Смалянчук А. Гісторыя Беларусі найноўшага часу ў дакументах і матэрыялах

Подождите немного. Документ загружается.

1.8. Уся клюбная дзейнасьць ажыцьцяўляецца ў вольны ад асноўнай

работы час.

1.9. Калі дзейнасьць клюбу стане неэфэктыўнай альбо неадпаведнай

мэтам гэтага Статуту, рашэньнем агульнага сходу клюб

самараспускаецца.

Беларус. – №354. – 1988. – снеж. – С. 5

157. Адкрыты ліст Васіля Якавенкі

да Генеральнага пракурора

СССР А.Я.Сухарава

О «зоне особого внимания», в которой народ изнемогает от

неопределенности, лжи, произвола, постоянного облучения

радиоактивными изотопами, учащающихся болезней, ощущения своей

беспомощности и предчувствия трагического исхода.

Авария на Чернобыльской АЭС обернулась небывалой бедой для

белорусского народа, равно как и жителей ряда областей России,

Украины.

«Чернобыльская авария свела вплотную сотни миллионов людей с

опасностями атомной энергетики. Но уже довольно быстро, еще тогда,

когда радиационное облако надвигалось на Западную Европу, началась

активная пропаганда по успокоению населения: администрация

занижала последствия аварии, устанавливались слишком высокие

пределы допустимых норм» […]

Факт сокрытия небывалой, вселенской беды от своего народа и

пренебрежение к его здоровью просматриваются совершенно четко в

первомайских демонстрациях, проведенных в Киеве, Гомеле, Хойниках,

Брагине и других районных центрах под плотным радиоактивным

облучением. Мало того, 6-18 мая были налажены футбольные игры и

вечерние массовые гулянья под музыку духовых оркестров в парках

Брагина и Хойников. Они проходили с тем же металлическим

привкусом во рту, шумом в ушах и демонстрацией увеселительного

зрелища по Центральному телевидению, в чем специалистам и вообще

людям дотошным нельзя было не усмотреть преднамеренное и злостное

нарушение элементарных правил радиационной защиты с нанесением

ущерба публике.

О безусловно преднамеренном сокрытии информации и

лицемерном поведении тогдашней высшей администрации республики

говорит эпизод с посещением Н.Н.Слюньковым зоны радиоактивного

поражения. Выступая и убеждая народ в том, что жить в потерпевшем

городе можно и что после дезактивации никому не угрожает опасность

лучевой болезни, он тем не менее возил с собой повара и прихваченные

Якавенка Васіль (нар. 1936) – беларускі пісьменнік і публіцыст. Сябра Саюза Пісьменнікаў СССР з 1977 г.

З 1990 г. - прэзідэнт Беларускага сацыяльна-экалагічнага саюза «Чарнобыль».

243

из Минска чистые продукты, посуду. Со своим провиантом приезжали

туда в командировки многие радетели – успокаивали, называли себя

учеными, но в местных гостиницах не ночевали. Затевалась игра с

народом в прятки. Худосочная информация об аварии в некоторых

районных газетах потерпевшей зоны появилась лишь спустя полторы-

две недели после взрыва реактора […]

Сокрытие беды увеличивает беду многократно.

В марте 1987 года группа специалистов Госагропрома СССР,

Госагропрома БССР и Минздрава БССР внесла в Совет Министров

СССР предложение о прекращении сельскохозяйственного

производства и отселении людей из зоны заражения свыше 40 кюри на

квадратный километр. Однако эти предложения были отклонены

председателем Госкомиссии по ликвидации последствий

Чернобыльской аварии Б.Е.Щербиной. Он же засекречивал сведения об

уровнях радиационной загрязненности по отдельным населенным

пунктам. [...]

Об ущербе, который наносится населению Белоруссии, не менее

красноречиво свидетельствует справка, составленная и поданная в ЦК

КПБ учеными - руководителями десяти научно-исследовательских

институтов республики (датируется 24 апреля 1989 г.). Привожу

несколько выдержек:

[...] «При изучении общей заболеваемости установлено, что

типичным для большинства районов наблюдения был общий рост

соматической заболеваемости взрослых и детского населения в период

1986 года... В среднем заболеваемость взрослого населения в 1988 году

по сравнению с доаварийным периодом в районах наблюдения

Гомельской области возросла в 2,4-2,8 раза, Могилевской – в 1,8-2 раза;

детского – в районах наблюдения Гомельской области – в 4,1-5,9 раза,

Могилевской – в 3,5-4 раза» […]

Практика показывает на катастрофические изменения в физическом

состоянии и самочувствии населения, проживающего на загрязненных

территориях, на динамику роста патологических отклонений от нормы,

прежде всего у детей, в чем все более убеждаются врачи низовых

лечебных учреждений [...]

Неоднократно после аварии принимались правительственные

«решения» об отселении жителей деревни Ломачи Хойникского района,

расположенной на территории с загрязнением по цезию до 63 и

стронцию – до 2,63 кюри на квадратный километр. Но люди там и

поныне живут. По четвертому году не отселены жители из деревень, где

плотность загрязнения поднимается до уровней 30-километровой зоны

или даже превосходит те уровни по содержанию нуклидов цезия,

244

стронция, плутония в почве, тем самым грубо нарушаются правила

радиационной защиты населения [...]

Некоторые крупные объекты продолжают строиться после

запоздалого запрета Совмина БССР на это строительство. Налицо

безответственность и дефицит внимания к людям, отсутствие заботы о

радиационной защите населения. Многие новые жилые поселки для

переселенцев в Гомельской, как, впрочем, и Брянской и Черниговской

областях, построены опять же на зараженной местности, в чем повинны

прежде всего санитарная служба и Главный Государственный

санитарный врач СССР А.И.Кондрусев […]

По утверждениям местных жителей, тружеников села, в

потерпевших районах Могилевщины до весны 1989 года возбранялось

даже говорить о радиации. […]

Новый этап «ликвидации последствий» в Белоруссии начался с

весны 1989 года – с тревожных выступлений общественности,

журналистов, писателей и ученых, по своему почину принявшихся

разоблачать фарисейство в чернобыльской трагедии и требующих более

радикального подхода к радиационной защите населения.

Из-за халатного отношения к своим обязанностям титулованных

медиков в момент, когда над Чернобыльской АЭС формировались и

вносились ветром радиоактивные облака, для населения близлежащих

районов даже не была проведена йодная профилактика. И вот итог: 1,5

миллиона человек, в том числе 160 тысяч детей-малолеток, получили

внутреннее облучение щитовидной железы, причем для 50 тысяч детей

доза составила 30-100 бэр, для 27 - 100 бэр и выше. Вследствие этого у

37 процентов детей зафиксированы заболевания щитовидки. Такова

цена оплошности руководителей и опекунов санитарной медицины –

Кондрусева, Ильина и других [...]

Чернобыльская трагедия требует со всей строгостью и

взыскательностью отнестись к должностным лицам, поставившим свои

меркантильные интересы или же интересы ведомств, различных

управленческих групп и органов управления выше интересов народа.

Василь Яковенко, член правительственной комиссии по экологии,

председатель творческой секции публицистов Союза писателей БССР

21 сентября 1989 г.

История Беларуси в документах и материалах / Авт.-сост.

И.Н.Кузнецов, В.Г.Мазец. – Мн., 2000. – С. 630-634

158. Чарнобыльскі след на Беларусі. Вытрымка са справаздачы.

У выніку чарнобыльскай катастрофы 23% тэрыторыі Рэспублікі

Беларусь з 3668 населенымі пунктамі былі забруджаны цэзіям-137 са

245

шчыльнасцю болей за 37 кБк/кв.м. [...] Забруджанне па тэрыторыі

Беларусі распаўсюдзілася нераўнамерна. […] Напрыклад, у вёсцы

Калыбань Брагінскага раёна Гомельскай вобласьці ўзроўні забруджання

глебы цэзіям-137 вагаюцца ад 174 да 2424 кБк/кв.м.

Самымі пацярпелымі ад чарнобыльскай катастрофы вобласцямі ў

Рэспубліцы Беларусь з’яўляюцца Гомельская і Магілёўская.

Найбольшыя ўзроўні забруджання цэзіям-137, за выключэннем зоны

адсялення, выяўлены ў в.Шэпатовічы Чачэрскага раёна 2272 кБк/кв.м і ў

в. Вылева Добрушскага раёна Гомельскай вобласці – 2220 кБк/кв.м.

Найбольш забруджаным населеным пунктам Магілёўскай вобласці

з’яўляецца в.Чудзяны Чэрыкаўскага раёна 5402 кБк/кв. м.

У Брэсцкай вобласці радыёактыўнаму забруджанню падвергнулася

паўднёва-усходняя частка тэрыторыі: 6 раёнаў – Лунінецкі, Столінскі,

Пінскі, Драгічынскі, Бярозаўскі і Баранавіцкі часткова забруджаны

цэзіям-137 з узроўнем забруджання вышэй 37 кБк/кв.м.

У Мінскай вобласці ўзроўні забруджання цэзіям-137 вышэй 37

кБк/кв.м маюць Валожынскі, Барысаўскі, Бярэзінскі, Салігорскі,

Маладзечанскі, Вілейскі, Стаўбцоўскі, Крупскі, Лагойскі і Слуцкі

раёны.

У Гродзенскай вобласці часткова забруджаны цэзіям-137

Дзятлаўскі, Іўеўскі, Карэліцкі, Лідскі, Навагрудскі і Смаргонскі раёны.

У Талачынскім раёне Віцебскай вобласці выяўлены 4 населеныя

пункты з узроўнямі забруджання глебы цэзіям-137 больш 37 кБк/кв.м.

Да канца 1995 г. утрыманне цэзію-137 у глебе зменшылася

прыкладна на 20% у выніку яго натуральнага распаду [...]

У выніку чарнобыльскай катастрофы плошча забруджаных

радыёактыўным цэзіем сельскагаспадарчых угоддзяў са шчыльнасцю

болей за 37 кБк/кв.м складае ў рэспубліцы 1,6 млн. га. З гэтай плошчы

больш за 260 тыс. га выключаны з выкарыстання ў сельскагаспадарчых

мэтах. Радыёактыўнымі рэчывамі забруджаны 1685 тыс. га лясоў

рэспублікі.

[…] У першыя дні пасля аварыі значнае павышэнне магутнасці

экспазіцыйнай дозы рэгістравалася па ўсёй тэрыторыі Беларусі. У

прыватнасці ўзроўні радыёактыўнага забруджвання кароткажывучым

радыёнуклідам ёдам-131 у многіх рэгіёнах рэспублікі былі настолькі

вялікімі, што выкліканае ім апраменьванне мільёнаў людзей

кваліфікуецца спецыялістамі як перыяд “ёднага ўдара”. […] Высокія

ўзроўні забруджвання тэрыторыі ёдам-131 прывялі да высокіх доз

апраменьвання ў першую чаргу шчытападобнай залозы, што прывяло ў

далейшым да значнага павышэння яе паталогіі [...]

Забрудванне тэрыторыі Беларусіі стронцыям-90 носіць больш

лакальны характар. Узроўні забруджвання глебы стронцыям-90 больш

246

за 5,5 кБк/м

выяўлены на плошчы 21,1 тысяч км

, што складае

прыкладна 10% ад агульнай плошчы рэспублікі. Максімальныя ўзроўні

стронцыю-90 у глебе ў населеных пунктах блізкай зоны выяўлены ў

межах 30-кіламетровай зоны ЧАЭС і дасягаюць велічыні 1800 кБк/кв.м

у Хойніцкім раёне Гомельскай вобласці. Найбольш высокае ўтрыманне

стронцыю-90 у глебах далёкай зоны выяўлена на адлегласці 250 км у

Чэрыкаўскім раёне Магілёўскай вобласці і складае 29 кБк/м

, а таксама

ў паўночнай частцы Гомельскай вобласці ў Веткаўскім раёне – 137

кБк/м

Забруджанне глебы ізатопамі плутонію больш за 0,37 кБк/м

ахоплівае амаль 4,0 тысяч км

, што складае каля 2% плошчы рэспублікі.

Гэтыя тэрыторыі знаходзяцца пераважна ў Гомельскай вобласці і

Чэрыкаўскім раёне Магілёўскай вобласці. [...]

Мерапрыемствы па адсяленню людзей у асноўным завершаны.

Гэтыя тэрыторыі ўяўляюць сёння вялікі рэгіён, акрэслены як “зона

адсялення”. Усяго цалкам адселена 415 населеных пунктаў (273 у

Гомельскай, 140 у Магілёўскай і два ў Брэсцкай вобласці).

Зона адчужэння ўяўляе сабой кампактны рэгіён плошчай каля 1.7

тысяч км

, які знаходзіцца ў межах Прыпяцкага следа радыёактыўнага

забруджвання. Яе межы вызначаны тэрыторыяй, з якой насельніцтва

было эвакуіравана ў 1986 годзе. З мая 1986 г. землі зоны адчужэння

выключаны з карыстання ў сельскагаспадарчых мэтах.

Па распараджэнню Савета Міністраў БССР у 1988 годзе на плошчы

1.32 тысячы км

зоны адчужэння быў створаны Палескі дзяржаўны

радыяцыйна-экалагічны запаведнік (ПДРЭЗ) [...]

У сакавіку 1993 г. запаведніку дадаткова перадалі 0.84 тысячы км

прылягаючых да яго адселеных тэрыторый. Сёння плошча ПДРЭЗ

складае 2.16 тысячы км

Чарнобыльскі след на Беларусі. – Мн.: Кам. па гідраметэаралогіі

МінЧС, 1996.

159. Успаміны Зміцера Санько пра "Ліст 28-мі".

Аднаго дня ўвосень 1986 году сустрэліся мы зь Яўгенам Куліком на

праспэкце Машэрава. Спыніліся, пагаварылі. Дзень быў шэры, і настрой

у нас абодвух-гэтакі ж. Задушлівая атмасфэра, якая панавала тады ў

Беларусі, рэзка кантраставала з тым, што адбывалася ў Летуве, Латвіі,

Эстоніі, Украіне. Тутэйшыя ўлады груба ўціскалі найменшыя праявы

нацыянальнай грамадзкай актыўнасьці. Бесцырымонна ігнаравалі

просьбы і патрабаваньні зьмяніць стаўленьне да беларускае мовы і

культуры. Таму апэляваць да іх не выпадала. Але ж нешта трэба было

247

рабіць. Параіўшыся, пастанавілі, што варта зьвярнуцца з калектыўным

лістом да новага савецкага генсека М.Гарбачова. Яўген папрасіў мяне

скласьці праект (як ён казаў, "балванку") гэтага ліста. Пасьля тыдняў

трох працы праект быў падрыхтаваны і перададзены на абмеркаваньне.

Цяпер ужо не пры-гадаю, хто якія рабіў заўвагі, дадаткі і выпраўленьні,

але асноўны клопат па рэдагаваньні ўзяў на сябе Яўген Кулік.

Намнога складанейшае і небясьпечнейшае было зьбіраньне

подпісаў. Мы выдатна разумелі, што калі пра заплянаваную намі

грамадзкую акцыю даведаюцца спэцслужбы, ажыцьцявіць яе будзе

немагчыма ці прынамсі вельмі цяжка. Таму патрабаваньні кансьпірацыі

былі жорсткія. Тэлефонныя размовы забараняліся. Колькасьць

абазнаных абмяжоўвалася: гэтай справай, акрамя нас зь Яўгенам,

займалася вузкае кола сяброў з "Паддашку" - Віктар Маркавец, Аляксей

Марачкін, Мікола Купава.

Вызначылі сьпіс дзеячоў культуры, навукі, мастацтва, да каго

зьвярнуцца з прапановай паставіць подпіс, а таксама пасьлядоўнасьць

збору подпісаў. Зразумелая наша зацікаўленасьць, каб перадусім гэта

былі людзі заслужаныя, дыплямаваныя, вядомыя, якія мелі высокі

аўтарытэт у грамадзтве. Адначасова рыхтавалі беларускамоўную вэрсію

для магчымай публікацыі ў тыднёвіку "Літаратура і мастацтва", а калі

ня ўдасца – для як мага шырэйшага інфармаваньня грамадзкасьці праз

распаўсюджваньне машынапісных копіяў.

Памятаю, якую радасьць выклікалі ў нас весткі пра тое, што

падпісаліся Стэфанія Станюта, Валянціна Пархоменка, Пімен Панчанка,

Янка Брыль... Ня ўсюды нас чакала ўдача, але мы не крыўдавалі,

ведаючы, што тым людзям давялося ператрываць на сваім вяку. Зь

вялікім хваляваньнем чакалі вынікаў наведаньня Васіля Быкава. Гэтую

місію ўзялі на сябе Яўген Кулік, майстэрня якога была ў тым пад'езьдзе,

дзе жыў пісьменьнік, і Віктар Маркавец. Сёньня некаму гэта можа

здацца дзіўным, але тады мы не былі ўпэўненыя ў посьпеху гэтага

візыту. І якія ж былі шчасьлівыя, калі ўсё атрымалася!

І вось, 20 сьнежня 1986 году Віктар Маркавец праз прыймальню ЦК

КПСС на Старой плошчы перадаў ліст адрасату. Тым часам другі

кур'ер, у ролі якога быў аўтар гэтых радкоў, накіраваў ліст з

маскоўскага паштамту, што на вуліцы Кірава...

Ня варта думаць, што арганізатары той акцыі былі нагэтулькі

наіўнымі людзьмі, што насамрэч спадзяваліся, што ў Маскве

разьвяжуць усе нашыя праблемы. Гэты дакумэнт патрэбны быў перш за

ўсё самым беларусам як праграма дзеяньня. Патрэбны быў розгалас,

патрэбнае было абуджэньне, разьняволеньне, патрэбнае было

гуртаваньне патрыятычных сілаў. [...] I хоць з партыйных трыбунаў на

адрас аўтараў ліста гучалі розныя абвінавачаньні, якія пасьля

248

распаўсюджваліся некаторымі сродкамі масавай інфармацыі, аднак

справу ўжо нельга было пакінуць на роўні Камітэту дзяржаўнай

бясьпекі. Аўтары ліста ўжо не баяліся ні КГБ, ні грамадзкага

астракізму." Нягледзячы на ціск і запалохваньні ніхто з дваццаці васьмі

ад свайго подпісу не адмовіўся. [...]

На пачатку 1987 году, неўзабаве пасьля зьяўленьня, "Ліст 28-мі"

трапіў на той бок ад "зялезнай заслоны". З Польшчы яго вывез Юрка

Туронак, які працаваў тады ў адным з гандлёвых прадстаўніцтваў. У

Жэнэве ён перадаў пакет а. Аляксандру Надсану, што спэцыяльна

прыяжджаў туды з Лёндану. Ліст вельмі хутка пераклалі на ангельскую

мову і апублікавалі ў выданьні "Лісты да Гарбачова" [...]

"Лісты да Гарбачова" выйшлі пад грыфам Згуртаваньня беларусаў

Вялікай Брытаніі накладам блізу 200 паасобнікаў. Гэтае выданьне

разаслалі буйным бібліятэкам і зацікаўленым арганізацыям Злучаных

Штатаў Амэрыкі, Францыі, Канады, Нямеччыны, Вялікай Брытаніі,

Аўстраліі, Аргентыны ды шмат якіх іншых краінаў дзеля інфармаваньня

сусьветнай супольнасьці [...]

“Veritas”. – 2005. – №1. – С. 6

160.Ліст 28-мі. Мінск, 15 снежня 1986 г. Вытрымкі.

Генеральному секретарю Центрального комитета КПСС

товарищу Горбачёву Михаилу Сергеевичу

Уважаемый Михаил Сергеевич!

Обращаемся к Вам по крайне волнующему нас вопросу судьбы

белорусского языка. В нынешнее время, время обновления во всех

сферах жизни советского общества, время переосмысления наших

достижений, недостатков и ошибок, вопрос гармонического и

полнокровного развития национальной культуры требует особенного

внимания.

Язык – душа народа, наивысшее проявление его культурной

самобытности, основа полноценного духовного существования. Пока

живет родной язык, живет, имеет историческую перспективу и народ. С

упадком языка чахнет, деградирует культура, народ перестает

существовать как национальный исторический организм, как бесценная

составная часть земной цивилизации.

Язык нашего народа прошел долгий и сложный путь развития.

Были у него периоды и упадка, и расцвета. Выросший из общих

восточнославянских корней, приобретший неповторимые, самобытные

черты, он достойно служил нашему народу – имея статус

государственного языка в крупной средневековой державе, гордо

прозвучал со страниц первой печатной восточнославянской книги, дал

249

миру замечательные образцы белорусской литературы. А в тяжкие годы

запрещался и всячески принижался угнетателями – полонизаторами и

русификаторами всех мастей.

Великая Октябрьская Социалистическая революция открыла

широкие возможности для развития белорусского языка и культуры. [...]

Однако отступления во времена культа личности от ленинских

принципов национальной политики, вульгарно-социологический подход

к решению сложных задач развития литературы и искусства и, наконец,

репрессии в отношении национальной интеллигенции в 30-е годы

нанесли белорусской культуре непоправимый урон. Последняя война

усугубила разрушительный процесс.

Несмотря на все это, еще целое десятилетие после войны на всей

территории республики существовала широкая сеть школ на родном

языке. С середины 50-х годов, во времена волюнтаризма, интенсивно

ликвидировались белорусские школы в городах, ряд белорусских

периодических изданий был переведен на русский язык, родной язык

был вытеснен из всех сфер жизни общества,

В последние два десятилетия этот процесс усугубился. Положение с

белорусскими школами в сельской местности значительно ухудшилось.

Теперь они зачастую являются белорусскими лишь номинально,

поскольку большинство предметов, особенно в старших классах,

преподается по-русски. Сотни сельских школ уже официально

переведены на русский язык обучения. Катастрофически уменьшается

численность учеников, обучающихся в белорусских школах. Так, в 1983

г. в первый класс с белорусским языком обучения пришло, судя по

тиражу белорусского "Букваря", 44 тыс. учащихся, а в 1986 -только 34

тыс., что составляет около 25% от общего числа первоклассников-

семилеток, т.е. в нынешнем году только четверть всех первоклассников

республики пошли в школу с белорусским букварем.

К тому же в обучении на белорусском языке в системе народного

образования нет никакой преемственности. В совершенно запущенном,

плачевном состоянии находится дошкольное воспитание на родном

языке. Белорусскоязычные вузы, техникумы, училища отсутствуют. Вот

уже несколько десятков лет педагогические институты республики не

занимаются подготовкой учительских кадров специально для школ с

белорусским языком обучения.

Наглядно показывает положение родного языка в БССР

книгоиздательское дело. Достаточно сказать, что удельный вес

художественной литературы (в печатных листах-оттисках), которую

выпускает республиканские издательства на русском языке, возрос с

89,9% 1981 г. до 95,3% (!) в 1984 г. Практически нет в Белоруссии и

кинематографа на родном языке. Из полутора десятков театров в

250

республике лишь три белорусские. Белорусский язык как рабочий язык

и язык делопроизводства почти не употребляется ни в партийных, ни в

советских, ни в государственных органах и учреждениях республики.

В последнее время как реакция на такое положение наблюдается

заметный рост национального самосознания. Это в свою очередь

вызывает отрицательную реакцию со стороны бюрократии. Лиц,

которые пользуются родным языком, нередко автоматически зачисляют

в "националисты". Поэтому даже просто последовательное пользование

белорусским языком требует определенного гражданского мужества.

Мы переживаем сложный период в истории белорусского народа,

когда требуются решительные действия по спасению (именно

спасению, ибо отдельные меры поверхностно-косметического характера

положения не исправят) родного языка, родной культуры, а

следовательно, белорусского народа от духовного вымирания. Для

этого, на наш взгляд, необходимо осуществить в первую очередь

следующие мероприятия:

а) приступить к введению белорусского языка в качестве рабочего в

партийные, государственные (прежде всего это касается министерств

просвещения, культуры, высшего и среднего специального образования,

связи, государственных комитетов по делам издательств, полиграфии и

книжной торговли, по кинематографии, по телевидению и

радиовещанию, Академии наук) и советские органы и учреждения

республики;

б) ввести обязательный выпускной экзамен по белорусскому языку

и литературе (сочинение) в средней школе и по белорусскому языку

(диктант) в восьмилетней (неполной средней) школе, независимо от

того, на каком языке ведется обучение в этих школах;

в) ввести обязательный для всех абитуриентов (кроме прибывших

из-за пределов БССР и СССР) вступительный экзамен по белорусскому

языку и литературе (сочинение) во всех учебных заведениях и по

белорусскому языку (диктант) в средних специальных учебных

заведениях (техникумах) республики.

[...] ("Комплекс предложений по коренному улучшению положения

родного языка, культуры и патриотического воспитания в Белорусской

ССР" на 6 стр. прилагается). Мы считаем, что предварительным

условием осуществления этих мероприятий должно быть обновление

кадров, не заинтересованных в развитии культуры и образования на

белорусском языке, в Министерстве просвещения, Министерстве

высшего и среднего специального образования. Министерстве

культуры, Госкомиздате, Госкино, Гостелерадио Белорусской ССР. [...]

(Ніжэй подпісы 28-мі вядомых людзей Беларусі – адсюль назва

“Ліста”. – Ю.Б.)

251

“Veritas”. – 2005. – №1. – С. 6-11

161. З успамінаў Вінцэся Мудрова

пра паўсядзённае жыццё ў

савецкі час.

[...] Газваду (так у 1960-я называлі газіроўку) прадавалі з

адмысловых вазкоў. Усярэдзіне вазка быў сатуратар, тут жа стаяў балён

з вуглякіслым газам, і дзяўчына-прадавачка поўніла шклянкі салодкай

шыпучкай.

Шклянка вады без сыропу каштавала адну, а з сыропам – тры

капейкі. Сыроп звычайна быў двух гатункаў – малінавы й грушавы. Ён

быў наліты ў прадаўгаватыя мэнзуркі й меў вельмі прыемны колер. Да

таго ж, адрозна ад навачасных сынтэтычных прадуктаў, сыроп быў

натуральны й пахнуў сапраўднай малінай і сапраўднымі грушамі.

Прадавалі яшчэ газваду з пладова-ягадным экстрактам. Я пару разоў яе

пакаштаваў, і яна мне не спадабалася: з сыропам была саладзейшая [...]

У сярэдзіне 1960-х у буйных гарадах пачалі ставіць аўтаматы для

продажу газаванай вады – чырвоныя мэталёвыя буды. Тады іх

часьцяком паказвалі ў савецкіх кінафільмах – яны ўвасаблялі тэхнічны

поступ. [...]

Каб напоўніць шклянку, трэба было ўкінуць у шчыліну 3 капейкі.

Аднак дэфіцыт грошай і агульнай культуры меў вынікам масавае

пашкоджаньне аўтаматаў. Спачатку, каб напіцца бяз грошай, па ім білі

кулаком. Здаралася, што пасьля хвацкага ўдару шклянка поўнілася.

Потым сталі кідаць у шчыліну адмыслова вытачаныя мэталёвыя шайбы

з трохкапеечную манэту.

Нарэшце дадумаліся выкарыстоўваць адну й тую ж шайбу.

Прывязвалі яе да лескі, кідалі ў шчыліну, а потым выцягвалі назад. Да

таго ж з аўтаматаў кралі шклянкі, i каб папіць газіроўкі, даводзілася

прыхопліваць з дому свой посуд [...]

Тэлік, нават у Менску, быў вялікай раскошай на пачатку 1960-х.

Старыя цёткі, разгаварыўшыся ў чарзе з аднагодкамі, звычайна

пыталіся: «А целевізер у вас ёсьць?”

Я яшчэ засьпеў тэлевізары маркі “КВН” з вадзяной лінзай перад

экранам. Потым зьявіліся так званыя камбайны, у склад якіх уваходзілі,

апроч тэліка, прымач з прайгравальнікам. Урэшце ніводзін зь іх

нармальна не працаваў.

[...] Масава набываць тэлевізары пачалі толькі ў сярэдзіне 1960-х.

Найбольш папулярны быў айчынны «Нёман» коштам 288 рублёў.

Мудроў Вінцэсь (нар. 1953) – беларускі літаратар і журналіст.

252