Смалянчук А. Гісторыя Беларусі найноўшага часу ў дакументах і матэрыялах
Подождите немного. Документ загружается.
прадстаўнікоў цэнтральнага нямецкага кіраўніцтва. У чым іх
агульнасць і адметнасць?
8. Якое стаўленне было ў немцаў да рэлігій? Як яно змянялася?
Чым займаліся беларускія святары пад нямецкай акупацыяй?
9. Ахарактарызуйце асаблівасці партызанскага руху на
беларускіх землях? У чым заключаецца неадназначнасць яго
ацэнкі?
10. Як можна ацаніць ролю Другога Усебеларускага Кангрэсу ў
беларускай гісторыі? Ці можна яго лічыць спадкаемцам Першага
Усебеларускага Кангрэсу?
11. Пазнаёмціся з вынікамі вайны для Беларусі паводле
даследванняў Юрыя Туронка, і растлумачце іх разыходжанні з
ацэнкамі савецкай гістарыяграфіі вайны?
12. Як ацэньваў перамогу беларускі пісьменнік Васіль Быкаў?
Выкажыце сваю думку на гэтую праблему.
203
Тэма 4. БССР пасля вайны. 1945-1990
На шляху да “светлай будучыні”. 1945-1985
127.З закона Беларускай ССР аб пяцігадовым плане аднаўлення і
развіцця народнай гаспадаркі на 1946-1950 гг.
Вярхоўны Савет БССР, зыходзячы з задач, пастаўленых Законам
Саюза ССР аб пяцігадовым плане, лічыць неабходным:
1. Забяспечыць першачарговае аднаўленне і развіццё
прамысловасці, энэргетыкі і чыгуначнага транспарту, прычым
аднаўленне і развіццё электрычных магутнасцяў, мясцовай паліўнай
базы вытворчасць мясцовых будаўнічых матэрыялаў павінна
пераважаць аднаўленне і развіццё іншых галінаў народнай гаспадаркі
[...]
Восьмая сессия Верховного Совета БССР. – Мн., 1947. – С. 268.
128. Пра пасляваенную калектывізацыю. З успамінаў Міхаіла
Пташука
76
.
“Мне было шэсць гадоў, і я добра памятаю, як гэта было... Мы
садзілі бульбу. Маці ішла за плугам, а мы з бабцяй (баба Ліза – мачыха
майго бацькі) кідалі бульбу ў зямлю. Я ішоў першы... За гумном
пачуліся галасы. У двары з’явіўся Жук, старшыня сельсавета па
мянушцы Чума, у суправаджэні Ваські Бычка, аднавяскоўца,
упаўнаважанага НКУС па калектывізацыі. Бабця, убачыўшы іх, кінулася
да гумна. Яны па-гаспадарску расчынілі сарай, агледзелі маёмасць...
Жук: “Вось што, Марыя! Заўтра трэба ўсё здаць у калгас: каня, зерне,
бульбу! І каб без аніякіх размоў! Вы ўжо не прыватнікі, як пры панах, а
калгаснікі!” Маці: “Якія мы калгаснікі, Васька? Мы яшчэ несвядомыя!”
Васька: Савецкая ўлада на тое і Савецкая ўлада, каб з несвядомых
зрабіць свядомых...”
Наша гумно ператварылася ў вялізны склад сялянскага інвентара,
які ўдзень запаўняўся калёсамі, плугамі, канямі, а ўначы ўсё гэта людзі
забіралі назад. Гэтак доўжылася ўвесь 1949 г. Урэшце народ не
вытрымаў. Людзей гвалтам прымусілі паставіць свае подпісы [...]
Памятаю, як плакала мая бабця, аддаючы адзінага каня ў калгас, як
гэты конь па начах прыходзіў да нашага сарая і ціха ржаў – прасіўся,
каб упусцілі на ягонае месца. Бабця з маткаю сядзелі ля вакна і плакалі,
пазіраючы на яго.
76
Пташук Міхаіл (1943-2002) – беларускі кінарэжысёр, народны артыст Рэспублікі Беларусь. Успаміны
Пташука “И жизнь, и слёзы…» друкаваліся на расійскай мове ў часопісе “Нёман” (2002, №№ 9-12).
204
[...] Жук: “Масква слязам не верыць! Апісвайце, таварыш Бычок!
Усё, што ёсць, усё апісвайце!” І пайшоў да гумна... Раскідаўшы па зямлі
сена, яны знайшлі ў куце гумна зімні вазок з сядзеннем для фурмана і
гаспадара. Жук: “Выцягвайце...” Маці хацела пайсці, але бабця спыніла
яе. Васька Бычок закрычаў: “Гэта сабатаж” А ну, наперад! Наперад,
панове!” І зноў скіраваў на бабцю вінтоўку. Мы ўпрагліся ў аглоблі,
пацягнулі вазок з гумна... Жук: “Ты ведаеш, цётка, што па табе Сібір
плача? Пройдзеш там школу камунізму – падціснеш хвост!” Яны
пайшлі, а мы засталіся ля вазка. Потым бабця кінулася ў хату, знайшла ў
цемры ацяпляльні бутлю з газай. На імгненне прыціснулася да
дзвярнога вушака, перахрысцілася і кінулася да нас, абліла вазок газай,
кінула запаленую сярнічку, вазок успыхнуў, а мы стаялі і моўчкі
глядзелі на агонь.
[...] Людзі збягаліся, як на дзіва, і гэтая хваля захліснула мяне і
выкінула ля чыгуначнай станцыі Баранавічы-Палессе, з усіх бакоў
ачэпленай нкусаўцамі. Там грузілі ў цяплушкі “ворагаў народу”.
Я праціснуўся паміж людзьмі і ўбачыў перон, дзе стаялі калёсы,
ляжалі рэчы, пакі, скрыні... І раптам па радыё грамнулі крамлёўскія
куранты. Усе ўздрыгнулі, зразумелі, што надышоў час развітвацца. І
пачалося: крыкі, плач, слёзы. Я бачыў толькі твары: старыя, жанчыны,
дзеці, забітыя горам, сядалі ў цяплушкі і з акон, праз дрот, цягнулі рукі,
назаўсёды развітваючыся з радзімай [...] І тут я ўбачыў бабцю. Яна ішла
ў атачэнні двух нкусаўцаў. У яе не было рэчаў. Ніхто яе не праважаў.
Яна трымала ў руках абраз Божай Маці [...] Ля вагона двое нкусаўцаў
паспрабавалі вырваць з яе рук абраз, але не здолелі, толькі раззлаваліся і
з сілай запіхнулі бабцю ў цялятнік...”
Цыт. паводле: Шарова Н.С. Гісторыя Беларусі ХІХ-ХХ стст.:
Практыкум для 11 кл. – Мн.: Аверсэв, 2003. – С. 96-97
129. Лаўрэнцій Цанава
77
пра антысавецкую дзейнасць і змаганне з
незалежніцкім рухам. З стэнаграмы ХІХ з’езда КП(б)Б ад 17 лютага
1949 г.
В комсомольские организации и даже в их руководящие органы
часто пробираются классово-чуждые, враждебные нашей идеологии
лица. Известно, что многие бывшие участники антисоветских
националистических организаций «Союз белорусской молодёжи» и
«Белорусской краёвой обороны», оставшиеся после изгнания немецко-
фашистских захватчиков и возвратившиеся в порядке репатриации на
территорию Белоруссии, скрыв свою прошлую антисоветскую
77
Цанава Лаўрэнцій (сапр. Джанджгава) (1900-1955) – Нарком унутраных спраў БССР у 1938-1951 гг.
205
деятельность, вступили в ряды ВЛКСМ, где продолжают свою
националистическую и подрывную работу.
На территории Барановичской, Молодечненской, Полоцкой и
Пинской областей были вскрыты и ликвидированы существовавшие
подпольные антисоветские националистические организации, так
называемые «Союз вызвалення Белоруссии», «Союз белорусских
патриотов», «Чайка», «Свободная Белоруссия» и т. д., в составе которых
находилось свыше 30 комсомольцев, принятых в ряды комсомола в
1945-47 гг. Все они в период немецкой оккупации являлись
участниками антисоветских националистических организаций «СБМ» и
«Белорусской краевой обороны».
Руководителем ликвидированной в Полоцкой области подпольной
националистической организации, так называемого «Союза
белорусских патриотов», являлся активный член «СБМ», работавший до
ареста секретарём комсомольской организации Глубокского
педучилища […]
НАРБ Ф. 4п. Воп. 2. Ад.з. 213. Стенограмма XIX съезда КП(б)Б.
15-18 февраля 1949 г. Арк. 248-250
130.З праграмы Беларускай Незалежніцкай Партыі 1953 г.
Калі чырвоным зарэвам займалася неба Беларусі, калі на ростанях
цікаваў і цікуе вораг, ня было часу на пісаньне праграмаў. Тым ня менш,
яе пісала само жыцьцё. Беларуская Незалежніцкая Партыя кавалася ня
толькі ўнутры – сяброўскай дысцыплінай, але і ідэолёгічна. Пасьля
ўдару, які спаткаў Беларускі Народ у часе апошняй вайны, БНП
пераможна змагаецца далей. У адозве, выдадзенай пасьля заканчэньня
вайны, Беларуская Незалежніцкая Партыя заявіла аб сваім далейшым
непахісным змаганьні за Незалежнасьць Беларускага Народу:
“БНП абняло кіраўніцтва ўсім беларускім народным рухам супроць
бальшавізму ад Бранску да Беласточчыны і стаіць, як раней, непахісна
на варце інтарэсаў Беларускага Народу. БНП сягоньня бароніць наш
народ ад бальшавіцкай самаволі і зьдзеку. І калі праб’е час, павядзе наш
Народ на штурм супраць аплоту тыраніі – бальшавізму. Гэты час можа
хутка прыйсьці і кожны з нас павінен быць напагатове”.
Галоўны засяг дзейнасьці БНП знаходзіцца на Бацькаўшчыне, дзе ў
глыбокім і цяжкім падпольлі змагаецца з лютым ворагам – камунізмам.
На эміграцыі-ж Партыя выконывае свае ранней вызначаныя дырэктывы
і тыя заданьня, якія перад ёй паставілі гістарычныя падзеі. [...]
Беларуская Незалежніцкая Партыя, выдаючы гэтую праграму,
заклікае усіх сяброў яшчэ шчыльней згуртавацца пад сьцягам партыі і
далей ажыцьцяўляць выпісаныя на ім ідэалы. БНП заклікае ўвесь
206
Беларускі Народ аб’яднацца вакол гэтых ідэалаў, адкідаючы ўсялякую
правакацыю і дывэрсыю. БНП заклікае ўсе беларускія партыі і групы на
эміграцыі безадкладна пачаць творчую працу для вызваленьня Беларусі
і спыніць усялякую шкодную для беларускай справы акцыю.
Няхай жыве Вольная і Незалежная Беларусь!
РАЗДЗЕЛ І. Мэта Беларускай Незалежніцкай Партыі.
Сваю дзейнасьць і змаганьне БНП накіроўвае на ліквідацыю
сыстэмы камуністычнай дыктатуры на Беларусі і здабыцьцё поўнай
незалежнасьці Беларускай Дзяржавы, у якой Беларускі Народ зможа
самастойна разьвівацца палітычна, гаспадарча і духова, ствараць свой
дабрабыт і выяўляць свае нацыянальна-духовыя вартасьці, уносячы
сваю творчую долю ў скарбніцу агульна-людзкай культуры [...]
Тактыка Беларускай Незалежніцкай Партыі
[...] БНП лічыць маральнымі і законнымі і адзіна-правідловымі тыя
мэтады і сродкі, якія служаць для дабра Беларускага працоўнага Народу
і якія вядуць да рэалізацыі ягоных ідэалаў. БНП лічыць, што толькі
рэальная сіла можа прывесьці да ажыцяўленьня высокіх і сьвятых
ідэалаў Дабра, справядлівасьці і Праўды. Дзеля гэтага БНП лічыць
неабходнымі наступныя прынцыпы ў стасаваньні сродкаў да
ажыцяўленьня правоў Беларускага Народу:
1. адзіным рэальным сродкам вызваленьня Беларускага Народу з
пад маскоўска-камуністычнай дыктатуры і польскага
імпэрыялістычнага наступу, як кожнага іншага ёсьць нацыянальна-
вызвольная рэвалюцыя і ўсенароднае збройнае змаганьне. Толькі сам
Беларускі Народ вырашыць свае справы. БНП адкідае ўсялякія ідэі аб
канцэпцыі і практыку чужынскага апякунства над Беларускім Народам.
БНП прызнае ўсялякую матар’яльную і маральную дапамогу
Беларускаму Народу ў ягонай вызвольнай барацьбе на ўмовах, якія не
закранаюць гонару, волі і незалежнасьці народу, краіны і дзяржавы.
БНП адкідае, як шкодныя, усялякія канцэпцыі магчымага мірнага,
эвалюцыйнага ці рэфармацыйнага спосабаў здабыцьця незалежнасьці
[...]
Ёрш С. Вяртаньне БНП. Асобы і дакумэнты Беларускай
Незалежніцкай Партыі. – Менск-Слонім: Архіў Найноўшае гісторыі,
1998. – C. 111-112, 123-124
131. З абвінаваўчага заключэння па справе кс. Адама Станкевіча ад
9 ліпеня 1949 г.
В апреле 1949 года МГБ Литовской ССР арестован за
антисоветскую деятельность и привлечён в качестве обвиняемого по
настоящему делу Станкевич Адам Викентьевич.
207
Следствием установлено:
СТАНКЕВИЧ с 1919 года был членом, а с 1922 года по 1928 год
руководителем буржуазно-националистической партии «Белорусских
христианских демократов».
С 1919 года по октябрь 1941 года был участником так называемого
«Белорусского национального комитета», с 1921 года по 1923 год
входил в состав Президиума этого комитета и выполнял обязанности
казначея, получая за это 3680 марок в месяц.
В 1921 году и в 1931-1934 гг. участвовал на заседаниях
Белорусского национального комитета, при обсуждении и утверждении
обращений антисоветского содержания, в которых требовалось
отторгнуть Белорусскую ССР от Советского Союза. Эти обращения
направлялись комитетом в разные иностранные государства.
Одновременно СТАНКЕВИЧ лично сам написал пять
антисоветских книг, в которых пропагандировал создание независимого
буржуазно-демократического белорусского государства.
С 1922 по 1928 год был редактором газеты «Криница» органа
партии христианских демократов, с 1928 па 1938 год участвовал в
издании журнала «Христианская думка».
Выступал на страницах «Криницы» и «Христианской думки» с
антисоветскими статьями, в которых подвергал резкой критике
политику Советской власти по национальному вопросу и
коллективизации сельского хозяйства.
С 1922 по 1926 год был членом польского сейма от партии
христианских демократов.
Во время оккупации Литовской ССР немцами выступал в костёле
перед верующими с антисоветскими проповедями. […]
Следственное дело №15896 по обвинению СТАНКЕВИЧА Адама
Викентьевича через Прокурора Литовской ССР направить на
рассмотрение Особого Совещания при Министре Государственной
Безопасности Союза ССР.
Літоўскі Асобы Архіў (Архіў КДБ Літвы). Ф. К-1. Воп. 58. Ад.з.
П-12505, арк. 224-1, 224-2, 224-3.
132. Выпіска з пратакола Асобнай нарады пры МГБ СССР па
справе А.Станкевіча.
Станкевича Адама Викентьевича за принадлежность к
контрреволюционной организации и антисоветскую агитацию
заключить в исправительно-трудовой лагерь сроком на 25 лет, считая
срок с 13 апреля 1949 г.
208
Літоўскі Асобны Архіў (Архіў КДБ Літвы). Ф. К-1. Воп. 58. Ад.з.
П-12505, арк. 153
133. “Хрушчоўская адліга” і беларуская справа. Вытрымка з кнігі
Яна Запрудніка
78
.
[…] Беларускі друк 1956-1957 г. повен крытыкі саветызацыі і
русіфікацыі (без ужывання саміх гэтых тэрмінаў) і патрабаванняў
уступак нацыянальным каштоўнасцям. Колішні “ўзвышэнец” Максім
Лужанін досыць поўна падсумаваў гэтыя патрабаванні, калі напісаў у
сакавіку 1957 г. у тыднёвіку “Літаратура і мастацтва”:
Далейшае развіццё нашай культуры цесна звязана з
распаўсюджваннем беларускай мовы. […] Хочацца чуць беларускую
мову не толькі ў культурных арганізацыях, але і ва ўстановах, школах і
вучылішчах, бачыць яе на пачцы цыгарэт, на трактары і на варштаце.
Некаторыя беларускія камуністы да пэўнай ступені падзялялі гэтыя
пачуцці. У красавіку 1957 г. ЦК КПБ, на чале якога з сярэдзіны 1956 г.
стаяў – упершыню! – беларус Кірыл Мазураў, прыняў рэзалюцыю з
асуджэннем таго, што “ў шмат якіх сямігадовых і сярэдніх школах
выкладанне, за выключэннем беларускай мовы і літаратуры, вядзецца
па-руску, хоць студэнты карыстаюцца падручнікамі на беларускай
мове”, і што “ў асобных школах дапускаецца самавольства ў вызваленні
вучняў ад вывучэння беларускай мовы”.
Гэтая спроба абароны роднае мовы адпавядала ўласным
перакананням першага сакратара Мазурава, які ў 1953 г., крытыкуючы
на партыйным пленуме Патолічава, казаў (па іроніі паўтарыўшы
зробленае ў 1921 г. выказванне Сталіна): “узняць культуру беларускага
народу можна толькі на яго роднай мове”. Неўзабаве Мазураў
агледзеўся, што ў спіс сталінскіх злачынстваў, выкрытых на ХХ з’ездзе
партыі (1956 г.), этнацыд не ўваходзіў. Наадварот, русіфікацыя мелася
працягвацца. Гэта зрабілася ясным у студзені 1959 г., калі на
святкаванне саракавой гадавіны БССР і яе партарганізацыі ў Менск
прыехаў Хрушчоў. Падзею адзначалі ўрачыстым пасяджэннем, на якім
К.Мазураў выступіў з дакладам. Ці ведаў ён, што яго беларуская мова
ўгнявіць уладнага аскоўскага госця? Але гэта якраз і здарылася. Вось як
успамінаў пра гэты палітычны эпізод народны паэт Беларусі Пімен
Панчанка:
Кіраўнік КПБ К.Т.Мазураў зрабіў даклад на беларускай мове (як
тады вялося). Аб’явілі перапынак. Не паспелі выйсці людзі (я сядзеў
недалёка ад прэзідыума), як Хрушчоў, тут жа з прэзідыуме, пачаў лаяць
78
Запруднік Ян (нар. 1926) – беларускі гісторык, пражывае ў эміграцыі.
209
Мазурава, чаму ён не зрабіў даклад на рускай мове: “Ни черта не
понятно!”
На прыступках БДУ ў Менску Хрушчоў выказаўся яшчэ больш
выразна: “Чым хутчэй усе мы будзем гаварыць па-руску, тым хутчэй
пабудуем камунізм”. […]
У сярэдзіне 1960-х гг., пасля таго як на пасадзе першага сакратара
КПБ Мазурава замяніў Пётр Машэраў, пачалася “эпідэмія вызвалення
ад беларускай мовы”. У школах вучняў з гатоўнасцю вызвалялі ад
вывучэння роднай мовы. Рэспубліцы было прызначана стаць вітрынаю
савецкай нацыянальнай палітыкі, накіраванай на стварэнне “новай
гістарычнай супольнасці – савецкага народу”.
Запруднік Я. Беларусь на гістарычных скрыжаваннях. – Мінск,
1996. – С. 119-120
134.З дакладной запіскі інструктара аддзела школ пры ЦК КПБ
сакратару ЦК КПБ тов. Горбунову ад 15 жніўня 1956 г.
[…] При ослаблении политико-массовой и антирелигиозной работы
среди населения, усилилась работа костёла и костёльного совета.
Возвратившийся в июле 1955 года из десятилетнего заключения ксёндз
активно проводит свою работу и пользуется значительной
популярностью среди населения. Всё коренное местное население
регулярно посещает костёл и строго придерживается исполнения
религиозных обрядов.
Так, например, в воскресный день 5.VIII.1956 года богослужение в
костёле началось с раннего утра и продолжалось в течение всего дня. В
костёле собралось всё местное население: старики, молодёжь и дети. В
деревне не слышно радио, работы клуба, но зато весь день трезвонят
колокола, поёт костёльных хор, орган.
[…] Пионерская и комсомольская ученические организации [в
школе – Ю.Б.] не работают. За антипедагогические методы воспитания
и насильственное повязывание учащимся пионерских галстуков в
августе 1955 года директор школы тов. Черевко М.К. снят с работы.
[…] Все учащиеся школы регулярно посещают костёл. С таким
поведением учащихся, несовместимым с нормами советской школы,
коллектив учителей примирился. Религиозная литература и служба в
костёле ведётся на польском языке. В связи с тем, что учащиеся школы
польского языка не знают и исполнять религиозные обряды не могут, в
различные органы начали поступать письма от граждан д. Одельск о
введении преподавания польского языка в школе. До возобновления
работы костёла, вопрос об изучении польского языка никто не подымал.
210
Просьбу родителей учащихся д. Одельск о введении преподавания
польского языка в Одельской средней школе считаем необоснованной.
Считаем необходимым:
1. Обратить внимание Гродненского обкома КПБ на усиление
политической и культурно-массовой работы среди населения.
2. Поручить Гродненскому обкому КПБ решить вопрос об
укреплении Одельской средней школы руководящими и
педагогическими кадрами.
3. Обратить внимание Министерства просвещения БССР на
необходимость поднятия уровня организационной и идеологической
работы в школах.
НАРБ Ф. 4. Воп. 17. Ад.з. 171 “Матэрыялы аддзела школ. 1955-1957
гг.” Арк. 266-269
135. З даведкі аб палітычнай рабоце з настаўнікамі Маладзечанскай
вобласці. Сярэдзіна 50-х гг.
[…] Учителя области охвачены различными формами учёбы по
повышению своего идейно-политического уровня.
Занимаются самостоятельно по изучению теории марксизма-
ленинизма – 3887 (з 7526 усіх настаўнікаў – Ю.Б.), из них: изучают
историю КПСС – 2854, философию – 119, политэкономию – 890. В
кружках сети партийного просвещения занимается 889 учителей, в сети
комсомольского просвещения – 361.
В гор. Молодечно все учителя охвачены различными формами
политического просвещения: 18 человек учатся в вечернем
университете марксизма-ленинизма, 25 человек занимаются в кружке по
изучению биографии В.И.Ленина. 9 человек изучают самостоятельно
историю КПСС (дооктябрьский период), 16 человек – историю КПСС
(послеоктябрьский период), 2 человека изучают философию, 25 человек
охвачено постоянно действующим семинаром по изучении
политэкономии капитализма и 4 человека по изучению политэкономии
социализма […]
НАРБ Ф. 4п. Воп. 17. Ад.з. 171 “Матэрыялы аддзела школ. 1955-1957
гг.” Арк. 358
136. Хроніка дэмакратычнай апазыцыі й палітычных рэпрэсіяў у
Беларусі 1953-1988 г.
1953 – пачатак 1960-х г. - зь лягяроў вяртаюцца палітычныя
зьняволеныя: Ларыса Геніюш (Зэльва), Язэп Сушынскі (Менск), Васіль
Супрун (Слонім), Лявон і Юры Луцкевічы (Вільня), Цімох Вострыкаў
211
(Гомель), былыя сябры Саюзу Беларускіх Патрыётаў ды інш. Пачатак
стварэньня дысэдэнцкіх асяродкаў.
1953 – у бібліятэках Беларусі сканфіскавана 40.949 адзінак
«палітычна шкоднай» літаратуры (Справаздача Галоўліта за 1953 г.).
1954, 28 ліпеня – пастанова ЦК КПБ «Аб стане і мерах
паляпшэньня навукова-атэістычнай прапаганды ў рэспубліцы»,
узмацненьне ваяўнічага наступу супраць вернікаў і сьвятароў.
1956 – ЦК КПБ арганізуе разгром «нацыяналістычных поглядаў»
М.Ларчанкі. Сігналам гэтага стаўся артыкул Л.Абэцэдарскага і
А.Сідарэнкі з абвінавачваньнямі М.Ларчанкі ў ідэйных памылках.
1957, лістапад – арыштаваны і асуджаны на 7 гадоў зьняволеньня
па абвінавачаньні ў беларускім нацыяналізме выкладчык Гарадзенскага
педінстытута Браніслаў Ржэўскі.
1957, люты – пастанова Савета Міністраў БССР «Аб
удасканаленьні і частковай зьмене існуючага правапісу», далейшая
русіфікацыя беларускай мовы.
1957, 14 сьнежня – у газэце «Літаратура і Мастацтва» зьявіўся
артыкул Барыса Сачанкі «Шанаваць родную мову». Першы публічны
выступ супраць русіфікацыі.
1958, травень – у часопісе «Маладосьць» № 5 апублікавана
аповесьць Аляксея Кулакоўскага «Дабрасельцы». У чэрвені адбылося
сумеснае пасэджаньне бюро ЦК ЛКСМБ і прэзідыюма ўправы СП
БССР, дзе аповесьць асудзілі як памылковы твор, які «паказвае
калгасную вёску ў крывым люстры» (ЛіМ, 1958, 2 ліпеня). А.Кулакоўскі
пазбаўлены працы на пасадзе галоўнага рэдактара часопіса
«Маладосьць».
1959 – выступленьне ў Менску кіраўніка КПСС і савецкай
дзяржавы М.С.Хрушчова з заклікам паскарэньня русіфікацыі.
Закрыцьцё многіх перыядычных беларускіх выданьняў, зьмяньшэньне
тыражоў беларускіх кніжак, масавае закрыцьцё беларускіх школ,
практычнае выцясьненьне беларускай мовы з усіх ВНУ.
пачатак 1960-х г. – пачатак складваньня «Акадэмічнага асяродку» -
апазыцыйных групаў ў Акадэміі навук БССР, якія ўтвараліся паводле
прынцыпаў дыскусійных гурткоў.
1960-е г. – утварэньне студэнцкіх гурткоў у Беларускім
Дзяржаўным Унівэрсытэце (1962, 1968 г.).
1963, 19 сакавіка – «Рэспубліканская нарада актыву творчай
інтэлігенцыі», абвінавачаньні ў скажэньні партыйнай лініі
пісьменьнікаў і літаратуразнаўцаў А.Кулаўкоўскага, І.Чыгрынава,
В.Каваленкі, Н.Тарас.
1964, 19 чэрвеня – забіты Вітольд Дзіско – вясковы электрык і
мастак-вальнадумца (Пастаўскі раён). Адкрыта выказваўся супраць
212