Скворцов М.И., Скворцова А.В. Русско-чувашский словарь

Подождите немного. Документ загружается.

редăктор (-а) сущ. муж. редăктор

(хаçата, журнала ертсе пыракан;

кĕнеке, передача юсаса кăларакан);

редăктор телевйдения телевйдени ре-

дăкторĕ

редăкция (-и) сущ. жен. редăкци

(хаçат-журнал, кĕнеке кăларас, ра-

диопа

телевидени передачисем

хатĕр-

лес çĕрте

ĕçлекенсен

йышĕ); редăк-

ция

журнăла журнăл редăкцийĕ

рĕдкий (кратк. ф.

рĕдок,

редкă,

рĕдко, множ. редки и редки; сравн.

ст.

рбже; превосх. ст. редчăйший)

прил.,

редко нареч. 1. (ант. густбй)

сайрă,

йă'пăш, чăл-чăл; йă'вă мар;

рĕдкий лес сайрă вăрмăн 2.

(ант.

чă-

стый) сайрă, инçĕ, çывăх мар; в

степй села встречăются

рĕдко

çеçен

хирте ялсĕм сайрă тĕл

пулăççс

3. сай-

рă,

сайрарăн, час-чăс мар; мы с

ним вйдимся

рĕдко

эпйр унпă сай-

рарăн

çеç курнăçăтпăр

рĕдька

(-и)

сущ.

жен. йÿç к&шмăн

режИм (-а)

сущ.

муж. йĕркĕ; боль-

нйчный режим больнйца йĕркй; ма-

шйна

раббтает в автоматическом ре-

жИме машИна автоматлă йĕркепе

ĕçл^т

режиссĕр (-а)

сущ.

муж. режиссĕр

(театрта,

телевиденире,

кинора пул-

тарулăх

ĕçне ертсе

пыракан)

рĕзать (наст.

рĕжу,

режешь, ре-

жут;

повел.

ф.

режь; прич.

страд.

прош.

рĕзанный) глаг. несов. 1. кого-что

кас,

ваклă;

рĕзать хлеб çă'кăр кас

2. кого (син. колбть) пус, чик; р^-

зать свиныб сыснă пус * сблнце рб-

жет глазă хĕвел куçă шартарăть; ÿхо

рĕжет хăлханă йăрĕнтерет

резйна (-ы)

сущ.

жен. резйна

резиновый прил. резйна ...; резйна

-ĕ;

резиновый мЯчик резйна м^чĕк

рĕзкий (кратк. ф.

рĕзок,

резкă,

резко, множ.

рĕзки

и резки; сравн.

ст.

рбзче) прил.,

рĕзко

нареч.

1. (син.

сйльный) вйчкĕн, вă'йлă, хЫтă;

грĕ-

зкий

вĕтер

вйчкĕн çил 2. (сия. внезă-

пный) сасăртăк, тăрÿк, хă 'вăрт;

погдда

рĕзко

изменйлась çантăлăк

тăрÿк ÿлшăнчĕ 3. (син. чĕткий)

ÿçăмлă,

кÿрăмлă; рĕзкие лйнии

ÿçăм-

лă

йăрсем 4. (син. прямбй, бстрый)

тÿ'рĕ,

кăрă, хивре, хЫтă; вьктупить

с рĕзкой критикои хытă тиркесе ка-

лăç

резолюция (-и) сущ. жен. йышăнÿ;

резолнЗция мйтинга мйтинг йьшгăнăвĕ

рекЯ (-й, рекÿ и р^ку) сущ. жен.;

множ. р^ки (рек,

р^кам)

шыв, юхăн

шыв;

берегă рекй юхăн шыв çыра-

нĕсĕм

реклăма (-ы) сущ. жен. реклăма

(тавар таврашĕ çинчен хыпарлани,

ăна мухтани); газетная реклăма ха-

çатрй реклăма

рекламйровать

(наст.

-рую,

-руешь,

-руют;

повел.

ф. -руй)

глаг.

сов. и не-

сов.,

кого-чоторекламăлă,реклăма ту,

мухтасă сĕн; рекламйровать иăвые

товăры çĕ'нĕ таварсене рекламăлă

рекбрд (-а)

сущ.

муж. рекбрд

(ĕçри,

спортри чи пысăк çитĕнÿ); устано-

вйть нбвый рекбрд çĕ'нĕ рекбрд ту

рекбрдный прил. рекбрд...; ре-

кбрдлă;

рекбрдный результат лыж-

ника

йĕ'лтĕрçĕн рекбрдлă кăтăртăвĕ

рекордсмĕн (-а) сущ.муж., рекорд-

смĕнка (-и) жен. рекордсмĕн, ре-

кбрдçă; штангйсг-рекордсмĕн рекбрдçă

штангйст

ректор (-а)

сущ.

муж. рĕктор (аслă

шкул ертÿçи); ректор университета

университĕт рĕкторĕ

ректорат (-а) сущ. муж. ректорăт

(аслă шкула

ертсе

пыракансем)

религибзный

прил.

1. тĕн -ă; рели-

гибзные учĕния тĕн вĕрентĕвĕсĕм 2.

тĕне ĕненекĕн, Туррă ĕненекĕн,

тĕн тытакăн; религибзные лк5ди Тур-

рă ĕненекĕн çынсĕм

релйгия (-и) сущ. жен. тĕн; хрис-

тиЯнская релИгия христиăн

тĕ'нĕ,

Христбс тĕ 'нĕ; языческая релйгия

ыр-усăл тĕ'нĕ

рельс (-а) сущ. муж.;

множ.

р^ль-

сы (-ов) рельс; железнодорбжные

рельсы чугÿн çул рельсĕсем

ремень

(-мня)

сущ. муж. чĕн; по-

яснбй ремĕнь чĕн пиçиххи

ремесленный прил. ремеслă -ĕ, ал

ĕç

-ĕ; ремĕсленное произвбдство ал

ĕç

производствй" * ремесленные

учйлища ремеслă училищисĕм (ии-

рĕн

çĕршывра 1940—1959 çулсенче

пулнй)

ремеслб (-ă) сущ.

сред.;

множ.

ре-

месла

(-сел, -слам) ĕç, ремеслă,

ал ĕç, ал ăстăлăх; ремеслб портнбго

çĕ'вĕç

ĕ'çĕ

рембнт (-а) сущ. муж.

юсăв;

юса-

нИ;

рембнт дбма çуртă юсанй

рентăбельный ирил. (ант. убЫточ-

ный) тÿпăшлă, рентăбельлĕ; рен-

тăбельное предприЯтие тÿпăшлă

предприяти

репа (-ы) сущ. жен. çăрăк; сеять

р^пу çăрăк ак

репĕй (-ья), репĕйник (-а) сущ.

муж. куршанăк, хупăх; к одĕжде при-

стал репĕйник тумтйр çумнĕ курша-

нăк çЫпăçнă

репертуăр (-а)

сущ.

муж. 1. репер-

туăр

(театрта пĕр-пĕр тапхăрта

лартакан

спектакльсем)

2. реперту-

ăр (артист вылякан

ролъсем,

музы-

кант калакан хайлавсем)

репетИровать (наст. -рую, -руешь,

-руют;

повел.

ф. -руй)

глаг.

несов.

ре-

петици ту, репетйци ирттĕр

репетйция (-и) сущ. жен. репетй-

ци (спектакле, концерта

хатĕрлен-

се ĕçлени); генерăльная репетйция

тĕп репетйци, юлашкй

репетйци

репортаж (-а) сущ. муж. репортăж

(пулни-иртнине куçăн курса çутат-

са пани); телевизибнный репортăж

телевйдени репортăжĕ; вестй репор-

тăж

репортăж тусă пыр

репортĕр (-а) сущ. муж. репортĕр

(репортаж тăвакан журналист)

рĕпчатый ирил.: рĕпчатый лук пÿç-

лă

сухăн

ресницы (-йц)

сущ.

множ.

куç тĕкĕ,

куç хă'рпăкĕ; крăсить реснйцы куç

тĕкне сăрлă

республика (-и) сущ. жен. респÿб-

лика (аслă

влаçа

халăх суйлакан çĕр-

шыв);

Чувашская Республика Чăвăш

Республики; столйца респÿблики

респÿблика тăп хулй

республикăнский ирил. респÿблика

-ĕ;

республикăрй; республикăнские

учреждения респÿблика учрежде-

нийĕсем;

дорбги республиканского

значĕния респÿблика пĕлтерĕшлĕ

çулсем

ресторăн (-а) сущ. муж. ресторăн

(чаплă йышши апатлану

çурчĕ);

обб-

дать в ресторăне ресторантă апат-

лăн

рефбрма

(-ы) сущ. жен. рефбрма,

улăштарÿ, çĕнетÿ'; улăштарнй, çĕ-

нетнй;

экономйческая рефбрма эко-

номикăнă улăштарнй; провестИ ре-

фбрму рефбрма тусă ирттер

рецĕнзия (-и) сущ. жен. рецбнзи,

хаклăв;

хакласă çырнй; рецĕнзия на

нбвую

кнИгу çă'нĕ

кĕнекене

хакла-

сă çырнй

рĕчка

(-и) сущ. жен. çырмă, шыв;

рĕчка

пересбхла çырмă типсе лăрнă

речнбй прил. юхăн шыв -ĕ, çырмă

-ĕ;

речнбй порт юхăн шыв пбрчĕ

речь (-и) сущ. жен.;

множ.

рбчи

(-ĕй) 1. пуплев, пуплешÿ', калаçÿ;

пупленй,

калаçнй; брганы р^чи пуп-

лĕв

органĕсĕм 2. сăмăх (халăх умĕн-

че калани); выступить с

речью

на

собрăнии пухурă сăмăх калă * чй-

сти р^чи пуплев пайĕсăм (грамма-

тикăра)

решĕние (-я) сущ.

сред.

1. йышăнÿ;

решĕние собрăния пухÿ йышăнăвĕ;

принять решĕние йышăнÿ çирĕплĕт

тÿпсăм; решĕние задăчи задăча

тÿпсăмĕ

решетб (-ă) сущ. сред.; множ. ре-

шĕта (-ĕт, -ĕтам) алă; просбять кру-

пУ через решетб кĕрпене алапă ал-

лă

решетка (-и) сущ. жен. 1. решетке,

чĕ'нтĕр;

прбволочная решетка пра-

лÿк решетке 2. шăтăрнăк, картă,

чикме;

решетка палисăдника

пÿрт

умĕнчй шăтăрнăк * угодить за ре-

шĕтку

тĕрменĕ лек

решительный прил., решительно

нареч. 1. хăк5ллă, хастăр, çйрĕп; ре-

шйтельный харăктер çйрĕп кă'мăл;

решйтельно брбситься на врагă тăш-

мăн çине хăк5ллăн ьггкăн 2. тăтăклă,

чи

кйрлĕ;

в решительный момент чи

кйрлĕ

самантрă

решить

глаг.

сов.

1. с

неопр.

ф.

шут-

лă,

шут ту, шÿхăш тыт; -ас (-ес)

те;

он решйл взять бтпуск летом вăл

отпускă çуллă илĕс тĕрĕ 2. что и с

неопр. ф. йышăн, татсă пар; решИть

вопрбс ыйтăвă татсă пар 3.

шутлă,

туп,

тупсăмне туп; правильно ре-

шить задачу задачăнă тĕ'рĕс шутлă

ржăветь (наст. -еет, -еют) и ржа-

веть

(наст. -ĕет, -бют) 1 и 2 л. не

упопгр., глаг. несов. тÿтăх, тутăхпă

вйтĕн;

машина ржавеет под дождем

машйна çÿмăр айĕнче тутăхсă ларăть

ржăвчина (-ы) сущ. жен. тÿтăх;

ржăвчина покрыла ведрб витренĕ

тÿтăх пÿснă

ржăвый ирил. тÿтăхнă, тÿтăх; ржа-

вая

лопăта тÿтăх кĕреçе

ржанбй

прил.

ырăш -ĕ; ржанăя му-

кЯ ырăш çă'нăхĕ

рйза (-ы) сущ. жен. рйза (пупсен

кĕлĕ

тумĕ)

2. тÿрăш виттй

рис (-а)

сущ.

муж. рис; пирбг с рь!-

бой и рИсом пулăпă рис кÿкăлĕ

рисковăть

(наст.

-кÿю,

-кÿешь,

-кÿют;

иовел.

ф. -кÿй)

глаг.

несов.

хатарлăн,

харсăрлăн,

теветкеллен; рисковăть

деньгăми хатарлансă укçă хыв (пĕр-

пĕр шанчăксăр ĕçе)

рисовăние (-я) сущ. сред. ÿкерÿ';

ÿкернй;

тетрăдь для рисовăния ÿке-

рÿ' тетрăчĕ

рисовăть (наст. -сÿю, -сÿешь, -сÿ-

ют;

повел.

ф. -сÿй(

глаг.

несов.

ÿкср,

ÿк^рчĕк ту; дăвочка лк»бит рисовăть

хĕр

ачă ÿкерме юратăть

рисÿнок

(-нка)

сущ.

муж. ÿкерчĕк;

вьктавка детских рисÿнков ачă-пăчă

ÿкерчĕкĕсен выставкй

ритм (-а) сущ. муж. ритм, ç^мĕ

(сасăсем,

хусканусем пĕр

виçеллĕ

ыл-

машса пыни); тăнец в рйтме вальса

вальс çеммйллĕ тăшă

рИфма (-ы) сущ. жен. рйфма (сăвă

йĕркисен вĕçĕсем пĕр пек янрани);

подобрăть рифму рйфма туп

рббкий

ирил., рббко

нареч.

хăкЗсăр,

шйклĕ,

именчĕк; рббкий харăктер

именчĕк кă'мăл; рббко спросить

хăк5сăррăн ыйт

ровесник (-а) сущ. муж., ровес-

ница (-ы) жен. тăнтăш; он мой ро-

вĕсник вăл манпă тăнтăш

рбвньш (кратк. ф. рбвен,

ровнă,

рбвно; множ. ровнЫ и рбвны) прил.,

рбвно нареч. 1. тИкĕс, тăкăр, якă,

тÿ'рĕ;

рбвная дорбга тăкăр çул 2.

пĕр тйкĕс, пĕр тан; прясть нйтку рб-

вно çипе пĕр тан арлă 3. лă'пкă,

пĕр виçĕллĕ; рбвный харăктер лă'пкă

кă' мăл 4.

нареч.

шăп, шăп та лăп;

рбвно

в шесть часбв шăп ÿлтă сехетрĕ

рог (-а)

сущ.

муж.; множ. рога" (ро-

гбв) и рбги (рбгов) мăйракă; рога

лбся

пăшй

мăйракй 4 взять быка

за рога тÿрех тĕп ыйтăвă хускăт;

тÿр^х ĕçĕ

тытăн;

в барăний рог со-

гнÿть пăркăчлă, вăйпă пăхăнтăр

рогăтый ирил. мăйракăллă; крÿпный

рогăтый скот мăйракăллă шултрă

вЫльăх, ĕне вьшьăх

рогбжа (-и) сущ. жен. чăптă, ăшăк

род

(-а, о рбде, в рбде и в ро-

дÿ,

на родÿ) сущ. муж.; множ. ро-

ды (-бв) ăрÿ, йăх, нбсĕл, таврăш;

старИнный род авалхИ йăх; человĕк

без рбду без племени йă'хсăр-тĕ'псĕр

çын

род

(-а) сущ. муж.; множ. рода

(-бв),

чего

тĕс, евĕр; родă войск çар

тĕсĕсем * в нĕкотором рбде хăш-

пĕ'р тарăн; всякого рбда тĕ'рлĕ йыш-

ши; своегб рбда хăйне евĕрлĕ; грам-

матИческий род фаммăтика несĕлĕ

(сăм., вырăс чĕлхжче)

рбдина (-ы) сущ. жен. тăвăн çĕр-

шыв,

çурăлнă çĕр; защищăть рбди-

ну тăвăн çĕршывă хÿтĕле

рбдинка (-и) сущ. жен. тур паллй

(ут çинчи)

родИтели (-ей) сущ. множ.: мой

(нăши) родители атте-аннĕ; твой

(вăши) родИтели аçÿ-аннÿ'; егб (ее,

их) родители ăшшĕ-ăмăшĕ; родйтели

с детьмй ăшшĕ-амăшĕпе ачисĕм

родИтельный прил.: родйтельный

падеж кăмăнлăх падежĕ (сăм., вырăс

чĕлхинче)

родйтельский прил. ăшшĕ-ăмăшĕ

-ĕ;

родИтельское собрăние ăшшĕ-

ăмăшĕн пÿхăвĕ (шкулта)

родИть (будущ. рожÿ, родйшь, ро-

дят; прош. родйл, родилă, родило,

множ. родйли, в

несов.

виде

родила,

родйло)

глаг.

сов. и

несов.

çурăт, ачă

ту (хĕрарйм çинчен); çăвăрлă, çурă

ту (ама чĕр чун çинчен)

родиться

(будущ.

рожÿсь, родйшь-

ся,

родятся;

прош.

сов. -йлся и -ился,

-йлась и -илăсь;

несов.

-йлся, -йлась)

глаг.

сов.

несов.

1. çурăл; у них роди-

лăсь дочь

вĕсен

хĕр ачă çурăлнă 2. 1

и 2 л. не

употр.

çурăл, пуçлăн, кун

кур;

рождăются нбвые традиции çĕ'нĕ

йăлă-йĕрке çуралăть

роднИк (-ă)

сущ.

муж. çăлкуç, çăл;

из землй бьет роднИк çĕр айĕнчен

çăлкуç тапсă тăрăть

роднбй ирил. 1. тăвăн, хурăнтăшлă,

пĕр тă'хăмлă; роднбй брат тăвăн пич-

ч^;

гостйть у родных тăвансем па-

тĕнче хăналăн 2. тăвăн, хăмăр; çу-

рăлнă;

роднбй

край

тăвăн ен; род-

нбй язык тăвăн чĕлхе

родня (-й) сущ. жен.;

собир.

хурăн-

тăш-тăвăн,

тăвăн-пĕтен; тăвансем;

у них болынăя родня

вĕсен

хурăн-

тăш-тăвăнĕ йЫшлă

рбдственник (-а) сущ. муж., рбд-

ственница (-ы) жен. тăвăн, хурăн-

тăш;

дальний рбдственник аякрй ху-

рăнтăш; блИзкий рбдственник тÿ'рĕ

тăвăн

родствб (-ă) сущ. сред. тăвăнлăх,

хурăнтăшлăх

рбды (-ов) сущ. множ. çуратÿ;

çуратнй; рбды были тяжĕлые ачă

хĕнпе çурăлнă

Рождествб (-ă) сущ. сред. Раштăв

(январĕн

7-мĕшĕ

- Иисус Христос

çуралнă куна чысласа ирттерекен

тĕн уявĕ)

рожь (ржи, рбжью) сущ. жен.

ырăш;

сеять рожь ырăш ак

рбза (-ы)

сущ.

жен. рбза (ырă шăр-

шăллă чечек); бук^т алых роз хĕ'р-

лĕ

рбза çыххй

рбзговенье (-я) и разговенье (-я)

сущ.

сред.

ÿтĕ

кĕнй

(христиансем

ти-

пĕ

тытнă

хыççăн

аш,

сĕт

апачĕ

çиме

тытăнни)

рбзничный ирил. вак; вăккăн сута-

кăн;

рбзничные цены вăккăн сута-

кăн хаксĕм

рбзовый прил. 1. рбза -ĕ; рбзовый

кустрбза тĕ'мĕ 2. кĕрĕн, шупкă хĕ'р-

лĕ;

рбзовый шелк

кĕр^н

пÿрçăн

рой (рбя, о рбе, в рок5)

сущ.

муж.;

множ. рой (роĕв) хурт йЫшĕ (пĕр

вĕллери)

роль (-и) сущ. жен.; множ. рбли

(-ĕй) 1. роль, сăнăр (пъесăра); иг-

р^ть главную роль тĕп ролĕ выля 2.

пĕлтĕрĕш, вЫрăн; роль личности в

истбрии ÿйрăм çЫннăн историрй

вЫрăнĕ

* Это не игрăет рбли ку вăл

ниме те пĕлтермест

ромăн (-а) сущ. муж. ромăн (иро-

зăпа çырнă пысăк хайлав); исто-

рйческий ромăн истбри ромăнĕ

ромăнс (-а) сущ. муж. ромăнс (ли-

рикăллă юрă); старинные рÿсские

ромăнсы авалхй вырăс романсĕсем

ромăшка (-и) сущ. жен. шур че-

ч^к, салтăк тÿмй; лекăрственная ро-

мăшка сйплĕ шур чечĕк

роса (-Ы) сущ. жен.; множ. рбсы

(рос, рбсам) сЫвлăм; ÿтром вьша-

ла

росă

ирхине сЫвлăм ÿ'кнĕ

россИйский прил. Раççей -ă; Раç-

çейрй; россййские р^ки Раççейрй

юхăн

шывсем; Россййская Федерă-

ция

Раççей Федерăцийĕ

рост (-а) сущ. муж.; множ. ростă

(-бв) 1. ÿсÿ',

ÿ'сĕм;

ÿснй; травă по-

шлă в рост курăк ÿссĕ пырăть 2. ата-

лану,

ÿ'сĕм,

вăйланÿ; аталаннй, ÿс-

нй,

вăйланнй; твбрческий рост пулта-

рÿлăх аталаннй 3. пÿ, кăлетке, ха-

пă;

человек нИзкого рбста лутрă

пÿ 'ллĕ çын; встать во весь рост

яшт тÿрленсе тăр

рот (рта, изо ртă и йзо рту, о рте,

во ртÿ)

сущ.

муж. çăвăр; открыть рот

çăварă уç

рбта (-ы) сущ. жен. рбта (темиçе

езводран тăракан çар подразделе-

нийĕ)

рбща (-и) сущ. жен. ращă, катă;

березовая рбща хÿрăнлăх

рубăнок

(-нка)

сущ. муж.

савă;

строгăть рубăнком савапă савалă

рубăшка (-и) сущ. жен. кĕпе, кип-

кĕ; детская рубăшка ачă кипкй; нй-

жняя рубăшка аялтй

кĕпе

рубеж (-а) сущ. муж. (син. гранй-

ца) чикĕ; за рубежбм чИкĕ леш ен-

чĕ;

защищăть рубежИ отчйзны тăвăн

çĕршыв чиккисене сыхлă

рубль (-я) сущ. муж. тенкĕ; тыся-

ча рублбй пин тенкĕ

ругать (наст. -ăю, -ăешь, -ăют;

прич.

страд.

прош.

рÿганный)

гпаг.

не-

сов.,

кого-что

ятлă,

вăрç, пистер; ру-

гăть

за шăлости ăшкăннăшăн ятлă

ругаться (наст. -аюсь, -ăешься,

-ăются;

повел.

ф. -ăйся, -ăйтесь; ирич.

действ.

наст. -ăющийся, ирош. -ăв-

шийся;

деепр.

-ăясь)

глаг.

несов.

ят-

лăç, вăрç, харкăш; ругăться с сосе-

дями кÿршĕсемпе ятлăç

рудă (-Ы) сущ. жен.; множ. рÿды

(руд,

рÿдам) рудă

(минераллй

тăпра,

чул);

железная рудă тймĕр рудй

ружьĕ (-я) сущ. сред.; множ. рÿ-

жья (-жей, -жьям) пăшăл; охбтни-

чье ружье сунăрçă пăшăлĕ; стрелЯть

из ружьЯ пăшăл пер

рука (-й, руку) сущ. жен.; множ.

рÿки

(рук, рукăм) ăлă; прăвая

рукă

сЫлтăм ăлă; поздорбваться зă руку

ăлă

пар, ăлă тыт (саламласа); идтй

пбд руку çавтăнсă пыр * по левую

рÿку

сулахйй енче; у негб есть рука

ÿнăн хÿнтă пур; золотые

рÿки

ь!лтăн

ăлă,

ăстă; лĕгкая

рукă

аллй

çă'мăл;

не с

рукй

мăйлă мар; под горячую

рÿку

тăрăхнă самантрă;

рукбй

по-

дăть пйтĕ çывăх; не покладăя рук

ырмй-канмй;

рукă

не поднимăется

хăк5 çитмĕст; взять себЯ в

рÿки

лăплăн;

мăстер на все

рÿки

пур ĕçĕ

те ăстă;

рÿки

не дохбдят ăлă çит-

мĕст

(ĕç тума)

рукăв (-ă)

сущ.

муж.; множ. рука-

вă (-бв)

çăнă;

рукавă шÿбы кĕ'рĕк

çаннисĕм;

рубăшка с корбткими ру-

кавăми

кĕскĕ

çăнăллă кĕпĕ; засучйть

рукавă çаннă тăвăр

рукавйца (-ы) сущ. жен. алсă; ме-

ховые рукавИцы тир алсă 4 держăть

в ежбвых рукавйцах хЫтă тыткалă,

пăркăчлă

руководйтель (-я) сущ. муж., ру-

ководйтельница (-ы) жен. ертÿ'çĕ,

пÿçлăх; руководитель фирмы фИрма

ертÿçй

руководИть (наст. -ожÿ, -одйшь,

-одят; прич.

действ.

наст. -одящий;

деепр.

-одя)

глаг.

несов.,

кем-чем ерт-

сĕ пыр, пуç пул, пуçлăхрă

ĕçлĕ;

ру-

ководить кружкбм кружокă ертсе

пыр;

руководить учреждĕнием уч-

реждени пуçлăхĕнче ĕçлĕ

рукоделие (-я) сущ. сред. ал ĕ'çĕ;

занимăться рукоделием ал ĕ 'çĕ ту

(йĕппе

çыхни,

тĕрлени

çинчен)

рÿкопись (-и) сущ. жен. ал çыру;

рÿкопись кнИги кĕнеке ал çЫрăвĕ

рукоятка (-и)

сущ.

жен. ăвăр, тЫт-

кăч,

хă'лăп;

рукоЯтка молоткй мăла-

тук аврИ

руль (-я) сущ.муж. руль (машинă-

на кирлĕ

енне

пăрмалли хатĕр); си-

дбть за рулем руль тыт

румЯный ирил.

хĕ'рлĕ;

румяное ли-

цб хĕ'рлĕ сăн-пйт

рÿсло (-а) сущ. сред.; множ. рÿсла

(рÿсел) шыв

çÿлĕ;

стăрое

рÿсло

Вол-

ги А'тăлăн кйвĕ çÿлĕ

рÿсский

(-ого)

сущ.

муж., рÿсская

(-ой) жен. 1.

сущ.

вырăс;

множ. рÿсские

(-их) вырăссем (славянсен йышне

кĕрекен халăх); чувăши им^ют мно-

говековые свЯзи с рÿсскими чăваш-

с^м мĕн ĕмĕртен вырăссемпе хут-

шăнсă пурăнăççĕ 2. прил. вЫрăс -ĕ;

Раççĕй -ĕ; рÿсский язык вЫрăс чĕл-

хй;

рÿсская прирбда Раççей çут çан-

тăлăкĕ

рÿсый ярил. çЫрă, çÿтă хă'мăр; рÿ-

сые вблосы çырă çÿç

ручей

(-чья)

сущ.

муж.; множ. ру-

чьй (-чьĕв) çырмă, пĕ'чĕк шыв

рÿчка

(-и)

сущ.

жен. 1. ăвăр,

тыгкăч,

хă'лăп;

рÿчка

двĕри ăлăк

хă'лăпĕ;

рÿч-

ка пилы

пă'чкă

аврй 2.

рÿчка

(çыр-

малли);

шăриковая

рÿчка

шăриклă

рÿчка

рыба

(-ы)

сущ.

жен. пÿлă; морскИе

рыбы тйнĕс пуллисĕм; свĕжая

рыба

чĕ'рĕ пÿлă; ловить рыбу с^тью те-

телпĕ

пÿлă тыт * ни

рыба

ни мЯсо

ăнмăн

япалă;

ловить в мÿтной воде

рыбу

мăйлă самантпă ÿсă кур

рыбăк (-ă) сущ. муж., рыбăчка

(-и) жен. пÿлăçă; вблжские рыбакИ

А'тăл

пулăçисем

рыдăть (наст. -ăю, -ăешь -ăют)

глаг. несов. ĕсĕкле, татăлсă мăкăр

рьгжий прил. (кратк. ф. рыж, ры-

жă,

рЫже)

хĕ'рлĕ,

хĕрлемес; хĕ'р-

лĕ

çÿ'çлĕ;

рыжие вблосы хĕ'рлĕ çÿç

рыжик (-а)

сущ.

муж. хыр кă'рăçĕ

рьшок

(-нка)

сущ.

муж. рьшок, па-

сăр;

вещевбй рынок япалă пасăрĕ;

междунарбдный рынок тĕнчерй ры-

нок

рьшочный лрил. рЫнок -ĕ, пасăр

-ĕ;

рыночные отношения рЫнок çы-

хăнăвĕсĕм;

рыночные цĕны пасăр

хакĕсем

рысь

(-и) сущ. жен. çÿлĕвĕç (ку-

шак йышши çăткăн чĕр чун)

рысь

(-и, о рЫси, на рысй) сущ.

жен. к5ртă (лаша чуппи); конь идĕт

рысью лашă юртсă пырăть

рыть

(наст.

рбю, рбешь, рбют; ио-

еел.

ф.

рой)

глаг.

несов.,

что

чав, алт,

чакалă;

рыть яму для столбă юпă

шă'тăкĕ чав; рыть картбшку çĕр улмй

кăлăр

рыхлИть (наст. -лк5, -лйшь, -лят)

глаг. несов., что кăпкăт, кăпкалăт,

хусăклă;

рыхлйть пбчву тăпрă кăпка-

лăт

рыхльш

прил.,

рьгхло

нареч.

кă'пăш,

кăпкă, çемçĕ, хă'лтă; рьгхлая землЯ

кăпкă

çĕр; рыхлый снег кă'пăш юр

рычăг (-ă) сущ. муж. кÿсĕк, ры-

чăг; приподнять бревнб рычагбм пĕ-

рененĕ

кÿсекпĕ çĕклĕ

рычăть (наст. рычÿ, рычйшь, ры-

чăт;

лрич. действ. наст. рычăщий,

прош.

рычăвший)

глаг.

несов.

харлăт,

хăрлăт;

собăка рычйт йьггă харлатăть

рюкзăк

(-ă)

сущ.

муж. рюкзăк, ку-

тамккă; турйстский рюкзăк турйст

кутамккй

рк>мка (-и) сущ. жен. черкке (эрех

ĕçмелли)

рябина (-ы) сущ. жен. пилеш; чер-

ноплбдная рябина хурă

пилĕш;

яго-

ды рябины пилĕш çырлй

ряббй (кратк. ф. ряб,

рябă,

ря-

бо;

множ. рябы и рябЫ) ирил. шат-

рă,

шатрăллă; ряббе лицб шатрă пит

рЯбчик (-а) сущ. муж. пă 'чăр

(вйрман кайăкĕ)

ряд (-а, с числ. «два», «три», «че-

тыре»

- рядă, в ряде и в рядÿ) сущ.

муж.; множ. ряды (-бв) 1. рет,

йĕрщ

ярăм;

идтй рядăми ретĕн-рĕтĕн пыр

с, со

предлог

1. на вопрос «отку-

да?»

çинчен; -тан (-тен), -ран (-рен);

встать со стула пукăн çинчен тăр;

поднЯть с землИ çĕртĕн ил 2. яри обо-

значении времени и места начала

действия -тан (-тен), -ран (-рен),

-чен;

начнĕм с полИва грядок йăрăн

шăварнинчĕн пуçлăпăр; подойтИ с

лĕвой стороны сулахăй енчĕн пыр;

пбмню с детства ачарăн астăвăтăп

3. указывает на

совместность

дей-

ствия -па (-пе); Пошли с нăми!

А'тьăр

пирĕнпе! 4. при

обозначении

принадлежности, наличия -лă (-лĕ);

-па (-пе); дом с крыльцбм крыль-

цăллă пÿрт; бутербрбд с мăслом çупă

çă'кăр

5. ири

обозначении

лица или

предмета,

связанного

действием

-ран

(-рен), -тан (-тен), -чен; получйть

дĕньги с покупăтеля тавăр туянакан-

тăн укçă ил; перевестй расскăз с чу-

вăшского языкă калавă чăвăш чĕл-

хинчĕн куçăр

сăбля (-и) сущ. жен. хĕç; нбжны

сăбли хĕç йĕннй

сад (-а, о сăде, в садÿ) сущ. муж.;

чылăй,

нумăй;

на заседăнии рас-

смбтрен ряд вопрбсов ларурă чьшăй

ыйтÿ пăхсă тÿхнă

рядовбй ирил. рядовбй, ахăль, чйн-

сăр;

рядовбй солдат ахăль салтăк

рядом 1.

нареч.

юнашăр, çывăхрă,

çуммăн;

сесть рядом çÿммăн лар; он

живĕт

совсĕм рЯдом вăл çывăхрăх

пурăнăть 2. с

кем-чем,

предлог

твор.

п. юнашăр, патĕнче, çывăхĕнче,

çумĕнчĕ;

жить рЯдом с рынком па-

сăр çывăхĕнче пÿрăн

рЯса

(-ы) сущ. жен. ряса (пупсен

сарлака вăрăм тумĕ)

множ. сады (-бв) 1. сад,

пахчă,

сад

пахчй;

плодбвый сад улмă çИмĕç

пахчй;

заложИть сад сад хыв 2. сад

(ача-пăча усракан çурт); детский

сад ачă сăчĕ; сад-ясли ясли-сад

садовбд (-а)

сущ.

муж. сад ăстй

сăжа (-и) сущ. жен. хă 'рăм;

черный,

как сăжа хă'рăм пек хурă

сажăть (наст. -ăю, -ăешь,-ăют)

глаг.

несов. 1. кого ларт, вЫрăн пар;

сажăть за стол сĕтĕл хушшинĕ ларт

кого-что ларт, хуп, хупсă ларт;

сажăть птйцу в клетку кайăкă чит-

лĕхĕ хуп 3. что ларт, ак; сажăть

картбфель çĕр улмИ ларт 4. что

ларт, антарсă ларт; сажăть са-

молет в пбле самолĕтă уя антарсă

ларт

сажĕнь (-и) сущ. жен.; множ. са-

жĕни

(саженей, саженям) и сăжень

(-и) жен.; множ. сăжени (сăжен и

саженĕй,

саженям) хăлăç (кивĕ

вăрăмăш виçи - 2,13 метр)

сазăн

(-а) сущ. муж.

сазăн,

сасăн

(шултра пулă)

салăзки

(-зок)

сущ. множ. çунаш-

кă; катăться с горы на салăзках тă-

вайккинчен çунашкапă ярăн

салăт

(-а) сущ. муж. 1. салăт (чĕрĕ

пахча çимĕç апачĕ); салат из огур-

цбв хăяр салăчĕ 2. салăт

(çулçине

çи-

ме акакан курăк)

сало (-а) сущ.

сред.

çу; свинбе сă-

ло

сыснă çă'вĕ

салкгг (-а)

сущ.

муж. саламлăв, са-

лк5т; саламланй; артиллерИйский

салн5т тÿпă персе салк5т панй

сам

(-огб)

муж.; самб

(-огб)

сред.;

сама (самбй, вин. п. самоĕ и самÿ)

жен.; множ. сăми (самйх) местоим.

определит.

хам

(эпĕ),

ху

(эсĕ),

хăй

(вăл(;

я сделаю бто сам Зпă кунă ха-

мăх тă'вăп; онй сами знăют вĕсем

хăйсемех пĕлĕççĕ * самб соббй

хăйне хăех, хăй тĕллĕнĕх; самб со-

ббй разумеется паллăх; сам не свой

пăлхăнчăк, хумхăнчăк

самовăр (-а) сущ. муж. сăмавăр;

электрйческий самовăр электрйче-

ство сăмавăрĕ; пить чай из самова-

ра сăмавартăн чей ĕç

самодельный прил. килте

тÿнă,

алă-

пă ăсталăнă; самодельная кÿкла кил-

тĕ тунă пукане

самодеятельность (-и) сущ. жен.

пултарÿлăх; худбжественная само-

дĕятельность шкбльников шкул ачи-

сен илемлĕ пултарÿлăхĕ

самодеятельный прил. пултарÿлăх -ĕ;

самодеятельный коллектИв пулта-

рÿлăх коллектИвĕ

самолет (-а) сущ. муж. самолĕт;

реактйвный самолет реактйвлă са-

молĕт;

гбсти прйбыли самолетом хă-

насĕм

самолĕтпă вĕçсĕ кйлчĕç

самоуправлбние (-я) сущ. сред.

хăрпăр тЫтăмĕ, хăй тЫтăмлăх; бр-

ганы мĕстного самоуправления вы-

рăнтИ хăй тытăмлăх органĕсĕм

сăмый

местоим.

определит.

употр.

для

уточнения

шăп, шăпăх, шăп та

шай;

на зтом сăмом месте шăпăх çак

вырăнтă 2. при

обозначении

предель-

ной

степени чего-либо

чăн, чи, мĕн,

шăпăх; сăмый сйльный чи вă'йлă; с

сăмого дбтства мĕн ачаранпăх * сă-

мое врĕмя шăп вă'хăтлă; в сăмом цĕ-

ле

чăнăх та; на сăмом дĕле чăнни-

пе,

тĕрĕссипе; в сăмый раз шăп та

шай

санатбрий (я) сущ. муж.; множ.

санатбрии

(-иев)

санатбри (сиплен-

се канмалли çурт); дĕтский санатб-

рий ачă-пăчă санатбрийĕ

сандăлии (-ий) сущ. множ.; един.

сандăлия (-и) жен. сандăли (

кĕлесĕр

уçă пушмак); ходйть в сандăлиях

сандалипе çÿре

сăни (-ĕй) сущ. множ. çунă; полб-

зья

санĕй çунă тупăнĕ

санитарйя (-и) сущ. жен. санитă-

ри (сывлăха сыхлама, тасалăха уп-

рама тăвакан ĕçсем)

санитăрный лрнл. санитăри -ĕ; са-

нитăрные прăвила санитăри йĕрки-

сем

сантиметр (-а) сущ. муж. санти-

мĕтр

(вăрăмйш виçи - метрăн çĕр-

мĕш пайĕ, вунă миллиметр); мĕрить

сантиметрами сантиметрпă виç

сапер (-а)

сущ.

муж. сапĕр (инже-

нери

çарĕсен

салтакĕ); саперы раз-

минйровали мост сапĕрсем кĕпере

минăсенчен тасăтнă

сапоги (-бг) сущ. множ.;

един.

са-

пбг (-ă) муж. ăтă; кбжаные сапоги

сăрăн ăтă; ходить в сапогăх атăпă

çÿрĕ;

лĕвый сапбг жмет сулахăй ăтă

хĕсет

сарăй

(-я) сущ. муж.

сарăй,

лупăс

ай;

дровянбй сарăй вÿтă сарăйĕ; сло-

жить сено в сарăй уттă лупăс айне

хыв

саранчă

(-И) сущ. жен. саранчă

(йышлă

ĕрчесе

тыр-пула пĕтерекен

шăрчăк)

сарафăн (-а) сущ. муж. сараппăн,

сарафăн (çанăсăр, çухасăр хĕрарăм

кĕпи); ситцевый сарафăн çйтсă са-

рафăн

сардĕлька (-и) сущ. жен. сардель-

ка (пĕçерсе çимелли кĕске кйлпас-

си)

сатанă

(-ы)

сущ.

муж.

(син.

дьявол)

шуйттăн,

явăл * Муж и женă -

одна сатанă

погов.

Арăмĕпе упăшкй

- çÿпçипе хупăлчй

сатин (-а) сущ. муж. сатИн (çÿхе

йăлтăркка пусма)

сатйновый ирил. сатИн ...; сатйн

-ĕ;

сатйновая рубăшка сатйн кĕпĕ

сатирический (син. обличйтель-

ный) прил., сатирйчески нареч. тă-

рăхлăвлă, питлĕвлĕ; тăрăхлакăн,

питлекен;

сатирйческие стихИ пит-

левлĕ

сă'вă

сăхар (-а) сущ. муж. сăхăр; све-

кбльный сăхар кăшмăн сăхăрĕ

сăхарный

прил.

сăхăр -ĕ; сăхарный

песбк

сăхăр пессÿкĕ

сбежăть (будущ. сбегÿ, сбежйшь,

-гут; повел. ф. сбегй; ирич. действ.

прош.

сбежăвший)

глаг.

сов.

тар, тух-

сă тар, тарсă ÿк; сбежăть от пре-

следователей хăвалакансенчен тар-

сă ÿк

сберегăтельный ирил. перекет -ĕ;

сберегăтельный банк перекĕт бăнкĕ

сбить

(будущ.

собьк5, собьĕшь, со-

быбт;

повел.

ф. сбей)

глаг.

сов., кого-

что çапсă антăр, çапсă ÿкĕр, персе

антăр;

сбить с ног урарăн çапсă

ÿкĕр;

ракета сбила самолĕт протйв-

ника

рак^та тăшмăн самолĕтнĕ пер-

сĕ антăрчĕ * сбить цену хакă ÿкĕр,

хакă чакарттăр; сбить с тблку ар-

паштарсă яр, минрĕт

сббку

нареч.

айккинчĕн; подойтй

сббку айккинчĕн пырсă тăр

сбор (-а) сущ. муж. 1. тухăç; пухсă

кĕртни; болыпбй сбор огурцбв хăяр

нумăй

пухсă кĕ'ртнĕ 2. пуху; сбор

ветерăнов ветерансĕн пÿхăвĕ

сббрник (-а) сущ. муж. пÿхă, сббр-

ник; сббрник унражнĕний хăнăхта-

рÿ пуххй

сбрÿя (-и) сущ. жен. ут таврăшĕ

(лаша кÿлмелли хатĕрсем)

сбьпъ

(будущ.

сбÿду, сбÿдешь, сбÿ-

дут; иовел. ф. сбудь) глаг. сов (син.

продăть) сут, сутсă яр, сутсă пĕтĕр;

выгодно сбыть товăр таварă пайтăллă

сут

сбыться 1 и 2

л.

не

употр.

(будущ.

сбÿдется,

сбÿдутся; ирош. сбЫлся,

сбылăсь, сбылбсь, множ. сбылйсь)

глаг. сов. пурнăçлăн, пурнăçă кĕр;

егб мечта сбылăсь ÿнăн ĕ'мĕчĕ пур-

нăçлăнчĕ

свăдьба (-ы) сущ. жен. туй; игрăть

свăдьбу туй ту 4 золотăя свăдьба

ьЬттăн туй

(мăшăрланнăранпа

çул

çитнине уявлани)

свалИться (будущ. свалк5сь, свă-

лишься,

свăлятся; повел. ф. сва-

лйсь, свалйтесь; прич.

действ.

прош.

свалившийся; деепр. свалйвшись)

глаг. сов. тÿн, ÿк, йăвансă ан; сва-

лйться на зĕмлю çĕрĕ ÿк

сварИть (будущ. сварк5, свăришь,

свăрят; прич. страд. прош. свăрен-

ный) глаг. сов. пĕçĕр; сварИть суп

яшкă пĕçĕр

сварИться 1 и 2 л. не употр. (бу-

дущ. свăрится, свăрятся) глаг. сов.

пиç,

пиçсĕ çит; картбфель сварйлся

çĕр

улмй пиçсĕ çйтнĕ

сват (-а) сущ. муж. 1. ĕвчĕ (хĕр

çураçма янă арçын) 2. хăтă (упăшки-

пе арймĕн аслă

тăванĕсем

пĕр-пĕрне

чĕнни)

свататься (наст. -аюсь, -аешься,

-аются;

повел.

ф. -айся, -айтесь; де-

епр. -аясь)

глаг.

несов., к кому и за

кого хĕр çурăç (качча пыма ыйт)

свăтья (-и)

сущ.

жен. тăхлăчă

свăха (-и)

сущ.

жен.

ĕвчĕ

(хĕр

çу-

раçма янă

хĕрарăм)

2. тăхлăчă (упăш-

кипе арăмĕн аслй тăванĕсем пĕр-

пĕрне

чĕнни)

свая (-и) сущ. жен. сăвăй (çĕре

çапса лартакан тĕрек юпи); свăи

мостй

кĕп^р

сăвайĕсем

сведение (-я) сущ.

сред.

пĕлÿ', хы-

пăр; предстăвить сведения пĕлтер,

хыпăр тăрăт (ыйтса яни, кирли çин-

чен) * принять к сведению шутă

ил;

к вЯшему сведению

вводн.

сл. си-

ре

пĕлсе

тăмă

свĕжий (кратк. ф. свеж, свежă,

свежб", множ. свежи и свежй) ирил.

чĕ 'рĕ, пăсăлмăн; çĕ

'нĕ;

свĕжая

рыба

тин тЫтнă пÿлă; свежие фрÿк-

ты чĕ'рĕ улмă-çырлă 2. уçă, сУлхăн,

сивĕрех; свежий

ветер

сйвĕ çил; на

свĕжем вбздухе ÿçă сывлăшрă, тул-

тă 3.

çĕ'нĕ;

свежий нбмер газеты ха-

çăтăн

çĕ'нĕ нбмерĕ 4. тасă, ÿсă кур-

мăн;

свежая рубăшка тасă

кĕпе

со свĕжими силами çĕ'нĕ вăйпă; на

свежую гблову пуç ывăниччен; по

свежим следăм çийĕнчĕх

свекрбвь (-и) сущ. жен. хунямă,

пăянăм

(хĕрарăм

хăй упăшкин амăш-

не

чĕнни)

сверкăть (наст. -ăю, -ăешь, -ăют)

глаг.

несов. çиç, йăлтăртăт, çутăл; в

небе сверкают звĕзды тÿпере çăлтăр-

с^м йăлтăртатăççĕ

сверлИть (наст. -лк5, -лйшь, -лят;

лрич.

страд.

прош.

-лĕнный)

глаг.

не-

сов. шăтăр, пăралă; сверлИть бура-

вбм

пăрапă шăтăр, пăралă

свĕрстник (-а) сущ. муж., сверст-

ница

(-ы) жен. тăнтăш; мы с ним

свĕрстники эпИр унпă тăнтăш

сверху нареч. çÿлте, çиелте; çÿл-

т^н,

çиелтен,

турăн;

карандăш ле-

жйт св^рху кăрантăш çиелте выр-

тăть; св^рху идет теплохбд турăн

теплохбд анăть

сверчбк

(-чкă)

сущ. муж. шă'рчăк

(килти)

свет

(-а) сущ. муж. çÿгă; Яркий

свет вă'йлă çутă; при свете луны ÿйăх

çутипĕ;

зажĕчь свет çутă' çут * ни

свет ни зарЯ, чуть свет тул çÿтăлнă-

çутăлмăн;

брбсить свет на что

ăнлантарсă пар

свет

(-а) сущ. муж. (син. мир)

тĕнче, çут тĕнче; путешествие вок-

рÿг света тĕнчĕ таврă çул çÿренй;

появйться на свет кун кур, çурăл *

выпустить в свет пичетлесĕ кăлăр;

тот свет леш тĕнче (тĕн

ĕненĕвĕнче);

ни за что на свете тем тусăн та

светăть

(наст.

-ăет)

глаг.

безлич.

не-

сов.

çÿтăл;

уже светăет тул çутăлăть

ĕ'нтĕ

светиться

(наст.

свечÿсь, светишь-

ся,

свĕтятся; ловел. ф. светйсь, све-

тйгесь;

прич.

действ.

наст.

светящий-

ся;

деепр.

светясь)

глаг.

несов.

çутăл,

çуталсă

тăр,

йăлтăртăт;

вдалИ

свĕтится

маяк инçетре маяк çутй йăлтăртатăть;

он весь свĕтится от рăдости вăл са-

вăннипе çиçсе кăнă тăрăть

свĕтлый (кратк. ф. -тел, -тлă,

-тлб,

множ. -тлЫ;

превосх.

ст.

-тлĕй-

ший) прил., светлб нареч. 1. (ант.

тĕмный) çÿтă, чăкăр; тасă; свĕтлая

кбмната çÿтă

пу'лĕм;

на дворĕ уже

светлб

тул çÿгăлнă ĕ'нтĕ 2.

(ант.

мрăч-

ный) çÿтă, сăвăк; свĕтлые дни д^т-

ства ачăлăхăн сăвăк кунĕсем

светофбр (-а) сущ. муж. светофбр

(урам урлă

каçмалли

йĕркене

кăтар-

такан хатĕр)

свеча (-й)

сущ.

жен. çуртă; зажĕчь

свечи çуртă çут

свекла (-ы) сущ. жен. кăшмăн;

столбвая свекла хĕ 'рлĕ кăшмăн;

кормовăя свĕкла выльăх кăшмăнĕ;

сăхарная свекла сăхăр кăшмăнĕ

свекр

(-кра)

сущ. муж. хуняçа,

пăятăм (хĕрарăм хăй упăшкин аш-

шĕне

чĕнни)

сверток

(-тка)

сущ. муж. тĕрк^,

çькă; сверток с бельем кĕпе-йĕм тĕр-

кй

свндăние (-я) сущ. сред. курнăçÿ,

тĕл пулу; пăрень спешит на свидă-