Смалянчук А. Гісторыя Беларусі найноўшага часу ў дакументах і матэрыялах

Подождите немного. Документ загружается.

Документы внешней политики, 1939 г. МИД РФ. – М., 1992. – Т.

ХХІІ. – Кн. 1. – C. 630-632 (Пер. з рас. Ю.Бачышчы)

98. Сакрэтны дадатковы пратакол да дамовы аб ненападзе паміж

Германіяй і Савецкім Саюзам. 23 жніўня 1939 г.

1. У выпадку тэрыятарыяльна-палітычнага пераўладкавання

абласцей, якія ўваходзяць у склад Прыбалтыйскіх дзяржаў (Фінляндыя,

Эстонія, Латвія, Літва), паўночная мяжа Літвы адначасова з’яўляецца

мяжой сфераў інтарэсу Германіі і СССР. Пры гэтым інтарэсы Літвы ў

адносінах да Віленскай вобласці прымаюць абодва бакі.

2. У выпадку тэрытарыяльна-палітычнага пераўладкавання

абласцей, якія ўваходзяць у склад Польскай Дзяржавы, мяжа інтарэсаў

Германіі і СССР будзе прыкладна праходзіць па лініі рэк Нарава, Віслы

і Сана.

Пытанне, ці з’яўляецца ў інтарэсах абодвух бакоў пажаданым

захаванне незалежнай Польскай Дзяржавы і якія будуць межы гэтай

дзяржавы, можа быць канчаткова высветлена толькі на працягу

далейшага палітычнага развіцця.

У любым выпадку, абодва Ўрады будуць вырашаць гэтае пытанне

на аснове сяброўскай двухбаковай згоды.

3. Адносна паўднёвага захаду Еўропы з савецкага боку

падтрымліваецца цікавасць СССР да Бесарабіі. З германскага боку

заяўляецца аб яе поўнай палітычнай незацікаўленнасці ў гэтых

абласцях.

4. Гэты пратакол будзе захоўвацца абодвума бакамі ў поўнай тайне.

Документы внешней политики, 1939 г. МИД РФ. – М., 1992. – Т.

ХХІІ. – Кн. 1. – С. 632 (Пер. з рас. Ю.Бачышчы)

99. Пра надзеі беларусаў Заходняй Беларусі і савецкую рэчаіснасць.

З кнігі Сымона Кандыбовіча.

У 1939 г. Чырвоная армія далучыла да Савецкай Беларусі яе

заходнюю частку. Дадалося яшчэ сто раёнаў з зусім іншымі звычкамі да

формаў дзяржаўнага жыцця. Як і можна было чакаць, на новай

тэрыторыі разгарнулася каласальная прапаганда ідэальных вартасцяў

савецкай формы і перабудовы ўсіх арганізацый на савецкі лад. Савецкая

Беларусь не магла абысціся сваімі сіламі ў асваенні новай тэрыторыі.

Прыслалі супрацоўнікаў з цэнтральных абласцей РСФСР. Падбор гэтых

супрацоўнікаў быў не заўсёды ўдалы, збывалі ўсё горшае, а туды якраз

патрабавалася найлепшае.

Трэба сказаць, што ў асноўным беларускае карэннае насельніцтва

не палохалася прыходу савецкай улады, шмат хто, асабліва

163

найбяднейшае сялянства, спадзяваліся на атрыманне зямлі без выкупу, а

рабочыя – на ліквідацыю беспрацоўя. Інтэлігенцыя спадзявалася на

прымяненне сваіх ведаў на роднай мове без гвалтоўнай паланізацыі і

акаталічвання, на шырокі доступ беларускай моладзі ў сярэднія і

вышэйшыя навучальныя ўстановы. Праўда, у першыя дні прыходу

савецкай улады шмат што для беларусаў было незразумелым.

Напрыклад, скупліванне савецкімі людзьмі прадуктаў харчавання,

абутку, адзення, мануфактуры і інш., чаго было дастаткова ў крамах. А

тым часам на разнастайных сходах і мітынгах, па радыё насельніцтва

чула пра багатае і шчаслівае жыццё. Падштурхоўваў да роздуму і бедны

вонкавы выгляд нават адказных савецкіх работнікаў, што прыбылі на

працу або ў камандзіроўку ў Заходнюю Беларусь. Было незразумела,

чаму пакінулі старую мяжу з прапускамі і адмаўлялі мясцовым

жыхарам у выдачы прапускоў, каб адведаць сваякоў на савецкім баку.

Створаныя савецкія ўстановы працавалі не надта добра.

Насельніцтва было непрыемна ўражана, калі нечаканым дэкрэтам

адмянілі польскія грошы амаль без замены іх на грошы савецкія, былі

канфіскаваны працоўныя і іншыя грашовыя ўклады ў ашчадныя касы і

банкі. Гэтая мера стварыла цяжкое становішча для пенсіянераў ды і

наогул для людзей працы. Былі выпадкі забойстваў у выніку цкавання

памешчыкаў і заможных людзей прапагандыстамі. Вінаватых у

забойствах не прыцягвалі да адказнасці, сам Панамарэнка ў

інструкцыйным дакладзе даў зразумець, што крывавым расправам не

трэба надаваць значэння, бо такія факты будуць сведчыць пра «народны

гнеў». […]

Адначасова па ўсёй Заходняй Беларусі ішлі бесперарыўныя

арышты. Турмы былі перапоўненыя польскімі чыноўнікамі, сялянамі,

так ці інакш звязанымі з польскімі ўстановамі – старшынямі воласцяў,

сельскімі старастамі, паліцэйскімі. Арыштоўвалі старых рускіх

эмігрантаў, салдатаў–беларусаў, якія ўцяклі з нямецкага палону,

перабежчыкаў, што імкнуліся трапіць у цэнтральную Польшчу,

акупаваную немцамі, а таксама святароў і заможных людзей. Вельмі

падазроных накіроўвалі ў Менск, у распараджэнне НКУС, а астатніх – у

Сібір, у лагеры. Турэмнае ўтрыманне было страшэннае, метады допытаў

горшыя, чым у польскай дыфензіве. Беларусы гаварылі следчым, што

палякі апалячвалі іх на працягу дваццаці гадоў, і не мелі поспеху, а з

прыходам савецкай улады апалячванне адбылося за некалькі месяцаў.

[…] Апрача агульных арыштаў правялі і прыватныя – ліквідавалі цэлыя

групы насельніцтва. Першай ахвярай сталі так званыя польскія асаднікі

– польскія каланізатары, апірышча польскай дзяржаўнасці ў Заходняй

Беларусі. Асаднікі – былыя вайскоўцы польскай арміі, якім на льготных

умовах даваліся хутары памерам ад 20 да 50 га зямлі з выгаднымі

164

крэдытамі. Праваслаўнае беларускае насельніцтва не мела права купіць

зямлю ў паноў. Асаднікаў з сем’ямі вывезлі на ўсход. У адну ноч,

узімку, былі вывезены ў тым самым кірунку ўсе працаўнікі лясной

аховы, ад лясных вартаўнікоў, часткова прызначаных ужо пры савецкай

уладзе, і да навукоўцаў–лесаводаў. Меркавалася, што ў лесе было

схавана шмат зброі польскага войска, пра якую ведала лясная ахова.

Гэта і стала прычынай іх вывазу ў Сібір. Арыштавалі і вывезлі ўсе сем’і

вайскоўцаў польскай арміі […]

Далучэнне Заходняй Беларусі ў значнай ступені адцягнула ўвагу ад

розных непатрэбных эксперыментаў на старой тэрыторыі Савецкай

Беларусі. Усе, хто меў магчымасць, асабліва інтэлігенцыя, пісьменнікі,

паэты, супрацоўнікі тэатраў, спевакі, музыкі ўсяляк імкнуліся патрапіць

у камандзіроўку на далучаную тэрыторыю. Бальшыня хацела

пазнаёміцца з новым, капіталістычным светам, убачыць там

страшэнныя пакуты рабочых і сялян, іх убогае існаванне. Замест гэтага

там яны ўбачылі калі і не зусім высокі ўзровень жыцця, але магчымасць

свабоднага набыцця і прадуктаў харчавання, і іншых тавараў. Гэта

развянчала легенду пра прыгнёт капіталізму. У залежнасці ад сродкаў

кожны імкнуўся апрануцца, абуцца, а галоўнае – набыць што-небудзь

жонцы і дзецям.

[…] Тым не менш за вельмі кароткі час панавання савецкай улады

насельніцтва расчаравалася. Новая ўлада прынесла знікненне тавараў,

чэргі за рознай драбязой, малавартасную савецкую валюту, вышукванне

ў мінулым мясцовага насельніцтва самых дробных злачынстваў у

дачыненні да савецкай улады, якой на той час тут не было. Паўсюль

стваралася шырокая сетка інфармацыйнай агентуры НКУС, спакойнае

жыццё было парушана арыштамі і нечаканымі, часта бязмэтавымі,

вобшукамі. На захопленай тэрыторыі знайшлі сабе месца страх і

падазронасць. Мясцовае насельніцтва, асабліва заможныя людзі ды

інтэлігенцыя, да савецкіх людзей ставіліся з пагардай, хоць вонкава гэта

і хавалася.

Кандыбовіч С. Разгром нацыянальнага руху ў Беларусі / Аўт.

прадм. В.Скалабан. – Мн., 2000. – С. 119-124

100. Аб выбарах у Народны сход Заходняй Беларусі. З аператыўнага

паведамлення №48 НКУС БССР сакратару ЦК КП(б)Б

П.К.Панамарэнка ад 17 кастрычніка 1939 г.

Беласток.

Выборы депутатов в Народное собрание повсюду проходят с

большим подъёмом и большой активностью трудящихся. Подавляющая

Дакумент захоўваецца ў НАРБ Ф. 4. Воп. 21. Ад.з. 1683. Арк. 125-144

165

масса населения высказывается за восстановление в Западной

Белоруссии Советской власти и присоединение её к БССР.[…]

Наряду с этим зафиксированы отдельные случаи

контрреволюционных выступлений враждебного нам элемента, который

вместе с этим пытается протащить в депутаты своих людей.

10/Х – с.г. в гор. Бреславле

происходило собрание по вопросу

выборов депутатов в Народное собрание. На этом собрании группа

торговцев пыталась обработать часть бедняков и домработниц в том

направлении, чтобы в момент голосования последние голосовали бы не

за присоединение Западной Белоруссии к БССР, а за автономную Зап.

Белоруссию.

Указанных торговцев разрабатываем […]

В гор. Бельске учительница школы №5 Блюхаренко во время

лекции заявила: «Польша государство сильное, её сейчас разбили

только потому, что Россия сунула свой нос, использую войну с

Германией, захватила территорию Польши и поработила наш народ…

Через непродолжительное время польская власть вернётся и как

государство Польшп будет процветать, наши народы – народы Польши

возгосподствуют, и будут управлять государством не россияне».

После перепроверки данных Блюхаренко арестуем […]

Всего арестованных по состоянию на 15 октября 1939 г. числится

3535 чел., из них:

1. Крупных представителей из помещиков, князей, дворян и

капиталистов, подозреваемых в шпионаже – 389.

2. Реакционных представителей правительственной администрации:

а) воевод, старост, заместителей воевод и старост, бургомистров и

их ближайших помощников – 354;

б) руководителей местных органов полиции, жандармерии, погран.

охраны и 2-го отдела польглавштаба – 648.

3. Руководителей контрреволюционных партий и активных членов

– 348.

4. Бандитов – 108.

5. Кулаков, бежавших из СССР в Польшу, связанных с польской

разведкой – 74.

6. Агентов польской разведки и провокаторов – 409.

7. Белогвардейцев – участников белогвардейской монархической

организации – 28.

8. Агентов полиции – 398.

9. Осадников, связанных с польской разведкой – 117.

10. Агентов германской разведки – 3.

11. Обвиняемых в шпионаже – 392.

Так у дакуменце

166

12. Прочий контрреволюционный элемент – 267.

Справка: По бывш. Новогрудскому воеводству сведения о

количестве арестованных включены на 12/Х, по Пинскому на 14/Х.

Народный комиссар внутренних дел БССР

старший майор государственной безопасности

Л.Цанава

Цыт. паводле: Назаўсёды разам: Да 60-годдзя ўз’яднання Зах.

Беларусі з БССР. Зб. дак. / Уклад. У.Навіцкі; Пад рэд. М.Касцюка,

І.Навуменкі. – Мн., 1999. – С. 181-183

101. Дэкларацыя Народнага сходу Заходняй Беларусі аб

нацыяналізацыі банкаў і буйной прамысловасці. 30 кастрычніка

1939 г.

Вызвалены ад улады памешчыкаў і капіталістаў народ Заходняй

Беларусі на сваіх мітынгах і сходах паставіў пытанне аб неабходнасці

нацыяналізацыі банкаў і буйных прадпрыемстваў.

Банкі ў руках польскіх магнатаў, памешчыкаў і капіталістаў

служылі для таго, каб умацоўваць панаванне эксплуататараў, даваць ім

нажывацца за кошт працы рабочых і сялян. Яны дапамагалі перакачваць

народныя сродкі ў кішэні капіталістаў, памешчыкаў і спекулянтаў [...]

Ад гэтага часу банкі з іх каштоўнасцямі, усе буйныя прамысловыя

прадпрыемствы, руднікі і чыгункі аб’яўляюцца усенародным

здабыткам, г. зн. дзяржаўнай уласнасцю.

Ад гэтага часу працоўныя Заходняй Беларусі атрымліваюць у свае

рукі магутны сродак свайго эканамічнага вызвалення – банкі і буйную

прамысловасць. Тым самым створаны ўмовы для ўздыму народнай

гаспадаркі, які будзе забяспечан свабоднай працай рабочых, што

становяцца цяпер гаспадарамі фабрык і заводаў [...]

Индустриализация Белорусской ССР (1926-1941 гг.). Сб. док. и

мат. / Под ред. В.Н.Жигалова, А.Т.Нетылькина, Н.М.Хвостенковой.

– Мн.: Беларусь, 1975. – С. 339

102. Вытрымка з выступу Антона Луцкевіча

на сходзе інтэлігенцыі

ў г. Вільні. 26 верасня 1939 г.

Луцкевіч Антон (1884-1942) – адзін з пачынальнікаў, тэарэтыкаў і арганізатараў беларускага нацыянальна-

вызвольнага і сацыялістычнага руху, публіцыст, гісторык, педагог і літаратурны крытык. Адзін з

заснавальнікаў і лідэраў БСГ, адзін з ініцыятараў выдання газетаў “Наша Доля”і “Наша Ніва”, а таксама

абвяшчэння незалежнасці Беларускай Народнай Рэспублікі. У розныя гады – Старшыня Рады Народных

Міністраў і міністр замежных спраў БНР, заснавальнік Віленскага беларускага музея, старшыня Беларускага

навуковага і Беларускага выдавецкага таварыстваў.

167

За час свайго панавання паны нанеслi беларускай культуры вялiкую

шкоду. У вёсках ва ўсiх школах дзецi беларусоў вучацца на польскай

мове, што адбiваецца на паспяховасцi iх вучобы, заглушае з маленства

родную беларускую мову. Зараз ярмо панскага гнёту i нацыянальнага

парабашчэння скiнута назаўсёды. Зноў Беларусь стала адзiнай. Нiякiя

межы больш не будуць падзяляць адзiную родную беларускую зямлю. У

дружбе будуць жыць працоўныя беларусы.

Вялiкая работа прадстаiць па аднаўленню ўсяго таго, што гадамi

мялася i зацiралася, што бязлiтасна знiшчалася польскiмi панамi. Трэба

занава аднаўляць загнанае ў глыбокае падполле беларускае мастацтва,

мову, культуру.

Многа прыдзецца папрацаваць iнтэлiгентам-беларусам. Нам трэба

ўключыцца ў работу так, каб у блiжайшы час зрабiць значны зрух у

асвеце як у горадзе, так i ў вёсцы.

Стварэнне адзiнай свабоднай Савецкай Беларусi адкрые для

беларускай культуры шлях шпаркага развiцця ўперад. Не будзе больш

працоўны беларус застрашацца турмой i бесчалавечымi здзекамi.

Антон Луцкевіч: материалы следственного дела НКВД БССР.

Зб. документов. – Мінск, 1997. – C. 13-14

103. Савецка-нямецкая дамова аб сяброўстве і дзяржаўных межах.

28 верасня 1939 г.

Урад Германскага Рэйху і ўрад СССР разглядае гэта як выключна іх

справу, пасля крушэння былой Польскай дзяржавы, аднавіць мір і

парадак на гэтых тэрыторыях, каб людзі маглі жыць мірным жыццём

адпаведна сваім нацыянальным адметнасцям.

Арт. 1. Урад Германскага Рэйху і ўрад СССР вызначае ў якасці

мяжы іх нацыянальных інтарэсаў у тэрыторыі былой Польскай

дзяржавы лінію пазначаную на дадатковай мапе, якая павінна быць

дэтальна апісана ў дадатковым пратаколе.

Арт. 2. Абодва бакі прызнаюць мяжу сваіх нацыянальных інтарэсаў

пазначаную ў артыкуле 1 канчаткова вызначанай і павінны

перашкаджаць любому ўмяшальніцтву трэціх краін у гэтую

дамоўленасць.

Арт. 3. Неабходная рэарганізацыя цывільнай адміністрацыі будзе

праведзена на захад ад ліні вызначанай артыкулам 1 урадам Германіі, на

усход – урадам СССР.

Арт. 4. Урад Германскага Рэйху і ўрад СССР расцэньвае гэтае

пагадненне як цвёрды падмурак далейшага развіцця сяброўскіх адносін

паміж двума народамі.

168

Арт. 5. Гэтая дамова павінна быць ратыфікавана і абмен

ратыфікацыйнымі граматамі павіннен адбыцца ў Берліне як мага

хутчэй. Дамова ўступае ў дзеянне адразу пасля падпісання.

The Avalon Project: Nazi-Soviet Relations 1939-1941

(http://www.yale.edu/lawweb/avalon/nazsov/gsbound.htm)

(Пер. з англ. Ю.Бачышчы)

104. Сакрэтны дадатковы пратакол да савецка-нямецкай дамовы аб

сяброўстве і дзяржаўных межах. 28 верасня 1939 г. Масква.

Ніжэй падпісаўшыеся ўпаўнаважаныя зацвярджаюць пагадненне

ўрада Германскага Рэйху і ўраду СССР наконт наступнага:

У Сакрэтны Дадатковы Пратакол падпісаны 23 жніўня 1939 г.

павінны быць унесены праўкі ў прыватнасці, што тэрыторыя Літоўскай

дзяржавы адыходзіць да сферы ўплыву СССР, у той жа час, з другога

боку, Люблінская вобласць і часткі Варшаўская вобласці адыходзяць у

сферу ўплыву Германіі (мапа прыкладаецца, падпісаная гэтай жа датай).

Як толькі ўрад СССР прыме адмысловыя захады на тэрыторыі Літвы

каб абараніць свае інтарэсы, цяперашняя Нямецка-Літоўская мяжа, з

мэтай спрашчэння яе абрысаў і прыдання больш натуральнага выгляду,

будзе выраўнена такім чынам, што літоўская тэрыторыя, якая ляжыць

на паўднёвы захад ад лініі мяжы, акрэсленай на дадатковай мапе,

адыйдзе да Германіі.

Таксама зацвярджаецца, што эканамічнае пагадненне, якое зараз

дзейнічае паміж Германіяй і Літвой, не будзе ліквідавана тымі захадамі,

якія прадпрыме Савецкі Саюз адносна апошняй.

Рыбентроп (за Германію), Молатаў (за СССР)

The Avalon Project: Nazi-Soviet Relations 1939-1941

(http://www.yale.edu/lawweb/avalon/nazsov/sesupp.htm)

(Пер. з англ. Ю.Бачышчы)

105. Арышт і смерць Антона Луцкевіча. Вытрымка з даследавання

Уладзіміра Міхнюка

Ночью 30 сентября 1939 г. его в числе первых арестовали

сотрудники управления госбезопасности и заключили в знаменитую и

уже знакомую ему Лукишскую тюрьму в Вильно. Раньше в ней

томились национальные герои и патриоты, которые боролись против

польских властей за свободную Западную Беларусь, ее воссоединение в

едином белорусском государстве. Теперь же борцов за лучшую

народную долю в ту же тюрьму посадили красные освободители.

Уладзімір Міхнюк (1947-2005) – беларускі гісторык, доктар гістарычных навук.

169

10 октября 1939 г. СССР и Литва подписали договор о

взаимопомощи. В соответствии с ним Виленский край и Вильно

передавались Литве. Вскоре в Вильно переехала литовская

администрация. Узников Лукишской тюрьмы эвакуировали: одних в

Белосток, других в Вилейку, третьих в иные города Западной Беларуси,

где имелись тюрьмы. А.Луцкевич оказался в Вилейке, что

подтверждается официальными документами и воспоминаниями

отдельных сокамерников, чудом оставшихся в живых, в частности,

Викентия Гришкевича, отрывок из мемуаров которого публикуется в

этом сборнике.

Спустя полтора месяца после ареста по требованию наркома

внутренних дел БССР Л.Цанавы А.Луцкевич был переведен в Минскую

тюрьму, где до лета 1940 г. периодически допрашивался следователями

НКВД БССР. 8 августа 1940 г. Наркомвнудел БССР утвердил

обвинительное заключение по следственному делу А.И.Луцкевича.

Однако лишь через 8 месяцев – 18 апреля 1941 г. оно было

санкционировано военным прокурором с резолюцией: "Дело внести на

рассмотрение Особого совещания при НКВД СССР". Почти через два

месяца, 14 июня 1941 г., Особое совещание вынесло приговор –

"Луцкевича Антона Ивановича за антисоветскую деятельность

заключить в исправительно-трудовой лагерь сроком на ВОСЕМЬ лет,

считая срок с 30 сентября 1939 года". Оценки своей деятельности

Советской властью А.Луцкевич ждал двадцать с половиной месяцев...

На выписке из протокола Особого совещания при НКВД СССР от

14 июня 1941 г., которая была направлена спецсвязью в Минск, мягким

жирным карандашом написано "ВОРКУТПЕЧЛАГ". Этот документ

свидетельствует о том, что А.Луцкевич никак не мог попасть в один из

концлагерей Семипалатинской области, о чем до сих пор пишут

историки и сообщают энциклопедии, где якобы в 1946 г., "по

свидетельству родственников", он и умер.

Оформление выписки из протокола Особого совещания при НКВД

СССР и пересылка ее в Минск заняли несколько дней. Неделю спустя,

т.е. 22 июня, фашистская Германия напала на Советский Союз.

Мы полагаем, что А.И.Луцкевича, как и десятки, сотни других

узников тюрем Минска, НКВД просто не успел эвакуировать. По

свидетельствам очевидцев, их гнали на восток колоннами. По нашему

предположению, А.И.Луцкевич расстрелян энкэвэдистами под

Игуменом (Червенем) или, возможно, на другом каком-либо этапе

недалеко от Минска. […] К сожалению, точных сведений о дате и месте

гибели А.Луцкевича исследователями пока не обнаружено ни в архивах,

в том числе и ранее секретных, ни в воспоминаниях бывших узников

170

ГУЛАГа

. Но поиск такой следует продолжать как в отношении

А.Луцкевича, так и других общественно-политических и национально-

культурных белорусских деятелей, которые были арестованы в Вильно

в сентябре–октябре 1939 г. Мы не знаем когда, где и при каких

обстоятельствах закончили свой жизненный путь Вячеслав Богданович,

Сергей Бусел, Макар Костевич (Кравцов), Алексей Назаревский, Антон

Неканда-Трепка, Ян Позняк, Владимир Самойло и многие другие.

Михнюк В. Апостол национального возрождения / АНТОН

ЛУЦКЕВИЧ: материалы следственного дела НКВД БССР. Зб.

документов. – Мінск, 1997. – C. 6-7

106.Аб перадачы Вільні Ковенскай Літве. З прамовы наркома

замежных спраў СССР В.М.Молатава на сэсіі Вярхоўнага Савета

СССР 1 жніўня 1940 г.

[...] Савецкі Саюз пайшоў на перадачу г Вільні Літоўскай

Рэспубліцы не таму, што ў ім пераважае літоўскае насельніцтва. Не, у

Вільні большасць складае нелітоўскае насельніцтва. Але Савецкі ўрад

лічыўся з тым, што горад Вільня, які Польшчай быў насільна

“адлучаны”, павінен належаць Літве, як такі горад, з якім звязана, з

аднаго боку, гістарычнае мінулае Літоўскай дзяржавы, а з другога,

спадзяванні літоўскага народа.

Гісторыя Беларусі: канец XVIII ст. – 2002 г.: Хрэстаматыя: 11

кл. / Пад рэд. Я.К.Новіка. – Мн.:Нар. асвета, 2003. – С. 147

107. Аб перадачы Літве часткі беларускіх земляў. З выступлення

дэпутата ад БССР П.К.Панамарэнкі на сэсіі Вярхоўнага Савета

СССР. 2 жніўня 1940 г.

[...] Урад і Прэзідыум Вярхоўнага Совета Беларускай Совецкай

Соцыялістычнай Рэспублікі, а таксама Цэнтральны Камітэт

комуністычнай партыі (большэвікоў) Беларусі ўносяць прапанову аб

далучэнні да Літоўскай Совецкай Соцыялістычнай Рэспублікі

Свенцянскага раёна і часткі тэрыторыі з пераважаючым літоўскім

насельніцтвам Відзоўскага, Гадуцішкаўскага, Остравецкага,

Воранаўскага, Радунскага раёнаў, якія знаходзяцца зараз у саставе

Вілейскай і Баранавіцкай абласцей Беларускай ССР. (Бурныя, доўга

незмаўкаючыя апладысменты. Усе дэпутаты ўстаюць.) Гэтая прапанова

Паводле звестак з архіваў КДБ, Антон Луцкевіч памёр у 1942 г. у перасыльным пункце Аткарск

Саратаўскай вобласці.

171

цалкам выцякае з прынцыпу нацыянальнай палітыкі Совецкай

дзяржавы

Сёмая сесія Вярхоўнага Совета СССР, 1 жн. – 7 жн. 1940 г.

Стэнаграфічная справаздача. – Мн., 1940. – С. 87-89.

108.З паведамлення наркома ўнутраных спраў БССР Л.Ф.Цанавы

сакратару ЦК КП(б)Б П.К.Панамарэнка аб дэпартацыі

насельніцтва з заходніх абласцей. Мінск, 21 чэрвеня 1941 г.

Доношу итоговые данные проведённой операции по аресту

участников различных к-р организаций и формирований и выселению

членов их семей и другого контингента, подлежащих выселению:

1. Операция, по заранее утверждённым планам, была начата в ночь

с 19 на 20 июня одновременно по всем западным областям Белорусской

ССР и в основном закончена в тот же день – 20 июня до 15 часов дня.

2. В результате проведённой операции всего репрессировано –

24412 душ.

В том числе:

1. Арестовано и заключено в тюрьмы руководителей и членов

различных польских, белорусских, украинских, русских и еврейских к-р

организаций и формирований, чиновников бывшего польского

государства, белогвардейских офицеров, бежавших из Советского

Союза, и другой к-р элемент – 2059 чел.

2. Выселено – 22353 душ.

В том числе:

а) членов семей вышеуказанного нами арестованного контингента

6655 душ;

б) членов семей приговорённых к ВМН 1293

в) членов семей перешедших на нелегальное положение

3752

г) членов семей бежавших за границу 7105

д) членов семей арестованных руководителей и активных членов

к-р повстанческих организаций, находящихся под следствием

2093

е) членов семей репрессированных помещиков

ж) членов семей репрессированных жандармов и полицейских

231

з) купцов, фабрикантов, торговцев и членов их семей

708

Прапанова дэлегацыі БССР была ўхвалена ў гэты ж дзень, 3 жніўня 1940 г., разам з прыняццём Літоўскай

ССР у склад Савецкага Саюза. – Ю.Б.

172