113
Äèíàì³êà ïîñòóïàëüíîãî òà îáåðòàëüíîãî ðóõ³â ìàòåð³àëüíî¿ òî÷êè
Íàïðèêëàä, îäèí ê³íåöü ñòåðæíÿ äîâæèíîþ l çàêð³ïèìî, à äî äðóãîãî ê³í-
öÿ ïðèêëàäàòèìåìî çîâí³øíþ ñèëó
r
F
(ìàë. 102).
ϳä 䳺þ ö³º¿ ñèëè ÷àñòèíêè
ñòåðæíÿ íàáóâàþòü ïðèñêîðåííÿ,
ïî÷èíàþòü ðóõàòèñü ³ çì³ùóþòüñÿ
â³äíîñíî ¿õ ïî÷àòêîâîãî ïîëîæåí-
íÿ. Ïðè öüîìó íà êîæíó ç íèõ ïî-
÷íóòü ä³ÿòè ñèëè ç áîêó ñóñ³äí³õ
÷àñòèíîê, ÿê³ íàìàãàþòüñÿ ïîâåð-
íóòè ÷àñòèíêè â ïîïåðåäíº ïîëî-
æåííÿ. Ó ñâîþ ÷åðãó ÷àñòèíêè, ùî
çì³ñòèëèñÿ, ä³þòü íà ùå íå çì³ùåí³
÷àñòèíêè, íàäàþ÷è ¿ì ïðèñêîðåí-
íÿ, óíàñë³äîê ÷îãî çì³ùóþòüñÿ ³ âîíè. Ñòåðæåíü äåôîðìóºòüñÿ, éîãî äîâæèíà
çá³ëüøóºòüñÿ íà õ ³ â íüîìó âèíèêàþòü ñèëè ïðóæíîñò³
r
F
ïð
. ßêáè ñòåðæåíü íå
áóâ çàêð³ïëåíèé, òî ïî÷àâ áè ðóõàòèñÿ (áóäó÷è äåôîðìîâàíèì) ç ïðèñêîðåí-
íÿì, ÿêå çàëåæèòü â³ä éîãî ìàñè. Îñê³ëüêè ñòåðæåíü çàêð³ïëåíî, òî éîãî äå-
ôîðìàö³ÿ ïðîäîâæóºòüñÿ äîòè, äîêè ñèëà ïðóæíîñò³
r
F
ïð
íå ñòàíå ð³âíîþ çà ìî-
äóëåì çîâí³øí³é ñèë³
r
F
.
Ñèëè ïðóæíîñò³ – ñèëè, ùî âèíèêàþòü ïðè äå-
ôîðìàö³ÿõ ò³ë ³ íàïðÿìëåí³ ó á³ê, ïðîòèëåæíèé
çì³ùåííþ ÷àñòèíîê, ìàþòü åëåêòðîìàãí³òíó ïðè-
ðîäó (îñê³ëüêè çóìîâëåí³ çì³íîþ â³äñòàíåé ì³æ
àòîìàìè, éîíàìè, ìîëåêóëàìè).
Ñèëè âçàºìî䳿 ì³æ ìîëåêóëàìè òà àòîìàìè ìàþòü òàêó îñîáëèâ³ñòü: ç³
çá³ëüøåííÿì â³äñòàí³ ì³æ íèìè âîíè º ñèëàìè ïðèòÿãàííÿ, à ç³ çìåíøåííÿì –
ñèëàìè â³äøòîâõóâàííÿ. Öèì ³ çóìîâëåíèé íàïðÿì ñèë ïðóæíîñò³.
Ñèëè ïðóæíîñò³ íàéïîøèðåí³ø³ ³ âèíèêàþòü ó ðàç³ äîòèêàííÿ âñ³õ ò³ë ì³æ
ñîáîþ, êîëè ¿õ ìîëåêóëè íàáëèæàþòüñÿ íà â³äñòàíü 10
−9
– 10
−10
ì, ùîá ìîãëè
âçàºìîä³ÿòè ¿õ åëåêòðîíí³ îáîëîíêè.
Ò³ë, ÿê³ á íå äåôîðìóâàëèñÿ, ó ïðèðîä³ íå ³ñíóº. Âîäíî÷àñ ÷àñòî äîâîäèòü-
ñÿ ìàòè ñïðàâó ç òàêèìè ìàëèìè äåôîðìàö³ÿìè, ùî ¿õ âàæêî âèÿâèòè. Íà-
ïðèêëàä, ÿêùî íàñòóïèòè íà öåãëèíó, òî ¿¿ âèñîòà çìåíøèòüñÿ ïðèáëèçíî íà
0,000 05 ñì. Çà òàêî¿ äåôîðìàö³¿ ñóñ³äí³ àòîìè íàáëèæàþòüñÿ îäèí äî îäíîãî
ïðèáëèçíî íà
−
⋅
14
210 ñì
.
Ðîçãëÿäàþ÷è á³ëüø³ñòü çàäà÷, ìè íåõòóâàëè äåôîðìàö³ÿìè ³ ñèëàìè ïðóæ-
íîñò³, ÿê³ âèíèêàëè ï³ä ÷àñ âçàºìî䳿 ò³ë. Òåïåð äîñë³äèìî âëàñòèâîñò³ ñèë
ïðóæíîñò³ ó ò³ëàõ, ÿê³ çàçíàþòü çíà÷íèõ äåôîðìàö³é ï³ä ÷àñ 䳿 íà íèõ çîâí³ø-
í³õ ñèë (ïðóæèíè, ãóìîâ³ äæãóòè òîùî).
Ïðóæí³ äåôîðìàö³¿. Çàêîí Ãóêà. Ñåðåä äåôîðìàö³é, ÿê³ âèíèêàþòü ó òâåð-
äèõ ò³ëàõ, ìîæíà âèîêðåìèòè ï’ÿòü îñíîâíèõ âèä³â: ðîçòÿã, ñòèñêàííÿ, çñóâ,
ñêðó÷óâàííÿ ³ çãèíàííÿ. Íà ìàë. 103 ïîêàçàíî ð³çí³ âèäè äåôîðìàö³¿ ò³ë.
Ìè íàäàë³ ðîçãëÿäàòèìåìî äåôîðìàö³¿ ðîçòÿãó (ñòèñêàííÿ).
Ìàë. 102. Çîâí³øíÿ ñèëà çóìîâëþº
äåôîðìàö³þ, à äåôîðìàö³ÿ çóìîâëþº
ñèëó ïðóæíîñò³, ÿêà íàïðàâëåíà
ïðîòèëåæíî äî çîâí³øíüî¿ ñèëè