóþòü ð³âí³ñòü
ïðàâ æ³íîê òà ÷îëîâ³ê³â. Æîäåí ì³æíàðîäíèé þðèäè÷íèé äîêóìåíò íå îáõîäèòüñÿ ñüîãîäí³ áåç
íàãàäóâàííÿ ïðî «ãåíäåð».  Óêðà¿í³ ïðèéíÿòî íàö³îíàëüí³ äåðæàâí³ ïðîãðàìè, äå éäåòüñÿ ïðî
ïðîáëåìè, ïîâÿçàí³ ç ïîíÿòòÿì «ãåíäåð», äî Âåðõîâíî¿ Ðàäè âíåñåíî Çàêîí Ïðî ïîïåðåäæåííÿ
ãåíäåðíî¿ äèñêðèì³íàö³¿, ñòâîðþþòüñÿ äåðæàâí³ ñòðóêòóðè, ïîêëèêàí³ äîïîìîãòè æ³íö³ ðåàë³çóâàòèñÿ
â ñóñï³ëüñòâ³.
Àëå, íåçâàæàþ÷è íà ïîçèòèâí³ ãåíäåðí³ çì³íè â áàãàòüîõ êðà¿íàõ (³, çîêðåìà, â Óêðà¿í³), «íåâèäèìà
ñòåëÿ» ïðîäîâæóº ïåðåøêîäæàòè ïðîñóâàííþ æ³íîê ó á³çíåñ³, ïîë³òèö³ é íà äåðæàâí³é ñëóæá³.
Ñüîãîäí³ ìîæíà ãîâîðèòè ïðî ïîã³ðøåííÿ ñòàíîâèùà æ³íîê ó íàøîìó ñóñï³ëüñòâ³ â çâÿçêó ç
åêîíîì³÷íèìè ïðîáëåìàìè ïåðåõ³äíîãî ïåð³îäó: ñåðåä áåçðîá³òíèõ ó íàñ ïåðåâàæàþòü ñàìå æ³íêè,
âîíè «âèìèâàþòüñÿ» íà íèæ÷å îïëà÷óâàí³, áåçïåðñïåêòèâí³ ðîáî÷³ ì³ñöÿ, àêòèâíî â³äðîäæóºòüñÿ
ïàòð³àðõàëüíèé ñòåðåîòèï ùîäî «äîìàøíüîãî» ïðèçíà÷åííÿ æ³íîê. Âíàñë³äîê öüîãî óêðà¿íñüê³
æ³íêè íå ìîæóòü äîñòàòíüîþ ì³ðîþ ïðîÿâèòè ñâ³é òàëàíò ³ çä³áíîñò³ íà áëàãî âñüîãî ñóñï³ëüñòâà.
Ãåíäåðíà äèñêðèì³íàö³ÿ çàâàæຠåêîíîì³÷íîìó çðîñòàííþ êðà¿íè é ï³äâèùåííþ äîáðîáóòó ëþäåé.
Àäæå æ³íêè ñêëàäàþòü ïîëîâèíó íàñåëåííÿ (â Óêðà¿í³ íàâ³òü òðîõè á³ëüøå), ³ áåç ¿õíüî¿ ð³âíîïðàâíî¿
ó÷àñò³ â æèòò³ ñóñï³ëüñòâà íåìîæëèâî ïîáóäóâàòè ïðàâîâó, öèâ³ë³çîâàíó, áàãàòó äåðæàâó. Ñèëîì³öü
çàãàíÿþ÷è æ³íîê ó òðàäèö³éí³ ðàìêè ñ³ì¿, îáìåæóþ÷è ¿õíþ ñàìîðåàë³çàö³þ íà êîðèñòü âñüîãî
ñóñï³ëüñòâà (òîä³ ÿê æ³íêè â Óêðà¿í³ ñòàíîâëÿòü á³ëüø³ñòü ñåðåä ëþäåé ³ç âèùîþ îñâ³òîþ), ÷è ìîæíà
ñïîä³âàòèñÿ íà ïðîðèâ íàøî¿ êðà¿íè äî íîâèõ òåõíîëîã³é, â ³íôîðìàö³éíå ³íòåëåêòóàëüíå ìàéáóòíº?
Àëå â³ðüìî, ùî ñâ³ò ³ íàøå ñóñï³ëüñòâî çì³íþþòüñÿ íà êðàùå â ãåíäåðíîìó âèì³ð³. Ïðî öå ñâ³ä÷èòü
ïîÿâà ÷èñëåííèõ æ³íî÷èõ îðãàí³çàö³é, ÿê³ ñòàâëÿòü ïåðåä ñîáîþ ìåòó ïîë³ïøèòè ñòàíîâèùå æ³íêè
â ñ³ì¿ òà çàõèñòèòè ¿¿ â³ä ãåíäåðíîãî íàñèëüñòâà çîêðåìà, é â³ä íàñèëüñòâà â ñ³ì¿.
Ñó÷àñíà æ³íêà ïîâèííà ìàòè â³ëüíèé âèá³ð ÷è öå ìàòåðèíñòâî, ÷è ïðîôåñ³éíà êàðºðà, ÷è ó÷àñòü
â óïðàâë³íí³ äåðæàâîþ. ×îëîâ³ê ³ æ³íêà ìàþòü ð³âíîïðàâíî â³äïîâ³äàòè çà ðîäèíó, çà ä³òåé, çà
ö³ëèé ñâ³ò ó âñüîìó ðîçìà¿òò³ éîãî ïðîÿâ³â.
Âïðàâà «×îìó ÷îëîâ³ê ñòຠäîìàøí³ì íàñèëüíèêîì?»
Ìåòà âïðàâè:
Âèÿâëåííÿ ãåíäåðíèõ àñïåêò³â ïðîáëåìè íàÿâíîñò³ ÷îëîâ³ê³â - äîìàøí³õ íàñèëüíèê³â.
×àñ âèêîíàííÿ 30-40 õâ.
Êîðîòêà äèñêóñ³ÿ
Çàïèòàííÿ:
Ùî òàêîãî º â ëþäèí³, ùî øòîâõຠ¿¿ íà øëÿõ íàñèëüñòâà íàä íàéáëèæ÷èìè ëþäüìè? ×îìó
4 2 Winrock International
÷îëîâ³ê ñòຠäîìàøí³ì íàñèëüíèêîì?
Ìîçêîâèé øòóðì
Çàâäàííÿ: ñòâîðèòè ïîðòðåò «òèïîâîãî íàñèëüíèêà».
Ïðîì³æíèé ï³äñóìîê:
Îòæå, íàñèëüíèêàìè ìîæóòü áóòè ëþäè ç ð³çíèìè õàðàêòåðàìè, ³ç ð³çíèõ ïðîøàðê³â ñóñï³ëüñòâà.
Àëå º ùîñü, ùî ¿õ îáºäíóº: 1) öå, ÿê ïðàâèëî, ÷îëîâ³êè; 2) âñ³ âîíè ÷èíÿòü íàñèëüñòâî íàä ñâî¿ìè
äðóæèíàìè àáî ïîäðóãàìè, áàæàþ÷è êîíòðîëþâàòè ¿õíº æèòòÿ.
Äîìîâèìîñÿ íàçèâàòè öèõ ÷îëîâ³ê³â äîìàøí³ìè íàñèëüíèêàìè ÷è êðèâäíèêàìè.
̳í³-ëåêö³ÿ:
Òðàäèö³éíà ÷îëîâ³÷à ñàìî³äåíòèô³êàö³ÿ (Ò×Ѳ) (äèâ. ÄÎÄÀÒÎÊ).
Îáãîâîðåííÿ ëåêö³éíîãî ìàòåð³àëó:
Íàâ³ùî íàì ïîòð³áíà ³íôîðìàö³ÿ ïðî Ò×Ѳ? ßêà íàì êîðèñòü â³ä ö³º¿ ³íôîðìàö³¿? ßê ¿¿ ìîæíà
âèêîðèñòîâóâàòè?
Ïðîì³æíèé ï³äñóìîê:
Òîëåðàíòíå ñòàâëåííÿ ñóñï³ëüñòâà äî àãðåñèâíî¿ ïîâåä³íêè ÷îëîâ³ê³â ïðèçâîäèòü äî òîãî, ùî ÷îëîâ³êè
íå ââàæàþòü íàñèëüñòâî íàä äðóæèíàìè ÷è ïîäðóãàìè íåïðèïóñòèìèì, äèâëÿòüñÿ íà íüîãî ÿê íà
ùîñü ñàìî ñîáîþ çðîçóì³ëå, õî÷ íàé÷àñò³øå ¿õíÿ ïîâåä³íêà ïîðóøóº çàêîí, ³ â òàêèé ñïîñ³á âîíè
÷èíÿòü çëî÷èí. Íà æàëü, çà ñôîðìîâàíîþ ïðàêòèêîþ, ïðàâîîõîðîíí³ îðãàíè íå ââàæàþòü íàñèëüñòâî
â ñ³ì¿ (ÿêùî âîíî íå ïðèçâîäèòü äî òðàã³÷íî¿ ðîçâÿçêè) âåëèêèì êðèì³íàëîì. Àëå í³ùî íå ïîâèííî
âèïðàâäîâóâàòè íàñèëüñòâà íàä ëþäèíîþ! ßêùî ÷îëîâ³ê â÷èíèâ íàñèëüñòâî íàä ñâîºþ äðóæèíîþ,
â³í ïîâèíåí â³äïîâ³äàòè çà ñâî¿ ä³¿ ïåðåä çàêîíîì òàê ñàìî, ÿê ³ ó ðàç³ íàñèëüñòâà íàä ñòîðîííüîþ
ëþäèíîþ.
Àáè ñïðàâä³ çì³íèòè ñèòóàö³þ, íåîáõ³äíî óñâ³äîìèòè ãåíäåðíó ïðèðîäó äîìàøíüîãî íàñèëüñòâà,
ùî âêîð³íåíà â ïàòð³àðõàëüí³é ñâ³äîìîñò³, é çì³íèòè Ò×Ѳ òðàäèö³éíó ÷îëîâ³÷ó ñàìî³äåíòèô³êàö³þ.
Ðîáîòà â ìàëèõ ãðóïàõ
Ðîçäàéòå êîæí³é ìàë³é ãðóï³ êàðòêó ³ç çàâäàííÿì:
1) ßê³, íà âàø ïîãëÿä, ÷èííèêè äîïîìîæóòü äîðîñëîìó ÷îëîâ³êîâ³ çì³íèòè ñâîþ
íàñèëüíèöüêó ïîâåä³íêó? Ùî ïîòð³áíî çðîáèòè â ïåðøó ÷åðãó, â äðóãó( òîáòî
ïðîíóìåðóéòå ïóíêòè çà âàæëèâ³ñòþ )?
íàâ÷èòèñÿ óíèêàòè êîíôë³êò³â àáî ðîçâÿçóâàòè ¿õ ìèðíèì øëÿõîì;
çàñòîñîâóâàòè ð³çíîìàí³òí³ ïñèõîëîã³÷í³ ïðèéîìè äëÿ ïðèáîðêóâàííÿ
àãðåñèâíèõ ïî÷óòò³â;
âèðîáèòè â ñîá³ øàíîáëèâå ñòàâëåííÿ äî æ³íêè;
â³äìîâèòèñÿ â³ä ãåíäåðíîãî ïîä³ëó ïðàö³ âäîìà;
ïîçáàâèòèñÿ çâè÷àéíîãî ÷îëîâ³÷îãî ñåðåäîâèùà, ÿêå ï³äòðèìóº íàñèëüíèöüêó
ïîâåä³íêó ÷îëîâ³êà;
âàøà ïðîïîçèö³ÿ
____________________________________________________________
2) Ùî ìè ìîæåìî çðîáèòè äëÿ ÷îëîâ³ê³â-êðèâäíèê³â? ßê äîïîìîãòè ¿ì óñâ³äîìèòè,
ùî ¿õí³ ä³¿ º íàñèëüñòâîì ³ ùî âîíè íåïðèïóñòèì³? Ùî äëÿ öüîãî ïîòð³áíî çðîáèòè â
ïåðøó ÷åðãó, â äðóãó, â òðåòþ ( òîáòî ïîñòàâòå ñâî¿ íîìåðè á³ëÿ êîæíîãî ïîëîæåííÿ
êàðòêè)?
ñòâîðèòè êðèçîâ³ öåíòðè òà òåëåôîíè äîâ³ðè äëÿ ÷îëîâ³ê³â; îñâ³òí³ ìåä³à- òà
ñóñï³ëüí³ ïðîãðàìè, ÿê³ ïðîïàãóþòü íåïðèïóñòèì³ñòü àãðåñèâíî¿ ÷îëîâ³÷î¿ ïîâåä³íêè;
îðãàí³çóâàòè íàâ÷àííÿ îñíîâàì êîíôë³êòîëî㳿 òà íàâè÷êàì ôîðìóâàííÿ
ñòîñóíê³â, â³ëüíèõ â³ä íàñèëüñòâà (çîêðåìà, â ãðóïàõ ï³äòðèìêè);
íàäàâàòè ³íäèâ³äóàëüíó äîïîìîãó ïñèõîëîã³â òà ïñèõîòåðàïåâò³â;
ñòâîðèòè ÷îëîâ³÷³ îðãàí³çàö³¿, ÿê³ áóäóòü ïðîïàãóâàòè â³äìîâó â³ä òðàäèö³éíî¿
àãðåñèâíî¿ ÷îëîâ³÷î¿ ïîâåä³íêè, â³ä ïðîÿâ³â íàñèëüñòâà;
âàøà ïðîïîçèö³ÿ
____________________________________________________________
Winrock International
43
Îáãîâîðåííÿ:
Îáãîâîð³òü âñ³ ïîëîæåííÿ êàðòêè, íàäàéòå ãðóï³ íåîáõ³äíó ³íôîðìàö³þ äëÿ ïðàâèëüíîãî ðîçóì³ííÿ
ïðîïîçèö³é ðîçäàòêîâîãî ìàòåð³àëó.
Òðåíåðñüêèé ï³äñóìîê:
Îòæå, äîìàøíº íàñèëüñòâî, ÿêå ÷èíÿòü ÷îëîâ³êè, öå çàñâîºíèé ñïîñ³á ïîâåä³íêè. Ìè ïåðåäàºìî
ä³òÿì ñâ³é íàñèëüíèöüêèé ìåòîä ðîçâÿçàííÿ ïðîáëåì, âèõîâóºìî ó õëîï÷èê³â çíåâàæëèâèé ïîãëÿä
íà æ³íêó («òè æ íå ä³â÷èíêà», «íå áóäü áàáîþ»), ï³äòðèìóºìî òðàäèö³éíó ñóñï³ëüíó äóìêó ïðî ïðàâî
÷îëîâ³êà íà ïðèìóñ ³ êîíòðîëü íàä ñâîºþ äðóæèíîþ, âêëþ÷íî ³ç çàñòîñóâàííÿì ñèëè. Òðåáà çì³íèòè
ñóñï³ëüí³ ïîãëÿäè íà âèõîâàííÿ õëîï÷èê³â ³ ä³â÷àò, ñîö³àëüí³ é êóëüòóðí³ ìîäåë³ ÷îëîâ³ê³â òà æ³íîê.
Ò³ëüêè òîä³ çì³íèòüñÿ ³ Ò×Ѳ òðàäèö³éíà ÷îëîâ³÷à ñàìî³äåíòèô³êàö³ÿ.
Äëÿ çì³íè íàñèëüíèöüêî¿ ïîâåä³íêè äîðîñëèõ ÷îëîâ³ê³â íåîáõ³äíà äîâãîòðèâàëà êîðåêö³ÿ ¿õíüî¿
ïîâåä³íêè, ÿêà äîïîìîæå äîìàøíüîìó íàñèëüíèêó íå ñòàòè âáèâöåþ âëàñíî¿ äðóæèíè, íàëàãîäèòè
ãàðìîí³éíå ñï³âæèòòÿ ç íåþ äëÿ ñòâîðåííÿ ïàðòíåðñüêî¿ ñ³ì¿. Òàêà ñèñòåìà êîíñóëüòóâàííÿ ÷îëîâ³ê³â
- äîìàøí³õ êðèâäíèê³â êîðèñíà ñóñï³ëüñòâó, âñ³ì íàì, òîìó ùî äîçâîëèòü çìåíøèòè ê³ëüê³ñòü âáèâñòâ
ó ñ³ì¿, ä³òåé âóëèö³, íåïîâíèõ ñ³ìåé, çíèçèòü ð³âåíüï³äë³òêîâîãî íàñèëüñòâà.
Ìåòîäè÷í³ ïîðàäè òà çàóâàæåííÿ:
Ïðè îáãîâîðåíí³ êàðòîê çâåðí³òü óâàãó ãðóïè íà òå, ùî íàñïðàâä³ íóìåðàö³ÿ ïóíêò³â çà âàæëèâ³ñòþ
íå ìຠí³ÿêîãî çíà÷åííÿ öå âèá³ð êîíêðåòíî¿ ãðóïè ÷è êîíêðåòíîãî ôàõ³âöÿ.
Ó ö³é âïðàâ³ îáãîâîðåííÿ ðîçäàòêîâîãî ìàòåð³àëó º ïîçèòèâíèì âèõîäîì äëÿ ãðóïè. Íåáåçïå÷íî,
ÿêùî âíàñë³äîê ì³í³-ëåêö³¿ òà îáãîâîðåííÿ ãðóïà ïî÷íå âîðîæå âèñëîâëþâàòèñü çàãàëîì ïðîòè
÷îëîâ³ê³â. Òîìó (ÿêùî äàíà ³íôîðìàö³ÿ íå ïðîëóíàëà ï³ä ÷àñ ì³í³-ëåêö³¿), Êîìàíä³ ïîòð³áíî ïîÿñíèòè
ãðóï³, ùî äëÿ çì³íè àãðåñèâíî¿ ïîâåä³íêè äîìàøí³ êðèâäíèêè ïîòðåáóþòü íàñàìïåðåä ïñèõîëîã³÷íîãî
êîíñóëüòóâàííÿ, îñóäó îòî÷óþ÷èìè ôàêò³â çíóùàííÿ íàä æ³íêàìè â ðîäèíàõ òà ÷³òêîãî âèêîíàííÿ
ïðàâîîõîðîííèìè îðãàíàìè Çàêîíó Óêðà¿íè Ïðî ïîïåðåäæåííÿ íàñèëüñòâà â ñ³ì¿.
Ïðè ïîòðåá³ íàäàéòå ïðèñóòí³ì ³íôîðìàö³þ ïðî ïðèíöèïè òà ïðàêòèêó êîíñóëüòóâàííÿ ÷îëîâ³ê³â-
êðèâäíèê³â.
ÄÎÄÀÒÎÊ: Òðàäèö³éíà ÷îëîâ³÷à ñàìî³äåíòèô³êàö³ÿ (Ò×Ѳ)
Ñëîâà, ùî º çíàêîâèìè, íà ÿêèõ áàæàíî çðîáèòè íàãîëîñ, âèä³ëåíî â òåêñò³ æèðíèì øðèôòîì àáî
ï³äêðåñëåíî. Çâåðíåííÿ ³ çàïèòàííÿ äî ãðóïè â òåêñò³ âèä³ëåíî êóðñèâîì. Çâåðí³òü óâàãó, ùî â ì³í³-
ëåêö³¿ äåê³ëüêà ðàç³â ïîâòîðþþòüñÿ, ïåðåôîðìóëüîâóþ÷èñü, âàæëèâ³ âèñíîâêè òà ïðîïîçèö³¿. Öå
òðàäèö³éíèé ïðèéîì, ÿêèé äîïîìàãຠãðóï³ êðàùå çàñâî¿òè íîâ³ çíàííÿ òà ñïðèéíÿòè íåçâè÷í³ íîâ³
ïîãëÿäè. ×àñ ïðîâåäåííÿ ëåêö³¿ 15õâ.
Íà æàëü, âñ³ ìè â æèòò³ êîðèñòóºìîñÿ íàñèëüíèöüêèìè ìåòîäàìè. Ñàìî³äåíòèô³êàö³ÿ ëþäèíè
â³äáóâàºòüñÿ òàê, ùî âîíà/â³í áà÷èòü ñåáå ó ðàìêàõ íàñèëüñòâà.
Àëå ÷îìó íàñèëüñòâî ÷èíÿòü ïåðåâàæíî ÷îëîâ³êè? ßê³ ïðè÷èíè òîãî, ùî ÷îëîâ³ê ñâîºþ ïîâåä³íêîþ
çàâäຠáîëþ é ñòðàæäàíü ò³é, êîãî â³í, çà éîãî òâåðäæåííÿì, ëþáèòü ³ çàõèùàº?
Áàãàòî òåîð³é íàìàãàëèñÿ ïîÿñíèòè ïîâåä³íêó íàñèëüíèê³â. ²ñíóº òåîð³ÿ, ùî òàêà ïðèðîäà ÷îëîâ³ê³â,
ùî âîíè íàðîäæóþòüñÿ àãðåñèâíèìè. Àëå àãðåñèâíà ïîâåä³íêà âëàñòèâà êîæí³é ëþäèí³, ³ òîìó íå
ìîæíà ïîíÿòòÿ «íàñèëüñòâî» ï³äì³íþâàòè ïîíÿòòÿì «àãðåñ³ÿ». Ìîæíà áóòè àãðåñèâíèì, àëå íå
íàñèëüíèêîì. ² õî÷à á³îëîãè ââàæàþòü, ùî ÷îëîâ³êè ñõèëüí³ø³ äî àãðåñ³¿, öå ãîâîðèòü ëèøå ïðî
á³ëüøó ñõèëüí³ñòü äî àãðåñèâíî¿ ïîâåä³íêè, àëå íå äî íàñèëüñòâà!
Ìîæëèâî, àëêîãîëü àáî íàðêîòèêè âèêëèêàþòü íàñèëüñòâî?
Àëå ÷îìó òîä³ íàñèëüíèêàìè º íå ò³ëüêè àëêîãîë³êè àáî íàðêîìàíè? ² ÷è âñ³ àëêîãîë³êè íàñèëüíèêè?
Ìîæå, íàñèëüíèêè öå õâîð³ ëþäè? Ïñèõîïàòè?
ͳ, öå íå òàê. Âåëè÷åçíà ê³ëüê³ñòü ÷îëîâ³ê³â ÷èíÿòü íàñèëüñòâî ó ñâî¿õ ñ³ìÿõ ³ ïåðåâàæíî öå
íîðìàëüí³ ëþäè, ñï³ëêóþ÷èñü ³ç ÿêèìè âàæêî íàâ³òü óÿâèòè ¿õíþ æîðñòîê³ñòü äî áëèçüêèõ. Îòæå,
äîìàøí³ íàñèëüíèêè ìîæóòü ñåáå êîíòðîëþâàòè!
×îìó æ òîä³ âîíè íå êîíòðîëþþòü ñåáå â ñ³ì¿ ïðè ñï³ëêóâàíí³ ç äðóæèíîþ? Ç áëèçüêèìè?
Ùî äîçâîëÿº ÷îëîâ³êîâ³ ÷èíèòè íàñèëüñòâî? ×îìó òàêà âåëèêà ê³ëüê³ñòü ÷îëîâ³ê³â ìîæå âäàðèòè
àáî ïðèíèçèòè ñâîþ äðóæèíó?
4 4 Winrock International
Ðîçãëÿíüìî, ÿê áóäóºòüñÿ ÷îëîâ³÷å ñàìîâ³ä÷óòòÿ, ÿêèì ÷èíîì ÷îëîâ³ê ìຠï³äòâåðäæóâàòè ñâîþ
çíà÷èì³ñòü ó ñóñï³ëüñòâ³:
1. «Ñïðàâæí³é» ÷îëîâ³ê ñïðÿìîâàíèé íà óñï³õ, íà ïîäîëàííÿ òðóäíîù³â. ³í ïîâèíåí áóòè ñèëüíèì,
íàö³ëåíèì íà ïåðåìîãó. ßêùî â³í öüîãî íå áàæàº, òî â³í áàáà. Òîáòî ³ñíóº ìîäåëü - ñïðàâæí³é
ìóæ÷èíà. Ó ðàìêàõ ö³º¿ ìîäåë³ ÷îëîâ³ê ìຠïðàãíóòè äî óñï³õó
áóäü-ÿêîþ ö³íîþ.
Ùîá äîñÿãòè ïåðåìîãè, ÷îëîâ³êîâ³ íåîáõ³äíî ñòàòè æîðñòêèì, ìóæí³ì ³ í³ â ÿêîìó ðàç³ íå ïîêàçóâàòè
ñëàáê³ñòü àáî ñòðàõ. Ñïðàâæí³é ìóæ÷èíà íå ïëà÷å! Äëÿ ÷îëîâ³êà íåáåçïå÷íî, êîëè ï³ääàþòü ñóìí³âó
éîãî ÷îëîâ³÷³ñòü, òîáòî òå, ùî ³äåíòèô³êóºòüñÿ ç ïîíÿòòÿì ìóæ÷èíà, ÷îëîâ³ê. Ïðîàíàë³çóéìî,
ÿê³ ðèñè õàðàêòåðó ÷îëîâ³êè ââàæàþòü ïîçèòèâíèìè â ðàìêàõ ö³º¿ ìîäåë³, à ÿê³ íåãàòèâíèìè.
Ñàìî³äåíòèô³êàö³ÿ ÷îëîâ³êà:
Ïîçèòèâí³ ÷îëîâ³÷³ ÿêîñò³
Àìá³ö³éíèé
Àãðåñèâíèé
Äîì³íóþ÷èé
Ñèëüíèé
Íåïîñòóïëèâèé
гøó÷èé
²í³ö³àòèâíèé
Íåáàæàí³ ÷îëîâ³÷³ ÿêîñò³
Ïðèðîäíèé
Äåë³êàòíèé
Áîÿçêèé
Åìîö³éíèé
Âðàçëèâèé
ͳæíèé
Óâàæíèé
Àáè â³äïîâ³äàòè ³äåàëó ñïðàâæíüîãî ìóæ÷èíè, ÷îëîâ³ê ðîáèòü ñîá³ åìîö³éíå õàðàê³ð³, ï³ñëÿ
÷îãî ñòຠïñèõîëîã³÷íî íå÷óòëèâèì äî áîëþ ³ ñòðàæäàíü (ÿê ñâî¿õ âëàñíèõ, òàê ³ îòî÷óþ÷èõ). Öå íå
îçíà÷àº, ùî ÷îëîâ³ê íå ìຠåìîö³é, ïðîñòî âîíè íå ìîæóòü ïðîÿâèòèñÿ. ³í íå ò³ëüêè íå çäàòåí
âèñëîâèòè ñâîº ñï³â÷óòòÿ, áóòè í³æíèì, óâàæíèì, àëå é
íå áàæຠäåìîíñòðóâàòè ïîä³áí³ ïî÷óòòÿ.
Àäæå, ç ïîãëÿäó «ñïðàâæíüîãî ìóæ÷èíè», öå ðîáèòü éîãî äîñòóïíèì ³ âðàçëèâèì.
Òàêà ñàìî³äåíòèô³êàö³ÿ ñòຠïàñòêîþ äëÿ ñó÷àñíîãî ÷îëîâ³êà, ôîðìóþ÷è ç íüîãî äîìàøíüîãî
êðèâäíèêà. Ïðè öüîìó ðóø³éíîþ ñèëîþ éîãî íàñèëüíèöüêî¿ ïîâåä³íêè ùîäî äðóæèíè ìîæíà ââàæàòè
Ò×Ѳ - òðàäèö³éíó ÷îëîâ³÷ó ñàìî³äåíòèô³êàö³þ.
Ò×Ѳ âèõîâóºòüñÿ ³ ï³äòðèìóºòüñÿ ñóñï³ëüñòâîì, à ÷îëîâ³êè-êðèâäíèêè â³äïîâ³äàþòü
ñóñï³ëüíèì êîíòåêñòàì, ÿê³ ðîçãëÿäàþòü ÷îëîâ³êà ÿê æîðñòêó, àãðåñèâíó îñîáèñò³ñòü,
êîòðà ìຠïðàâî ÷èíèòè íàñèëüñòâî äëÿ äîñÿãíåííÿ ñâ ìåòè.
Âè çãîäí³ ç öèì?
Ðîçãëÿíåìî, ÿê â³äáóâàºòüñÿ ôîðìóâàííÿ ÷îëîâ³÷îãî ñâ³òîãëÿäó ³ â³äïîâ³äíî¿ ïîâåä³íêè. Áóäåìî
âèõîäèòè ç ìîäåë³:
ѳìÿ
Âíóòð³øí³é ñâ³ò ëþäèíè
Ñóñï³ëüñòâî
Íà ïåðøîìó ì³ñö³ òóò ñòî¿òü ñ³ìÿ. Ó ì³í³-ëåêö³¿ ïðî Ãåíäåð ìè âæå ãîâîðèëè, ùî ñàìå ñ³ìÿ
ôîðìóº ï³äâàëèíè íàñèëüíèöüêî¿ ãåíäåðíî¿ ïîâåä³íêè.
Winrock International
45
Äî ÷îãî õëîï÷èê çâèêຠâ ñ³ì¿?
 ðîäèí³ õëîï÷èê îòðèìóº âèçíà÷åí³ ñòàíäàðòè ïîâåä³íêè ³ ñò³éê³ ïîãëÿäè íà ñâîþ ìàéáóòíþ ñ³ìåéíó
ðîëü. Éîãî ìàéáóòíÿ ïîâåä³íêà áóäå çàëåæàòè â³ä òîãî, õòî êåðóâàâ ó éîãî âëàñí³é ñ³ì¿, õòî ïðèéìàâ
ð³øåííÿ; ÷è â÷èëè éîãî äèñêóòóâàòè, ðîçìîâëÿòè ç áëèçüêèìè ³ øàíóâàòè ¿õ, ÷è, íàâïàêè, éîãî
â÷èëè àãðåñ³¿ òà íàñèëüñòâó. ×èìàëî ìàéáóòí³õ êðèâäíèê³â âñòàíîâëþþòü ñâî¿ ñòàíäàðòè ïîâåä³íêè
ç äðóæèíîþ, ñïèðàþ÷èñü íà äèòÿ÷³ ñïîãàäè-ñïîñòåðåæåííÿ, ïàìÿòàþ÷è, ùî ¿õíÿ ìàòè ïîñò³éíî
áóëà ï³äïîðÿäêîâàíà áàòüêó.  ïîäàëüøîìó æèòò³ âîíè ðåàë³çóþòü òå, ÷îìó íàâ÷èëèñÿ â äèòèíñòâ³:
ÿêùî â ñ³ì¿ áóëî íå ïðèéíÿòî ï³äòðèìóâàòè îäèí îäíîãî ³ çàäîâîëüíÿòè åìîö³éí³ ïîòðåáè, ÿêùî
÷ëåíè ñ³ì¿ íå â³ä÷óâàëè äîâ³ðè îäíå äî îäíîãî, òî ÷îëîâ³ê áóäå ïî÷óâàòè íåâïåâíåí³ñòü â ñîá³ é
íåäîâ³ðó äî ³íøèõ ëþäåé. ³ä öüîãî â íüîãî áóäå ðîçâèâàòèñÿ íåïîâàãà äî ñàìîãî ñåáå ³ àãðåñ³ÿ äî
îòî÷óþ÷èõ. ßê áà÷èìî, ìîâà éäå íå ëèøå ïðî ôîðìóâàííÿ ìàéáóòíüîãî ñ³ìåéíîãî íàñèëüíèêà, àëå
é ìàéáóòíüîãî ÷ëåíà ñóñï³ëüñòâà, ñõèëüíîãî äî àãðåñ³¿ òà æîðñòîêîñò³, ÿê³ ìîæóòü øòîâõíóòè éîãî
íà çëî÷èí.
Ùî â³äáóâàºòüñÿ äàë³? ×è ò³ëüêè ñ³ìÿ çàêëàäຠï³äâàëèíè íàñèëüíèöüêî¿ ïîâåä³íêè ÷îëîâ³ê³â?
²äåÿ ÷îëîâ³÷îãî äîì³íóâàííÿ ï³çí³øå çì³öíþºòüñÿ øëÿõîì çàñâîºííÿ êóëüòóðíèõ íîðì, ùî
ñïèðàþòüñÿ íà ïàòð³àðõàëüíó ñòðóêòóðó áàãàòüîõ ñóñï³ëüíèõ ñòîñóíê³â.
Ùî áà÷àòü õëîï÷èêè ó øêîë³?
Äîì³íóâàííÿ äîðîñë³øîãî é ñèëüí³øîãî ñåðåä ä³òåé òà ï³äë³òê³â, æîðñòêå äîì³íóâàííÿ â÷èòåë³â/
â÷èòåëüîê òà íàñòàâíèê³â íàä ä³òüìè. ϳñëÿ øêîëè íàñòຠ÷åðãà àðì³ÿ.
×îãî â÷èòü õëîïö³â àðì³ÿ? ×è â÷èòü àðì³éñüêà ñëóæáà ïîâàç³, òîëåðàíòíîñò³?
 àð쳿 íåìຠäèñêóñ³é, ò³ëüêè íàêàçè òà ñëóõíÿí³ñòü. Ìð³ÿ ñîëäàòà ï³äíÿòèñÿ íà ñõîäèíêó âèùå
é ñàìîìó íàêàçóâàòè òèì, õòî âíèçó. À ¿õ óæå äîáðå íàâ÷èëè, ÿê íàêàçóâàòè é ùî ìîæíà çðîáèòè ç
òèìè, õòî çà òåáå íèæ÷èé.
Îòæå, ïî÷èíàþ÷è ³ç ñ³ì¿, äàë³ â øêîë³ é àð쳿 éäå ïîñò³éíèé òðåí³íã ç íàñèëüñòâà. Àëå îñü õëîïåöü
îäðóæóºòüñÿ, ³ òîä³ â ñâî¿é ñ³ì¿ âæå ö³ëêîì ðåàë³çóº öå íàñèëüíèöüêå íàâ÷àííÿ. Ïðîéøîâøè
òîòàë³òàðíèé òðåí³íã, ÷îëîâ³ê ââàæàº, ùî øëþá óçàêîíþº éîãî ïðàâî âëàñíîñò³ íà äðóæèíó òà
ä³òåé. Ñïðàöüîâóº íåáåçïå÷íèé ãåíäåðíèé ñòåðåîòèï: Öå
ìîÿ äðóæèíà, ³ ÿ ìàþ ïðàâî ¿¿ áèòè.
Êð³ì òîãî, òàê³ ïîãëÿäè â³í äîáðå çàñâî¿â â³ä ñâîãî áàòüêà: Öå
ìîÿ äèòèíà, ³ ÿ ìàþ ïðàâî ¿¿ áèòè.
Ãðîìàäñüêà äóìêà òàêîæ ï³äòðèìóº ïðàâî ÷îëîâ³êà íà êîíòðîëü çà ñâîºþ äðóæèíîþ: «Ïðîáëåìè
íåìàº.
Ïîä³áíå ³ñíóº â êîæí³é ñ³ì¿. Âîíà çà íüîãî âèéøëà ³ ïîâèííà çàäîâîëüíÿòè éîãî áàæàííÿ,
áî â³í ¿¿
÷îëîâ³ê (òîáòî - â³í ¿¿ âîëîäàð).
Îòæå íàøå ñóñï³ëüñòâî ðîçãëÿäຠíàñèëüñòâî â ñ³ì¿ âñå-òàêè ÿê íàñèëüñòâî ÷è ââàæຠéîãî
ïðîñòî òðàäèö³éíèìè ïðàâèëàìè ñ³ìåéíîãî æèòòÿ, êóäè ñòîðîíí³ì âõ³ä çàáîðîíåíî?
Öå äóæå íåáåçïå÷íà ï³äì³íà ïîíÿòü, ÷åðåç ÿêó é äåðæàâà, ³ ãðîìàäñüê³ñòü íåàäåêâàòíî ðåàãóþòü íà
ÿâèùà äîìàøíüîãî íàñèëüñòâà, âíàñë³äîê ÷îãî æ³íêà ñòຠíåäîñòàòíüî çàõèùåíîþ â ïîäðóæíüîìó
æèòò³.
×è çàâæäè ò³ ÷îëîâ³êè, ÿê³ ìàëè â äèòèíñòâ³ äîñâ³ä äîìàøíüîãî íàñèëüñòâà, áóäóòü ÷èíèòè íàñèëüñòâî
â ñâî¿õ ðîäèíàõ?
Çâè÷àéíî, í³. Íå âñ³ ÷îëîâ³êè, êîòð³ ìàþòü äîñâ³ä íàñèëüñòâà, ñòàþòü äîìàøí³ìè êðèâäíèêàìè. Àëå
âñ³ ò³, õòî ÷èíÿòü íàñèëüñòâî â ñâî¿é ðîäèí³, ìàþòü ñèëüíó é ïîñò³éíó ï³äòðèìêó â³ä ÷îëîâ³÷îãî
ñåðåäîâèùà. Ó ñâî¿õ ñóñï³ëüíèõ êîíòàêòàõ ç ÷îëîâ³êàìè (ïðè ñï³ëêóâàíí³ ç äðóçÿìè, êîëåãàìè)
âîíè
ïîñò³éíî îòðèìóþòü ï³äòâåðäæåííÿ â íåîáõ³äíîñò³ ñòîñóíê³â, ñïðÿìîâàíèõ íà äîì³íóâàííÿ
íàä æ³íêîþ â ñ³ì¿. Òîìó ìîæíà ãîâîðèòè ïðî ³ñíóâàííÿ ÷îëîâ³÷î¿ êóëüòóðè íàñèëüñòâà. Öÿ
ñóáêóëüòóðà íå º ïðèòàìàííîþ ïåâí³é ñîö³àëüí³é ãðóï³ ÷è êëàñó, ðåë³ã³¿, ïðîôåñ³¿ ÷è íàö³¿. ×îëîâ³êè
âñ³õ ñóñï³ëüíèõ ãðóï, ïåðåáóâàþ÷è ï³ä âïëèâîì ñâîãî ÷îëîâ³÷îãî ñåðåäîâèùà, çàñâîþþòü íîðìè,
åòè÷í³ ö³ííîñò³ òà ïåðåêîíàííÿ, ÿê³ ñòîñóþòüñÿ ÷îëîâ³÷îãî äîì³íóâàííÿ, ïîòðåáè òðèìàòè æ³íêó ó
âèçíà÷åíèõ ðàìêàõ. Íåîáõ³äí³ñòü äîì³íóâàííÿ ÷îëîâ³êà òà ïàòð³àðõàëüíî¿ çàëåæíîñò³ â³ä íüîãî
æ³íêè ï³äòâåðäæóºòüñÿ ³ çì³öíþºòüñÿ ï³ä ÷àñ òàê çâàíèõ ÷îëîâ³÷èõ ñïðàâ àáî ÷îëîâ³÷èõ ðîçìîâ.
Òîìó ò³ ÷îëîâ³êè, ÿê³ ìàþòü á³ëüøå êîíòàêò³â ç êîëåãàìè, äðóçÿìè ³ á³ëüøå ÷àñó ïðîâîäÿòü ñåðåä
íèõ, ÷àñò³øå é ñèëüí³øå áþòü ñâî¿õ äðóæèí òà çíóùàþòüñÿ ç íèõ.
Íàñèëüíèöüêó ïîâåä³íêó ÷îëîâ³êà òàêîæ ï³äòðèìóº â³äïîâ³äíà ë³òåðàòóðà é ô³ëüìè (îñîáëèâî
ïîðíîãðàô³ÿ), çì³öíþþ÷è ³ ï³äòâåðäæóþ÷è ôàêò äîì³íóâàííÿ ÷îëîâ³÷î¿ ñóáêóëüòóðè ç âëàñòèâèìè
¿é åëåìåíòàìè íàñèëüñòâà íàä æ³íêîþ.
Îòæå, ï³äâåäåìî ï³äñóìêè:
Íàñèëüíèöüêà ïîâåä³íêà ÷îëîâ³êà â ñ³ì¿ äóæå ïîâÿçàíà ç éîãî âèõîâàííÿì ïðîòÿãîì âñüîãî æèòòÿ.
Ïðîñòóþ÷è âèçíà÷åíèì ñóñï³ëüñòâîì òðàäèö³éíèì øëÿõîì, ÷îëîâ³êè ñòàþòü åìîö³éíî áàéäóæèìè,
4 6 Winrock International
âòðà÷àþòü âì³ííÿ ñï³ëêóâàòèñÿ ç íàéáëèæ÷èìè ëþäüìè. ¯õ ïîâåä³íêà ñòຠíàö³ëåíîþ íà äîì³íóâàííÿ
â áóäü-ÿê³é ñèòóàö³¿, çîêðåìà, é ó ðîäèí³.
Äîìàøí³é àãðåñîð ³ éîãî ïîâåä³íêà, ùî áàçóºòüñÿ íà ïðèíèæåíí³ æ³íêè, ìຠï³äòðèìêó é çàîõî÷åííÿ
â³ä ÷îëîâîãî êîëà ñï³ëêóâàííÿ, à òàêîæ â³ä óñ³º¿ òàê çâàíî¿ «êóëüòóðè íàñèëüñòâà».
ßêùî ìè ñïðàâä³ áàæàºìî ïðèïèíèòè çíóùàííÿ â ñ³ìÿõ, íåîáõ³äíî íå ò³ëüêè óñâ³äîìèòè ïðèðîäó
÷îëîâ³÷îãî íàñèëüñòâà (íåïðàâèëüíå ãåíäåðíå âèõîâàííÿ + ÷îëîâ³÷å îòî÷åííÿ), àëå é ñïðîáóâàòè
çðîáèòè ðåàëüí³ êðîêè äëÿ çì³íè ÷îëîâ³÷î¿ ñóáêóëüòóðè. Öå çàâäàííÿ íå ò³ëüêè äëÿ æ³íîê, à é äëÿ
÷îëîâ³ê³â, ÿê³ áàæàþòü çì³íèòè ñòðàøíó êàðòèíó íàñèëüñòâà â ñ³ì¿ íàä æ³íêàìè, ÿêà ñóïåðå÷èòü
íîðìàì ëþäñüêî¿ ã³äíîñò³.
ßêèì ÷èíîì ÷îëîâ³êè - äîìàøí³ íàñèëüíèêè áóäóþòü ñâî¿ ñòîñóíêè ç äðóæèíîþ?
Ùå ðàç ï³äêðåñëþºìî, ùî íàéâàæëèâ³øîþ ïðè÷èíîþ äîìàøíüîãî íàñèëüñòâà, êð³ì ðîçâàíòàæåííÿ
íåãàòèâíèõ ³ìïóëüñ³â ÷îëîâ³êà, º ðîçïà÷ëèâà (õî÷à é ãàíåáíà ç ìîðàëüíîãî ïîãëÿäó) ñïðîáà óòðèìàòè
êîíòðîëü íàä ñèòóàö³ºþ. Éîìó âàæëèâî â³ä÷óâàòè, ùî â³í òóò ãîëîâíèé, â³í òóò êåðóº, â³í öþ
ñèòóàö³þ êîíòðîëþº. Àêòè íàñèëüñòâà äëÿ ï³äòðèìêè ñâîãî ïàíóþ÷îãî ñòàíîâèùà çàäîâîëüíÿþòü
ïîòðåáó ÷îëîâ³êà â³ä÷óâàòè ñåáå «ñïðàâæí³ì ìóæ÷èíîþ». À äëÿ òîãî, ùîá íå ïåðåæèâàòè ïî÷óòòÿ
ïðîâèíè çà íàñèëüñòâî íàä áëèçüêèìè, äîìàøí³é êðèâäíèê ïîñòóïîâî ðîçâèâຠâ ñâî¿é óÿâ³ ³äåþ
áåçïðåäìåòíî¿ æåðòâè. Äëÿ öüîãî ³ñíóº áàãàòî çàñîá³â: îáðàçëèâå ïð³çâèñüêî, ïðèíèæåííÿ,
ïðèìóñ, çâåðòàííÿ äî áðóäíèõ ñòåðåîòèï³â òèïó: «óñ³ æ³íêè - øëüîíäðè», «æ³íêà ïîâèííà çíàòè
ñâîº ì³ñöå» òîùî.
Äîìàøíüîìó íàñèëüñòâó ÷àñòî ïåðåäóþòü ñâàðêà àáî ñ³ìåéí³ êîíôë³êòè ïðè öüîìó ñïðîáè
äîìîâèòèñÿ ç ÷îëîâ³êîì-íàñèëüíèêîì âèäàþòüñÿ ìàðíèìè. Íåð³äêî ÷îëîâ³êè íàâìèñíî ñòâîðþþòü
áåçâèõ³äí³ ñèòóàö³¿ ³/àáî îáðàæàþòü ñâî¿õ äðóæèí. Ô³çè÷íå íàñèëüñòâî íàé÷àñò³øå áóâຠâ öèõ
âèïàäêàõ ò³ëüêè ëàíêîþ â ëàíöþç³ ïîãðîç, çàëÿêóâàíü, ïðèìóñó ³ ìàí³ïóëþâàííÿ, äî ÿêèõ âäàºòüñÿ
÷îëîâ³ê, ùîá ïîñ³ñòè ÷³ëüíå ì³ñöå â ñ³ì¿. Òàê³ ä³¿ º íàñë³äêîì äîáðå çàñâîºíî¿ ïðîãðàìè ïîâåä³íêè
«ñïðàâæíüîãî» ÷îëîâ³êà, çîáîâÿçàíîãî äîì³íóâàòè â ðîäèí³ ³ ñóñï³ëüñòâ³.
Ðîçãëÿíåìî âèñëîâëþâàííÿ àãðåñèâíèõ ÷îëîâ³ê³â:
√ ß âäàðèâ ¿¿, òîìó ùî â ìåíå íå áóëî ñë³â, ùîá â³äïîâ³ñòè. Ìåíå í³õòî íå â÷èâ ðîçìîâëÿòè ç
æ³íêàìè.
√ Âîíà ñïåðå÷àºòüñÿ ç³ ìíîþ, êîëè ÿ êðèòèêóþ ¿¿ 䳿. Ìåí³ äîâîäèòüñÿ ¿¿ áèòè, ùîá çìóñèòè
çàìîâêíóòè.
√ ß ¿é ïîÿñíþþ, ÿ ñïîä³âàþñÿ, ùî âîíà çðîçóì³ëà, à âîíà ìåíå íå ñëóõàº. Òîä³ ÿ ¿¿ áþ
ßê áè âè ïðîêîìåíòóâàëè ö³ âèñëîâè?
Îòæå, ÷îëîâ³êàì - äîìàøí³ì íàñèëüíèêàì áóâຠäóæå âàæêî ðîç³áðàòèñÿ ó ñâî¿õ ïî÷óòòÿõ ³ ïîÿñíèòè
¿õ. Ïåðåâàæíî âîíè íå â³ä÷óâàþòü ñï³â÷óòòÿ äî ñâ äðóæèíè, íå âì³þòü ³ íå íàìàãàþòüñÿ âèñëóõàòè
òà çðîçóì³òè ¿¿. Àäæå íàñèëüñòâî ³ êîíñòðóêòèâíå ñï³ëêóâàííÿ öå 䳿, ùî âèêëþ÷àþòü îäíà îäíó.
Ïîãàíî óÿâëÿþ÷è, ùî òàêå ñòðèìàí³ñòü òà ñàìîêîíòðîëü, íàñèëüíèêè íå çäàòí³ ðîçâÿçóâàòè ñêëàäí³
ïðîáëåìè øëÿõîì ñï³ëêóâàííÿ.  ðåçóëüòàò³ âîíè ñòàþòü àãðåñèâíèìè é âäàþòüñÿ äî ô³çè÷íîãî
íàñèëüñòâà, ïðè öüîìó, çâè÷àéíî, ìàþ÷è ïåðåêîíàííÿ, ùî òàêà ïîâåä³íêà âëàñòèâà âñ³ì ÷îëîâ³êàì
³ äîïóñòèìà ñòîñîâíî ¿õí³õ äðóæèí. Íàé÷àñò³øå òàêèé ÷îëîâ³ê ³ íå áàæຠêîíòðîëþâàòè ñâîþ àãðåñ³þ,
çâè÷íî âèëèâàþ÷è íà æ³íêó ñâî¿ íåãàòèâí³ åìîö³¿. Ñàìå çâ³äñè âèíèêàþòü ïîÿñíåííÿ òèïó: «òàê
âîíî ÿêîñü âèéøëî», «öå áóâ íå ÿ», «öå áóëî ùîñü ñèëüí³øå çà ìåíå».
Îòæå, òðàäèö³éíà ÷îëîâ³÷à ðîëü ó ñóñï³ëüñòâ³, ÿêà ïðîâîêóº ÷îëîâ³ê³â çàçâè÷àé âæèâàòè ò³ëüêè
àãðåñèâíèé ñòèëü çÿñîâóâàííÿ ñòîñóíê³â, óíåìîæëèâëþº äëÿ íèõ âèêîðèñòàííÿ òàê çâàíèõ ñòðàòåã³é
äëÿ ðîçâÿçàííÿ êîíôë³êò³â. Êîðåí³ òàêî¿ ïîâåä³íêè çàêëàäåí³ íåïðàâèëüíèì ãåíäåðíèì âèõîâàííÿì
òà ï³äòðèìóþòüñÿ ïàòð³àðõàëüíîþ êóëüòóðîþ, íàâ÷àþ÷è òà ñïîíóêàþ÷è ÷îëîâ³êà äî íàñèëüñòâà â
ñ³ì¿. Òîìó ÷îëîâ³êè ïîòðåáóþòü íàâ÷àííÿ íåíàñèëüíèöüêîìó ñïîñîáîâ³ äîñÿãíåííÿ ìåòè. Âàæëèâî
íàâ÷èòè ÷îëîâ³êà ç ïîâàãîþ ñòàâèòèñÿ ÿê äî ñàìî¿ æ³íêè, òàê ³ äî ¿¿ ïî÷óòò³â, ñïîä³âàíü òà ïðîáëåì,
à òàêîæ íàâ÷èòè éîãî âì³ííþ êåðóâàòè ñâî¿ìè ïî÷óòòÿìè òà áàæàííÿìè.
ßê³ ìîæóòü áóòè ïðàêòè÷í³ ï³äõîäè äî ðîçâÿçàííÿ ö³º¿ ïðîáëåìè?
×îëîâ³êè ïîòðåáóþòü äîïîìîãè ³ äëÿ çì³íè ñâ òðàäèö³éíî¿ ñàìî³äåíòèô³êàö³¿, ³ äëÿ âèðîáëåííÿ
ïðàêòè÷íèõ íàâè÷îê ïîäîëàííÿ çâè÷íîãî ïîâåä³íêîâîãî ñòåðåîòèïó.
Êðèçîâ³ öåíòðè äëÿ ÷îëîâ³ê³â, äå ôàõ³âö³ ïðîâîäÿòü ³íäèâ³äóàëüíå àáî ãðóïîâå êîíñóëüòóâàííÿ, º
åôåêòèâíèì ìåòîäîì êîðåêö³¿ ïîâåä³íêè áàãàòüîõ àãðåñèâíèõ ñ³ìåéíèõ êðèâäíèê³â. Á³ëüø³ñòü æ³íîê,
Winrock International
47
ÿê³ ñòðàæäàþòü ó øëþá³, ââàæàº, ùî íàäàííÿ ïñèõîëîã³÷íîãî êîíñóëüòóâàííÿ íåîáõ³äíå äëÿ çì³íè
íàñèëüíèöüêî¿ ïîâåä³íêè ÷îëîâ³êà, àëå øâèäøå çà âñå ñàì ÷îëîâ³ê â³ä íüîãî â³äìîâèòüñÿ.
ßê âè ââàæàºòå - ÷îìó?
Ïðè÷èíàìè â³äìîâè ÷îëîâ³ê³â â³ä ïñèõîòåðàïåâòè÷íîãî êîíñóëüòóâàííÿ º íàé÷àñò³øå ¿õíÿ íåäîâ³ðà
äî ðåçóëüòàòèâíîñò³ öèõ êîíñóëüòàö³é; ñêëàäíîù³ ùîäî çì³íè óñòàëåíîãî òðàäèö³éíîãî óÿâëåííÿ
ïðî ÷îëîâ³÷ó àãðåñèâí³ñòü; ïåðåêîíàí³ñòü ÷îëîâ³ê³â ó òîìó, ùî íàñèëüñòâî â ñ³ì¿ - öå ¿õíÿ ïðèâàòíà
ñïðàâà. Çäåá³ëüøîãî, êîëè íàñèëüñòâî ÷îëîâ³ê³â âäàâàëîñÿ ïåðåáîðîòè, öå áóëà ñêîð³øå ¿õíÿ ðåàêö³ÿ
íà áåçêîìïðîì³ñíèé óëüòèìàòóì, àí³æ óñâ³äîìëåííÿ áåçãëóçäî¿ æîðñòîêîñò³ ¿õíüî¿ àãðåñ³¿ òà
íàñèëüñòâà. Òîìó ³ñíóº ñâ³òîâà ïðàêòèêà çà ð³øåííÿì ñóäó ïðèìóñîâî íàïðàâëÿòè äîìàøí³õ
êðèâäíèê³â íà ë³êóâàííÿ íå ò³ëüêè â³ä àëêîãîë³çìó, àëå é äëÿ ïñèõîêîðåêö³¿ ¿õíüî¿ ïîâåä³íêè.
Äëÿ öüîãî â êðà¿í³ òðåáà ñòâîðåíèòè ìåðåæó çàêëàä³â, äå íàäàþòü ïîä³áí³ ïîñëóãè, à òàêîæ
ï³äãîòóâàòè â³äïîâ³äíèõ ñïåö³àë³ñò³â. Îòæå, íåîáõ³äíî ðîçðîáèòè ïðîãðàìó ï³äòðèìêè ÷îëîâ³ê³â,
ñïðÿìîâàíó íà ôîðìóâàííÿ â íèõ íîâî¿, íåíàñèëüíèöüêî¿ ïîâåä³íêè.
Òîáòî ìè ïîâèíí³ â÷èòè ÷îëîâ³êà - äîìàøíüîãî àãðåñîðà ïîâîäèòèñÿ ³íàêøå? ϳñëÿ òîãî, ÿê ä³çíàëèñÿ
ïðî ïîñò³éíå íàñèëüñòâî, ÿêå â³í ÷èíèòü? À ìîæå, ó öüîìó íåìຠïîòðåáè é âàðòî ëèøå ïîñèëèòè
ïîêàðàííÿ çà íàñèëüñòâî â ñ³ì¿?
Êð³ì çàñëóæåíîãî, çà çàêîíîì, ïîêàðàííÿ, íåîáõ³äíî çì³íèòè ïîâåä³íêó äîìàøíüîãî íàñèëüíèêà,
ÿêèé çàäëÿ öüîãî ïîâèíåí ïðîéòè êóðñ ïñèõîòåðàïåâòè÷íîãî ïåðåíàâ÷àííÿ. Àäæå áóäü-ÿêå
íàñèëüñòâî ìîæíà ðîçóì³òè ÿê â³äáèðàííÿ ñèëè îäí³ºþ ëþäèíîþ â ³íøî¿, îòæå â ñèòóàö³¿ äîìàøíüîãî
íàñèëüñòâà êðèâäíèê â³äáèðຠñèëó â æåðòâè. ßêùî ìè áóäåìî âæèâàòè ïðîòè íüîãî ëèøå êàðàëüí³
çàõîäè, íàñèëüñòâî, ìè òåæ â³äáèðàòèìåìî â ëþäèíè ñèëó.  íàñèëüíèêà ïîòð³áíî íå â³äáèðàòè
ñèëó, à íàâ÷èòè, ùîá â³í çì³ã âèêîðèñòîâóâàòè ¿¿ ³íàêøå, íå çàñòîñîâóþ÷è íàñèëüñòâà. ²íàêøå
íàø³ äîáð³ íàì³ðè çàõèñòèòè æåðòâó íàñèëüñòâà â ñ³ì¿ ò³ëüêè ñèëàìè ì³ë³ö³¿, áóäóòü ìîñòèòè äîðîãó
äî ïåêëà.
Ùî ìîæå çðîáèòè ÷îëîâ³ê, ùîá ðîç³ðâàòè ëàíöþã íàñèëüñòâà, â ÿêèé â³í çàêîâàíèé âèõîâàííÿì òà
âëàñíèì ðîçóì³ííÿì ïðàâèëüíî¿ ïîâåä³íêè ñïðàâæíüîãî ìóæ÷èíè? ßê êîíêðåòíî ìè ìîæåìî
éîìó äîïîìîãòè?
Ùîá çì³íèòè ñòàâëåííÿ ÷îëîâ³ê³â äî âëàñíî¿ àãðåñèâíîñò³, ÿêó âîíè ñïðèéìàþòü ÿê çâè÷àéíó ð³÷,
íåîáõ³äíî ñâ³äîìî êîíöåíòðóâàòè ¿õíþ óâàãó íà íàñë³äêàõ íàñèëüñòâà â ñ³ì¿. Âîíè ÷àñòî íàìàãàþòüñÿ
âèïðàâäàòè ñâîþ àãðåñèâíó ïîâåä³íêó: Íå çíàþ, ùî ç³ ìíîþ òðàïèëîñÿ... , Òàê âæå ñòàëîñÿ,
Íå çíàþ, ùî íà ìåíå íàéøëî. ß äóæå ðîçõâèëþâàâñÿ, ß çàíàäòî áàãàòî âèïèâ. Âàðòî äåòàëüíî
àíàë³çóâàòè ç äîìàøí³ìè êðèâäíèêàìè ¿õí³ íàñèëüíèöüê³ ä³¿, àáè âîíè óñâ³äîìèëè ¿õ.
¯ì òàêîæ íåîáõ³äíî äîïîìîãòè ðîç³áðàòèñÿ â ñâî¿õ åìîö³ÿõ, çðîçóì³òè ñâ³é ñòàí ³ ñòàâëåííÿ äî
æ³íêè. Ôàõ³âö³ ç êîíñóëüòóâàííÿ ÷îëîâ³ê³â-êðèâäíèê³â ìîæóòü ³íôîðìóâàòè òà ïðîñâ³ùàòè ÷îëîâ³ê³â
ç öèõ ïèòàíü ÷è çàïðîïîíóâàòè ¿ì ë³òåðàòóðó äëÿ ñàìîîñâ³òè. Âàæëèâî íàâ÷èòè ÷îëîâ³êà ãîâîðèòè
äðóæèí³ í³ àáî ïðèïèíè, ùî º á³ëüø êîíñòðóêòèâíèì, í³æ ïîáî¿; íàâ÷èòè øàíóâàòè æ³íêó ³
ñïîê³éíî ðåàãóâàòè íà òå, ùî âîíà ìîæå íå ïîãîäæóâàòèñÿ ç íèì.
Îñê³ëüêè ïðè íàñèëüñòâ³ â ñ³ì¿ ³ñíóº ïåðåâàãà ñèë, ÿêà óíåìîæëèâëþº ñàìîçàõèñò á³ëüø ñëàáêî¿
ñòîðîíè, â ðàìêàõ òåðàïåâòè÷íî¿ ïðîãðàìè ÷îëîâ³ê³â íàâ÷àþòü, ùî âîíè ó êðàùîìó ñòàíîâèù³ é
ìàþòü ïåðåâàãó, òîìó íå ïîâèíí³ âèêîðèñòîâóâàòè öþ ïåðåâàãó é êðèâäèòè äðóæèíó. Ïðîòå äîìàøí³
àãðåñîðè ÷àñòî ñòâåðäæóþòü, ùî ñàìå æ³íêà ìຠïåðåâàãó: âîíà êðè÷èòü, íàâìèñíî éîãî äðàòóº,
àãðåñèâíà äî íüîãî... Òîìó â³í íå âèòðèìóº é Ạ¿¿.
Àëå õòî áî¿òüñÿ ï³ä ÷àñ öüîãî êðèêó: äðóæèíà ÷è ÷îëîâ³ê? Õòî âèêëèêຠïî÷óòòÿ ñòðàõó?
Êîëè ó ÷îëîâ³êà çàïèòóþòü: Ùî òè â³ä÷óâàâ ó òó õâèëèíó, êîëè âè ñâàðèëèñÿ?, - éîãî â³äïîâ³äü:
Çë³ñòü. À â³äïîâ³äü æ³íêè íà öå çàïèòàííÿ: Ñòðàõ. Öå ñë³ä ï³äêðåñëþâàòè, ðîçìîâëÿþ÷è ç
êðèâäíèêîì. ßêùî â³í ìຠïåðåâàãó â øëþá³, òî ÷è âàðòî éîìó êîðèñòóâàòèñÿ ö³ºþ ïåðåâàãîþ? ͳ!
ª êðàù³ çàñîáè âïëèâó íà áëèçüêèõ ëþäåé, òàê³, ùî íå ïîðóøóþòü ïðàâ ³ òåðèòî𳿠³íøî¿ ëþäèíè:
ïîãîâîðèòè ç äðóæèíîþ, äîñÿãòè ïîðîçóì³ííÿ ç íåþ ó ïðîáëåìàòè÷íèõ ñèòóàö³ÿõ, øàíóþ÷è ïðè
öüîìó ñâî¿ òà ¿¿ áàæàííÿ. Êîëè áðàêóº àðãóìåíò³â, ìîæíà â êîíôë³êò³ â³ä³éòè é ñêàçàòè: «ß
â³äìîâëÿþñÿ â³ä 䳿!» Àäæå îáîâÿçîê ÷îëîâ³êà ïîëÿãຠíå â òîìó, ùîá âèêîðèñòîâóâàòè ñâîþ
ïåðåâàãó äëÿ íàñèëüñòâà, à â òîìó, ùîá êðàùå îáåð³ãàòè ñâîþ ñ³ìþ. Òîìó êîëè ÷îëîâ³ê â³ä÷óâàº,
ÿê éîãî çâè÷íî íàêðèâຠõâèëÿ ëþò³ é áàæàííÿ âäàðèòè, â³í ïîâèíåí â³ä³éòè. Îäíàê ÷îëîâ³êîâ³
âàæêî öå ñïðèéíÿòè: ßê öå ÿ â³ä³éäó, öå íå ïî-÷îëîâ³÷îìó. Ìåíå áóäóòü ââàæàòè áîÿãóçîì. ß
ãîëîâíèé ó ñ³ì¿, ³ âñå ìຠáóòè ïî-ìîºìó. Òàê³ ãåíäåðí³ ñòåðåîòèïè º íåáåçïå÷íîþ ïàñòêîþ äëÿ
4 8 Winrock International
ñó÷àñíîãî ÷îëîâ³êà. Âèõîäîì ç íå¿ ìîæå áóòè ò³ëüêè íàâ÷àííÿ íàâè÷êàì ñï³ëêóâàííÿ, âì³ííÿ ó ïåâíèõ
ñèòóàö³ÿõ áðàòè òàéì-àóò, íåîáõ³äíèé, àáè çàñïîêî¿òèñÿ é îñòóäèòè» ñâî¿ àãðåñèâí³ ïî÷óòòÿ.
ijéñíà ëþáîâ ³ ïîâàãà â ñ³ì¿ ïî÷èíàþòüñÿ ç ïîë³ïøåííÿ êîíòàêòó ì³æ ïîäðóææÿì, äëÿ äîñÿãíåííÿ
ÿêîãî ÷îëîâ³êó íåîáõ³äíî â³äìîâèòèñÿ â³ä ñâ çâè÷íî¿ àãðåñèâíî¿ ïîâåä³íêè. ³í ìîæå ñêàçàòè
äðóæèí³, ùî ¿¿ ïîâåä³íêà éîìó íåïðèºìíà, ïîÿñíèòè, ùî â³í íå áàæຠ¿¿ òåðï³òè. Àëå íå âäàðèòè
äðóæèíó! Íå ïðèíèçèòè! Öå äîïîìîæå ðîç³ðâàòè ñòðàøíå êîëî íàñèëüñòâà, ÿêå âåäå äî åñêàëàö³¿
òà íàïðóãè ³ çàê³í÷óºòüñÿ çíóùàííÿì íàä æ³íêîþ ÷è ïîáîÿìè.
Ùî íåîáõ³äíî çíàòè òèì, õòî ïðàöþº â ãàëóç³ çàïîá³ãàííÿ íàñèëüñòâó â ñ³ì¿?
Ïî-ïåðøå, çàâæäè ïîòð³áíî ÷³òêî ðîçä³ëÿòè ð³çíîìàí³òí³ ñòðàòå㳿 é âèäè ïîñëóã äëÿ ïîòåðï³ëî¿ òà
äëÿ êðèâäíèêà. Ìàþòü áóòè
äâ³ ð³çí³ ïðîãðàìè, ó ÿêèõ ïðàöþþòü ð³çí³ ôàõ³âö³ (òîáòî îäíà é òà ñàìà
ëþäèíà íå ìîæå ïðàöþâàòè ³ ç êðèâäíèêîì, ³ ç ïîòåðï³ëîþ). Êð³ì çàïèòàííÿ õòî, âàæëèâèì
çàïèòàííÿì º êîëè: ó ÿêèé ïåð³îä öèêëó íàñèëüñòâà ïðîâîäèòüñÿ ðîáîòà? Íå âàðòî çì³øóâàòè äâ³
ð³çí³ ñòðàòå㳿: ³íòåðâåíö³þ é ïðîãðàìó ïñèõîëîã³÷íî¿ êîðåêö³¿ íàñèëüíèöüêî¿ ïîâåä³íêè. Ðîáîòà ç
äîìàøí³ì êðèâäíèêîì ïîâèííà ïðîõîäèòè â ñïîê³éíèé ÷àñ, ì³æ àêòàìè íàñèëüñòâà â ñ³ì¿. Ó öåé
÷àñ ïîòð³áíà òåðàï³ÿ êðèâäíèêà, ñïðÿìîâàíà íà çì³íó éîãî ñâ³äîìîñò³ òà ïîâåä³íêè ó á³ê: «ß ìîæó
â ñèòóàö³¿ êîíôðîíòàö³¿ â³ä³éòè!» Îäíàê âèíóâàòåöü íå çâåðíåòüñÿ äî ïðîãðàìè ïñèõîêîðåêö³¿
íàñèëüíèöüêî¿ ïîâåä³íêè çà âëàñíèì áàæàííÿì, îñê³ëüêè ââàæàº, ùî âñå éäå íîðìàëüíî é, íà éîãî
äóìêó, éîãî 䳿 íàïðàâëåí³ ò³ëüêè íà äîáðî æ³íö³ òà äèòèí³. ³í çâåðíåòüñÿ ïî äîïîìîãó ëèøå êîëè
â íüîãî ãîðèòü çåìëÿ ï³ä íîãàìè, êîëè éîãî ïåðåñë³äóº ì³ë³ö³ÿ, à äðóæèíà ñêàçàëà ê³íåöü, ÿ
ðîçëó÷àþñÿ, êîëè â³í âòðà÷ຠáàòüê³âñüêó âëàäó. Òîä³ ò³ëüêè ìîæå ïî÷èíàòèñÿ ïðîãðàìà
ïñèõîêîðåêö³¿ éîãî ïîâåä³íêè.
Ïî-äðóãå, ï³ä ÷àñ àêòó íàñèëüñòâà íåîáõ³äíà ò³ëüêè ³íòåðâåíö³ÿ âòðó÷àííÿ ì³ë³ö³¿ ç ìåòîþ ïðèïèíèòè
íàñèëüñòâî â ñ³ì¿. Öå ïðèíöèïîâî, áî ³íòåðâåíö³ÿ 䳺 íà êîðèñòü ïîòåðï³ëî¿, à íå íà êîðèñòü
àãðåñèâíîãî ÷îëîâ³êà. ²íòåðâåíö³ÿ âèñòóïຠÿê
ìîòèâàö³ÿ äî óñâ³äîìëåííÿ íàñèëüíèêîì ïîòðåáè
çì³íèòè ñâîþ ïîâåä³íêó. Äëÿ ïðîâåäåííÿ ³íòåðâåíö³¿ ïðàâîîõîðîíöÿì (òàê ñàìî ÿê ³íøèì ôàõ³âöÿìè,
ÿê³ ïðàöþþòü ç äîìàøí³ìè êðèâäíèêàìè) íåîáõ³äíî âì³òè êâàë³ô³êîâàíî ðîçï³çíàâàòè àêòè
íàñèëüñòâà â ñ³ì¿.
Âïðàâà «×îìó æ³íö³ âàæêî âèéòè ç íàñèëüíèöüêèõ ñòîñóíê³â?»
Ìåòà âïðàâè:
Äàòè ïîãëèáëåíå ðîçóì³ííÿ âñüîãî êîìïëåêñó ïðîáëåì ïîòåðï³ëî¿, à òàêîæ òîãî, ÿê ñàìå æ³íêà
ñòຠæåðòâîþ äîìàøíüîãî íàñèëüñòâà, ùî âîíà äóìຠ³ â³ä÷óâàº.
Îáãîâîðèòè ïðàêòè÷í³ ðåêîìåíäàö³¿, ÿê³ ìîæíà íàäàâàòè ïîòåðï³ëèì â³ä íàñèëüñòâà â ñ³ì¿.
×àñ âèêîíàííÿ â³ä 30 õâ. äî ãîäèíè
Âñòóï òà ³íôîðìàö³ÿ:
Ñï³ëüíå æèòòÿ æ³íêè ç ÷îëîâ³êîì ïî÷èíàºòüñÿ ç ëþáîâ³, êîëè ìàéáóòíº âèãëÿäຠñïîâíåíèì íà䳿,
êîëè ëþäè õî÷óòü áóòè ðàçîì. Ùî â³äáóâàºòüñÿ ïîò³ì? Ó áàãàòüîõ ñ³ìÿõ ïî÷èíàºòüñÿ ïîã³ðøåííÿ
ñòîñóíê³â, àëå á³ëüø³ñòü ÷îëîâ³ê³â ó öüîìó âèïàäêó íå ïåðåõîäèòü ìåæó íàñèëüñòâà. Ïðîòå ÷àñòèíà
÷îëîâ³ê³â óñå æ öþ ìåæó ïåðåõîäèòü. Äàë³ òðàïëÿþòüñÿ ð³çí³ ñöåíàð³¿: ÿêàñü æ³íêà â³äðàçó íàçàâæäè
ïðèïèíÿº ñòîñóíêè ç òàêèì ÷îëîâ³êîì, àëå ôàêò íàñèëüñòâà çàëèøàºòüñÿ âåëè÷åçíîþ òðàâìîþ
äëÿ íå¿ (³íîä³ íà âñå æèòòÿ); ³íøèé ñöåíàð³é ïîòåðï³ëà âèêëèêຠçàâîðóøåííÿ ñåðåä îòî÷åííÿ:
ðîäèíè, äðóç³â, íà ðîáîò³. Öå ìîæå ïîä³ÿòè, ³íîä³ íàâ³òü íà òðèâàëèé ÷àñ. Àëå ïîò³ì íàñèëüñòâî
çíîâó é çíîâó ïîâòîðþºòüñÿ.
Íà æàëü, íàé÷àñò³øå çóñòð³÷àºòüñÿ ñöåíàð³é, êîëè æ³íêà ïðîáà÷ຠêðèâäíèêó: Õî÷à â³í ìåíå é
âäàðèâ, àëå ÿ éîãî ëþáëþ, Öå àëêîãîëü, Öå ðåâíîù³. Âñå ïîâåðòàºòüñÿ äî íîðìàëüíîãî
ñòàíó, ÷îëîâ³ê ïåðåïðîøóº, ñòຠ÷óäîâèì ïàðòíåðîì âñå ÿê ï³ä ÷àñ ìåäîâîãî ì³ñÿöÿ. Ó öüîìó é
ïîëÿãຠíåáåçïåêà òàêèõ ïðèìèðåíü. Çâè÷àéíî, íîðìàëüíî, ùî ïàðòíåðêà ïðîáà÷àº, àäæå ìè ÷àñòî
ïðîùàºìî ñâî¿õ áëèçüêèõ, êîëè âîíè ðîáëÿòü ùîñü íå òàê. Çà ÷àñ ïðèìèðåííÿ â æ³íêè âèíèêàº
³ëþç³ÿ, ùî ìîæëèâ³ ïîçèòèâí³ çì³íè ó ¿¿ æèòò³, ùî ïàðòíåð çì³íèòüñÿ.
Òà ÷åðåç äåÿêèé ÷àñ ó ñ³ì¿ çíîâó ïî÷èíຠçðîñòàòè ïñèõîëîã³÷íà íàïðóãà é öèêë íàñèëüñòâà
ïîâòîðþºòüñÿ. Ç êîæíèì öèêëîì íàñèëüñòâî ñòຠâñå òÿæ÷èì, à ïåð³îäè ïðèìèðåííÿ ñêîðî÷óþòüñÿ.
Íàðåøò³, ìîæóòü çíèêíóòè çîâñ³ì.
ϳä ÷àñ íàäàííÿ ãðóï³ òðåíåðñüêî¿ ³íôîðìàö³¿ ïðî öèêëè äîìàøíüîãî íàñèëüñòâà ïîòð³áíî ìàëþâàòè
ñõåìó «Öèêëè äîìàøíüîãî íàñèëüñòâà».
Winrock International
49
ÖÈÊËÈ ÄÎÌÀØÍÜÎÃÎ ÍÀÑÈËÜÑÒÂÀ
¯õ â³äêðèëà Ëåîíîðà Âàëêåð, êîëè âèñëóõîâóâàëà ðîçïîâ³ä³ æ³íîê, ïîòåðï³ëèõ â³ä äîìàøíüîãî
íàñèëüñòâà.
Ðîáîòà â ìàëèõ ãðóïàõ:
Ïðèñóòí³ îáºäíóþòüñÿ â ìàë³ ãðóïè (ïî 3 îñîáè), êîæíà ãðóïà îòðèìóº ðîçäàòêîâèé ìàòåð³àë, òðè
àðêóø³ ïàïåðó òà ôëîìàñòåðè.
Çàâäàííÿ:
Ïðîòÿãîì 8-10 õâ. îáãîâîð³òü ðîçäàòêîâèé ìàòåð³àë ×îìó æ³íö³ âàæêî âèéòè ç íàñèëüíèöüêèõ
ñòîñóíê³â? òà âèä³ë³òü ³ çàïèø³òü íà îêðåìîìó àðêóø³ òðè îñíîâí³ ïðè÷èíè, ÷îìó æ³íêà íå éäå
â³ä êðèâäíèêà.
Ƴíö³ âàæêî âèéòè ç íàñèëüíèöüêèõ ñòîñóíê³â ÷åðåç
ü Ñòðàõ, ÿêèé º ö³ëêîì íåáåçï³äñòàâíèì, áóòè ïîáèòîþ àáî âáèòîþ
ïàðòíåðîì.
ü Ñòðàõ, ùî ïàðòíåð çðîáèòü ùîñü òàêå, ùî ìîæå çàøêîäèòè (³ì³äæó íà
ðîáîò³, ó ñîö³àëüí³é ñôåð³, áëèçüêèì òîùî).
ü Ñêëàäí³ñòü ó ïðàöåâëàøòóâàíí³, îñîáëèâî äëÿ æåðòâ ç ä³òüìè.
ü Ô³íàíñîâó çàëåæí³ñòü â³ä ÷îëîâ³êà, ñòðàõ âòðàòèòè áóäèíîê, ìàéíî.
ü Áðàê ìîæëèâîñò³ âèíàéíÿòè æèòëî - îòæå, í³êóäè éòè.
ü Áðàê ïðèòóëê³â òà ïðîãðàì, ùî ï³äòðèìóþòü æ³íîê òà íàäàþòü ¿ì äîïîìîãó
íà ïåðåõ³äíîìó åòàï³.
ü Áðàê äîñòóïíî¿ þðèäè÷íî¿ äîïîìîãè, íåîáõ³äíî¿, ùîá ðîçëó÷èòèñÿ, îòðèìàòè
çàõèñò.
ü ³ðó, ùî âñå íàëàãîäèòèñÿ. Íàä³þ íà òå, ùî íàñèëüíèê âèêîíຠñâî¿
îá³öÿíêè, çì³íèòüñÿ ³ ïðèïèíèòü íàñèëüñòâî.
ü Ëþáîâ äî ÷îëîâ³êà ÷è áàæàííÿ çáåðåãòè ñ³ìþ òà òèñê ³ç áîêó ðîäè÷³â, ÿê³
ãîâîðÿòü: «Öå òâ³é ÷îëîâ³ê, áàòüêî òâî¿õ ä³òåé».
ü ³ðóâàííÿ â êóëüòóðí³/ ðåë³ã³éí³/ ñ³ìåéí³ ö³ííîñò³, ùî âèìàãàþòü ï³äòðèìóâàòè
ïîäðóæí³ ñòîñóíêè çà áóäü-ÿêó ö³íó.
ü Ñòðàõ çàëèøèòèñü áåç ÷îëîâ³êà/ ïàðòíåðà òà ïåðåêîíàííÿ æ³íêè â òîìó, ùî
âîíà íàäòî äóðíà (òîâñòà, õóäà, íåçäîðîâà, í³ê÷åìíà òîùî), ùîá âèæèòè ñàì³é.
ü Íåìîæëèâ³ñòü ìîá³ë³çóâàòèñÿ â ðåçóëüòàò³ ïñèõîëîã³÷íèõ òà ô³çè÷íèõ òðàâì,
ÿê³ íå äîçâîëÿþòü â³äîêðåìèòèñÿ ³ âëàøòóâàòè îñîáèñòå æèòòÿ é æèòòÿ ä³òåé.
ü Ïåðåêîíàííÿ íàñèëüíèêà, ïñèõîëîã³â, ì³ë³ö³¿, ñóää³â, ñâÿùåíèê³â, ÷ëåí³â ñ³ìåé
òà îòî÷åííÿ, ùî æåðòâà ñàìà âèííà ó àêòàõ íàñèëüñòâà â ñ³ì¿, ùî âîíà ñàìà ¿õ ïðîâîêóº
³ ùî, âèêîíóþ÷è âèìîãè íàñèëüíèêà, âîíà ìîæå ïðèïèíèòè çíóùàííÿ.
ü Áðàê ñîö³àëüíî¿ òà ïðàâîâî¿ ï³äòðèìêè, à òàêîæ ï³äòðèìêè îòî÷åííÿ
(îñîáëèâî â ñ³ëüñüê³é ì³ñöåâîñò³).
ü Âàø âàð³àíò
5 0 Winrock International
Îáãîâîðåííÿ:
Ïåðåðàõóéìî íàéãîëîâí³ø³ ïðè÷èíè, ÿê³ âèä³ëèëè âñ³ ãðóïè.
Çà÷èòóþòü ïðè÷èíè, çàïèñàí³ ìàëèìè ãðóïàìè.
ßê âè ââàæàºòå, ÿêáè íà íàøîìó òðåí³íãó áóëè ïðèñóòí³ ³íø³ ëþäè, òî âîíè á òåæ âèä³ëèëè òàê³
ñàì³ îñíîâí³ ïðè÷èíè?
Íàâ³ùî íàì ïîòð³áíî çíàòè ïðî ïðè÷èíè, ÷åðåç ÿê³ æ³íêàì âàæêî âèéòè ç íàñèëüíèöüêèõ
ñòîñóíê³â?
ßê³ äîäàòêîâ³ ñêëàäíîù³ ³ñíóþòü ïðè âèõîä³ ç íàñèëüíèöüêèõ ñòîñóíê³â äëÿ æ³íîê, ÿê³: ìàþòü
ïðîáëåìè ç³ çäîðîâÿì, ìàþòü ä³òåé, íå ìàþòü îñâ³òè, ôàõîâèõ íàâè÷îê ÷è áåçðîá³òí³ òîùî?
Ïðîì³æíèé ï³äñóìîê:
×îìó æ³íêà íå â çìîç³ ï³òè â³ä ÷îëîâ³êà, ÿêèé çíóùàºòüñÿ ç íå¿, é â³ä óñ³º¿ ñèòóàö³¿ íàñèëüñòâà â
ñ³ì¿, ÷îìó âîíà íå øóêຠïîòåíö³éíèõ øëÿõ³â âèõîäó ç³ ñâîãî òÿæêîãî ñòàíîâèùà? Ïðè÷èíè, ÿê³
çìóøóþòü æ³íêó çàëèøàòèñÿ ç êðèâäíèêîì, êîæíà ìຠñâî¿. Äóæå ÷àñòî öå íå îäíà, à êîìïëåêñ
ïðè÷èí. Ùîá äîïîìîãòè êîíêðåòí³é æ³íö³, ïîòð³áíî çíàòè ö³ ³íäèâ³äóàëüí³ ïðè÷èíè, à òàêîæ
âðàõîâóâàòè ãîëîâíå:
â ðåçóëüòàò³ ïîñò³éíîãî íàñèëüñòâà íàñàìïåðåä çì³íþºòüñÿ ñàìà æ³íêà, ¿¿
ñàìîîö³íêà òà ñòàâëåííÿ äî æèòòÿ. Ïîñòóïîâî æ³íêà ìîæå ñòàòè «æåðòâîþ», ùî òÿãíå çà ñîáîþ
íèçêó òðàã³÷íèõ çì³í â ¿¿ îñîáèñòîñò³. ßê æ³íêà ïðèõîäèòü äî ïåðåêîíàííÿ, ùî íàñèëüñòâî íàä íåþ
º ¿¿ æèòòºâèì øëÿõîì, ùî âîíà íå â çìîç³ âïëèâàòè íà ñèòóàö³þ â ñ³ì¿? Äëÿ öüîãî ðîçãëÿíüìî
ïðîöåñ â³êòèì³çàö³¿, àáî: ÿêèì ÷èíîì â³äáóâàºòüñÿ íàâÿçóâàííÿ æ³íö³ ðîë³ æåðòâè, êîëè ñàìå ¿¿
ïîâåä³íêà ñòຠâ³êòèìíîþ.
̳í³-ëåêö³ÿ:
Ðîçãëÿíåìî øëÿõ ïåðåòâîðåííÿ æ³íêè íà æåðòâó òà óòâîðåííÿ ïàòîëîã³÷íîãî çâÿçêó æåðòâà-
íàñèëüíèê (äèâ. Äîäàòîê ³êòèì³çàö³ÿ òà ¿¿ íàñë³äêè).
Îáãîâîðåííÿ ì³í³-ëåêö³¿:
- ×è ïîòð³áíà ³íôîðìàö³ÿ ïðî â³êòèì³çàö³þ äëÿ ðîáîòè ïðàâîîõîðîííèõ îðãàí³â? ×èì âîíà ìîæå
áóòè ¿ì êîðèñíà?
- Äëÿ ÿêèõ ùå îðãàí³çàö³é ìîæå áóòè ïðèäàòíà ³íôîðìàö³ÿ ïðî â³êòèì³çàö³þ æ³íêè? ßê ¿¿ ìîæíà
çàñòîñîâóâàòè íà ïðàêòèö³?
- Ïîãëÿíüìî, ÿê Çàêîí Óêðà¿íè Ïðî ïîïåðåäæåííÿ íàñèëüñòâà â ñ³ì¿ ðîçãëÿäຠïîíÿòòÿ æåðòâè
òà â³êòèìíî¿ ïîâåä³íêè:
æåðòâà íàñèëüñòâà â ñ³ì¿ ÷ëåí ñ³ì¿, ÿêèé ïîñòðàæäàâ â³ä ô³çè÷íîãî, ñåêñóàëüíîãî,
ïñèõîëîã³÷íîãî ÷è åêîíîì³÷íîãî íàñèëüñòâà ç áîêó ³íøîãî ÷ëåíà ñ³ì¿;
â³êòèìíà ïîâåä³íêà ùîäî íàñèëüñòâà â ñ³ì¿ ïîâåä³íêà ïîòåíö³éíî¿ æåðòâè
íàñèëüñòâà â ñ³ì¿, ùî ïðîâîêóº íàñèëüñòâî â ñ³ì¿.
Îòæå, çà Çàêîíîì âèõîäèòü ùî æåðòâà ñàìà ïðîâîêóº íàñèëüñòâî â ñ³ì`¿. Ïðî öå ãîâîðèòü ³
ñòàòòÿ 11 ïðî íåïðèïóñòèì³ñòü â³êòèìíî¿ ïîâåä³íêè, ÿêà çîáîâÿçóº ä³ëüíè÷íîãî îô³ö³éíî
ïîïåðåäæóâàòè ïîòåíö³éíó æåðòâó, ïåðåêëàäàþ÷è òàêèì ÷èíîì íà íå¿ â³äïîâ³äàëüí³ñòü çà â÷èíåííÿ
íàñèëüñòâà. Íà æàëü, ³ ñåðåä ïðàâîîõîðîíö³â, ³ ñåðåä ïåðåñ³÷íèõ ãðîìàäÿí/ãðîìàäÿíîê øèðîêî
âêîð³íèëàñÿ äóìêà, ùî ïîòåðï³ëà æ³íêà ñàìà âèííà â íàñèëüñòâ³ íàä íåþ, ùî âîíà ïðîâîêóº éîãî ³
çàñëóãîâóº íà íüîãî.
Îòæå, æ³íêà, ÿêà
íå òàê ñåáå ïîâîäèòü, çàñëóãîâóº íà ïîáèòòÿ òà çíóùàííÿ? Ç öüîãî âèõîäèòü,
ùî êîëè íàì õòîñü íà ðîáîò³ ÷è íà âóëèö³ íå ïîäîáàºòüñÿ, ïðîâîêóº íàñ, áî âåäå ñåáå íå òàê
ìè ìîæåìî öþ ëþäèíó âäàðèòè, îá³çâàòè, ç´âàëòóâàòè? ͳ? Òî ÷îìó öå äîçâîëåíî â ñ³ì¿?
Çíîâó ñòèêàºìîñÿ ç ïîäâ³éíèì ñòàíäàðòîì ó ñòàâëåíí³ äî ñèòóàö³¿ â ðîäèí³, êîëè äîçâîëåíå
äîìàøíº íàñèëüñòâî, çíóùàííÿ òà êàòóâàííÿ ñïðè÷èíÿº äî âáèâñòâ òà ïîêàë³÷åíèõ äîëü ì³ëüéîí³â
æ³íîê ó íàø³é êðà¿í³.
Íåáåçïå÷í³ ñòåðåîòèïè ñóñï³ëüíî¿ ñâ³äîìîñò³, ÿê³ òâåðäÿòü, ùî ïîòåðï³ëà ñàìà âèííà, çàô³êñîâàíî
ó ñòàòòÿõ ïðèéíÿòîãî Çàêîíó. Çà òàêîãî ï³äõîäó ïîíÿòòÿ êðèì³íîëî㳿, çîêðåìà, â³êòèìîëî㳿,
ïåðåíîñèòüñÿ â îáëàñòü ïðàâà, ùî íåïðèïóñòèìî. ßêùî òàêèé ï³äõ³ä íàáóäå ðîçïîâñþäæåííÿ â
óêðà¿íñüêîìó çàêîíîäàâñòâ³, òî, íàïðèêëàä, æåðòâó êðàä³æêè áóäóòü çâèíóâà÷óâàòè â òîìó, ùî