Winrock International
39
ÄÎÄÀÒÎÊ: Ãåíäåð òà ãåíäåðíà äèñêðèì³íàö³ÿ
×àñ ïðîâåäåííÿ ì³í³-ëåêö³¿ â³ä 15 äî 20 õâ.
Ñëîâà, ùî º çíàêîâèìè, íà ÿêèõ áàæàíî çðîáèòè íàãîëîñ, çâåðíóòè óâàãó ãðóïè, âèä³ëåíî â òåêñò³
æèðíèì øðèôòîì àáî
ï³äêðåñëåíî. Çâåðíåííÿ òà çàïèòàííÿ äî ãðóïè â òåêñò³ âèä³ëåíî êóðñèâîì.
Çàïèòàííÿ ï³ä ÷àñ ëåêö³¿ ñòàâëÿòü, àáè óíèêíóòè ìîíîòîííîñò³, à òàêîæ äëÿ çâîðîòíîãî çâÿçêó ç
ãðóïîþ. ×àñòî öå ðèòîðè÷í³ çàïèòàííÿ, íà êîòð³ íå ïîòð³áíî ÷åêàòè â³äïîâ³ä³. Ïîä³áíèé ïðèéîì
çàñòîñîâóþòü, ùîá çðîáèòè ëîã³÷íó ïàóçó â ëåêö³¿, ðîçâîðóøèòè ãðóïó. Óâàãà! Ñêîðî÷óéòå ÷àñ
â³äïîâ³äåé íà çàïèòàííÿ. Íå äîçâîëÿéòå ï³ä ÷àñ ëåêö³¿ âòÿãòè ñåáå òà ãðóïó â äèñêóñ³þ.
Ëþäèíà íå îáèðàº, êèì íàðîäèòèñÿ: ÷îëîâ³êîì ÷è æ³íêîþ. Àëå, íà æàëü, ñàìå ñòàòü ïî÷èíàº
âèçíà÷àòè âñå ¿¿ ÷è éîãî ïîäàëüøå æèòòÿ.
Ç äèòèíñòâà ä³òåé íå ò³ëüêè âäÿãàþòü ïî-ð³çíîìó - çàëåæíî â³ä òîãî, õëîï÷èê öå ÷è ä³â÷èíêà, àëå é
ïî-ð³çíîìó äî íèõ ñòàâëÿòüñÿ, âñòàíîâëþþòü ð³çí³ ïðàâèëà ïîâåä³íêè.
Ùî ìè ãîâîðèìî õëîï÷èêó, à ùî ä³â÷èíö³?
«Äàé çäà÷³, òè æ õëîï÷èê»(ìîæå, ñàìå òàêèìè ñëîâàìè çàêëàäàþòü ìàéáóòíþ àãðåñèâíó ïîâåä³íêó?),
«Íå ïëà÷, òè æ íå ä³â÷èíêà» (ÿê ï³ñëÿ öèõ ñë³â áóäå ñòàâèòèñü õëîï÷èê äî ä³â÷èíêè? ÿê äî ïëàêñè, ÿê
äî íèæ÷î¿ ³ñòîòè?), «Áóäü îõàéíîþ, íå çàáðóäíèñÿ, òè æ ä³â÷èíêà» (à ùî, õëîï÷èêàì íå ïîòð³áíî
áóòè ÷èñòèìè é îõàéíèìè?), «Ïîâîäü ñåáå òèõ³øå, áóäü ñêðîìí³øîþ, òè æ ä³â÷èíêà» (à ÿêùî öÿ
ä³â÷èíêà ñì³ëèâà é ³í³ö³àòèâíà? íåâæå öå ïîãàíî?)
Ùî ùå ìè ãîâîðèìî ä³òÿì?
Ó òàêèé ñïîñ³á ñ³ìÿ é îòî÷åííÿ çàêëàäàþòü ó ä³òåé ð³çí³ ñòàíäàðòè ïîâåä³íêè. Ö³ ð³çí³, çàëåæíî â³ä
ñòàò³, ïðàâèëà ïîò³ì òðàíñëþþòüñÿ é ï³äòðèìóþòüñÿ âñ³ìà ñóñï³ëüíèìè ³íñòèòóö³ÿìè: â³ä äèòÿ÷îãî
ñàäêà, øêîëè, àð쳿 é àæ äî ð³çíèõ äåðæàâíèõ óñòàíîâ. Íå îñòàííþ ðîëü ó öüîìó ïðîöåñ³ â³ä³ãðàº
êóëüòóðà: êíèãè, ê³íîô³ëüìè, ïðåñà, òåëåáà÷åííÿ.
Òàê ïîñòóïîâî ôîðìóþòüñÿ ñòåðåîòèïí³ ðîë³ ÷îëîâ³êà é æ³íêè, ÿê³ é ñóñï³ëüñòâî, ³ ¿õí³ íîñ³¿ ïî÷èíàþòü
óâàæàòè âðîäæåíèìè, ñïîêîíâ³÷íî âëàñòèâèìè æ³íêàì òà ÷îëîâ³êàì ç ìîìåíòó íàðîäæåííÿ.
Íàñïðàâä³ ìè óñïàäêîâóºìî ëèøå ñòàòü òà ñòàòåâó â³äì³íí³ñòü. ϳä á³îëîã³÷íîþ ñòàòòþ (àíãë³éñüêîþ
sex) ðîçóì³þòü àíàòîì³÷í³ òà ô³ç³îëîã³÷í³ îñîáëèâîñò³ ëþäèíè: çîâí³øí³ ñòàòåâ³ îçíàêè, ðåïðîäóêòèâíà
ôóíêö³ÿ: çäàòí³ñòü äî çà÷àòòÿ òà íàðîäæåííÿ äèòèíè. Îòæå ñòàòåâà ð³çíèöÿ ì³æ ÷îëîâ³êîì ³ æ³íêîþ
î÷åâèäíà. Ñêàæ³ìî, ÷îëîâ³êè íå ìîæóòü íàðîäèòè äèòèíó, àëå âîíè, ÿê ïðàâèëî, âèù³ é ñèëüí³ø³.
Ƴíêà, íà â³äì³íó â³ä ÷îëîâ³êà, âèíîøóº â ñâîºìó ëîí³ äèòèíó òà ãîäóº íåìîâëÿ ñâî¿ì ìîëîêîì.
Àëå, êð³ì á³îëîã³÷íî¿, ìîæíà âèä³ëèòè òàê çâàíó ñîö³àëüíó ñòàòü ãåíäåð. Òåðì³í ãåíäåð (gender
àíãë³éñüêîþ ìîâîþ ð³ä) îçíà÷ຠñòàòü ÿê ñîö³àëüíå ïîíÿòòÿ ³ ÿâèùå. ×îëîâ³ê ³ æ³íêà êóëüòóðíèé
ïðîäóêò ñâî¿õ ñóñï³ëüñòâ, òîìó â³ä÷óòòÿ ïðèíàëåæíîñò³ äî âèçíà÷åíîãî ãåíäåðó âèõîâóºòüñÿ âñå
æèòòÿ, ïðîòÿãîì ÿêîãî â³í àáî âîíà çàñâîþþòü ïîâåä³íêîâ³ íîðìàòèâè, ÿê³ áóäóòü ¿õ õàðàêòåðèçóâàòè
ÿê ÷îëîâ³êà àáî æ³íêó. Ö³ ñîö³îñòàòåâ³ (ãåíäåðí³) ðîë³ ÷îëîâ³êà àáî æ³íêè íàâÿçóþòüñÿ ÷åðåç îäÿã
òà ïîâåä³íêó (çìàëå÷êó â ä³òåé âæå ð³çíèé îäÿã, ð³çí³ ³ãðàøêè, ïîò³ì ð³çí³ îáîâÿçêè â ðîäèí³);
÷åðåç ôîðìóâàííÿ ð³çíèõ ïñèõîëîã³÷íèõ ÿêîñòåé (ñ³ìÿ òà øêîëà çàîõî÷óþòü ðîçâèòîê îäíèõ ÿêîñòåé
³ ïðèòëóìëþþòü ³íø³, çàëåæíî â³ä òîãî, õëîï÷èê öå ÷è ä³â÷èíêà); ÷åðåç ðîçâèòîê çä³áíîñòåé ä³â÷àò
³ þíàê³â ó âèçíà÷åíîìó íàïðÿìêó; ÷åðåç íàñòàíîâè ÷îëîâ³êàì ³ æ³íêàì çàéìàòèñÿ ð³çíèìè âèäàìè
ä³ÿëüíîñò³, ìàòè ð³çí³ ïðîôåñ³¿ òîùî.  òàêèé ñïîñ³á âèíèêຠïîíÿòòÿ òðàäèö³éíî¿ ÷îëîâ³÷î¿ ³
òðàäèö³éíî¿ æ³íî÷î¿ ãåíäåðíî¿ ðîë³.
ßê æå çðîçóì³òè, äå ãåíäåðí³ â³äì³ííîñò³ ì³æ ëþäüìè, à äå ñòàòåâ³?
Á³îëîã³÷íà ñòàòü òà ¿¿ ôóíêö³¿ íå çì³íþþòüñÿ â êàòåãîð³ÿõ «÷àñ-ïðîñò³ð», òîä³ ÿê ãåíäåð ³ éîãî íàñòàíîâè
çì³íþþòüñÿ. ² äâ³ òèñÿ÷³ ðîê³â òîìó æ³íêè íàðîäæóâàëè ä³òåé ³ âèãîäîâóâàëè ¿õ ãðóäüìè; ó ßïîí³¿, â
Óêðà¿í³ ÷è Àìåðèö³ âñþäè ÷îëîâ³ê çàëèøàâñÿ ÷îëîâ³êîì ç óñ³ìà éîãî ô³ç³îëîã³÷íèìè îçíàêàìè òà
ôóíêö³ÿìè. Îòîæ, öå ñòàòåâ³ â³äì³ííîñò³ ì³æ ëþäüìè. Ñòî ðîê³â òîìó äåÿê³ â÷åí³ ç ïîâíîþ
ñåðéîçí³ñòþ äèñêóòóâàëè, ÷è ìîæóòü æ³íêè âèâ÷àòè ìàòåìàòèêó, é ä³éøëè âèñíîâêó, ùî âèùà îñâ³òà
íå äàñòü çìîãè æ³íö³ íàðîäæóâàòè ä³òåé. À ñüîãîäí³ â Óêðà¿í³ á³ëüø³ñòü ëþäåé ç âèùîþ îñâ³òîþ
æ³íêè. ² í³÷îãî, íåáî íå âïàëî íà çåìëþ, òàê ñàìî ÿê ³ â³ä òîãî, ùî æ³íêè âäÿãëè øòàíè ÷è óñï³øíî
ïðàöþþòü â ïîë³òèö³ òà á³çíåñ³, ùî áóëî á íåìîæëèâî ïàðó ñîòåíü ðîê³â òîìó. Íà æàëü, ó ð³çíèõ
äåðæàâàõ æ³íêè ñüîãîäí³ ïî-ð³çíîìó ìîæóòü ñåáå ðåàë³çóâàòè. ª âåëè÷åçíà ð³çíèöÿ ì³æ ñòàíîâèùåì
æ³íêè â Óêðà¿í³ ³, ñêàæ³ìî, â ²ðàí³. Îòæå, â³äì³ííîñò³ â ñóñï³ëüíîìó ñòàíîâèù³ æ³íîê òà ÷îëîâ³ê³â
çàëåæíî â³ä êðà¿íè àáî ñòîð³÷÷ÿ (÷àñó ³ ïðîñòîðó) íàçèâàþòüñÿ
ãåíäåðíèìè.
Ãåíäåðí³ òðàäèö³éí³ ðîë³ âèêëèêàþòü ãåíäåðíèé ïîä³ë ïðàö³, òîáòî âèðîáíè÷à é äîìàøíÿ