Смалянчук А. Гісторыя Беларусі найноўшага часу ў дакументах і матэрыялах
Подождите немного. Документ загружается.
Улады былі разгубленыя, бо тыя інструмэнты рэпрэсіяў, якія яны
ўжывалі, перасталі спрацоўваць. Людзі стаміліся баяцца і не зважалі на
пагрозы затрыманьня, зьдзекаў, судовага перасьледу і арыштаў.
Штодзень сотні траплялі за краты, спэцпрыймальнікі і ізалятары былі
перапоўненыя, а колькасьць удзельнікаў акцыі пратэсту на плошчы не
зьмяншалася. Сытуацыя выйшла з-пад кантролю ўладаў і адзінае, што іх
выратоўвала, дык гэта тое, што колькасьць тых, хто пратэставаў, не
павялічвалася.
У выніку, за гэтыя дні і падчас ліквідацыі намётавага гарадка на
новаперайменаванай плошчы Кастуся Каліноўскага ўначы з 23-га на 24-
га сакавіка былі затрыманыя, асуджаныя і арыштаваныя каля тысячы
асобаў.
Такой формы пратэсту Беларусь яшчэ ня ведала. Не зважаючы на
начныя маразы, а ў тыя дні тэмпература ўначы дасягала дзесяці
градусаў ніжэй за нуль, сотні дэманстрантаў заставаліся начаваць у
намётавым гарадку.
Цікава прагартаць судовыя пастановы адносна ўдзельнікаў гэтае
выбарчае кампаніі і намётавага гарадку. Некалі яны будуць фігураваць у
музэі беларускага дэмакратычнага супраціву. Гэта нашая шытая
навыварат сучасная гісторыя. Гісторыя нахабнай беспакаранасьці,
падману і фальшу, узьведзеная на дзяржаўны ўзровень, гісторыя
гераізму і мужнага супраціву тысячаў простых людзей. Гэтыя стосы
афіцыйных прысудаў складуць некалі адзіны праўдзівы Прысуд
пачварнай дзяржаўнай калымазе, народжанай лукашэнкаўскім
рэжымам.
Так, барысаўскі праваабаронца Ігар Леднік, які мае вышэйшую
адукацыю і прыехаў у Менск, каб сустрэцца з расейскім журналістам,
згодна з судовай пастановай і паказаньнямі міліцыянтаў, «14 сакавіка
2006 году на патрабаваньне супрацоўнікаў міліцыі прад'явіць
дакумэнты, адказаў грубай нецэнзурнай лаянкай, паводзіў сябе груба,
нахабна, з выклікам, на заўвагі супакоіцца не рэагаваў, сваімі
дзеяньнямі парушаў грамадзкі парадак», за што і быў асуджаны суддзём
Цэнтральнага раёну г.Менску Бычко А. на дзесяць сутак арышту. [...]
22 сакавіка галоўны рэдактар «Нашай Нівы» Андрэй Дынько,
паводле паказаньняў міліцыянтаў, якія затрымалі яго, «выказваўся
грубай нецэнзурнай лаянкай у грамадзкім месцы на грамадзянаў, якія
праходзілі побач, на заўвагі спыніць супрацьпраўныя дзеяньні не
рэагаваў», за што і быў асуджаны суддзём Савецкага раёну А.Крайчык
на 10 сутак арышту. [...]
Гэтыя судовыя пэрлы, паказаньні ліпавых сьведкаў з ліку
міліцыянтаў і «падстаўных казачкоў» можна працягваць і працягваць.
Некалі яны будуць адыгрываць сваю ролю пры высьвятленьні
343
сапраўднай сытуацыі, якую стваралі беларускія ўлады, каб
сфальсыфікаваць вынікі і вырваць сабе перамогу на гэтых выбарах. Не
сумняюся, што адпаведную ацэнку атрымаюць і судзьдзі, якія выносілі
гэтыя прысуды.
Што прыемна ўразіла ў вясновых падзеях дык гэта ўдзел у іх
тысячаў і тысячаў маладых людзей, якія пераступілі мяжу страху. Цяпер
тая хваля пратэсту сыйшла, людзі зноў займаюцца звыклымі справамі.
Але яна выявіла той патэнцыял незадаволенасьці ўладамі і прагі
зьменаў, які існуе ў беларускім грамадзтве. Пасьля вясны, ня гледзячы
на піраву перамогу рэакцыі і цемрашальства, зьнікла адчуваньне апатыі
і пэсымізму.
Вясна 2006-га паказала, што супольныя і зладжаныя намаганьні
беларускіх дэмакратычных сілаў неўзабаве прывядуць да зьменаў
палітычнай сытуацыі ў Беларусі, дзе галоўным акторам падчас будучых
падзеяў выступіць беларускі народ. Зьмены прыйдуць непазьбежна і
гэта толькі справа часу. Беларускія грамадзяне, асабліва нашая моладзь,
хоча жыць у дэмакратычным прававым грамадзтве, дзе б шанаваліся
правы кожнага чалавека і дзе б урэшце запанавала сапраўдная
СВАБОДА.
Бяляцкі А. Вясну не спыніць... / Верым! Можам! Пераможам!:
Падзеі Менскай Вясны – 2006: Кроніка, дакумэнты, сьведчаньні /
Укл. М.Савушкіна, А.Лапцёнак. – Менск, 2006. – С. 3-6
217. Успаміны з Акрэсціна
106
Барыса Гарэцкага
107
. 19 сакавіка 2006
года.
[…] Мы са Зьмітром Хведаруком і Яўгенам Скрабутанам ды іншымі
хлопцамі сядзім у перапоўненай камэры №14 на другім паверсе старога
будынку. Перадачы забароненыя. Кормяць недавараным аўсом і чорным
хлебам. Адчуваецца вялікая напруга і невядомасьць. Мы вельмі
хвалюемся за падзеі, што адбываюцца на волі.
У сярэдзіне дня нашую камэру наведаў начальнік турмы і
прыстрашыў нас карцэрам за няспыннае скандаваньне нацыянальных
лёзунгаў. Ён таксама паведаміў, што мы зможам прагаласаваць на
ўчастку, які створаны ў спецпрыймальніку. На галасаваньне
палітзьняволеных выводзяць па адным у асобны пакой, дзе знаходзіцца
скрыня. За галасаваньнем назірае дэпутат Дзярждумы Расеі Уладзімер
Рыжкоў.
Надыходзіць вечар. У камэры вельмі душна. Заснуць немагчыма. На
вуліцы пачынаецца моцная завіруха. Праз пранесены ў камэру тэлефон
106
Спецпрыёмнік-размеркавальнік МУС у г.Мінску па вул. Акрэсціна
107
Актывіст дэмакратычнага руху беларускай моладзі
344
нам паведамляюць, што на Кастрычніцкай плошчы сабралася трыццаць
тысячаў. Мы перадаем гэтую інфармацыю па мясцовым радыё –
вентыляцыі. Праз хвіліну ўвесь паверх аднагалосна скандуе “Жыве
Беларусь!” ды “Мілінкевіч!” Наглядчыкі зьвярэюць. Напэўна, такога
яны ніколі ня бачылі. Яны бегаюць па паверсе й лупяць гумавымі
дубінкамі па мэталёвых дзьвярох камэраў. Акрэсьціна бунтуе.
Адчуваньне, быццам праз некалькі хвілінаў нас вызваляць па
патрабаваньні людзей на плошчы. […]
Верым! Можам! Пераможам!: Падзеі Менскай Вясны – 2006:
Кроніка, дакумэнты, сьведчаньні / Укл. М.Савушкіна, А.Лапцёнак. –
Менск, 2006. – С. 20-21
ПЫТАННІ І ЗАДАННІ.
1. Прааналізуйце колькасны склад Вярхоўнага Савета БССР
1990 г., і патлумачце чаму Васіль Быкаў называе ўчынак апазіцыі
на чале з БНФ “гераічным”. Як ставілася большасць дэпутатаў да
прыняцця Дэкларацыі аб незалежнасці?
2. Як ставілася беларуская дыяспара да набыцця Беларуссю
незалежнасці? Што лічыў неабходным зрабіць для паспяховага
развіцця нацыі І З’езд беларусаў свету? Якія прынцыпы для
пабудовы нацыянальнай дзяржавы лічыліся неабходнымі?
3. Прааналізуйце артыкул Зянона Пазняка, прысвечаны
адраджэнню вялікарускіх імперскіх амбіцый, і патлумачце, якую
небяспеку ён бачыў для Беларусі? Што прапаноўвалася зрабіць,
каб пазбегнуць гэтай небяспекі? Выкажыце сваю ацэнку гэтым
прапановам, іх неабходнасці і адпаведнасці сітуацыі?
4. Чаму чытачы не дачакаліся выдання “Сцяны” Васіля Быкава з
боку дзяржаўнага выдавецтва?
5. На што звяртаў увагу дэпутатаў Сяргей Антончык у сваім
гучным дакладзе? Якія высновы можна зрабіць на падставе гэтага
паведамлення?
6. Што за падзея адбылася ў Мінску 12 красавіка 1995 г.? Як вы
думаеце, чаму Васіль Быкаў назваў яе “крывавай лазняй
беларускай дэмакратыі”?
7. Якія праблемы ўздымаліся ІІ З’ездам беларусаў сусвету? Якія
шляхі іх вырашэння прапаноўваліся?
8. У чым бачыў сэнс рэжыму Лукашэнкі Васіль Быкаў у
сярэдзіне 90-х гг.? Зыходзячы з цяперашняй сітуацыі ў Рэспубліке
Беларусі, патлумачце наколькі правільна Быкаў ацэньваў
сітуацыю?
345
9. Ці згодны Вы з Васілём Быкавым, што “тарашкевіца –
правапіс болей беларускі, ён адпавядае беларускаму моўнаму
мэнталітэту больш за наркамаўку”? Патлумачце сваю пазіцыю.
10. Патлумачце сутнасць Акта аб незалежнасці Беларусі. Як
ацанілі дэлегаты Усебеларускага з’езда за незалежнасць расійска-
беларускую інтэграцыю і саюзную дамову, падпісаную 8 снежня
1999 г.? Чым можна патлумачыць розніцу ў падыходах да
расійска-беларускай інтэграцыі, выказаную на рэферэндумах і на
Усебеларускім з’ездзе 2000 г.?
11. Якія пагрозы развіццю беларускай нацыі былі вылучаны ІІІ
З’ездам беларусаў свету? Патлумачце іх сутнасць.
12. Як ІІІ З’езд беларусаў свету паставіўся да праблемы
нацыянальнага развіцця ў эпоху глабалізацыі? Прааналізуйце
мэты вылучаныя Трэцім з’ездам беларусаў свету перад беларускім
народам і дайце ім сваю ацэнку.
13. Якія тэндэнцыі можна прасачыць паводле зменаў у
Канстытуцыі на працягу перыяда з 1994 па 2004 г.?
14. Прааналізуйце выступленне А.Лукашэнкі на ІІІ Усебеларускім
сходзе 2-3 сакавіка 2006 г. Выкажыце сваю думку адносна
эфектыўнасці, пабудаванай А.Лукашэнкам сістэмы ўлады.
15. Як вы можаце ацаніць сутнасць дзяржаўнай ідэалогіі, якая
праводзіцца ў жыццё ў Рэспубліцы Беларусь з 2004 г.?
346
Спіс скарачэнняў
а. – айцец
Аблвыканкамзах – Абласны выканаўчы камітэт Заходняй вобласці і
фронту
АМАП – Аддзел міліцыі асобага прызначэння
АН – Акадэмія навук
АЭС – Атамная электрастанцыя
БВК – Беларуская вайсковая камісія
БІГіК – Беларускі інстытут гаспадаркі і культуры
БКА – Беларуская краёвая абарона
БНК – Беларускі нацыянальны камітэт
БНР – Беларуская Народная Рэспубліка
БНС – Беларуская народная самапомач
БНФ – Беларускі Народны Фронт
БПС – Беларуская партыя свабоды
БПСР – Беларуская партыя сацыялістаў-рэвалюцыянераў
БКА – Беларуская краёвая абарона
БРА – Беларуская рэвалюцыйная арганізацыя
БСГ – Беларуская сацыялістычная грамада
БСРГ – Беларуская сялянска-работніцкая грамада
БССР – Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка
БХД – Беларуская хрысціянская дэмакратыя
БЦР – Беларуская Цэнтральная Рада
ВБНК – Віленскі Беларускі Нацыянальны Камітэт
ВКЛ – Вялікае княства Літоўскае
ВС – Вярхоўны Савет
Гістпарт – Інстытут гісторыі партыі
Глаўліт – Галоўнае літаратурнае ўпраўленне
ГПУ – Галоўнае палітычнае ўпраўленне
ГУЛАГ – Галоўнае упраўленне лагероў
ДАГВ – Дзяржаўны архіў Гродзенскай вобласці
ДКНС (ГКЧП) – Дзяржаўны камітэт па надзвычайнаму становішчу
др. – доктар
ЗСФСР – Закаўказская Савецкая Федэратыўная Сацыялістычная
Рэспубліка
Інбелкульт – Інстытут беларускай культуры
КДБ – Камітэт дзяржаўнай бяспекі
КПЗБ – Камуністычная партыя Заходняй Беларусі
КПЛіБ – Камуністычная партыя Літвы і Беларусі
КПП – Камуністычная партыя Польшчы
кс. – ксёндз
347
ЛітБел ССР – Літоўска-Беларуская Савецкая Сацыялістычная
Рэспубліка
ЛКСМБ – Ленінскі камуністычны саюз моладзі Беларусі
мгр. - магістр
МУС – Міністэрства унутраных спраў
МФ – Малады фронт
Наркомпрос – Народны камісарыят асветы
НКЗС – Народны камісарыят замежных спраў
НКУС – Народны камісарыят унутраных спраў
НПХ – Незалежная партыя хлопская, бел. – Незалежная сялянская
партыя
НЭП – новая эканаміная палітыка
праф. – прафесар
РВК (РИК) – Раённы выканаўчы камітэт
РСФСР – Расійская Савецкая Федэратыўная Сацыялістычная Рэспубліка
СБМ – Саюз беларускай моладзі
СБП – Саюз беларускіх патрыётаў
СНК – Савет Народных Камісараў
ССРБ – Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка Беларусь
СССР – Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік
т., тов. – таварыш
ТБШ – Таварыства беларускай школы
УССР – Украінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка
УЦР – Украінская цэнтральная рада
ХДЗ – Хрысціянска-дэмакратычная злучнасць
ЦВК (ЦИК) – Цэнтральны выканаўчы камітэт
ЧК – Чрэзвычайная камісія
348
Бібліяграфія
Зборнікі і асобныя публікацыі дакументаў.
1. Адраджэнне: гістарычны альманах / Склад. і рэд.
А.П.Грыцкевіч. – Вып. 1. – Мінск, 1995.
2. АНТОН ЛУЦКЕВИЧ: материалы следственного дела НКВД
БССР. Зб. документов. – Мінск, 1997.
3. Борьба трудящихся Западной Белоруссии за социальное и
национальное освобождение и воссоединение с БССР. Док. и
мат. Т. 1. 1921-1929 гг. / Сост.: В.Н.Жигалов и др.; Редкол.:
В.И.Гурский и др. – Мн., 1962.
4. Быкаў на Свабодзе / Рэд. і ўклад. С.Навумчык. - Выд. 2-е, дап.
– Прага: Радыё “Свабодная Еўропа” / Радыё “Свабода”, 2005.
5. Вішнеўскі А.Ф., Юхо Я.А. Гісторыя дзяржавы і права Беларусі
ў дакументах і матэрыялах. – Мінск, 2003.
6. Восьмая сессия Верховного Совета БССР. – Мн., 1947.
7. Государство для народа: Документы и материалы третьего
Всебелорусского народного собрания 2-3 марта 2006 г. /
Редкол.: А.Н.Рубинов и др. – Мн.: Беларусь, 2006.
8. Документы внешней политики, 1939 г. МИД РФ. – М., 1992. –
Т. ХХІІ. – Кн. 1.
9. Документы свидетельствуют: Из истории деревни накануне и в
ходе коллективизации 1927-1932 / Под ред. В.П. Данилова и
Н.А. Ивницкого. – М., 1989.
10. Заканадаўчыя акты аб дзяржаўнай сімволіцы Рэспублікі
Беларусь / Склад.: А.Трусаў, І.Лазавікоў. – 2-е выд., дап. – Мн.:
Беларусь, 1994.
11. Закон Беларускай Савецкай сацыялістычнай Рэспублікі аб
мовах у Беларускай ССР. – Мн.: Беларусь, 1990.
12. Законы, пастановы і іншыя акты, прынятыя на трэцяй сесіі
Вярхоўнага Савета БССР дванаццатага склікання, 5 снеж. 1990
г. – 27 лют. 1991 г.
13. Законы, пастановы і іншыя акты, прынятыя на чацвёртай
сесіі Вярхоўнага Савета Беларускай ССР дванаццатага
склікання (21 мая – 27 чэрвеня 1991 г.). – Мінск, 1991.
14. Знешняя палітыка Беларусі. Зб. дак і мат. – Т. 1. 1917-1922 /
Склад.: У.Міхнюк і інш. – Мн.: БелНДІДАС, 1997.
15. Индустриализация Белорусской ССР (1926-1941 гг.). Сб. док. и
мат. / Под ред. В.Н.Жигалова, А.Т.Нетылькина,
Н.М.Хвостенковой. – Мн.: Беларусь, 1975.
349
16. История Беларуси в документах и материалах / Авт.-сост.
И.Н.Кузнецов, В.Г.Мазец. – Мн., 2000.
17. Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь ад 15 сакавіка 1994 г.
18. Караткевіч У. Выбраныя творы / Уладзімір Караткевіч;
Уклад., прадм., камент. А.Вераб’я. – Мн.: Бел. кнігазбор, 2005.
19. Конституция (Основной Закон) Белорусской Советской
Социалистической Республики. – Мн., 1937. – С. 5-8, 22-23, 26,
30.
20. Курапаты: Арт., навук. справаздача, фотаздымкі (З.Пазьняк,
Я.Шмыгалёў, М.Крывальцэвіч, А. Іоў). – Мн., 1994.
21. Курапаты. Зб. мат. / В.Арэшка і інш. – Мн.: ГА “Дыярыуш”,
2002.
22. Ластоўскі В. Выбраныя творы / Уклад., прадм. і камент.
Я.Янушкевіча. – Мн.: Беларускі кнігазбор, 1997.
23. На крутым павароце: Ідэол.-паріт. барацьба на Беларусі ў
1929-1931 гг.: Дакументы, матэрыялы, аналіз / Аўт.-склад.
Р.П.Платонаў. – Мн.: БелНДІДАС, 1999.
24. Назаўсёды разам: Да 60-годдзя ўз’яднання Зах. Беларусі з
БССР. Зб. дак. / Уклад. У.І.Навіцк; Пад агульн. рэд.
М.П.Касцюка, І.Я.Навуменкі. – Мн.: Бел. Энцыкл., 1999.
25. Нямецка-фашысцкі генацыд на Беларусі (1941-1944) / Пад
агульн. рэд. У.М.Міхнюка. – Мн.:БелНДЦДААС, 1995.
26. Октябрь 1917 года и судьбы политической оппозиции. В 3 ч. Ч.
3. – Гомель, 1993.
27. Они не стали на колени: Сб. воспоминаний и док. о концлагере
Берёза Картузская / Сост. В.Поссе, Л.Аржаева, И.Акридина;
Под ред. Я.Мисько. – Мн.: Беларусь, 1966.
28. Основные положения программы социально-экономического
развития Республики Беларусь на 2006 – 2010 годы.
29. Преступные цели – преступные средства: документы об
оккупационной политике фашистской Германии на территории
СССР (1941-1944 гг.). – М., 1968.
30. Сёмая сесія Вярхоўнага Совета СССР, 1 жн. – 7 жн. 1940 г.
Стэнаграфічная справаздача. – Мн., 1940.
31. Слуцкі збройны чын 1920 г. у дакумэнтах і ўспамінах / Укл.:
А.Гесь, У.Ляхоўскі, У.Міхнюк; прадм. У Ляхоўскага. – Мінск:
Медысонт, 2006.
32. Стенограмма совещания высшего руководства Генерального
округа «Белоруссия» (Минск, 8-10 апреля 1943 года) / Авт.-
сост. С.В.Жумарь, С.Е.Новиков, Р.А.Черноглазова. – Минск:
МГЛУ, 2006. – С. 103-111
350
33. Турук Ф. Белорусское движение. Очерк истории национального
и революционного движения белорусов. – Москва, 1921.
34. Чарнобыльскі след на Беларусі. – Мн.: Кам. па
гідраметэаралогіі МінЧС, 1996.
35. Яго чакала Беларусь чатыры стагоддзі / Укл. і рэд. А.Белы,
А.Валахановіч, Н.Сармант. – Менск, 2007.
Архіўныя крыніцы.
36. Асобны архіў Літвы (Архіў КДБ Літвы) Ф. К-1. Воп. 58. Ад.з.
П-12505
37. БДАМЛІМ Ф. 3. Воп. 1. Ад.з. 293
38. БДАМЛІМ Ф. 3. Воп. 1. Ад.з. 33
39. БДАМЛІМ Ф. 444. Воп. 1. Ад.з. 108
40. НАРБ Ф. 4. Воп. 1. Ад.з. 13219
41. НАРБ Ф. 4. Воп. 1. Ад.з. 2323
42. НАРБ Ф. 4. Воп. 1. Ад.з. 933
43. НАРБ Ф. 4. Воп. 17. Ад.з. 171
44. НАРБ Ф. 4п. Воп. 2. Ад.з. 213.
45. Цэнтральны дзяржаўны архіў Літвы. Ф. 582. Воп. 1. Ад.з. 55
Успаміны
46. Аляхновіч Ф. У кіпцюрох ГПУ. – Вільня, 1942.
47. Верым! Можам! Пераможам!: Падзеі Менскай Вясны – 2006:
Кроніка, дакумэнты, сьведчаньні / Укл. М.Савушкіна,
А.Лапцёнак. – Менск, 2006.
48. Геніюш Л. Споведзь / Падрыхт. тэксту, прадм. і камент.
М.Чарняўскага. – Мн.: Маст. літаратура, 1993.
49. Жук-Грышкевіч Вінцэнты. 25 сакавіка. Успаміны. – Торонто,
1978.
50. Калубовіч А. Крокі гісторыі. – Менск, 1993.
51. Кандыбовіч С. Разгром нацыянальнага руху ў Беларусі / Аўт.
прадм. В.Скалабан. – Мн.: Часоп. “Бел. гіст. агляд”, 2000.
52. Кнорин В. 1917 г. в Белоруссии и на Западном фронте. – Менск,
1925.
53. Малецкі Я. Пад знакам Пагоні. Успаміны. – Таронта: Пагоня,
1976.
54. Пратэстанцкая царква і беларускі нацыянальны рух на
пачатку ХХ стагодзьдзя: артыкулы і ўспаміны / Укл.
А.Латышонак, С.Акінчыц. – Мінск, 2006.
351
55. Пташук М. И жизнь, и слёзы… / Нёман. – 2002. - №9/10. – С.
106-107
56. У новай айчыне / Укл. Я.Мірановіч; Рэд. Луба Віталь. –
Беласток, 2001.
Перыядычны друк і публіцыстыка.
57. “Б.Д.” Беларусы на чужыне / Беларускі звон. Тыднёвая
часопісь. – Вільня. – №4. – 1921. - 17 крас.
58. Беларус. – №205. – 1974. – трав.
59. Беларус. – №208. – 1974. – жнів.
60. Беларус. – №342. – 1987. – снеж.
61. Беларус. – №354. – 1988. – снеж.
62. Беларус. – №368. – 1990. – сак.
63. Беларус. – №382. – 1991. – вер.
64. Беларус. – №383. – 1991. – кастр.
65. Беларус-вайсковы. – Коўна. – 1922. - 16 крас.
66. Беларуская крыніца. – 1935. - №37 (630). – 13 кастр.
67. Беларуская мінуўшчына. – 1993. – №5-6.
68. Беларускі звон. – 1922. – 8 вер.
69. Гістарычны альманах. – 2006. – №12.
70. Звязда. – 1996. – 16 ліст.
71. Звязда. – 1996. – 23 ліст.
72. Звязда. – 1996. – 27 ліст.
73. Звязда. – 2005. – 8 ліп.
74. Навіны Беларускага Народнага Фронту. – 1989. – 6 ліп.
75. Народная Воля. - №71 (1884). – 2004. – 23 крас.
76. Народная газета. – 1994. – 15-17 студз.
77. Народная газета. – 1995. – 26 мая
78. Свабода. – 1994. – №49. – снеж.
79. Свабода. – 1995. – №6. – 8 лют.
80. Свабода. – 1995. – №42. – 13 каст.
81. Советская Белоруссия. – №185. –1995. – 3 кастр.
82. Советская Белоруссия. – №191. – 1995. – 11 кастр.
83. Советская Белоруссия. – №204. – 1995. – 28 кастр.
84. Советская Правда. – № 15. – 1917. – 19 дек.
85. Советская Правда. – № 17. – 1917. – 21 дек.
86. Спадчына. – 2002. - №4.
87. ARCHE. – 2006. - №9 (49).
88. Veritas: Бюлетэнь БГА “Ветэраны Адраджэньня”. – 2005. – №1.
89. Veritas: Бюлетэнь БГА “Ветэраны Адраджэньня”. – 2006. – № 1
(4).
352