Скворцов М.И., Скворцова А.В. Русско-чувашский словарь

Подождите немного. Документ загружается.

кăс, хутахăй;

Вера

большăя щего-

лйха

Ĕера

шукăльленме юратăть

щелкать (наст. -аю, -аешь, -ают;

ирич.

действ.

наст.

-ающий)

глаг.

не-

сов. 1. шаклаттăр, шаккйт пар; щел-

кать нб лбу çамкарăн шаклаттăр

щĕлок (-а и -у) сущ. муж. сĕ'лтĕ;

кĕл шывĕ

щелочь

(-и) сущ. жен. сĕ'лтĕ (çие-

кен хими

пĕрлешĕвĕ)

щетка (-и) сущ. жен. щĕтка; са-

пбжная

щĕтка

атă-пушмăк щĕткй;

зубнăя

щетка шăл щĕтки; платянăя

щĕтка

тумтйр

щĕткй

щи (щей, щăми, о щах)

сущ.

множ.

купăстă яшкй; кислые щи йÿ'çбт-

нĕ купăстă яшкй; зеленые щи сймĕс

яшкă

щИколотка (-и)

сущ.

жен. (син. ло-

дыжка) урă сыппй, пакăлчăк; грязь по

щйколотку урă сыппй тарăн пьшчăк

щипăть (наст. щиплк5, щйплешь и

щипешь, щиплет и щйпет, множ.

щйплем и щйпем, щйплете и щй-

пете,

щИплят и щйпят; повел. ф.

щиплй и щипй; прич. действ. наст.

щИплющий и щйпящий, прош. щи-

пăвший; ирич. страд. прош. щйпан-

ный;

деепр. щипăя) глаг. несов. 1.

кого-что (син. защемлять) чĕ 'пĕт;

щипăть пăльцами пÿрнепĕ чĕ'пĕт 2.

1 и 2 л. не употр., что (син. жечь,

раздражăть) чĕ'пĕт, çунтăр, çатăр-

таттăр,

çи; пĕрец щйплет язык

пă'рăç

чăлхене çатăртаттарăть 3. (син. рвать)

çырт, çи, тат; бвцы щиплют травÿ

сурăхсĕм курăкă çă 'тăрт-çă 'тăрт

çиĕççĕ 4. (син. дĕргать, теребИть)

турт, чĕ'пĕт; щипăть стрÿны гита-

ры гитăра хĕлĕхĕсене турткалă *

щипăть птйчью тÿшку кăйăк тĕкне

тат

щипцы (-бв) сущ. множ. хĕ'скĕч,

хЫткăч;

выдернуть щипцăми гвоздь

хыткăчпă

пăтă туртсă кăлăр

щит (-ă) сущ. муж. 1. хулккăн

(ĕлĕкхи салтаксен хÿтĕлев хатĕрĕ)

щит, хÿ 'тлĕх; щит орудия тУпă

щйчĕ

3. (син. стенд) щит,

хăмă;

щит

для стенгазеты стенă хаçăчĕ çакмал-

лй

хăмă;

щит управления йĕркелÿ'

щйчĕ

(ĕçе йĕркелесе пьшалли при-

борсем вырнаçтарни)

щука

(-и) сущ. жен. çăрттăн; ик-

рянăя

щука

вăлчăллă çăрттăн; ло-

вйть

щÿку

на живцă çăрттанă пĕ'чĕк

пулăпă

тыт

щупать (наст. -аю, -аешь, -ают)

глаг.

несов,

кого-что

хыпашлă, хьта-

лă;

пÿрнепĕ тыт; щупать пальцами

пÿрнесемпе хыпашлă; щупать пульс

юн таппине пÿрнепе тытсă виç

щуплый (кратк. ф. щупл, шуплă

и щÿпла, щÿпло, множ. щÿплы)

прил.

(син. слабосйльный, худбй) ыр-

хăн,

ырханккă, имшĕр; щÿплый

мальчик имшер арçын ачă

щуренок

(-нка)

сущ. муж.; множ.

щурЯта (-ят) çăрттăн чĕппИ, пĕ'чĕк

çăрттăн

щÿрить (наст. -рю, -ришь, -рят;

повел. ф. щурь, щÿрьте)

глаг.

несов.

хĕст^р, хĕс; смотреть, щÿря глазă

куçă хĕссе пăх

щÿриться (наст. -рюсь, -ришься,

-рятся;

повел.

ф. щÿрься, щÿрьтесь)

глаг. несов. куçă хĕс; щÿриться от

сблнца хĕвĕл йăмăхтарнипе куçă хĕс

щÿчий ирил. çăрттăн -ĕ; щÿчья ик-

ра çăрттăн

вăлчй

эвакуăция (-и) сущ. жен. эвакуă-

ци,

куçарÿ; эвакуациленй, куçарнй;

осуществлять эвакуйцию населĕния

халăхă эвакуациле

эвакуйровать (наст. -рую, -ру-

ешь,

-руют; прич.

страд.

прош. -ро-

ванный)

глаг.

сов. и

несов.,

кого-что

эвакуациле, куçăр

(фронтран

тыла);

эвакуйровать завбд заводă

куçăр;

раз-

местйть эвакуИрованных эвакуаци-

ленĕ

çынсенĕ вырнаçтарсă тух

эволкщия (-и) сущ. жен. эволюци,

аталану; аталаннй (майĕпен çĕнел-

нипе тăрук

улшăнмасăр

пулаканни);

эволкщия жизни на Земле Çĕр çин-

че

пÿрнăç

аталаннй

эгойзм (-а) сущ. муж. (син. себя-

лк5бие) эгойзм, хăрпăрçăлăх (хар-

пăр хăйшĕн кăна тăрăшни); про-

явления эгоИзма хăрпăрçăлăх

палă-

рăмĕс^м

эгойст (-а) сущ. муж., эгойстка

(-и) жен. эгойст, хăрпăрçă; эгоис-

тйческий,

эгоистйчный

прил.

(син. се-

бялюбИвый), эгоистйчно, эгоистй-

чески нареч. эгойст -ĕ; хăрпăрçă -ĕ;

эгоистлă,

харпăрçăллă; он эгоистй-

чно

ведет себЯ вăл хăйнĕ эгоистлă

тыткалăть

эквăтор (-а) сущ. муж. эквăтор

(Çĕр чăмйрĕн çурçĕр тата кăнтăр

пайĕсене

уйăракан йĕр)

экваториăльный прил. эквăтор -ĕ;

экватортй; экваториăльный пбяс эк-

вăтор

тă'рăхĕ

эквивалĕнтность (-и) сущ. жен.

эквивалентлăх, тăнлăх, тан хăклăх

эквивалĕнтный прил., эквивалĕнт-

но нареч. (син. равноцĕ"нный) экви-

валĕнтлă,

тан

хăклă;

эквивалĕнтный

обмĕн

товăрами тан хăклă таварсем-

пе улăшнй

экзăмен (-а) сущ. муж., по чему

экзăмен,

тĕрĕслÿ'

(вĕреннине

ыйтса

тĕрĕслени); сдать экзăмен по род-

нбму языкÿ тăвăн чĕлхепе экзăмен

пар * экзăмен на мÿжество хăюлă-

хă тĕрĕсленй (пĕр-пĕр хăрушă

лару-

тăрура)

экзаменăтор (-а) сущ. муж. экза-

менăтор, экзăмен йышăнакăн

экзаменацибнный прил. экзăмен

-ĕ;

тĕрĕслев -ĕ; экзаменацибнный

билĕт экзăмен билечĕ

экзаменовăть (наст. -ную, -нÿешь,

-нÿют) глаг. несов., кого экзăмен

ту, экзăмен тыттăр, тĕрĕсле; экза-

меновăть студентов студентсене эк-

зăмен тыттăр

экземпляр (-а) сущ. муж. экземп-

ляр (иĕр йышши нумай япаларан

пĕри);

крÿпный

экземплЯр бăбочки

уйрăмăх пЫсăк лĕ'пĕш; два экземп-

лЯра кнИги йкĕ

кĕнеке

(иĕр пекки)

экипăж

(-а)

сущ.

муж. (син. коляс-

ка) çă'мăл

урапă,

кÿме; рессбрный

экипăж

рессбрлă

кÿме

экипăж

(-а)

сущ.

муж.

(син.

комăн-

да) экипăж (карап, самолет е ыт.

машина команди); экипăж космичес-

кого кораблЯ кбсмос карăпĕн эки-

пăжĕ

экологический ирил., экологйчес-

ки

нареч.

эколбги -ĕ; экологйческая

ситуăция эколбги ларÿ-тă'рăвĕ; эко-

логически чистая продÿкция эколб-

ги тĕлĕшĕнчен тасă продÿкци

эколбгия (-и) сущ. жен. 1. эколбги

(пĕр

вырйнта

пурăнакан ÿсен-тăран-

семпе

чĕр

чунсен

тата çут

çанталăк

хутлăхĕн çыхăнуллă тăрăме); эко-

лбгия леса вăрмăн эколбгийĕ; проб-

лĕмы эколбгии Чувăшской Респÿб-

лики Чăвăш Республики эколбгийĕн

çйвĕч ыйтăвĕсĕм 2. эколбги (усен-

тăрансемпе чĕр чунсен çут çанта-

лйкри

çыхăнăвĕсене

тĕпчекен ăслă-

лăх);

эколбгия живбтных чĕр чун-

с^н эколбгийĕ; эколбгия человĕка

эт^м эколбгийĕ

эконбмика (-и)

сущ.

жен. 1. эконб-

мика

{обществăри производство

хут-

шйнăвĕсен,

хуçалăхйн пĕтĕм систе-

ми);

эконбмика Россйи Раççей эко-

номики;

эконбмика перехбдного пе-

рИода кÿçăмлă тăпхăр экономики 2.

эконбмика

(производство

хутшăнă-

вĕсене,

хуçалăх

ĕçĕн

системине е

унăн

пайне тĕпчекен ăслăлăх); ббщая

эконбмика пĕтĕмĕшле эконбмика;

эконбмика трудЯ ĕçлев экономикИ

экономИст (-а) сущ. муж. эконо-

мйст {экономика

специалисчĕ);

рабб-

тать экономИстом экономистрă ĕçле

эконбмить (наст. -бмлю, -бмишь,

-бмят; иовел.

ф.

-бмь;

деепр.

-бмя)

глаг.

несов. (син. сберегăть) перекетле;

эконбмить деньги укçă перекетле;

эконбмить электроэнергию электро-

энерга перекетле 2. (син. вьггăдывать)

перекĕт ту, тăкакă чакăр, пайтă

кур;

эконбмить на тбпливе тбпливо

тăкакне чакăр

экономический прил., экономй-

чески нареч. эконбмика -ĕ; эконо-

мические

наÿки

эконбмика ăслă-

лăхĕс^м;

экономический крйзис эко-

нбмика крйзисĕ; экономйчески р^з-

витое хозяйство эконбмика

тĕлĕ-

шĕнчен

аталăннă хуçăлăх

экономИчный лрил. (син. вЫгод-

ный) перекетлĕ, пайтăллă, тÿхăç-

лă,

сахăл тăкăклă; экономИчный

приббр

сахăл тăкăклă хăтĕр

эконбмия (-и) сущ. жен. перекĕт,

пайтă;

перекетленй; эконбмия сы-

рьЯ чĕр тавăр перекетленй; соблю-

дЯть эконбмию перекетлĕ пул; по-

лучить болыпÿю эконбмию средств

укçă-т^нкĕ нумăй перекетле

эконбмный ирил. (син. бережлИ-

вый;

ант. расточйтельный), эконб-

мно нареч. перекĕтлĕ; эконбмная

жĕнщина перекетлĕ хĕрăрăм; жить

эконбмно перекетлĕ пÿрăн

экрăн

(-а)

сущ.

муж. 1. экрăн (кино

кăтартмалли шурă лаптăк); ширб-

кий экрăн ăнлă экрăн 2. экрăн

(тĕрлĕ

хатĕрсен курăну пайĕ); экрăн теле-

вИзора

телевйзор экрăнĕ

экранизăция (-и)

сущ.

жен. экран-

лăв;

экранлани (литература хай-

лавĕ тйрăх филш ÿкерни;

çавйн

пек

филъм);

экранизăция пбвести повеçе

экранланИ

экскавăтор (-а) сущ. муж. экска-

вăтор

(çĕр чавса тиекен, тĕксе ку-

çаракан

машина); многоковшбвый

экскавйтор нумăй куркăллă экска-

вăтор

экскурсант (-а) сущ. муж., эк-

скурсăнтка (-и) жен. экскурсăнт

(экскурсие хутшăнакан); грÿппа эк-

скурсăнтов экскурсантсен ÿшкăнĕ

экскурсибнный прил. экскÿрси -ĕ;

экскурсибнный автббус экскÿрси ав-

тббусĕ;

экскурсибнное обслуживание

экскурсисĕм ирттернй

экскурсия (-и) сущ. жен. экскÿрси

(музее, паллă

вырăна

ушкăнпа курма

кайни);

экскурсия по гброду хуларй

экскÿрси;

провестИ экскурсию экс-

курси ирттер

экспедйция (-и)

сущ.

жен. экспеди-

ци

(шырав,

тĕпчев

ĕçĕтйвакан

ушкăн);

археологйческая экспедйция археолб-

ги экспедйцийĕ; к

м^сту

падения

самолĕта напрăвлена спасăтельная эк-

спедиция самолĕт ÿ'кнĕ çĕрĕ хăтарÿ

экспедйцийĕ янă

эксперимент (-а)

сущ.

муж. 1. (син.

бпыт) эксперимĕнт, сăнăв; химй-

ческий

эксперимĕнт хими сăнăвĕ 2.

(син.

попЫтка) çĕ 'нĕлĕх, пуçăнÿ;

тăрăшсă пăхнй, пуçăннИ (çĕнĕ ĕçе);

вложИть дĕньги в рискбванный экс-

перимĕнт

шăнчăксăр çĕнĕлĕхе укçă

хыв

экспериментăльный прил. (син.

бпытный) эксперимент -ĕ; сăнăв -ĕ;

экспериментлă,

сăнăвлă; экспери-

ментăльная биолбгия экспериментлă

биолбги;

в экспериментăльном по-

рЯдке

сăнăв шучĕпе

экспериментйровать (наст. -рую,

-руешь, -руют)

глаг.

несов.,

над кем-

чем или с кем-чем эксперимент ту,

сăнăв ту; экспериментйровать с птй-

цами кайăксемпе сăнăв ту

эксперт (-а) сущ. муж. эксперт

(кăткăс ыйтăва татса пама пул-

таракан

ăста

специалист); технй-

ческий эксперт техника эксперчĕ;

заключение эксперта эксперт пĕтĕм-

летĕвĕ

экспертйза (-ы) сущ. жен. экспер-

тйза,

эксперт тĕрĕслĕвĕ; судебно-

медицинская экспертйза суд-медицй-

на экспертизй; дать матерйалы на

экспертйзу материалсене эксперти-

зăнă

пар

экспертный ирил. эксперт -ĕ; эк-

спĕртная комйссия экспертсĕн ко-

мйссийĕ

эксплуататор (-а) сущ. муж. экс-

плуатăтор,

пÿсмăрçă

(çын ĕçĕпе

пурйнакан)

эксплуатăция (-и)

сущ.

жен. 1. экс-

плуатăци,

пÿсмăр; пусмăрланй (урăх

çынна

хăйшĕн

ĕçлеттерни);

эксплу-

атăция трудящихся ĕç çыннисене пус-

мăрланй

2. (син. испбльзование) ÿсă

курнй,

ĕçлеттернй; прăвильная экс-

плуатăция тĕхники техникăнă тĕ рĕс

ĕçлеттернй; эксплуатăция нефтянб-

го месторождения нефть тухакăн çĕр-

семпе ÿсă курнй

эксплуатйровать (наст. -рую, -ру-

ешь,

-руют; ирич. страд. наст. -ру-

емый,

прош. -рованный)

глаг.

несов.

кого-что эксплуатациле, пусмăр-

лă,

ÿсă кур; эксплуатйровать

чужбй

труд çын ĕçĕпе ÿсă кур 2. (син. ис-

пбльзовать) ĕçлеттер, тыткалă, ÿсă

кур;

эксплуатИровать машйны ма-

шинăсене ĕçлеттер

экспозИция (-и) сущ. жен. экспо-

зИци,

кăтартÿ;

кăтартнй

(выставкă-

ра,

витринăра); экспозИция картйн

худбжника худбжник картинисене

кăтартнй

экспонăт (-а) сущ. муж. экспонăт

(выставкăра кăтартакан япала);

экспонăты музея муз^й экспоначĕ-

сĕм

зкспорт (-а)

сущ.

муж. (син. вьпзоз;

ант. Импорт, ввоз) Зкспорт, ютă

сутнй (урăх

çĕршыва

тавар тăрат-

ни);

производить продÿкцию на э~к-

спорт ютă сутмă продÿкци туса

кăлăр

экспортер (-а) сущ. муж. (ант.

импортĕр) экспортĕр, ютă сутакăн;

стрăны-экспортĕры

нĕфти

нефть су-

такăн

çĕршывсĕм

экспортйровать (наст. -рую, -ру-

ешь,

-руют; прич. страд. наст. -ру-

емый,

прош. -рованный) глаг. сов.

несов.,

кого-что

(син.

вывозйть; ант.

импортйровать, ввозйть) экспорт-

лă,

Зкспорт ту, ютă сут; Россия эк-

спортйрует

нефть

и газ Раççей нефть-

пе газ экспортлăть

Зкспортный ирил. (ант. ймпорт-

ный) Зкспорт -ĕ; ăкспортные пбш-

лины Зкспорт пошлинисем

экспрĕсс (-а) сущ. муж. экспресс

(сахал чарйну туса хйвйрт

çурекен

транспорт); автббус-экспрĕсс экс-

пресс автббус

экстенсивный прил.

(ант.

интенсйв-

ный),

экстенсйвно нареч. экстен-

сйвлă

(тухйçлăха ÿстернипе мар,

тăкака

нумайлатнипе

ÿсĕм тумал-

ли);

экстенсИвное земледĕлие эк-

стенсйвлă çĕр ĕ'çĕ

экстĕрн (-а) сущ. муж. экстерн

(занятисене куллен

çÿремесĕр,

килте

вĕренсе

экзамен паракан); он окбн-

чил

вторбй

курс экстĕрном вăл йк-

кĕмĕш курсă экстерн

йĕркипе

пĕ-

тернĕ

экстремăльный ирил. (син.

крăй-

ний,

труднейший) чи

çйвĕч,

чи йывăр,

хăрушă;

космонăвты раббтают в эк-

стремăльных услбвиях космонавт-

сбм чи йЫвăр условисенче ĕçлеççĕ

экстремйзм (-а)

сущ.

муж. экстре-

мйзм (политикăра чикĕсĕр çивĕч,

хаяр

мелсемпе

усă курни)

экстремйст (-а) сущ. муж. экст-

ремйст

(экстремизм

майлă çын)

экстремйстский прил. экстремйзм

-ĕ;

экстремйст -ĕ; экстремистлă; эк-

стремйстские методы экстремистлă

мелсем;

экстремйстские группирбв-

ки экстремистсĕн ушкăнĕсем

Зкстренный (кратк. ф. -рен, -рен-

на,

-ренны;

сравн.

ст. -реннее; пре-

воас.

ст. -реннейший) прил., Зкст-

ренно нареч. (син. србчный, спеш-

ный) васкăвлă, кĕтĕвсĕр; Зкстрен-

ное сообщение васкăвлă хыпăр; мне

нужно Зкстренно выехать мăнăн пĕр

тăхтасă тăмăсăр тухсă каяс пулăть

элевăтор (-а) сущ. муж. элевăтор

(тырă тасатса, типĕтсе усракан

предприяти)

элегйнтный прил. (син. изящный)

çепĕç, чечен, кĕрнĕклĕ,

хÿ'хĕм;

элегантный костюм хÿ'хĕм тум

электорăт (-а)

сущ.

муж. суйлавçă-

с^м,

суйлакансен йЫшĕ

электрик (-а) сущ. муж. электрик

(электротехника специалисче)

электрификăция (-и) сущ. жен.

электрификăци; электрйчество

кĕрт-

ни;

электрификăция сĕл ялсенĕ

электрйчество

кĕртнй

электрифицИровать (наст. -йрую,

-йруешь, -йруют) глаг. сов. и не-

сов.,

что электрификациле, электри-

фикăци ту, электрйчество

кĕрт;

электрифицировать страну çĕршывă

электрификацилĕ

электрйческий лрил. электрйчество

-ĕ;

электрйческий ток электрйчество

тбкĕ;

электрическая лăмпочка пере-

горела электрйчество лампочки çун-

сă кăйнă

электрйчество (-а) сущ. сред.

электрйчество (зарядлă пайсем куç-

нипе пулакан, пралук тăрăх парса

тăракан энерги); провести в домă

электрйчество çуртсенĕ электрйче-

ство

кĕрт

электровбз (-а)

сущ.

муж. электро-

вбз

(электричествйпа ĕçлекен

локо-

мотив)

электромобиль (-я) сущ. муж.

электромобИль (электричествăпа

ĕçлекен автомобиль)

электромотбр (-а)

сущ.

муж. элек-

тромотЗр, электрйчество мотбрĕ

электрбника (-и) сущ. жен. элек-

трбника

(электричество

тата маг-

нит

пулăмĕсемпе

усй курса

хатĕрленĕ

приборсем); электрбника космйчес-

кого кораблЯ кбсмос карăпĕн элек-

троники;

бытовăя электрбника кил-

çуртрй электрбника

электрбнный ирил. электрбника -ĕ;

электрбнные устрбйства электрбни-

ка хатĕрĕсĕм

электросвăрка (-и)

сущ.

жен. элек-

тросвăрка

(электричествăпа

шйрат-

са çыпăçтарни)

электростăнция (-и) сущ. жен.

электростăнци

(электричество

энер-

гийĕ туса кăларакан предприяти);

атомная электростăнция ăтомлă

электростăнци; ветровăя электро-

стăнция çил электростăнцийĕ

электротехника (-и) сущ. жен.

электротĕхника (электричествăпа

ĕçлекен техника хатĕрĕсем); быто-

вая электротехника кил-çуртри

электротĕхника

электроэнергия (-и) сущ. жен.

электроэнерги, электрйчество

энĕр-

гийĕ;

эконбмить электроэнергию

электроэнергиĕ перекетле

элемент (-а)

сущ.

муж. 1. элемĕнт

(ансатрах

веществосене

пайланман

хими

веществи);

периодйческая си-

стĕма элементов элементсен перйод-

лă

системй 2. пай, тÿпе;

рÿсские

эле-

мĕнты

в чувăшской лĕксике чăвăш

лексикинчй вырăс сăмахĕсен тÿпй

3. пăллă; элемĕнты романтИзма в сти-

хăх

сăвăсенчй романтИзм паллисем

4. вăй; прогрессИвные элемĕнты 66-

щества обществăрй прогрессйвлă

вăйсем

элементăрный

прил.

1. (син. простĕй-

ший) чи ансăт, чи

çă'мăл;

элемен-

тăрная задăча чи çă'мăл задăча 2. чи

кйрлĕ;

нет элементăрных услбвий

для раббты ĕçлеме чи кйрлĕ май-

с^м çук 3. пурте пĕлекен, пурйншĕн

те пăллă; элементăрные йстины пу-

рйншĕн те пăллă чăнлăхсĕм

элйта (-ы) сущ. жен. 1. пахă вă'р-

лăх,

пахă ăрăт

(малалла

ĕрчетме

усă

курмалли) 2. элИта (обществăри

ушкăнйн чи чаплă,

витĕмлĕ

пайĕ);

по-

литйческая элита политикăрй элйта

эмалирбванный ирил. эмальленĕ,

эмăль

вйтнĕ;

эмалирбванная посÿда

эмальленĕ сăвăт-сапă

эмăль (-и) сущ. жен. эмăль (йăл-

тăркка çирĕп сăрă); покрыть эмă-

лью эмальпе вит 4 зубнăя эмăль шăл

виттй

эмблема

(-ы) сущ. жен. эмблема

(символла

ÿкерчĕк, значок); эмблĕма

клÿба клуб эмблемй

эмигрăнт

(-а) сущ. муж., эмигрăнт-

ка (-и) жен. эмигрăнт (эмиграцие

кайнй çын)

эмигрăция (-и)

сущ.

жен. эмигрăци

(урăх

çĕршыва яланлăхах куçса

кайни);

жизнь в эмигрăции эмиграцире пу-

рăннй

эмигрировать (наст. -ирую, -иру-

ешь,

-ируют)

глаг.

сов. и

несов.

эми-

грац-иĕ

кай, куçсă кай (урăх

çĕршы-

ва)

эмИссия (-и) сущ. жен. эмйсси

(хаклă

хутсем,

хут укçа кйларни)

эмоционăльный

прил.,

эмоционăль-

но

нареч.

хĕрÿ', хĕрÿ'ллĕ, çĕклĕнчĕк;

эмоционăльный подъем кă'мăл-туйăм

çĕкленнй;

он говорйт эмоционăльно

вăл хĕрÿ'ллĕн калаçăть

эмбция (-и) сущ. жен. (син. чÿв-

ство) кă 'мăл-тÿйăм; находйться в

пленÿ

эмбций кă'мăл еккине яр

^ндшпиль (-я) сущ. муж. вă'йă

вĕ'çĕ, юлашкйтăпхăр

(шахмат,

шаш-

ка

вăййисенче)

энергĕтика (-и) сущ. жен. энерге-

тика (халăх

хуçалăхĕн

тĕрлĕ

йышши

энерги туса унпа усй курассине

йĕркелекен пайĕ); ăтомная энерге-

тика ăтомлă энергĕтика

энергетйческий прил. энергетика

-ĕ;

энĕрги -ĕ; энергетИческие ресÿр-

сы энерги çăлкуçĕсем; энергетйчес-

кий кризис энергетика крйзисĕ,

энерги çитменнй

энергичный ирил. (син. решйтель-

ный,

актйвный), энергИчно нареч.

хастăр,

хастăрлă, вăй-хавăллă, хĕ-

рÿ'ллĕ;

пуçарÿллă; энергичный ру-

ководйтель пуçарÿллă ертÿ'çĕ; он

раббтает энергично вăл хастăр ĕçлбт

энĕргия (-и) сущ. жен. 1. энерги,

вăй-хăвăт; сблнечная энĕргия хĕвел

вăй-хăвăчĕ; электрИческая энĕргия

электрйчество энергийĕ 2. (син. ре-

шИтельность, актИвность) хастăр-

лăх,

вăй-хавăл, хĕрÿ'лĕх; пуçарÿлăх;

он пблон энергии ÿнăн вăй-хавăлĕ

тапсă тăрăть

энтузиăзм (-а) сущ. муж. (син.

подъĕм,

увлечĕнность) хавхаланÿ,

хастăрлăх, çĕкленÿ'; раббтать с эн-

тузиăзмом хавхалансă ĕçле

энтузиăст (-а) сущ. муж., энтузи-

ăстка (-и) жен. хастăр, хавхалăнчăк;

энтузиăст ль1Жного спбрта йĕлтĕр

спортне хастăр хутшăнакăн

энциклопĕдия (-и) сущ. жен. эн-

циклопеди (пур

тĕрлĕ

пĕлÿлĕхе

е пĕр

ăслăлăх

ăнлавĕсене

çырса

кăтарта-

кан

словаръ);

медицИнская энцикло-

педия медицйна энциклопедийĕ;

Крăткая чувашская энциклопедия

Кĕске

чăвăш энциклопедийĕ

эпигрăмма (-ы)

сущ.

жен. эпигрăм-

ма (тăрăхласа

çырнă

кĕске сăвă);

дрÿжеская эпигрăмма туслă эпигрăм-

ма

эпйграф (-а) сущ. муж. эпйграф

(хайлавăн тĕп

шухăшне палăртса

ун

умне лартнй цитата); эпиграф к

пбвести пбвесть эпйграфĕ

эпидĕмия (-и) сущ. жен. эпидеми

(сикекен чир анлăн сарйлни); эпиде-

мия гриппа грипп эпидемийĕ

эпизбд (-а)

сущ.

муж. 1. (син. слУ-

чай,

происшествие)

пУлăм,

пулнй-

иртнй,

пУлнă ĕç; эпизбды из моĕй

жИзни ман пурнăçрă пулнй-иртни-

с^м 2. (син. фрагмĕнт) сьшăк, вЫрăн

(илемлĕ хайлавра)

эпилепсия (-и) и эпилепсйя (-и)

сущ.

жен. тытамăк

(çын

тăнне

çухат-

нипе,

ÿт-пĕвĕ

туртăна-туртăна

хут-

ланнипе палйракан чир); припадок

эпилĕпсии тытамăк тытнй

эпилбг (-а) сущ. муж. (ант. про-

лбг) эпилбг,

вĕçлев

(литература,

музыка хайлавĕн тытймĕнче); эпи-

лбг ромăна ромăн вĕçлĕвĕ

эпйтет (-а)

сущ.

муж. эпйтет (япа-

ла ятне ăнлантаракан

илемлĕ

опре-

делени)

эпопĕя (-и)

сущ.

жен. эпопея (эиос

жанрĕпе

çырнă

пысăк калăплă хай-

лав);

эпопĕя Шблохова «Тйхий Дон»

Шблоховăн «Лă'пкă Дон» эпопейй

э"пос (-а) сущ. муж. 1. Зпос (ка-

луллă

литература

жанрĕ, ăна лири-

кăпа драмăран уйăрса

çапла

калаç-

çĕ)

2. Зпос (паттăрсен чаплă

ĕçĕсе-

не,

халăх

пурнйçĕнчи

паллă самант-

сене сăнлакан халăх сăвви-юррисен

пуххи)

эпбха (-и) сущ. жен. саманă,

тăпхăр,

вă'хăт; героИческие эпбхи

рÿсской

истбрии вЫрăс истбрийĕн

паттăрлă

тапхăрĕсем; совремĕнная

эпбха хальхй саманă

зра (-ы)

сущ.

жен. 1. Зра

(паллă

са-

мантран пуçлама йышăннă çул шу-

чĕ);

нăша

э~ра пйрĕн э"ра (Христос

çуралнă

тесе шутлакан самантран

пуçланать);

в трĕтьем

вĕке

до

нăшей

Э^ры пИрĕн эрăчченхИ вИççĕмĕш

ĕмĕртĕ 2. (син. эпбха) саманă, вă'хăт;

мы живĕм в э~ру космонăвтики эпИр

космонăвтика саманинче пурăнăт-

пăр

йрзя (-и) сущ. муж. и жен. ирçе

(мордва халйхĕн пĕр юппи); селĕние

^рзи ирçе ялĕсем

эрзянин (-а) сущ. муж., эрзЯнка

(-и) жен.;

множ.

эрзЯне (-ян) ирç^;

прăздничный наряд эрзЯнки ирçĕ

хĕрăрăмĕн уяв тумĕ

эрзянский прил. ирçе -ĕ; эрзянский

язык ирçе чĕлхй

эрбзия (-и) сущ. жен. (син. разру-

шение) çийĕнÿ'; çинй, çийĕннй;

эрбзия метăллов металсĕм çийĕннй

(сăм.,

йÿçек

лекнипе); ветровăя эрб-

зия пбчвы тăпрă

çилпе

çийĕннй

эрбтика (-и)

сущ.

жен. эрбтика (ар-

арăм хутшăнăвĕсене пытармасăр

кăтартни)

эротйческий лрил. эрбтика -ĕ; эрб-

тикăллă,

ясăр;

эротйческие филь-

мы эрбтикăллă фильмсĕм

эрудйрованный ирил. пысăк пĕлÿ'л-

лĕ,

эрудйциллĕ; эрудированный ис-

слĕдователь пЫсăк пĕлÿ'ллĕ тĕпчев-

Çĕ

эрудиция (-и)

сущ.

жен.

(син.

познă-

ния) пĕлÿ'лĕх, тăрăн пĕлÿ', эрудйци

эскăдра (-ы) сущ. жен. эскăдра

(çар карапĕсен е

самолечĕсен

пысăк

пĕрлешĕвĕ)

эскадрйлья (-и) сущ. жен.;

множ.

эскадрйльи

(-лий)

эскадрйлья (çар

самолечĕсен

отрячĕ,

полк пайĕ); эс-

кадрилья штурмовикбв штурмовик-

сен эскадрилйй

эскадрбн (-а) сущ. муж. эскадрбн

(утлă çарта - рота шайĕнчи под-

разделени)

эскалăтор (-а) сущ. муж. эскалă-

тор {куçакан пусма); эскалăтор мет-

рб метрб эскалăторĕ; поднЯться на

эскалăторе эскалаторпă хăпăр

эскалăция (-и)

сущ.

жен.

(син.

рост)

ÿ'сĕм,

вăйлану; ÿснй, вăйланнй; эс-

калăция военных действий

вă'рçă

ĕçĕс^м вăйланнй

эскиз (-а) сущ. муж. эскИз, ĕлке

(малтанлăха тунй ÿкерчĕк)

эскИзный ирил., эскИзно

нареч.

эс-

кйз ...; ĕлк^лĕх, малтăнлăх; эскйз-

ный рисунок малтăнлăх ÿкерчĕк,

эскйз ÿкĕрчĕк

эсперăнто сущ.

нескл.

муж. и

сред.

эсперăнто (пĕтĕм

тĕнчере

усă кур-

ма хайланă

чĕлхе);

писăть на эспе-

рăнто эсперантăллă çыр

эстафбта (-ы) сущ. жен. эстафета

(темиçе

спортсмен

пĕр-пĕрин

хыççăн

ылмашнă чухне алран алла япала

парса ăмăртни); лыжная эстафета

йĕлтĕрçĕсен эстафетй

эстафетный прил. эстафета -ĕ; эс-

тафĕтăллă,

ылмашÿллă; эстафетный

бег ылмашсă чупнй

эстетика (-и)

сущ.

жен. 1. эстетика

(илемлĕхе

тĕпчекен

ăслăлăх)

2. (син.

красотă) эстĕтика, ил^м, илĕмлĕх,

хитрелĕх; эстетика одежды тумтйр

илемлĕхĕ; произвбдственная эстети-

ка произвбдство эстетикй

эстетйческий ирил., эстетйчески

нареч.

эстĕтика -ĕ; илемлĕх -ĕ; эсте-

тйческие тебрии эстĕтика теорийĕ-

с^м;

эстетйческое воспитăние детей

ачасене илемлĕхе ăнланмă вĕрентнй

эстрăда (-ы) сущ. жен. 1. эстрăда

(артистсем тухса вылямалли çуллĕ

вырйн);

певĕц вышел на эстрăду

к5рă-

çă эстрăда çинĕ тухрĕ 2. эстрăда (сце-

на

çинче

тĕрлĕ

номерсем кйтартмал-

ли жанр); артИсты эстрăды эстрăда

артисчĕсĕм

эстрăдный лрил. эстрăда -ĕ; эстрад-

ный концерт эстрăда концерчĕ

этăж

(-ă) сущ. муж.; множ. этажи

(-ей) хут (пысăк çуртăн); мы живем

на седьмбм этажĕ эпйр çйччĕмĕш

хутрă

пурăнăтпăр

этажерка (-и) сущ. жен. этажерка

(хутлă-хутлă сентре); положить

кнИги на этажерку кĕнекесене эта-

жĕрка çине хур

этăп (-а)

сущ.

муж. 1. (син. стăдия)

тăпхăр,

пÿсăм; этăпы развития стра-

ны çĕршЫв аталăнăвĕн тапхăрĕсем

этика (-и)

сущ.

жен. 1. этика (этеп-

лĕх, мораль

принципĕсемпе

нормисе-

не тĕпчекен ăслăлăх) 2. этĕплĕх,

морăль нормисĕм; врачебная ^тика

врăчăн морăль нормисем

этикет (-а) сущ. муж. этикет, ме-

шехе (йышăннă йĕрке); дипломати-

ческий этикбт дипломăти этикечĕ;

речевбй этикет пуплешÿ' мешехИ

этикбтка (-и) сущ. жен. (син. яр-

лычбк) этикĕтка, тавăр

хучĕ;

эти-

кĕтка

на бутылке кĕленче çинчИ

этикĕтка

этический прил. Этика -ĕ, этеплĕх

-ĕ;

этйческие

нбрмы

этĕплĕх йĕркисем

этимологический ирил. этимолбги

-ĕ;

этимологйческий словăрь рÿс-

ского яаыкă вЫрăс чĕлхйн этимо-

лбги словăрĕ

этимолбгия (-и) сущ. жен. 1. эти-

молбги (чĕлхе

пĕлĕвĕн

сăмахсен не-

сĕл-пулăвне тĕпчекен пайĕ) 2. эти-

молбги,

пулÿ, нĕсĕл; установйть

этимолбгию слбва сăмăх пулăвне

тупсă пăлăрт

этнографйческий ирил. этногрăфи

-ĕ;

этнографический музей этногрă-

фи муз^йĕ

этногрăфия (-и) сущ. жен. 1. этно-

грăфи

{пĕр-пĕр

халăх

пурнăçĕпе

йăли-

йĕрки) 2. этногрăфи (халăхăн пур-

лăхпа ăс-тăн кулыпурине тĕпчекен

ăслăлăх); чувăшская этногрăфия чă-

вăш этногрăфийĕ

Зтнос (-а) сущ. муж. Этнос (çын-

сен историре чăмăртаннă пĕрлĕхĕ;

ййх-ăру, халăх, наци); чувăшский Зт-

нос чăвăш Зтносĕ

Зто 1. частица,

выделяет главное

сообщении; Кто э"то кричит? Кам

кăшкăрăть унтă? 2. связка при ска-

зуемом вăл; Жизнь - Зто борьбă

Пÿрнăç вăл - кĕрешÿ'

^тот (Зтого) муж., Зта (Зтой) жен.,

Зто (Зтого) сред., зти (Зтих) множ.,

местоим.,

указывает

на

находящееся

вблизи или упомянутое ранее ку,

çак, çав; мне нужнă э"та кнИга манă

çак кĕнекĕ

кйрлĕ;

на Зтом берегу Вбл-

ги А'тăлăн ку çыранĕнче; я об Зтом

не знал Зпĕ кун çинчен пĕлмен

этюд (-а) сущ. муж. 1. этк5д, ĕлкĕ

(пысăк хайлавăн пайе); эти5д к кар-

тйне картйнăн пăйĕ (малтанлăха

хатĕрлени) 2. этк5д (пĕчĕк илемлĕ

юбилĕй (-я)

сущ.

муж. юбилей (ис-

торири е çын

пурнăçĕнчи

паллă кун);

столĕтний юбилей теăтра теăтрăн

çĕр

çулхй юбилĕйĕ; отмечать юбн-

л^й юбилеĕ пăллă ту

юбилĕйный прил. юбилей -ĕ; юби-

лейный год юбилĕй çултăлăкĕ; про-

водить юбилейные торжествă юби-

лĕй

уявĕсем ирттер

юбилЯр

(-а) сущ. муж. юбиляр,

юбилей тăвакăн; чествовать юбилЯ-

ра юбилярă чыслă

н5бка (-и) сущ. жен. к5бка; к5бка в

склăдку пĕрмбллĕ к5бка; носить к5б-

ку юбкăпă çÿре

хайлав);

музыкăльные этн5ды мÿзы-

ка этючĕсем

эфИр

(-а) сущ. муж. 1. эфйр (хă-

вăрт

пăсланакан,

медицинăра

усă ку-

ракан органикăллă япалă) 2. эфйр

(радио хумĕсем сарăлакан сывлăш

хутлăхĕ);

в эфИре звучйт мÿзыка

эфйрта мÿзыка янăрăть

эфирный ирил. 1. эфйр -ĕ; эфИр-

ные маслă эфйр çăвĕсем 2. эфиртй;

эфйрное врĕмя эфиртй вă'хăт (ра-

дио е

телевидени

передачин)

эффект (-а)

сущ.

муж. 1. (син. впе-

чатление)

вйтĕм;

произвестй эффект

вйтĕм

кÿр, витĕр, витĕмлĕ 2. (син. ре-

зультăт) ÿсă; лекăрство имеет боль-

шбй эффĕкт эмел пЫсăк ÿсă пăчĕ

эффĕктный ирил. курăмлă,

курă-

нÿллă;

тĕлĕнтĕрмĕш; эффĕктный

костн5м курăмлă тумтйр

^хо (-а) сущ.

сред.

ăхрăм (сасă ка-

ялла янăраса çитни)

эшелбн (-а) сущ. муж. эшелбн

(йышлă халăх е япала куçармалли

транспорт); вбинский эшелбн çар

эшелбнĕ

ювелйр (-а)

сущ.

муж. ювелйр (хак-

лă

чулсенчен, ылтйн-кĕмĕлрен ка-

пăрлăх ăсталакан)

ювелирный прш. ювелйр -ĕ; юве-

лИрные издĕлия ювелйр таварĕсĕм

* ювелИрная раббта пйтĕ ăстă тунă

ĕç

юг (-а) сущ. муж. (ант. сĕвер)

кă

'нтăр;

на

к5ге

страны çĕршЫвăн

кă'нтăр пайĕнче; птйцы улетают на

юг кайăксĕм кăнтăраллă вĕçсĕ

каяç-

Çĕ

южăнин

(-а) сущ. муж., южăнка

(-и) жен. кă'нтăр çыннй; на рынке

торгует мнбго южăн пасартă кă'нтăр

çыннисĕм йЫшлăн сÿтă тăвăççĕ

к5жный ирил.

(ант.

северный) кă'н-

тăр -ĕ; кăнтăрти; н5жные стрăны

кăнтăртй çĕршывсем; Ю'жный пб-

люс Кă'нтăр пблюсĕ

юла (-Ы) сущ. жен. (син. волчбк)

кăлтăрмăч, пĕ'тĕркĕç; запускать юлÿ

кăлтăрмăч çавăрттăр

юлиăнский прил.: юлиăнский ка-

лендăрь юлиăн календăрĕ, Ю 'лий

календăрĕ (кивĕ çул

шучĕ,

ăна Юлий

Цезаръ

çирĕплетнĕ

пулнă)

к5мор (-а) сущ. муж.

кулăш,

шÿт,

шÿтлĕв; чÿвство и5мора кÿлăш тÿйăмĕ;

говорйть с кЗмором шÿтлесе калăç

юморист (-а) сущ. муж., юмори-

стка (-и) жен. шÿ'тçĕ, мыскарăçă,

кулăш ăстй; писăтель-юморйст çы-

рăвçă

- кÿлăш ăстй

юмористический прил. (син. комй-

ческий,

смешнбй), юмористйчески

нареч. кулăш -ĕ, щÿт -ĕ; кулăшлă,

шÿ'тлĕ, мыскарăллă; юмористйчес-

кий журнăл кулăш журнăлĕ; юмо-

ристИчески расскăзывать кулăшлă

каласă пар

к5нга (-и) сущ. муж.; множ. юнги

(юнг) к5нга (матрос ĕçне

вĕренекен

çамрăк); служйть ю~нгой на корабле

карăп

çинчĕ к5нга пул

юнибр (-а) сущ. муж., юнибрка

(-и) жен. юнибр

(çамрйксен ÿсĕмĕнчи

спортсмен); соревновăния юнибров

юниорсен ă'мăртăвĕ

юннат (-а) сущ. муж., юннăтка

(-и) жен. (сокр.: к5ный натуралйст)

юннăт (çут çанталăка тĕпчес ĕçе

хутшăнакан ача); шкбльный кружбк

юннăтов шкултй юннатсен кружбкĕ

к5ность (-и) сущ. жен. (син. мбло-

дость; ант. стăрость) çăмрăклăх,

яшлăх;

çăмрăк ĕ 'мĕр, яш ÿ 'сĕм;

трудйться с к5ности мĕн çамрăкрăн

ăçлĕ;

вспоминăть юность çамрăк

ĕмĕре асă ил

к5ноша (-и)

сущ.

муж.; множ. к5но-

ши (-ей) çăмрăк, яш; к5ноши и д^-

вушки яшсемпе хĕрсĕм, яш-кĕ'рĕм

кжошеский прил., н5ношески на-

реч. (ант. стăрческий) çăмрăк -ĕ, яш

-ĕ;

çамрăклă,

яшлă;

к5ношеский вб-

зраст çăмрăк

ÿ'сĕм;

говорйть с к5но-

шеской горЯчностью çамрăклă хĕ-

рÿлĕхпе калăç

к5ный

прил.

(син.

молодбй; ант. стă-

рый) çăмрăк, яш; н5ный певец çăм-

рăк к5рăçă

юридйческий прил., юридИчески

нареч. прăво -ĕ, юриспруденци -ĕ;

юридйчески; юридИческий факуль-

т^т юридйчески факультет; юриди-

ческая консультăция юриспруденци

консультăцийĕ (право тĕлĕшĕнчен

канаш парса пулăшакан учреждени);

юридйчески он

прав

прăво тĕлĕшĕн-

ч^н тĕ'рĕслĕх ун енче

юрискбнсульт (-а)

сущ.

муж. юрис-

кбнсульт (учрежденири право ый-

тăвĕсемпе ĕçлекен специалист)

юриспруденция (-и) сущ. жен.

юриспруденци, прăво ă'слăхĕ

юрйст (-а)

сущ.

муж. юрйст (юрис-

пруденци

специалисчĕ);

консультйро-

ваться у юриста юристрăн канăш ыйт

к5ркий

(кратк. ф. к5рок, юркă, к5р-

ко;

сравн.

ст.

к5рче) лрил. (син. бЫст-

рый,

увĕртливый, провбрный; ант.

неповорбтливый), к5рко

нареч.

йă'рă,

çйвĕч,

йăлттăм, çаврăнăçÿллă; н5р-

кие рыбки йă'рă пулăсем

к5ркнуть

(будущ.

-ну, -нешь, -нут)

и юркнуть

(будущ.

-нÿ, -нĕшь, -нÿт)

глаг. сов.

кĕрсе

кай,

кĕрсе

çухăл;

мышь н5ркнула в норÿ

шăшй

хăй

шăтăкне

кĕрсе

çухăлчĕ

к5рта (-ы) сущ. жен. к5рта, ÿпле

(вăхăтлăха пурăнма туни); вбйлоч-

ная к5рта кĕççĕ к5рта

юстиция (-и)

сущ.

жен. юстйци (суд

учрежденийĕсем, вĕсен ĕçĕ-хĕлĕ);

Министерство юстиции Юстйци ми-

нистерствИ