Сафрастян Р. Тюркологические и османистические исследования

Подождите немного. Документ загружается.

¨ ²ØÜ-êÇñÇ³ ÑÝ³ñ³íáñ µ³Ý³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³½Ù³Ï»ñåÙ³Ý

ÁÝÃ³óùáõÙ:

àñáß³ÏÇáñ»Ý ï³ñµ»ñíáõÙ »Ý Ý³¨ ²ØÜ-Ç ¨ ÂáõñùÇ³ÛÇ ¹Çñ-

ùáñáßáõÙÝ»ñÁ å³Õ»ëïÇÝ³-Çëñ³Û»É³Ï³Ý Ñ³Ï³Ù³ñïáõÃÛ³Ý ¨,

Ù³ëÝ³íáñ³å»ë, ä³Õ»ëïÇÝÛ³Ý ÇÝùÝ³í³ñáõÃÛáõÝáõÙ ½·³ÉÇ ³½-

¹»óáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ Ð²Ø²ê ß³ñÅÙ³Ý ÝÏ³ïÙ³Ùµ:

²ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, áã ÙÇ ËÝ¹Çñ ³ÛÝåÇëÇ µ³ó³ë³Ï³Ý ³½¹»-

óáõÃÛáõÝ ãÇ ·áñÍ»É Ãáõñù-³Ù»ñÇÏÛ³Ý Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³,

ÇÝãå»ë 2003Ã. ³Ù»ñÇÏÛ³Ý Ý»ñËáõÅáõÙÝ ¿ñ Æñ³ù, ¹ñ³Ý Ñ³çáñ-

¹³Í Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ÂáõñùÇ³ÛÇ ¹ÇñùáñáßáõÙÝ ³Û¹

ËÝ¹ñáõÙ: ÆÝãå»ë Ñ³ÛïÝÇ ¿, ²ØÜ-Ý ³ÏïÇíáñ»Ý ÷áñÓáõÙ ¿ñ ëï³-

Ý³É ÂáõñùÇ³ÛÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝáõÃÛáõÝÝ ³Û¹ »ñÏñÇ ï³ñ³ÍùÇó Æñ³ù

Ý»ñËáõÅÙ³Ý Ñ³ñóáõÙ: ê³Ï³ÛÝ ßáõñç í»ó ³ÙÇë ï¨³Í µ³Ý³Ï-

óáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ñ»ïá 2003Ã. Ù³ñïÇ 1-ÇÝ ÂáõñùÇ³ÛÇ ËáñÑñ¹³ñ³-

ÝÁ Ù»ñÅ»ó ³Ù»ñÇÏÛ³Ý ½áñù»ñÇÝ ÂáõñùÇ³ÛÇ ï³ñ³ÍùÇó Æñ³ù

Ý»ñËáõÅÙ³Ý ÃáõÛÉïíáõÃÛ³Ý ïñ³Ù³¹ñÙ³Ý ³Ù»ñÇÏÛ³Ý ÏáÕÙÇ ³-

é³ç³ñÏÁ

²Ù»ñÇÏÛ³Ý å³ßïáÝ³Ï³Ý ßñç³Ý³ÏÝ»ñÇ Ï³ñÍÇùáí, ³Ûë áñá-

ßáõÙÁ áã ÙÇ³ÛÝ Ñ³ñÏ³¹ñ»ó ÷áË»É å³ï»ñ³½ÙÇ Ý³ËÝ³Ï³Ý

Íñ³·ñ»ñÁ, ³ÛÉ¨ Ýå³ëï»ó Ñ»ïå³ï»ñ³½ÙÛ³Ý Æñ³ùáõÙ Çñ³íÇ-

×³ÏÇ µ³ñ¹³óÙ³ÝÁ: ä³ï³Ñ³Ï³Ý ã¿, áñ ²ØÜ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý

Ý³ËÏÇÝ Ý³Ë³ñ³ñ ¸áÝ³É¹ è³Ùëý»É¹Á 2005Ã. Ù³ñïÇÝ (»ñµ Ý³

¹»é ½µ³Õ»óÝáõÙ ¿ñ ³Û¹ å³ßïáÝÁ) Ñ³Ûï³ñ³ñ»ó, áñ Æñ³ùáõÙ

ëï»ÕÍí³Í ³ÝÏ³ÛáõÝ Çñ³íÇ×³ÏÇ å³ï×³éÝ»ñÇó Ù»ÏÝ ¿É ³ÛÝ

Ñ³Ý·³Ù³Ýù ¿, áñ ÂáõñùÇ³Ý ãÃáõÛÉ³ïñ»ó ³Ù»ñÇÏÛ³Ý ãáññáñ¹

Ñ»ï¨³Ï³ÛÇÝ ¹ÇíÇ½Ç³ÛÇÝ ÂáõñùÇ³ÛÇ ï³ñ³Íùáí ÑÛáõëÇëÇó ÙïÝ»É

Æñ³ù` »ñÏñáñ¹ ×³Ï³ï µ³ó»Éáí ê³¹¹³Ù Ðáõë»ÛÝÇ ¹»Ù

Æñ³ùÇ ËÝ¹ñáõÙ Ãáõñù-³Ù»ñÇÏÛ³Ý Ñ³Ï³ëáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ã»Ý ë³Ñ-

Ù³Ý³÷³ÏíáõÙ ÙÇ³ÛÝ ÂáõñùÇ³ÛÇ ï³ñ³ÍùÁ áñå»ë Æñ³ù Ý»ñ-

Fiona Hill and Omer Taspinar, “Turkey and Russia: Axis of the Excluded”,

p. 82.

See http://www.cnn.com/2005/WORLD/meast/03/20/iraq.anniversary/

171

ËáõÅÙ³Ý åÉ³ó¹³ñÙ ïñ³Ù³¹ñ»Éáõ å³ßïáÝ³Ï³Ý ì³ßÇÝ·ïáÝÇ

ËÝ¹ñ³ÝùÇ Ù»ñÅÙ³Ùµ: ÂáõñùÇ³ÛáõÙ Éáõñç Ï³ëÏ³ÍÝ»ñ Ï³Ý ÐÛáõëÇ-

ë³ÛÇÝ Æñ³ùÇ ùñ¹³µÝ³Ï ßñç³ÝÝ»ñáõÙ ²ØÜ í³ñ³Í ù³Õ³ù³Ï³-

ÝáõÃÛ³Ý ³éÝãáõÃÛ³Ùµ: Âáõñù³Ï³Ý áñáß ßñç³Ý³ÏÝ»ñ ·ïÝáõÙ »Ý,

áñ ²ØÜ-Ý ³ÝáõÕÕ³ÏÇáñ»Ý ³ç³ÏóáõÙ ¿ ³Û¹ ï³ñ³ÍùáõÙ ³ÝÏ³Ë

ùñ¹³Ï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý ëï»ÕÍÙ³ÝÁ, ÇÝãÁ ÙÇ³Ýß³Ý³Ï Éáõñç ËÃ³Ý

ÏÑ³Ý¹Çë³Ý³ ÂáõñùÇ³ÛÇ ùñ¹³µÝ³Ï ßñç³ÝÝ»ñáõÙ ÁÝÃ³óáÕ ³Ýç³-

ïáÕ³Ï³Ý ß³ñÅÙ³Ý ³ÏïÇí³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: âÝ³Û³Í ²ØÜ ÇßË³-

ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ µ³½ÙÇóë Ñ³Ûï³ñ³ñ»É »Ý, áñ ã»Ý ó³ÝÏ³ÝáõÙ Ñ³ëÝ»É

Æñ³ùÇ Ù³ëÝ³ïÙ³ÝÁ ¨ ³ÝÏ³Ë ùñ¹³Ï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý ëï»ÕÍÙ³-

ÝÁ, ³Û¹ Ñ³í³ëïÇ³óáõÙÝ»ñÁ ÙÇ³Ýß³Ý³Ïáñ»Ý ã»Ý ÁÝ¹áõÝíáõÙ

Ãáõñù³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³Ý ßñç³Ý³ÏÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó:

2003Ã. ÐÛáõëÇë³ÛÇÝ Æñ³ùáõÙ ²ØÜ ½ÇÝí³Í áõÅ»ñÇ ÏáÕÙÇó

Ãáõñù³Ï³Ý Ñ³ïáõÏ Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ 11 ·áñÍ³Ï³ÉÝ»ñÇ Ó»ñµ³-

Ï³ÉáõÙÝ áõ Ññ³å³ñ³Ï³ÛÇÝ Ýí³ëï³óáõÙÁ (ÙÇç³½·³ÛÇÝ ï³ñµ»ñ

Ñ»éáõëï³ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ óáõó³¹ñ»óÇÝ ·ÉËÝ»ñÇÝ å³ñÏ»ñ

Ñ³·óñ³Í Ãáõñù ½ÇÝíáñÝ»ñÇÝ), µÝ³Ï³Ý³µ³ñ ã¿ñ Ï³ñáÕ Ýå³ë-

ï»É Ãáõñù-³Ù»ñÇÏÛ³Ý Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ µ³ñ»É³íÙ³ÝÁ

ÐÛáõëÇë³ÛÇÝ Æñ³ùáõÙ ²ØÜ Çñ³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ ³éÝãáõÃ-

Û³Ùµ Ãáõñù³Ï³Ý ÏáÕÙÇ Ï³ëÏ³ÍÝ»ñÝ ¿É ³í»ÉÇ áõÅ»Õ³ó³Ý ³ÛÝ

µ³ÝÇó Ñ»ïá, »ñµ 2007Ã. Ãáõñù³Ï³Ý áõÅ»ñÁ øñ¹³Ï³Ý ³ßË³ï³-

íáñ³Ï³Ý Ïáõë³ÏóáõÃÛ³Ý Ù³ñïÇÏÝ»ñÇó ³é·ñ³íí»óÇÝ ³Ù»ñÇÏ-

Û³Ý ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ½»Ýù»ñ, ³Û¹ ÃíáõÙ M-16 ³íïáÙ³ïÝ»ñ: ²Ûë

ËÝ¹ÇñÁ ùÝÝ³ñÏ»Éáõ Ñ³Ù³ñ 2007Ã. ÑáõÉÇëÇÝ ²ØÜ å³ßïå³ÝáõÃ-

Û³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý å³ïíÇñ³ÏáõÃÛáõÝÁ Ñ³Ý¹ÇåáõÙÝ»ñ áõÝ»-

ó³í Ãáõñù³Ï³Ý ·ÉË³íáñ ßï³µÇ, ³ñï·áñÍÝ³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý ¨

³ÛÉ ·»ñ³ï»ëãáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ý»ñÏ³Û³óáõóÇãÝ»ñÇ Ñ»ï: ²Ù»ñÇÏÛ³Ý

ÏáÕÙÇ åÝ¹áõÙÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ, øñ¹³Ï³Ý ³ßË³ï³íáñ³Ï³Ý Ïáõ-

ë³ÏóáõÃÛ³Ý ·ñáÑ³ÛÇÝÝ»ñÇó ËÉí³Í ³Ù»ñÇÏÛ³Ý ½»Ýù»ñÁ Ý³Ë³-

ï»ëí³Í »Ý »Õ»É Çñ³ùÛ³Ý µ³Ý³ÏÇ Ñ³Ù³ñ, ë³Ï³ÛÝ Æñ³ùáõÙ

Andrew McGregor, Massoud Barzani Conducting Dangerous Games in

Northern Iraq, Terrorism Focus, Vol IV, Issue 23, July 17, 2007, p. 4.

172

¹ñ³Ýó ÙÇ Ù³ëÁ ³åûñÇÝ³µ³ñ ïñí»É ¿ ùñ¹»ñÇÝ Çñ³ùÛ³Ý ³Ýí-

ï³Ý·áõÃÛ³Ý Í³é³ÛáõÃÛ³Ý áñáß ³ßË³ï³ÏÇóÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó: ²ÛÝ-

áõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, ÂáõñùÇ³ÛÇ í³ñã³å»ï è»ç»÷ Â³ÛÇ÷ ¾ñ¹áÕ³ÝÁ

Ñ³Ûï³ñ³ñ»ó, áñ ³Ûë ËÝ¹ñÇ Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ùµ ³Ù»ñÇÏÛ³Ý ÏáÕÙÇ

µ³ó³ïñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ³ÛÝù³Ý ¿É Ñ³Ùá½Çã ã»Ý

Æñ³ùÇ ËÝ¹ñÇ Ñ»ï Ï³åí³Í ÂáõñùÇ³ÛÇÝ ³ÝÑ³Ý·ëï³óÝáõÙ ¿

Ý³¨ øÇñùáõùÇ ³å³·³ ×³Ï³ï³·ÇñÁ ¨ ³Û¹ Ñ³ñóáõÙ ²ØÜ í³-

ñ³Í ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ: Þáõñç Ù»Ï ÙÇÉÇáÝ µÝ³ÏãáõÃÛáõÝ áõÝ»-

óáÕ µ³½Ù³½· (³Ûëï»Õ µÝ³ÏíáõÙ »Ý ùñ¹»ñ, ³ñ³µÝ»ñ, ÃáõñùÙ»Ý-

Ý»ñ ¨ ³ëáñÇÝ»ñ) ù³Õ³ùÇ Ù»ñÓ³Ï³ÛùáõÙ »Ý ·ïÝíáõÙ Æñ³ùÇ ³-

é³í»É Ëáßáñ Ý³íÃ³Ñ³Ýù»ñÁ, ÇÝãÝ ¿É ³í»ÉÇ ¿ Ù»Í³óÝáõÙ ù³Õ³-

ùÇ Ñ»ï³·³ ×³Ï³ï³·ñÇ ßáõñç ³éÏ³ É³ñí³ÍáõÃÛáõÝÁ:

¸»é¨ë 1970-³Ï³Ý Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÝ ê³¹¹³Ù Ðáõë»ÛÝÁ øÇñùáõ-

ùÇó ³ñï³ùë»É ¿ ßáõñç 600.000 ùñ¹»ñÇ` Ýñ³Ýó ÷áË³ñ»Ý í»ñ³µ-

Ý³Ï»óÝ»Éáí ³ñ³µÝ»ñÇ: 2003Ã. Ðáõë»ÛÝÇ í³ñã³Ï³ñ·Ç ï³å³Éáõ-

ÙÇó Ñ»ïá ÐÛáõëÇë³ÛÇÝ Æñ³ùÇ ùñ¹³Ï³Ý ÇÝùÝ³í³ñáõÃÛ³Ý Ï³é³-

í³ñáõÃÛáõÝÁ ù³ÛÉ»ñ ¿ Ó»éÝ³ñÏáõÙ øÇñùáõùÇó íï³ñí³Í ùñ¹»ñÇÝ

³ÛÝï»Õ í»ñ³µÝ³Ï»óÝ»Éáõ áõÕÕáõÃÛ³Ùµ: Æñ³ùÇ Ýáñ ë³ÑÙ³Ý³¹-

ñáõÃÛ³Ý 140-ñ¹ Ñá¹í³ÍÁ Ý³Ë³ï»ëáõÙ ¿, áñ ÙÇÝã¨ 2007Ã. ³í³ñ-

ïÁ ù³Õ³ùáõÙ å»ïù ¿ Ñ³Ýñ³ùí» ³ÝóÏ³óí»ñ` øÇñùáõùÇ Ñ»ï³-

·³ ×³Ï³ï³·ÇñÁ áñáß»Éáõ Ñ³Ù³ñ

ÐÛáõëÇë³ÛÇÝ Æñ³ùÇ ùñ¹³Ï³Ý ÇÝùÝ³í³ñáõÃÛ³Ý Ï³é³í³-

ñáõÃÛáõÝÁ ó³ÝÏ³ÝáõÙ ¿ øÇñùáõùÝ ÁÝ¹·ñÏ»É Çñ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñáõÙ, ÇÝ-

ãÁ Éáõñç ³ÝÑ³Ý·ëïáõÃÛáõÝ ¿ ³é³ç µ»ñáõÙ Ãáõñù³Ï³Ý å³ßïáÝ³-

Ï³Ý ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ, áñáÝù ·ïÝáõÙ »Ý, áñ Ý³íÃ³ÛÇÝ Ñ³ñáõëï

ßñç³ÝÝ»ñÇ Ñ³ÛïÝí»ÉÁ ùñ¹³Ï³Ý ÇÝùÝ³í³ñáõÃÛ³Ý ë³ÑÙ³ÝÝ»-

ñáõÙ Éáõñç ËÃ³Ý ÏÑ³Ý¹Çë³Ý³ Ñ»ï³·³ÛáõÙ ÐÛáõëÇë³ÛÇÝ Æñ³ùÇ

ï³ñ³ÍùáõÙ ³ÝÏ³Ë ùñ¹³Ï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý ëï»ÕÍÙ³Ý Ñ³Ù³ñ:

Âáõñù³Ï³Ý ÇßË³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ åÝ¹áõÙ »Ý, áñ ùñ¹³Ï³Ý ÏáÕÙÁ

Andrew McGregor, PKK Arms Scandal Fuels Turkish Suspicions,

Terrorism Focus, Vol IV, Issue 27, August 14, 2007, p. 4

Ramzi Mardini, Kurdish-Sunni Accord Gives Kirkuk a Chance at

Reconciliation, Terrorism Focus, Vol IV, Issue 41, December 11, 2007.

173

ÃáõñùÙ»ÝÝ»ñÇÝ øÇñùáõùÇó ¨ Ýñ³ Ù»ñÓ³Ï³ÛùÇó íï³ñ»Éáõ ÙÇ-

ïáõÙÝ³íáñ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ¿ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ` ù³Õ³ùÇ ¿Ã-

ÝÇÏ Ï³½ÙÁ ÷á÷áË»Éáõ Ýå³ï³Ïáí: ä³ßïáÝ³Ï³Ý ²ÝÏ³ñ³Ý ³-

Ù»ñÇÏÛ³Ý ÏáÕÙÇó å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ ×ÝßáõÙ ·áñÍ³¹ñ»É ÐÛáõëÇë³ÛÇÝ Æ-

ñ³ùÇ ùñ¹³Ï³Ý ÇÝùÝ³í³ñáõÃÛ³Ý Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý íñ³` ÝÙ³Ý³-

ïÇå ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ¹³¹³ñ»óÝ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí:

ØÇ¨ÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ³Ù»ñÇÏÛ³Ý ÇßË³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ñ³Ïí³Í

ã¿ÇÝ ÏïñáõÏ ù³ÛÉ»ñ Ó»éÝ³ñÏ»É ÐÛáõëÇë³ÛÇÝ Æñ³ùáõÙ øñ¹³Ï³Ý ³ß-

Ë³ï³íáñ³Ï³Ý Ïáõë³ÏóáõÃÛ³Ý ·ñáÑ³ÛÇÝÝ»ñÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ

Ï³ë»óÝ»Éáõ Ï³Ù ¿É øÇñùáõùÇ ßáõñç ëï»ÕÍí³Í Çñ³íÇ×³ÏÁ ÏïñáõÏ

÷á÷áË»Éáõ Ñ³Ù³ñ: Æñ³ùÛ³Ý å³ï»ñ³½ÙáõÙ ³é³ÛÅÙ ùñ¹»ñÝ ³Ù»-

ñÇÏ³óÇÝ»ñÇ, Ã»ñ¨ë, ³é³í»É Ñ³í³ï³ñÇÙ ¹³ßÝ³ÏÇóÝ»ñÝ »Ý, ¨

å³ßïáÝ³Ï³Ý ì³ßÇÝ·ïáÝÁ ã¿ñ ó³ÝÏ³ÝáõÙ ¿É ³í»ÉÇ ÃáõÉ³óÝ»É Çñ

¹Çñù»ñÝ Æñ³ùáõÙ` í³ïÃ³ñ³óÝ»Éáí Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¹³ßÝ³-

ÏÇóÝ»ñÇ Ñ»ï: ´³óÇ ³Û¹, ÐÛáõëÇë³ÛÇÝ Æñ³ùÇ ùñ¹³µÝ³Ï ßñç³Ý-

Ý»ñÝ ³ãùÇ »Ý ÁÝÏÝáõÙ Ñ³Ù»Ù³ï³Ï³Ý Ï³ÛáõÝáõÃÛ³Ùµ ¨ ³Ù»ñÇÏ³-

óÇÝ»ñÁ ã¿ÇÝ ó³ÝÏ³ÝáõÙ ³ÝÏ³ÛáõÝáõÃÛ³Ý ¨ë Ù»Ï ûç³Ë ³í»É³óÝ»É

Æñ³ùáõÙ: ²ÏÝÑ³Ûï ¿, áñ Çñ³ùÛ³Ý ËÝ¹ÇñÁ Ï³ñ×³Å³ÙÏ»ï ¨ ÙÇç-

Ý³Å³ÙÏ»ï ï»ëÉ³Ï³ÝáõÙ Ïß³ñáõÝ³ÏÇ áñáß³ÏÇ µ³ó³ë³Ï³Ý ¹»ñ

Ë³Õ³É Ãáõñù-³Ù»ñÇÏÛ³Ý Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ:

²Ñ³ ëñ³Ýù »Ý, Ù»ñ Ï³ñÍÇùáí, 2003-2008 ÃÃ. ÁÝÃ³óùáõÙ

Ãáõñù-³Ù»ñÇÏÛ³Ý Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ÝÏ³ïíáÕ áñáß³ÏÇ

ë³éÝáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý å³ï×³éÝ»ñÁ: ²ÛÅÙ ÷áñÓ»Ýù å³ï³ë-

Ë³Ý»É ³ÛÝ Ñ³ñóÇÝ, Ã» ÇÝãåÇëÇÝ ÏÉÇÝÇ ³Û¹ Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ

½³ñ·³óÙ³Ý í»ÏïáñÁ ²ØÜ Ýáñ Ý³Ë³·³Ñ ´³ñ³ù úµ³Ù³ÛÇ

í³ñã³Ï³½ÙÇ ûñáù:

Î³ñÍáõÙ »Ýù, áñ ³é³çÇÏ³ ÙÇ ù³ÝÇ ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝÃ³óùáõÙ

³Û¹ Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ÏïñáõÏ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ñÓ³-

Ý³·ñáõÙÁ ùÇã Ñ³í³Ý³Ï³Ý ¿: Ð³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏïñáõÏ µ³-

ñ»É³íáõÙ ãÇ ³ñÓ³Ý³·ñíÇ, ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï Ñ³½Çí Ã» ¹ñ³Ýù ¿É ³-

í»ÉÇ í³ïÃ³ñ³Ý³Ý` é³½Ù³í³ñ³Ï³Ý ³éáõÙáí Ï³ëÏ³ÍÇ ï³Ï

¹Ý»Éáí »ñÏáõ »ñÏñÝ»ñÇ Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹³ßÝ³Ïó³ÛÇÝ Ù³-

Ï³ñ¹³ÏÁ: Â»° ²ØÜ-Ý ¨ Ã»° ÂáõñùÇ³Ý áñáß³ÏÇáñ»Ý ½·áõÙ »Ý

174

³éÝí³½Ý ¹ñ³Ï³Ý »ñÏÏáÕÙ Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ñÇùÁ ¨ ÝÙ³-

Ý³ïÇå ¹ÇñùáñáßÙ³Ý Ñ³Ù³ñ Ï³Ý ÙÇ ß³ñù Ñëï³Ï å³ï×³éÝ»ñ:

ÂáõñùÇ³Ý ·ïÝíáõÙ ¿ é³½Ù³í³ñ³Ï³Ý Ýß³Ý³ÏáõÃÛ³Ý Ý»-

ÕáõóÝ»ñÇ ¨ Íáí³ÛÇÝ Ñ³Ý·áõÛóÝ»ñÇ ÏÇ½³Ï»ïáõÙ` (ØÇç»ñÏñ³Ï³Ý

Íáí, ê¨ Íáí, ´áëýáñÇ ¨ ¸³ñ¹³Ý»ÉÇ Ý»ÕáõóÝ»ñ), Ñ³Ý·áõÛóÝ»ñ, á-

ñáÝù Ï³ñ¨áñ ¹»ñ »Ý Ë³ÕáõÙ Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÇÝ ³é¨ïñáõÙ:

ÂáõñùÇ³Ý áñáß³ÏÇ ¹»ñ³Ï³ï³ñáõÙ áõÝÇ Ý³¨ Æñ³ùáõÙ Ï³Ûáõ-

ÝáõÃÛ³Ý ³å³ÑáíÙ³Ý ËÝ¹ñáõÙ, Ñ³Ý·³Ù³Ýù, áñÁ ã³÷³½³Ýó

Ï³ñ¨áñ ¿ ²ØÜ-Ç Ñ³Ù³ñ: ²é³Ýó Ãáõñù³Ï³Ý ÏáÕÙÇ Ñ»ï Ñ³Ù³·áñ-

Í³ÏóáõÃÛ³Ý, Ï³ÛáõÝ Æñ³ùÇ ëï»ÕÍáõÙÁ ß³ï ³í»ÉÇ ¹Åí³ñ ÏÉÇÝÇ,

³í»ÉÇÝ` Ãáõñù-³Ù»ñÇÏÛ³Ý Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï³·³ í³ïÃ³-

ñ³óáõÙÁ ÏÝí³½»óÝÇ ²ØÜ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ` ÐÛáõëÇë³ÛÇÝ Æ-

ñ³ùáõÙ Ãáõñù³Ï³Ý áõÅ»ñÇ ÏáÕÙÇó É³ÛÝ³Í³í³É ¨ »ñÏ³ñ³Å³ÙÏ»ï

é³½Ù³Ï³Ý ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ï»ë³Ï³Ýáñ»Ý ÐÛáõëÇë³ÛÇÝ Æñ³-

ùÇ áñáß Ñ³ïí³ÍÝ»ñÇ, ³é³çÇÝ Ñ»ÃñÇÝ øÇñùáõù ù³Õ³ùÇ ¨ Ýñ³

Ù»ñÓ³Ï³ÛùÇ ûÏáõå³óÇ³ÛÇ Ï³ÝËÙ³Ý ËÝ¹ñáõÙ, (³Ûë Ï³å³ÏóáõÃ-

Û³Ùµ Ýß»Ýù, áñ ²ØÜ í»ñ³µ»ñÙáõÝùÁ ÙÇ³Ýß³Ý³Ï ã¿ñ 2008Ã.

÷»ïñí³ñÇ 21-Çó ÐÛáõëÇë³ÛÇÝ Æñ³ùáõÙ Ãáõñù³Ï³Ý ½ÇÝí³Í áõÅ»-

ñÇ ÏáÕÙÇó Çñ³Ï³Ý³óñ³Í §²ñ¨¦ ·áñÍáÕáõÃÛ³Ý í»ñ³µ»ñÛ³É, ¨ á-

ñáß í»ñÉáõÍ³µ³ÝÝ»ñÇ Ï³ñÍÇùáí, Ý³¨ ³Ù»ñÇÏÛ³Ý ÏáÕÙÇ Ý»ñ·áñ-

ÍáõÃÛáõÝÝ ¿ñ å³ï×³éÁ, áñ Ãáõñù³Ï³Ý ½ÇÝáõÅÇ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝ-

Ý»ñÝ ÁÝ¹³Ù»ÝÁ Ù»Ï ß³µ³Ã ï¨»óÇÝ):

ØÇÝã¹»é Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝ-

Ý»ñÇ ÝÙ³Ý ½³ñ·³óáõÙÁ µáÉáñáíÇÝ Ó»éÝïáõ ã¿ ³Ù»ñÇÏÛ³Ý ÏáÕÙÇÝ,

áñÝ Çñ ³é³çÝ³Ñ»ñÃ ËÝ¹ÇñÝ ¿ Ñ³Ù³ñáõÙ Æñ³ùáõÙ Ï³ÛáõÝáõÃÛ³Ý

³å³ÑáíáõÙÁ, ÇÝãÁ ÃáõÛÉ Ïï³ úµ³Ù³ÛÇÝ Ï³ï³ñ»É ÙÇÝã¨ 2011 Ã.

í»ñçÁ Æñ³ùÇó ³Ù»ñÇÏÛ³Ý áõÅ»ñÇ ¹áõñë µ»ñÙ³Ý ËáëïáõÙÁ:

ÂáõñùÇ³ÛÇ Ñ»ï Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ²ØÜ Ñ³Ù³ñ Ï³ñ¨áñ »Ý

Ý³¨ ²ýÕ³Ýëï³ÝáõÙ úµ³Ù³ÛÇ áñ¹»·ñ³Í Ýáñ é³½Ù³í³ñáõÃÛ³Ý

Ñ³çáÕ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ñ³Ù³ï»ùëïáõÙ:

Frank Hyland, Turkey’s Generals and Government Deny US Interference in

Operation Gunes, Terrorism Focus, Vol 5, Issue 10, March 11, 2008, p. 6-8.

175

ÂáõñùÇ³Ý Ï³ñ¨áñ ¿ ¹»ñ ¿ Ë³ÕáõÙ èáõë³ëï³ÝÁ ßñç³ÝóáÕ Ýáñ

Ý³íÃ³ÙáõÕ»ñÇ ¨ ·³½³ÙáõÕ»ñÇ Ï³éáõóÙ³Ý ¨ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý

ËÝ¹ñáõÙ, ËáÕáí³Ï³ß³ñ»ñ, áñáÝù ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ Ïï³Ý ¹Çí»ñ-

ëÇýÇÏ³óÝ»É ºíñ³ÙÇáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ëå³éíáÕ Ý³íÃÇ ¨ ·³½Ç ³Õµ-

ÛáõñÝ»ñÁ, Ï³ëåÛ³Ý ³í³½³ÝÇ ¿Ý»ñ·»ïÇÏ é»ëáõñëÝ»ñÁ Ï³å»É »íñá-

å³Ï³Ý ßáõÏ³Ý»ñÇ Ñ»ï ¨ áñáß ã³÷áí Ýí³½»óÝ»É ºíñ³ÙÇáõÃÛ³Ý

»ñÏñÝ»ñÇ` èáõë³ëï³ÝÇó áõÝ»ó³Í ¿Ý»ñ·»ïÇÏ Ï³Ëí³ÍáõÃÛáõÝÁ,

Ñ³Ý·³Ù³Ýù, áñÁ í»ñçÇÝ ï³ñÇÝ»ñÇ ½³ñ·³óáõÙÝ»ñÁ Ñ³ßíÇ ³éÝ»-

Éáí, ÑáõÛÅ Ï³ñ¨áñ ¿ ÇÝãå»ë µáõÝ ºíñ³ÙÇáõÃÛ³Ý, ³ÛÝå»ë ¿É ²ØÜ Ñ³-

Ù³ñ: ²Ûë ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó Ï³ñ»ÉÇ ¿ ³é³ÝÓÝ³óÝ»É §Ü³µáõÏÏá¦ Íñ³-

·ÇñÁ, áñÁ Ý³Ë³ï»ëáõÙ ¿ ·³½³ÙáõÕÇ Ï³éáõóáõÙ ÂáõñùÇ³ÛÇó

²íëïñÇ³` ´áõÉÕ³ñÇ³ÛÇ, èáõÙÇÝÇ³ÛÇ ¨ ÐáõÝ·³ñÇ³ÛÇ ï³ñ³Íùáí:

ºí í»ñç³å»ë ãå»ïù ¿ Ùáé³Ý³É ÂáõñùÇ³ÛÇ ï³ñ³ÍùáõÙ ï»-

Õ³Ï³Ûí³Í ³Ù»ñÇÏÛ³Ý ÆÝçÇñÉÇÏ é³½Ù³Ï³Û³ÝÇ Ù³ëÇÝ: ²¹³Ý³ÛÇó

ÁÝ¹³Ù»ÝÁ 10 ÏÙ Ñ»é³íáñáõÃÛ³Ý íñ³ ·ïÝíáÕ é³½Ù³Ï³Û³ÝÁ

1955Ã. Çñ µ³óÙ³Ý ûñí³ÝÇó Ï³ñ¨áñ ¹»ñ³Ï³ï³ñáõÙ ¿ áõÝ»ó»É ÇÝã-

å»ë ê³éÁ å³ï»ñ³½ÙÇ ï³ñÇÝ»ñÇÝ, ³ÛÝå»ë ¿É Æñ³ùÛ³Ý »ñÏáõ

å³ï»ñ³½ÙÝ»ñÇ ¨ ²ýÕ³Ýëï³ÝáõÙ ÁÝÃ³óáÕ é³½Ù³Ï³Ý ·áñÍá-

ÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï: Üß»Ýù, áñ ²ØÜ-Ý ãáõÝÇ é³½Ù³Ï³Û³ÝÁ û·-

ï³·áñÍ»Éáõ »ñÏ³ñ³Å³ÙÏ»ï ÃáõÛÉïíáõÃÛáõÝ ¨ å³ñµ»ñ³µ³ñ Ñ³ñ-

Ï³¹ñí³Í ¿ ÂáõñùÇ³ÛÇ Ñ»ï ùÝÝ³ñÏ»É é³½Ù³Ï³Û³ÝÇ û·ï³·áñÍ-

Ù³Ý ÃáõÛÉïíáõÃÛ³Ý »ñÏ³ñ³óÙ³Ý ËÝ¹ÇñÁ, Ñ³Ý·³Ù³Ýù, áñÁ µ³í³-

Ï³ÝÇÝ Ï³ñ¨áñ ÉÍ³Ï ¿ Ãáõñù³Ï³Ý ÇßË³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ó»éùáõÙ:

ÆÑ³ñÏ», ëË³É ÏÉÇÝ»ñ åÝ¹»É, áñ Ãáõñù-³Ù»ñÇÏÛ³Ý Ñ³ñ³µ»-

ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï³·³ í³ïÃ³ñ³óáõÙÇó ÙÇ³Ï §ïáõÅáÕ¦ ÏáÕÙÁ

ÉÇÝ»Éáõ ¿ ²ØÜ-Ý: ²ÝÏ³Ë ³Ù»Ý ÇÝãÇó, ÂáõñùÇ³Ý ¨ë áõÝÇ ²ØÜ å»ë

Ñ½áñ ï»ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï ¹ñ³Ï³Ý Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ñÇùÁ:

²ØÜ-Ç Ñ»ï ¹³ßÝ³Ïó³ÛÇÝ Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ï³ñ¨áñ ¹»ñ »Ý

Ë³ÕáõÙ ÂáõñùÇ³ÛÇ Ñ³Ù³ñ é³½Ù³í³ñ³Ï³Ý ³éáõÙáí ë»÷³Ï³Ý

³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ³å³ÑáíÙ³Ý ËÝ¹ñáõÙ:

²ØÜ-Ý Ü²îú-Ç ³Ý¹³Ù ³Ù»Ý³Ñ½áñ å»ïáõÃÛáõÝÝ ¿, ¨ ²ØÜ-Ç

Ñ»ï ¹ñ³Ï³Ý Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³éÏ³ÛáõÃÛáõÝÁ Ýå³ëïáõÙ ¿

Ý³¨ Ü²îú-áõÙ ÂáõñùÇ³ÛÇ ¹Çñù»ñÇ ³Ùñ³åÝ¹Ù³ÝÁ, ÇÝãÁ ¨ë

176

Ï³ñ¨áñ ¿ é³½Ù³í³ñ³Ï³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó ÂáõñùÇ³ÛÇ ³Ýíï³Ý-

·áõÃÛ³Ý ³å³ÑáíÙ³Ý Ñ³Ù³ñ:

Âáõñù-³Ù»ñÇÏÛ³Ý µ³ñ»Ýå³ëï Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ï³ñ¨áñ

»Ý å³ßïáÝ³Ï³Ý ²ÝÏ³ñ³ÛÇ Ñ³Ù³ñ Ý³¨ Æñ³ùáõÙ ï»ÕÇ áõÝ»óáÕ

·áñÍÁÝÃ³óÝ»ñÇ ÝÏ³ïÙ³Ùµ áñáß³ÏÇ ³½¹»óáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý³Éáõ

ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó: ²ÏÝÑ³Ûï ¿, áñ ³é³çÇÏ³ ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝÃ³óùáõÙ

²ØÜ-Á å³Ñå³Ý»Éáõ ¿ Çñ ³½¹»óáõÃÛáõÝÝ Æñ³ùáõÙ ¨ Éáõñç ¹»ñ³-

Ï³ï³ñáõÃÛáõÝ ¿ áõÝ»Ý³Éáõ ³ÛÝï»Õ ëå³ëíáÕ ½³ñ·³óáõÙÝ»ñáõÙ:

Æñ³ùÇ ³å³·³Ý ¨ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ ÐÛáõëÇë³ÛÇÝ Æñ³ùáõÙ ùñ¹³-

Ï³Ý ÑÝ³ñ³íáñ ³ÝÏ³Ë å»ïáõÃÛ³Ý ëï»ÕÍáõÙÁ ÂáõñùÇ³ÛÇ ³½-

·³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³ÝÝ ëå³éÝ³óáÕ Éñç³·áõÛÝ Ù³ñï³Ññ³í»ñ-

Ý»ñÇó Ù»ÏÝ ¿, ¨ ³Ûë Ñ³ñóáõÙ ²ØÜ ¹ÇñùáñáßáõÙÁ ã³÷³½³Ýó

Ï³ñ¨áñ ¿ ÂáõñùÇ³ÛÇ Ñ³Ù³ñ: Âáõñù-³Ù»ñÇÏÛ³Ý µ³ñ»Ýå³ëï Ñ³-

ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ¿³Ï³Ýáñ»Ý ÏÙ»Í³óÝ»Ý ²ÝÏ³ñ³ÛÇ ÑÝ³ñ³íá-

ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ` Ñ³ñÏ »Õ³Í ¹»åùáõÙ Æñ³ùáõÙ ²ØÜ ù³Õ³ù³Ï³-

ÝáõÃÛ³Ý ÝÏ³ïÙ³Ùµ áñáß³ÏÇ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ·áñÍ³¹ñÙ³Ý ï»-

ë³ÝÏÛáõÝÇó:

²Ñ³ ëñ³Ýù »Ý ËÝ¹ÇñÝ»ñÇ ³ÛÝ ßñç³Ý³ÏÁ, áñáÝó ³éÏ³ÛáõÃÛáõ-

ÝÁ, Ù»ñ Ï³ñÍùÇáí, »ñÏáõ »ñÏñÝ»ñÇÝ ¿É »ï Ïå³ÑÇ »ñÏÏáÕÙ³ÝÇ

Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï³·³ í³ïÃ³ñ³óÙ³ÝÝ áõÕÕí³Í ù³ÛÉ»-

ñÇ Çñ³Ï³Ý³óáõÙÇó:

²Ù÷á÷»Éáí Ù»ñ Ñá¹í³ÍÁ` Ýß»Ýù, áñ Ãáõñù-³Ù»ñÇÏÛ³Ý Ñ³ñ³-

µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ í»ñçÇÝ ï³ñÇÝ»ñÇÝ ÝÏ³ïíáÕ ë³éÝáõÃÛáõÝÝ áõ-

ÝÇ ûµÛ»ÏïÇí å³ï×³éÝ»ñ ¨ ³ñï³óáÉáõÙ ¿ »ñÏáõ »ñÏñÝ»ñÇ ÙÇÙ-

Û³ÝóÇó áñáß³ÏÇáñ»Ý ï³ñµ»ñíáÕ ¹ÇñùáñáßáõÙÝ»ñÁ ï³ñ³Í³ßñ-

ç³Ý³ÛÇÝ ½³ñ·³óáõÙÝ»ñÇ ¨ ë»÷³Ï³Ý ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³ÝÝ ëå³é-

Ý³óáÕ Ù³ñï³Ññ³í»ñÝ»ñÇ ³éÝãáõÃÛ³Ùµ: ØÇ¨ÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï,

»ñÏáõ »ñÏñÝ»ñÝ ¿É ½·áõÙ »Ý ÷áË³¹³ñÓ ¹ñ³Ï³Ý Ñ³ñ³µ»ñáõÃ-

ÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ñÇùÁ, Ñ³Ý·³Ù³Ýù, áñÁ Ï³ñ×³Å³ÙÏ»ï ¨ ÙÇçÝ³Å³Ù-

Ï»ï ï»ëÉ³Ï³ÝáõÙ ÏÉÇÝÇ »ñÏáõ »ñÏñÝ»ñÇ ÷áËÑ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»-

ñÇ ½³ñ·³óÙ³Ý áõÕÕáõÃÛáõÝÁ áñáßáÕ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ·áñÍáÝÁ ¨ ÏÏ³Ý-

ËÇ ¹ñ³Ýó Ñ»ï³·³ í³ïÃ³ñ³óÙ³Ý ÑÝ³ñ³íáñ ·áñÍÁÝÃ³óÝ»ñÁ:

177

ÂÚàôðø²Èº¼àô ÄàÔàìàôð¸Üºð

178

ÃÓÑÀÊÎÂ ÂËÀÄÈÌÈÐ

ÇÀÂÎÅÂÀÍÈÅ ÒÞÐÊÀÌÈ ÖÅÍÒÐÀËÜÍÎÉ ÀÇÈÈ Â X-

XI ÂÂ. È ÂÎÇÍÈÊÍÎÂÅÍÈÅ ÍÀ ÅÅ ÒÅÐÐÈÒÎÐÈÈ

ÏÅÐÂÛÕ ÒÞÐÊÑÊÈÕ ÃÎÑÓÄÀÐÑÒÂ

Õ-ÕI ââ. âàæíûé ïåðèîä â èñòîðèè ñòðàí è íàðîäîâ öåíòðàëü-

íîàçèàòñêîãî ìàêðîðåãèîíà. Â åãî îñåäëî-çåìëåäåëü÷åñêèõ îá-

ëàñòÿõ, ê êîíöó IX â. áûëè ïðåîäîëåíû ðàçðóøèòåëüíûå ïîñëåäñò-

âèÿ àðàáñêîãî çàâîåâàíèÿ, èõ çàâèñèìîñòü îò Àðàáñêîãî (Àááà-

ñèäñêîãî) õàëèôàòà îñëàáëà, à ðåàëüíàÿ âëàñòü âåðíóëàñü â ðóêè

ìåñòíûõ ýëèò. Ïîëèòè÷åñêàÿ ñòàáèëüíîñòü è âíåøíÿÿ áåçîïàñ-

íîñòü ñîçäàëè èñêëþ÷èòåëüíî áëàãîïðèÿòíûå óñëîâèÿ äëÿ ýêîíî-

ìè÷åñêîãî ïîäúåìà, ðàçâèòèÿ ãîðîäñêîé æèçíè è ìåæäóíàðîäíîé

òîðãîâëè, ðîñòà áëàãîñîñòîÿíèÿ íàñåëåíèÿ, ðàñöâåòà äóõîâíîé

êóëüòóðû. Ìíîãîîáðàçíîå òâîð÷åñòâî ýíöèêëîïåäèñòîâ àë-Õî-

ðåçìè, Ðîçè, Ôàðàáè, èáí Ñèíà, ïîýòè÷åñêèå øåäåâðû, ñîçäàííûå

Ôèðäîóñè, Ðóäàêè, Áàëõè, Äàêèêè è äð., çàñòàâëÿþò ó÷åíûõ ñðàâ-

íèâàòü èññëåäóåìûé ïåðèîä ñ ýïîõîé Ðåíåññàíñà

Âïåðâûå ïîíÿòèå «âîçðîæäåíèå» äëÿ îáîçíà÷åíèÿ ïîëîñû

êóëüòóðíîãî è ëèòåðàòóðíîãî ïîäúåìà â ñòðàíàõ Âîñòîêà

îðèåíòàëèñòû íà÷àëè óïîòðåáëÿòü åùå â íà÷àëå ïðîøëîãî ÕÕ â.,

ïðè÷åì, åñëè Ý. Áðàóí âêëàäûâàë â ýòî ïîíÿòèå ñêîðåå îöåíåííûé

ñìûñë, òî À. Ìåö àêöåíòèðîâàë âíèìàíèå íà âîñïðèÿòèè ýëåìåíòîâ

àíòè÷íîãî êóëüòóðíîãî íàñëåäèÿ, ÷òî ñáëèæàëî «âîñòî÷íûé

Ðåíåññàíñ» ñ åâðîïåéñêèì. Áîëåå òî÷íî ê òðàêòîâêå ýòîãî âîïðîñà

ïîäîøåë Ð. Ôðàé, îïðåäåëÿâøèé êàê Ðåíåññàíñ êóëüòóðíûé ïîäúåì,

êîòîðûé ïðîèñõîäèë â Õ-ÕI ââ. â Öåíòðàëüíîé Àçèè ïðè Ñàìàíèäàõ, à

çàòåì â Çàïàäíîì Èðàíå ïðè Áóèäàõ, ïðè òîì, ÷òî â ïåðâîì ñëó÷àå

ïðåîáëàäàëî ëèòåðàòóðíîå íà÷àëî, à âî âòîðîì – ôèëîñîôñêîå. Ñì.:

Browne E. A literary History of Persia. – London; Cambridge, 1902-1924. –

Vol. I-IV; Ìåö À. Ìóñóëüìàíñêèé Ðåíåññàíñ. – Ì., 1963; Frye R. Notes on

the Renaissance of the 10-th and 11-th centuries in Eastern Iran // Central

Asiatic Journal 1. – Vol. I. - № 12. Óêàçàííûé âñïëåñê èíòåëëåêòóàëüíîé

äåÿòåëüíîñòè îêàçàë áîëüøîå è áëàãîòâîðíîå âëèÿíèå íå òîëüêî íà

ñòðàíû ìóñóëüìàíñêîãî Âîñòîêà, íî è íà õðèñòèàíñêèé Êàâêàç. Ñì.:

×àëîÿí Â.Ê. Àðìÿíñêèé Ðåíåññàíñ. – Ì., 1963.

179

Òåì íå ìåíå, íåñìîòðÿ íà ñâîè íåìàëûå äîñòèæåíèÿ, óæå â

XI â. ìåñòíîå âîçðîæäåíèå âûäîõëîñü, ïîäîðâàííîå êðóøåíèåì

ãëàâíîãî ðåãèîíàëüíîãî èíòåãðàöèîííîãî ïðîåêòà – äåðæàâû

Ñàìàíèäîâ. Ïàäåíèå Ñàìàíèäîâ áûëî ñâÿçàíî íå ñ ïîïûòêîé

àðàáñêîé ðåêîíêèñòû â Öåíòðàëüíîé Àçèè, à ñ åå çàâîåâàíèåì

ñåâåðíûìè ñîñåäÿìè – òþðêñêèìè ïëåìåíàìè. Ðàçäåëåííûå íà

ìíîæåñòâî ñóáýòíè÷åñêèõ (ðîäîïëåìåííûõ, êëàíîâûõ è ò.ï.)

ãðóïï, òþðêè íå ñîçäàëè ñâîåãî åäèíîãî ãîñóäàðñòâà, à ðàçäå-

ëèëè çàâîåâàííûé ðåãèîí ìåæäó íåñêîëüêèìè, ÿðîñòíî âðàæäî-

âàâøèìè ìåæäó ñîáîé ãîñóäàðñòâåííûìè îáðàçîâàíèÿìè. Èõ

áåçðàçäåëüíîå ãîñïîäñòâî â Öåíòðàëüíîé Àçèè ïðîäîëæàëîñü

äî ïåðâîé ïîëîâèíû XIII â., êîãäà òþðêñêèõ çàâîåâàòåëåé ñìå-

íèëè íîâûå çàõâàò÷èêè ìîíãîëû.

Ïðîíèêíîâåíèå òþðîê â öåíòðàëüíîàçèàòñêîå ìåæäóðå÷üå

è ñîñåäíèå ñ íèì îáëàñòè íà÷àëîñü çàäîëãî äî èõ ñèëîâîãî çàõ-

âàòà â ÕI ââ. Â òå÷åíèå VIII-IX ââ. òþðêè â áîëüøèõ êîëè÷åñò-

âàõ ïåðåñåëÿëèñü â Ìàâåðàííàõð, Òîõàðñòàí, Õîðàñàí, Õîðåçì è

Ôåðãàíó â ñâÿçè, ñ ÷åì äîëÿ òþðêñêîãî ñóáñòðàòà â íàñåëåíèè

ìåñòíûõ îàçèñîâ íåóêëîííî âîçðàñòàëà. Ýòîìó ïðîöåññó ñïî-

ñîáñòâîâàëè íåñêîëüêî ïðè÷èí.

Âî-ïåðâûõ, â ïåðèîä àðàáñêîãî çàâîåâàíèÿ ïðîèçîøëî ñó-

ùåñòâåííîå ðàñøèðåíèå ñåâåðî-âîñòî÷íûõ ãðàíèö öåíòðàëü-

íîàçèàòñêîé îéêóìåíû. Â åå ñîñòàâ, (â ñîñòàâ Õîðàñàíñêîãî

íàìåñòíè÷åñòâà Àðàáñêîãî õàëèôàòà) áûëè âêëþ÷åíû ïåðè-

ôåðèéíûå îáëàñòè ïðàâîáåðåæüÿ Ñûðäàðüè, ëåæàâøèå íà ãðà-

íèöå (Óñòðóøàíà, Ôåðàãàíà, ×à÷, Èëàê), à íåêîòîðûå è çà ãðà-

íèöåé (Èñïèäæàá, Õàôòðóä), ïðèìûêàâøåé ê Ìàâåðàííàõðó îá-

øèðíîé ñòåïíîé çîíû, íàñåëåííîé êî÷åâûìè òþðêñêèìè ïëåìå-

íàìè. Èíòåãðàöèÿ ýòèõ îáëàñòåé âåëà ê âîâëå÷åíèþ ìåñòíîãî

íàñåëåíèÿ â îáùåðåãèîíàëüíóþ ïðîèçâîäñòâåííî-òîðãîâóþ

ýêîíîìè÷åñêóþ ñèñòåìó, â îñíîâå êîòîðîé ëåæàëà òîðãîâëÿ ïî

Âåëèêîìó Øåëêîâîìó ïóòè. Êî÷åâíèêè-òþðêè èãðàëè â íåé âàæ-

íóþ ðîëü, - íà çíà÷èòåëüíîì ïðîòÿæåíèè òðàíñêîíòèíåíòàëü-

íîé òîðãîâîé òðàññû îíè èñïîëíÿëè ðîëü ïðîâîäíèêîâ, îõðàíÿ-

ëè êàðàâàíû è ìåñòà èõ ñòîÿíîê (êàðàâàí-ñàðàè).

180