Беларуская мова. Прафесійная лексіка

Подождите немного. Документ загружается.

Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь

УСТАНОВА АДУКАЦЫІ

«ГРОДЗЕНСКІ ДЗЯРЖАЎНЫ УНІВЕРСІТЭТ

ІМЯ ЯНКІ КУПАЛЫ»

А.М. АСІПЧУК, В.В. МАРШЭЎСКАЯ, А.С. САДОЎСКАЯ

БЕЛАРУСКАЯ МОВА.

ПРАФЕСІЙНАЯ ЛЕКСІКА

Дапаможнік па курсе

«Беларуская мова. Прафесійная лексіка»

для студэнтаў нефілалагічных спецыяльнасцяў

Гродна

ГрГУ імя Я.Купалы

2008

УДК 811.162.3 (076)

ББК 81.411.3

А90

Рэцэнзенты:

Грабеншчыкова Н.С., кандыдат філалагічных навук, дацэнт

кафедры рускай мовы ГрДУ імя Я. Купалы;

Сіплівеня Ж.С., кандыдат філалагічных навук, дацэнт кафед-

ры

беларускага і тэарэтычнага мовазнаўства ГрДУ імя Я. Купа-

лы.

Рэкамендавана Саветам філалагічнага факультэта ГрДУ імя

Я . Купалы.

Асіпчук, А.М.

Беларуская мова. Прафесійная лексіка : дапам. / А.М.

Асіпчук, В.В. Маршэўская, А.С. Садоўская. – Гродна : ГрДУ,

2009. – 271 с.

ISBN 978-985-515-119-8

У дапаможніку змяшчаюцца звесткі пра суадносіны

мовы і соцыуму, аб гісторыі мовы, з’яве білінгвізму і моў-

най інтэрферэнцыі, стылістычнай дыферэнцыяцыі лексікі,

асаблівасцях навуковага стылю мовы, лексічным складзе на-

вуковага стылю, структуры і моўнай арганізацыі навуковага

тэксту, сістэме жанраў навуковай літаратуры, асаблівасцях

афіцыйна-справавога стылю, групах афіцыйна-справавой

дакументацыі, якая функцыянуе ў прафесійнай сферы, аб

культуры маўлення.

Прызначаны студэнтам нефілалагічных

спецыяльнасцяў.

УДК 811.162.3 (076)

ББК 81.411.3

Маршэўская В.В.,

Садоўская А.С

2009

ISBN 978-985-515-119-8

А90

ПРАДМОВА

Дапаможнік «Беларуская мова. Прафесійная лексіка» створаны на

аснове тыпавой праграмы «Беларуская мова. Прафесійная лексіка. Ву-

чэбная праграма для вышэйшых навучальных устаноў» (Мінск, 2001).

У ім змяшчаюцца звесткі пра асаблівасці навуковага і афіцый-

на-справавога стыляў мовы, аб культуры маўлення.

Практычныя заданні, якія прыводзяцца ў дапаможніку, розна-

га тыпу: адны з іх дазваляюць разабрацца ў канцэпцыях паходжан-

ня і гістарычных каранях беларускай мовы, іншыя разлічаны на

паглыбленне тэарэтычных ведаў пра лексічныя, фанетычныя, арфаэпіч-

ныя, словаўтваральныя і граматычныя нормы сучаснай беларус-

кай літаратурнай мовы; заданні закранаюць таксама праблемы бе-

ларуска-рускай, у прыватнасці, марфалагічнай і сінтаксічнай, моў-

най інтэрферэнцыі.

Заданні, прысвечаныя навучальна-прафесійнай сферы, даюць сту-

дэнтам звесткі пра тэрміналогію і прадмет яе вывучэння; спецыфіку се-

мантычных працэсаў, якія ў ёй адбываюцца; замацоўваюць асаблівасці

словаўтварэння і перакладу тэрмінаў з рускай мовы на беларускую.

Пры складанні рэфератаў і анатацый студэнты вучацца шу-

каць і вылучаць асноўную і дадатковую інфармацыю, авалодваць

прынцыпамі разгортвання і кампрэсіі інфармацыі ў навуковым тэкс-

це, правільна афармляць даведачна-бібліяграфічны апарат навуко-

вай літаратуры.

Аўтары лекцый: А.М. Асіпчук – «Гістарычныя этапы фармі-

равання і развіцця беларускай мовы»; «Лексікалогія і лексікагра-

фія» (таксама пытанне «Групы афіцыйна-справавой дакумента-

цыі» ў лекцыі «Афіцыйна-справавы стыль»); а таксама практыч-

ных заданняў для студэнтаў факультэта фізічнай культуры (па-

значаныя сімвалам ), В.В. Маршэўская – «Асаблівасці слова-

ўтварэння беларускай навуковай тэрміналогіі»; «Сістэма стыляў

беларускай мовы. Асаблівасці навуковага стылю мовы»; «Жанры

навуковага маўлення» (таксама пытанне «Асаблівасці лексіка-се-

мантычных працэсаў у тэрміналогіі» ў лекцыі «Лексікалогія і лек-

сікаграфія»); а таксама практычных заданняў для студэнтаў юры-

дычнага факультэта (пазначаныя сімвалам ); А.С. Садоўская –

«Мова і соцыум»; «Білінгвізм і моўная інтэрферэнцыя», «Афіцый-

на-справавы стыль»; «Культура маўлення»; а таксама практыч-

ных заданняў для студэнтаў факультэта эканомікі і кіравання (па-

значаныя сімвалам

∆

). Заданні, пазначаныя сімвалам *, рэкамен-

дуюцца для выканання студэнтамі ўсіх названых факультэтаў.

ЛЕКЦЫЙНАЯ ЧАСТКА

Лекцыя 1. МОВА І СОЦЫУМ

Мэта лекцыі – раскрыць асаблівасці функцыянавання мовы

ў грамадстве, сфарміраваць уяўленне аб агульных звестках пра

мову, яе паходжанне, функцыі, узаемасувязь з культурай.

Задачы:

– выявіць і адзначыць погляды на прыроду і сутнасць мовы;

– ахарактарызаваць існуючыя ў літаратуры гіпотэзы пахо-

джання мовы;

– вызначыць сутнасць функцый, якія выконвае мова ў грамадстве;

– прааналізаваць адметныя асаблівасці нацыянальнай мовы.

Пытанні

1. Сутнасць і прырода мовы.

2. Гіпотэзы паходжання мовы.

3. Функцыі мовы ў грамадстве.

4. Нацыянальная мова і духоўная культура народа.

Праблемныя пытанні

1. Хто і як стварыў мову?

2. Якая функцыя для беларускай мовы з’яўляецца асноўнай?

Рэкамендаваная літаратура

1. Азарка, В.У. Беларуская мова: спецыяльная лексіка /

В.У. Азарка [і інш.] – Мінск, 2005.

2. Гіруцкая, Л.А. Беларуская мова (прафесійная лексіка) /

Л.А. Гіруцкая. – Мінск, 2005.

3. Каўрус, А.А. Слова наша роднае / А.А. Каўрус. – Мінск, 1986.

4. Лыч, Л.М. Беларуская нацыя і мова / Л.М. Лыч. – Мінск, 1994.

5. Мікуліч, Т.М. Мова і этнічная самасвядомасць / Т.М. Мікуліч. –

Мінск, 1996.

6. Падлужны, А.І. Мова і грамадства / А.І. Падлужны. – Мінск, 1997.

7. Сямешка, Л.І. Беларуская мова / Л.І. Сямешка. – Мінск, 1999.

1. Сутнасць і прырода мовы

Уявіць сённяшняе жыццё без мовы немагчыма. Усе тыя сувязі,

якія існуюць паміж людзьмі, цалкам грунтуюцца на мове. Дзякуючы

мове мы можам карыстацца ўсімі назапашанымі чалавецтвам ве-

дамі, разам з тым яна з’яўляецца галоўным сродкам зносін людзей,

моваю ахоплены ўсе сферы духоўнага і матэрыяльнага жыцця гра-

мадства. Як жа вызначаецца навукай сутнасць, існасць мовы?

Адказы на гэтае пытанне існавалі розныя. «Адны вучоныя раз-

глядалі мову як з'яву біялагічную, такую, як здольнасць есці, піць,

хадзіць. Лічылася, што мова закладзена ў самой біялагічнай сут-

насці чалавека і перадаецца ў спадчыну. Другія даследчыкі лічылі

мову з'явай псіхічнай, адносілі яе да сферы падсвядомай псіхафізія-

лагічнай дзейнасці. Падобныя сцвярджэнні маюць аднабаковы ха-

рактар. На самай справе, мова – з'ява біялагічная і псіхічная, але ў

тым сэнсе, што ў чалавеку генетычна закладзена здольнасць авало-

даць мовай, г.зн. ён валодае псіхафізіялагічным механізмам, які за-

бяспечвае магчымасць маўлення. Але рэалізаваць гэтую здольнасць

чалавек можа толькі ў стасунках з іншымі людзьмі – носьбітамі пэў-

най мовы (вы ведаеце выпадкі, калі маленькія дзеці, пазбаўленыя

чалавечых кантактаў, раслі ў іншым асяроддзі і набывалі звычкі гэ-

тага асяроддзя). Мова не перадаецца, як іншыя біялагічныя прыкме-

ты, у спадчыну кожнаму канкрэтнаму чалавеку. Чалавек вучыцца

мове ад іншых людзей, сама па сабе яна не сфарміруецца нават у

генія. Дзіця, незалежна ад нацыянальнасці і генаў бацькоў, пачне раз-

маўляць на той мове, якую чуе з першых дзён жыцця» [7].

«Кожны чалавек валодае не мовай увогуле, а канкрэтнай мо-

вай (ці мовамі), што належыць пэўнаму народу. У гэтым праяўля-

ецца дваісты характар мовы: з аднаго боку, яна з'ява індывідуаль-

ная, бо ўласціва чалавеку. Яна дапамагае кожнаму індывідууму

заявіць аб сабе як пра арыгінальную асобу, са сваім духоўным све-

там, інтэлектуальным патэнцыялам. З другога боку, з'ява грамад-

ская (ці сацыяльная), бо належыць канкрэтнай грамадскай суполь-

насці. Сацыяльная прырода мовы заключаецца найперш у тым, што

яна аснова і форма грамадскай свядомасці і разам з тым унікальны

і універсальны сродак зносін людзей, феномен духоўнай культуры

чалавецтва» [7].

Такім чынам, мова – з’ява грамадская, якая ўзнікла на пэў-

ным этапе развіцця чалавецтва і з’яўляецца вынікам прынцыпова

новага якаснага ўзроўню развіцця чалавека і сацыяльнай арганіза-

цыі грамадства.

Мова забяспечвае бесперапыннасць этнічнага і культурнага

развіцця любой грамадскай супольнасці на працягу яе гісторыі, з'яў-

ляецца спосабам захавання адзінства народа ў прасторы і часе,

формай трансляцыі ад пакалення да пакалення сацыяльнага вопы-

ту і духоўнай культуры народа.

2. Гіпотэзы паходжання мовы

Дзе і як узнікла мова? Калі гэта адбылося?

На зямным шары налічваецца вялікая колькасць жывых істот,

але сярод іх толькі чалавек валодае членападзельнай мовай, якая

з’яўляецца яго галоўнай прыкметай і вылучае з астатняга біялагіч-

нага свету. Гэты факт дае падставу меркаваць, што само паходжан-

не і станаўленне чалавека адбылося дзякуючы мове. Паколькі пера-

важную большасць часу існавання чалавека мова ўжывалася толькі

ў вуснай форме, а пісьменства, якое фіксуе і захоўвае вынікі моўнай

дзейнасці чалавека, існуе ўсяго каля 5000 гадоў, дакладных і строга

аргументаваных звестак пра тое, калі і як узнікла мова, якія этапы

развіцця прайшла, у вучоных няма. Таму праблема паходжання мовы

з’яўляецца цалкам гіпатэтычнай. Аналізуючы розныя падыходы ў

вырашэнні гэтай праблемы, можна выдзеліць два асноўныя накірункі:

а) мова створана чалавекам у працэсе яго эвалюцыйнага развіцця;

б) мова створана звышнатуральнай сілай. Існуе некалькі гіпотэз па-

ходжання мовы, найбольш пашыраныя з іх наступныя.

Самая старажытная філасофская канцэпцыя мовы – лагасіч-

ная (логасная). Яна пабудавана на міфолага-рэлігійных уяўленнях

пра мову як дар Бога і існуе ў некалькіх разнавіднасцях: ведычнай,

канфуцыянскай, біблейскай.

Паводле міфолага-рэлігійнай тэорыі, у аснове свету ляжыць ду-

хоўны пачатак. Дух уздзейнічае на матэрыю, якая знаходзіцца ў хаа-

тычным стане, уладкоўвае яе формы. Вянец тварэння духу – чала-

век. Для абазначэння духоўнага пачатку ўжываліся тэрміны «Бог»,

«Дао», «Логас». Так, згодна з хрысціянскай філасофіяй, «Слова» існа-

вала да з'яўлення чалавека і непасрэдна кіравала інертнай матэрыяй.

Яно стварыла свет з першаснага хаосу. Вось як гаворыць пра гэта ў

Бібліі евангеліст Іаан: «У пачатку было слова, і Слова было ў Бога, і

Слова было Бог. Яно было спачатку ў Бога. Усё праз яго пачало

быць, і без Яго нічога не пачало быць, што пачало быць».

Падобныя тлумачэнні, толькі ў іншых тэрмінах, ляжаць у ас-

нове індуізму і канфуцыянства. Побач з Божым паходжаннем мовы

хрысціянская філасофія тлумачыць слова і як чалавечую з'яву. Бог

стварае чалавека і адкрывае яму дар слова, г.зн. Божае слова, якое

стварыла чалавека, становіцца потым здабыткам чалавека.

Пытанне пра паходжанне мовы разглядалася і ў антычнай філа-

софіі. Яшчэ ў VII–VI ст. да н.э. старажытнагрэчаскія вучоныя імкну-

ліся знайсці сувязь паміж словамі, «імёнамі» і высветліць, які ха-

рактар паходжання мовы – прыродны ці ўмоўны. Пазней гэтыя праб-

лемы асэнсоўваліся ў філасофіі эпохі сярэдніх вякоў і Адраджэння.

З XVI ст. у Еўропе пашыраецца тэорыя паходжання мовы, у

аснове якой ляжыць рацыянальная філасофская канцэпцыя «гра-

мадскай дамоўленасці». Паводле яе, грамадская дамоўленасць

адрознівае чалавечае грамадства ад першабытнага статка, дзе

пануюць варожасць і барацьба кожнага. Прычыны пераходу да суп-

рацоўніцтва тлумачыліся па-рознаму: ідэалістычна – божым пахо-

джаннем чалавека і яго маралі; матэрыялістычна – агульнасцю інта-

рэсаў людзей. Паводле гэтай філасофіі, не Божае «Слова-Логас», а

сам чалавек-мысляр, яго розум з'яўляюцца крыніцай навуковых ад-

крыццяў, працы. Аднак гэта тэорыя не тлумачыла, адкуль узялася

мова, як чалавек авалодаў ёю.

Пазней на аснове філасофіі грамадскай дамоўленасці былі рас-

працаваны т.зв. этымалагічныя, ці натуралістычныя, гіпотэзы

паходжання мовы: гукапераймальная, выклічнікавая і інш. Так, па-

водле гукапераймальнай гіпотэзы, мова ўзнікла са здольнасці ча-

лавека пераймаць гукі навакольнага свету (птушак, звяроў). Згод-

на з выклічнікавай тэорыяй, штуршком для ўзнікнення мовы былі

натуральныя інстынктыўныя гукавыя комплексы накшталт ой-ой,

ха-ха як рэакцыя на пэўныя вонкавыя раздражняльнікі.

Відавочна, гэтыя гіпотэзы не даюць адказу на пытанне, як уз-

нікла мова.

Вялікая ўвага праблеме паходжання і развіцця мовы надава-

лася ў працах французскіх і нямецкіх філосафаў (Ж.Русо, І.Гердэра

і інш.). Але найбольш разгорнутае асвятленне атрымала гэтая праб-

лема на пачатку XIX ст. у даследаваннях нямецкага філосафа і

лінгвіста Вільгельма фон Гумбальта. На яго думку, «узнікненне мовы

абумоўлена ўнутранай праблемай чалавецтва». Мова, па Гумбаль-

ту, – гэта жывая дзейнасць чалавечага духу, адзіная энергія народа,

якая ідзе з глыбінь чалавечай існасці і напаўняе ўсё яго жыццё.

Мова не проста сродак зносін людзей, яна тая сіла, якая робіць ча-

лавека чалавекам. Канцэпцыя Гумбальта апіралася на ідэю ўзае-

мазвязанага развіцця мовы, мыслення і «духу народа». «Мова і ду-

хоўная сіла народа развіваюцца не асобна адна ад адной і не пасля-

доўна адна за другой, а складаюць выключна і непадзельна адно і

тое ж дзеянне інтэлектуальнай здольнасці».

У XIX ст. была распрацавана т.зв. матэрыялістычная тэо-

рыя паходжання мовы, ці «працоўная», або «сацыяльная». Па-

водле яе, мова ўзнікла як вынік сумеснай дзейнасці перашабытных

людзей (неабходнасць узаемаразумення стымулявала ўзнікненне

гукавых комплексаў). Першабытныя людзі як бы прымацоўвалі

гукавыя комплексы да прадметаў, дзеянняў. Паступова з развіццём

грамадства слова ўжывалася не толькі для абазначэння канкрэт-

нага, але і цэлага класа прадметаў. Абстрагуючыся ад прадмета,

мова ператваралася ў своеасаблівы знак. Такім чынам, вытокі мовы

ўзыходзяць да пачатку сумеснай працоўнай дзейнасці і іншых гра-

мадскіх стасункаў у працоўным калектыве [7].

Як бы ні вырашалася ў навуцы праблема паходжання мовы,

відавочным для ўсіх нас з’яўляецца тое, што жыццё мовы цесна

звязана з жыццём грамадства. Мова не толькі дапамагае людзям

зразумець адзін аднаго, але і захаваць здабыткі чалавечай гісто-

рыі, навукі і культуры.

3. Функцыі мовы ў грамадстве

Мова – складаная знакавая сістэма. І тое, што мы ведаем, як

жылі нашы продкі тысячы гадоў назад, пра што яны марылі, аб

чым рупіліся, і тое, што мы можам выказаць свае думкі, перада-

ваць пачуцці, – гэта ўсё дзякуючы яе універсальнаму характару і

поліфункцыянальнасці. Універсальны характар мовы вызначае раз-

настайнасць яе функцый.

Асноўнымі сярод усіх функцый (а іх налічваецца каля 25) мовы

з'яўляюцца камунікатыўная (мова – найважнейшы і унікальны

сродак узаемаадносін паміж людзьмі) і пазнавальная, ці кагні-

тыўная (мова забяспечвае магчымасць думаць і пазнаваць свет).

Пры дапамозе гэтых дзвюх функцый асоба атрымлівае інфарма-

цыю ад іншых людзей ці грамадскія суполкі, людзі перадаюць пат-

рэбную інфармацыю іншым асобам. Але з дапамогай мовы людзі

не толькі могуць паведамляць адзін аднаму патрэбную інфарма-

цыю, але і назапашваць веды, фіксаваць, класіфікаваць, абагуль-

няць пэўныя інтэлектуальныя дасягненні чалавецтва.

На базе дзвюх асноўных функцый мовы развіваюцца іншыя,

больш прыватныя. У складзе камунікатыўнай функцыі вылучаюц-

ца, напрыклад, рэгулятыўная, ці фатычная, пры дапамозе якой

людзі наладжваюць кантакты паміж сабой, уступаюць у дыялогі і

замыкаюць іх, рэгулююць адносіны паміж сабой, і акумулятыў-

ная – функцыя назапашвання, захавання традыцый, культуры, гісто-

рыі, нацыянальнай самасвядомасці народа.

У складзе пазнавальнай функцыі вылучаюць намінатыўную –

функцыя наймення прадметаў, з'яў рэчаіснасці і эмацыйную – фун-

кцыя выражэння эмоцый, пачуццяў, настрою.

Словы з’яўляюцца яшчэ і сродкам мастацкай творчасці. Таму з

камунікатыўнай і пазнавальнай функцыямі звязана эстэтычная, ці

паэтычная, сутнасць якой у здольнасці мовы ўздзейнічаць на пачуцці

і думкі чалавека не толькі зместам, але і самой вонкавай формай: гу-

чаннем, адборам слоў, іх спалучэннем. Гэтая функцыя праяўляецца ў

імкненні да рытмічнасці, мілагучнасці, вобразнасці маўлення.

Вельмі важнай функцыяй мовы з'яўляецца этнічная, калі мова

выступае прыкметай, сімвалам нацыі, сродкам этнічнай кансаліда-

цыі. Асабліва выразна гэтая функцыя праяўляецца ў сітуацыях, дзе

існуе культурна-моўная асіміляцыя аднаго народа другім. Мова ў

такім выпадку з'яўляецца фактарам еднасці этнасу. Народ імкнец-

ца захаваць яе як сведчанне сваёй нацыянальна-гістарычнай ад-

метнасці і культурна-духоўнай самабытнасці. Для беларускай мовы

гэтая функцыя набывае асаблівае значэнне, паколькі Беларусь як

самастойная дзяржава можа выйсці на міжнародны ўзровень толькі

пры ўмове валодання нацыянальнымі традыцыямі, нацыянальнай

спадчынай, культурай і мовай.

4. Нацыянальная мова і духоўная культура народа

Беларуская мова – мова беларускага народа, адметная форма

яго духоўнай культуры. Гэта – «адзежа душы», самы дарагі яго скарб.

Нацыянальная мова – матэрыялізаваная душа народа, які выпраца-

ваў на працягу сваёй доўгай гісторыі спецыфічныя фанетычныя, лек-

січныя, граматычныя адзнакі. Яе характарызуе, напрыклад, заўсё-

ды цвёрдае вымаўленне гукаў [р], [ч] (чароўны, чабор), наяўнасць

складаных гукаў [дз], [дж] (дзеці, гляджу), мілагучнае спалучэнне

зычных і галосных (салодкі, ільняны), выкарыстанне сэнсава і эма-

цыянальна ёмістых слоў (ліпень, вясёлка), характарыстычных фра-

зеалагізмаў (гады ў рады, як на дзяды) і інш.

Беларуская мова была і застаецца на нашай зямлі роднай мо-

ваю беларусаў. Яна трымае нас разам, цэментуе беларускую на-

цыю. Тэрмін родная мова, выкарыстаны ў час перапісу насельніц-

тва Беларусі 1999 года, паказаў наступнае: 81,2 % прызналі сябе

беларусамі; 85,6 % з гэтай колькасці прызналі беларускую мову

роднаю; болей за 40 % ад гэтай колькасці сцвердзілі, што карыста-

юцца беларускаю моваю як формаю зносін паўсядзённа. Родная

мова – гэта сістэма, якую пэўны народ самаідэнтыфікуе як сваю

ўласную, надзвычай дарагую і каштоўную самому сабе, неад’ем-

ную ад гісторыі краю, адметную ад суседніх ці іншых моў.

Беларускаю моваю карыстаюцца штодзень у бытавых зносі-

нах у вёсцы і горадзе. Беларускія словы, песні гучаць на вяселлях і

радзінах, народных святкаваннях і проста за бяседным сталом. Іх

можна пачуць па радыё і тэлебачанні, са сцэны тэатра і эстрады.

На беларускай мове выходзяць газеты і часопісы, друкуюцца наву-

ковыя працы, падручнікі і дапаможнікі для школ і вышэйшых наву-

чальных устаноў. Творы майстроў беларускай літаратуры заслу-

жылі прызнанне ў нашай краіне і за яе межамі.

Мова – не толькі сродак, з дапамогай якога людзі абменьваюц-

ца інфармацыяй. Гэта люстэрка жыцця народа, яго грамадскага і

культурнага развіцця. Мова адлюстроўвае жыццёвы вопыт народа,

асаблівасці яго мыслення і псіхікі, маральна-этычныя і эстэтычныя

нормы. Інакш кажучы, мова замацоўвае ўсё тое, што прынята назы-

ваць культурай. Яна з'яўляецца спецыфічным спосабам існавання і

захавання культуры. Разам з тым мова – прадукт чалавечай культу-

ры і яе важная частка, якую мы атрымліваем ад прадзедаў.

Любая культура з'яўляецца працэсам і вынікам асваення ча-

лавекам рэчаіснасці. У розных народаў спосабы і вынікі гэтага ас-

ваення маюць агульнае і адметнае, спецыфічна-нацыянальнае. Усё

гэта найперш адлюстроўваецца ў мове: у адметнасці слоўніка, у

будове слоў, сказаў. Мова – гэта не толькі сувязь паміж людзьмі,

але і людзей з прыродаю як важным складальнікам культуры. Гум-

бальт сцвярджаў: «У кожнай мове закладзена самабытнае света-

ўспрыманне. Як асобны гук стаіць паміж прадметам і чалавекам,

так і ўся мова ў цэлым выступае паміж чалавекам і прыродай».

У кожнай мове ёсць назвы прадметаў, паняццяў, якія значаць

больш, чым яны абазначалі спачатку. На працягу гісторыі развіцця

многія словы акумулююць інфармацыю, звязаную з бытам, звыча-

ем, культурай народа, абрастаюць разнастайнымі асацыяцыямі.

Гэтая дадатковая, нацыянальна абумоўленая інфармацыя існуе ў

свядомасці носьбітаў мовы і складае так званы нацыянальна-куль-

турны кампанент значэння моўных адзінак. Прадметы і з’явы, якія

адыгрываюць важную ролю ў жыцці пэўнага народа, маюць больш

разнастайных назваў, чым аб’екты, якія не сустракаюцца або рэд-

ка сустракаюцца ў жыцці. Так, прыкметнай адзнакай ландшафту

Беларусі з’яўляецца балота, і беларуская мова мае больш за 20 яго

назваў: дрыгва, дрыгвянік, багна, багнішча, твань, тхлань,

імшара і інш. Затое ў нашай мове зафіксавана толькі адна назва

такой жывёліны, як вярблюд, у той час як у арабскай мове даслед-

чыкамі адзначаецца каля 5000 розных яго назваў [7].

Мова – не толькі спосаб захавання духоўнасці і культуры, але

і ў пэўнай ступені сродак іх фарміравання. Многія вучоныя схільны

лічыць, што кожны народ бачыць свет праз прызму сваёй роднай

мовы. Гэта значыць, што сама мова як своеасаблівы код культуры

ў пэўнай ступені вызначае светапогляд і менталітэт народа, яго

псіхічную і нацыянальна-культурную свядомасць.