Маршэўская В.В. Беларуская мова (прафесійная лексіка). Практыкум

Подождите немного. Документ загружается.

1.5. Ïðàâàï³ñ ìÿêêàãà çíàêà ³ àïîñòðàôà.

Ïðàâàï³ñ âÿë³êàé ë³òàðû

Çìÿê÷àëüíû ìÿêê³ çíàê ï³øàööà Çìÿê÷àëüíû ìÿêê³ çíàê

1) íà êàíöû ñëî¢ ïàñëÿ ìÿêê³õ çû÷íûõ

[ç], [ñ], [äç], [ö], [ë], [í]

äðîáÿçü,

ìåäçü, óïàðàäêàâàöü, äýòàëü,

ïðàìåíü

;

2) ó äçåÿñëîâàõ çàãàäíàãà ëàäó íà ìÿêê³

çû÷íû:

ñÿäçü -- ñÿäçüöå

;

3) ó ñÿðýäç³íå ñëîâà ïàñëÿ ìÿêêàãà

ïåðàä öâ¸ðäûì çû÷íûì (

êîëüêàñöü,

àëüòýðíàòûâà

) àáî ïàì³æ äâóìà

ìÿêê³ì³ çû÷íûì³, êàë³ ïðû çìÿíåíí³

ñëîâà äðóã³ çû÷íû ñòàíîâ³ööà

öâ¸ðäûì, à ïåðøû çàñòàåööà ìÿêê³ì:

ïðàìàâóãîëüí³ê  ïðàìàâóãîëüíû;

4) ó ÷àñö³öû

-ñüö³

øòîñüö³, êóäûñüö³

;

5) ó ïðûìåòí³êàõ, óòâîðàíûõ àä íàçâà¢

ìåñÿöà¢ íà

-íü

÷ýðâåíüñê³,

ñòóäçåíüñê³

; à òàêñàìà

âîñåíüñê³

;

6) ó ñóô³êñàõ

-åíüê-, -àíüê-

(

ìàëåíüê³

ïðûãîæàíüê³

), ó òâîðíûì ñêëîíå

ìíîæíàãà ë³êó ïåðàä

-ì³

ëþäçüì³

;

7) ó ë³÷ýáí³êàõ

ïÿöüäçåñÿò,

øýñöüäçåñÿò, ïÿöüñîò, øýñöüñîò,

äçåâÿöüñîò.

1) íà êàíöû ñëî¢ ïàñë

çàöâÿðäçåëûõ çû÷íûõ:

2) ó äçåÿñëîâàõ çàãàäí

öâ¸ðäû ³ çàöâÿðäçåëû

ðýæöå

;

3) ó ñÿðýäç³íå ñëîâà

çû÷íûõ ïåðàä ìÿêê³

çìÿíåíí³ ñëîâà àáî

ñòàíîâÿööà öâ¸ðäûì³

ìÿêê³ì³:

çìåíë³âû 

ñâåòëû  ñâÿòëî, çá³ðà

4) ó ñëîâàõ ñà ñïàëó÷

íåïàðû¢íàñö³, í

íåàäïàâåäíàñö³

;

5) ó ïðûìåòí³êàõ, óòâîðà

íàçâà¢ íà

-íü

Õàòûí

Ñìàðãîíü -- ñìàðãîíñê³

;

6) ïàì³æ ïàäî¢æàíûì

âûìÿðýííå, íàâàêîëëå,

7) ó ë³÷ýáí³êàõ

ñåìäçåñÿò

âîñåìäçåñÿò, ñåìñîò,

ñåì, âîñåì.

Çàïîìí³öå íàï³ñàííå!

Çìåíøûâà, ë³ì³ò íàéáîëüøû, ë³ì³ò

Ðàçäçÿëÿëüíû ìÿêê³ çíàê ï³øàööà: Àïîñòðàô ï³øàööà ïåðà

íàö³ñêíûì

1) ïàñëÿ

ç, ñ, äç, ö, ë, í

ïåðàä

å, ¸, þ, ÿ, ³

¢ ñëîâàõ ³íøàìî¢íàãà ïàõîäæàííÿ:

ðýëüåô, áàðýëüåô

;

2) ¢³¸

1) ïàñëÿ ïðûñòàâàê, ó

³íøàìî¢íûõ, íà çû

êàí’þíêöûÿ

;

2) ³

Ç âÿë³êàé ë³òàðû ï³øóööà:

1. ²ì¸íû, ³ì¸íû ïà áàöüêó, ïðîçâ³ø÷û, ïñå¢äàí³ìû, ìÿ-

íóøê³ ³ ã.ä.: Êàâàëå¢ñêàÿ Ñîôÿ Âàñ³ëüå¢íà, Åðìàêî¢ Âàñ³ëü

Ïÿòðîâ³÷, Ñòþäýíò (Ó³ëüÿì Ñ³ë³ Ãîñýò).

* Àðòûêë³ ³ ÷àñö³öû ïðû çàìåæíûõ ïðîçâ³ø÷àõ ³ ³ì¸íàõ

ëþäçåé ï³øóööà ç ìàëîé ë³òàðû, êàë³ ÿíû âûñòóïàþöü àäà-

ñîáëåíà: Òîìñàí (ëîðä Êåëüâ³í) Ó³ëüÿì; êàë³ æ ÿíû çë³ë³ñÿ ç

àñàáîâûì íàéìåííåì, òî ï³øóööà ç âÿë³êàé ë³òàðû: Äàðáó

Ãàñòîí, ÄÀëàìáåð Æàí.

* Ïðîçâ³ø÷û ³ ³ì¸íû, ÿê³ÿ ïåðàéøë³ ¢ àãóëüíûÿ íàçâû, ï³øóö-

öà ç ìàëîé ë³òàðû: îì, äæî¢ëü, àìïåð, ðýíòãåí, êóëîí, âîëüò.

* Ç ìàëîé ë³òàðû ï³øóööà ïðûñëî¢³, ÿê³ÿ ¢òâîðàíû àä

ðîçíûõ óëàñíûõ íàéìåííÿ¢: ïà-÷àáûøî¢ñêó (ìåòàä), ïà-áà-

ðýëå¢ñêó (àëãåáðà), ïà-÷àïëûã³íñêó (íÿðî¢íàñöü).

2. Ïðîçâ³ø÷û ¢ ìíîæíûì ë³êó, êàë³ ÿíû âûñòóïàþöü ÿê

íàçâû ðîäó: Ðàäç³â³ëû, Ðàìàíàâû.

* Íàçâû íàðîäà¢, ïëÿì¸í ï³øóööà ç ìàëîé ë³òàðû: áåëà-

ðóñû, êðûâ³÷û.

3. Ì³ôàëàã³÷íûÿ ³ ðýë³ã³éíûÿ ³íäûâ³äóàëüíûÿ íàçâû: ²ñóñ

Õðûñòîñ, Áàãàðîäç³öà Äçåâà Ìàðûÿ.

* Àãóëüíûÿ íàçâû ðîäó (â³äà¢) ì³ôàëàã³÷íûõ àñîá ï³øóö-

öà ç ìàëîé ë³òàðû: àí¸ë, ôåÿ, ìóçà, âàäçÿí³ê, ðóñàëêà.

4. Íàçâû âûøýéøûõ ãàíàðîâûõ ³ âî³íñê³õ çâàííÿ¢, âûê-

ëþ÷íà çíà÷íûõ òûòóëà¢ ³ ïàñàä: Ïðýç³äýíò, Ïàïà, Êàðàëåâà.

* Íàçâû òàê³õ ïàñàä ³ òûòóëà¢, ÿê³ÿ ¢æûâàþööà ¢ àãóëü-

íûì çíà÷ýíí³, ï³øóööà ç ìàëîé ë³òàðû: àìåðûêàíñê³ ïðýç³-

äýíò, ïàñàäà ãàëî¢íàêàìàíäóþ÷àãà.

5. Íàçâû áóéíåéøûõ ì³æíàðîäíûõ àðãàí³çàöûé ³ íàöûÿ-

íàëüíûõ äçÿðæà¢íûõ àðãàí³çàöûé ³ ¢ñòàíî¢: Àðãàí³çàöûÿ Àá-

ÿäíàíûõ Íàöûé, Êàíñòûòóöûéíû Ñóä Ðýñïóáë³ê³ Áåëàðóñü.

* Ñëóæáîâûÿ ñëîâû ¢ òàê³õ íàçâàõ ï³øóööà ç ìàëîé

ë³òàðû: Ïàëàòà ïðàäñòà¢í³êî¢ Íàöûÿíàëüíàãà ñõîäó Ðýñ-

ïóáë³ê³ Áåëàðóñü.

6. Ïðûíàëåæíûÿ ïðûìåòí³ê³, óòâîðàíûÿ àä óëàñíûõ ³ì¸í

ïðû äàïàìîçå ñóô³êñà¢ -åâ- (-¸â-, -¸¢-), -î¢- (-àâ-, -à¢-), -³í- (-ûí-):

Êóïàëà¢ âåðø, Íàäç³íà ïàë³òî, à òàêñàìà ïðûìåòí³ê³, ÿê³ÿ

¢âàõîäçÿöü ó ñêëàä íàçâà¢, ñ³íàí³ì³÷íûõ íàçâàì ñà ñëîâàì³

³ìÿ, ïàìÿö³: Íîáåëå¢ñêàÿ ïðýì³ÿ, Êàðñê³ÿ ÷ûòàíí³.

* Ïðûìåòí³ê³ ¢ ñêëàäàíûõ íàâóêîâûõ òýðì³íàõ ï³øóööà ç

ìàëîé ë³òàðû: äýêàðòà¢ êâàäðàò, áóëåâà êîëüöà, áàíàõàâû êðàòû.

* Ç ìàëîé ë³òàðû ï³øóööà ïðûìåòí³ê³ ¢ ôðàçåàëàã³çìàõ:

àõ³ëåñàâà ïÿòà, àäàìà¢ ÿáëûê, ãîðäç³å¢ âóçåë.

* Ïðûìåòí³ê³, óòâîðàíûÿ ç äàïàìîãàé ñóô³êñà¢ -à¢ñê-,

-å¢ñê-, -³íñê-, íå ñóàäíîñíûÿ ñà ñëîâàì³ ³ìÿ, ïàìÿö³, ï³øóööà ç

ìàëîé ë³òàðû: êóïàëà¢ñê³ÿ òâîðû, ãåãåëå¢ñêàÿ äûÿëåêòûêà,

ñòàë³íñê³ÿ ðýïðýñ³³.

7. Àáðýâ³ÿòóðû, ÿê³ÿ ÷ûòàþööà ïà íàçâàõ ë³òàð: ²ÏÑ 

³íôàðìàöûéíà-ïîøóêàâàÿ ñ³ñòýìà, ÝÂÌ  ýëåêòðîííàÿ âû-

ë³÷àëüíàÿ ìàøûíà, à òàêñàìà àáðýâ³ÿòóðû, ÿê³ÿ ÷ûòàþööà ïà

ãóêàõ ³ ¢òâîðàíû àä óëàñíàãà ³ìÿ: ÀÀÍ  Àðãàí³çàöûÿ Àáÿä-

íàíûõ Íàöûé.

* Àáðýâ³ÿòóðû, ÿê³ÿ ÷ûòàþööà ïà ãóêàõ ³ ¢òâîðàíû àä

àãóëüíàé íàçâû, ï³øóööà ç ìàëîé ë³òàðû: öâýë  öåïëàâûäçÿ-

ëÿþ÷û ýëåìåíò, ôýð  ô³ç³÷íû ýêâ³âàëåíò ðýíòãåíà.

Ç âÿë³êàé ë³òàðû ï³øàööà ïåðøàå ñëîâà:

1) ó ñàñòà¢íûõ ³íäûâ³äóàëüíûõ íàçâàõ óñòàíî¢, àðãàí³çà-

öûé, ñóïîëàê, çãóðòàâàííÿ¢ ³ ³íø.: Å¢ðàïàðëàìåíò, ²íòýðïîë,

Ì³æíàðîäíû âàëþòíû ôîíä;

2) ó íàçâàõ êàíãðýñà¢, çåçäà¢, êàíôåðýíöûé, ñâÿòà¢, óøà-

íàâàííÿ¢, äçÿðæà¢íûõ óñòàíî¢, àðãàí³çàöûé, äçÿðæà¢íûõ çà-

êîíà¢ ³ ³íø.: Ì³æíàðîäíû çåçä ñëàâ³ñòà¢, Ðýñïóáë³êàíñêàÿ

àë³ìï³ÿäà ïà ìàòýìàòûöû, Ñóñâåòíû äçåíü ìîëàäç³, Ì³í³ñòýð-

ñòâà àõîâû çäàðî¢ÿ, Äýêëàðàöûÿ ïðàâî¢ ÷àëàâåêà.

Ïûòàíí³

1. Íàçàâ³öå ôóíêöû³ çìÿê÷àëüíàãà ³ ðàçäçÿëÿëüíàãà ìÿê-

êàãà çíàêà, àïîñòðàôà.

2. Ó ÿê³õ âûïàäêàõ çìÿê÷àëüíû ìÿêê³ çíàê çàõî¢âàåööà

¢ ñÿðýäç³íå ñëîâà, à ¢ ÿê³õ íå çàõî¢âàåööà?

3. Ç ÿêîé ë³òàðû ï³øóööà íàâóêîâûÿ òýðì³íû, ó ñêëàä

ÿê³õ óâàõîäç³öü ïðûíàëåæíû ïðûìåòí³ê?

4. Ó ÿê³õ ñêëàäàíûõ íàçâàõ ï³øàööà ç âÿë³êàé ë³òàðû

òîëüê³ ïåðøàå ñëîâà?

5. Øòî íåàáõîäíà ¢ë³÷âàöü ïðû ïåðàíîñå ñëî¢ ç àäíàãî

ðàäêà íà äðóã³?

6. ßê³ÿ ïðàáëåìû ñó÷àñíàãà áåëàðóñêàãà ïðàâàï³ñó çÿ¢-

ëÿþööà äûñêóñ³éíûì³?

Çàäàíí³

1. Ðàñòëóìà÷öå ïàñòàíî¢êó ìÿêêàãà çíàêà ö³ àïîñòðàôà.

Àáñòðàêòíàñöü, äûÿãàíàëü, ê³íüöå, áóäçüöå, äçâå, äçüìå, çàö-

âÿðäçåííå, àáàãóëüíåíû, çâóæýííå, êàìóñüö³, äçåñüö³, íåàáõîä-

íàñö³, çàëåæíàñö³, æí³âåíüñê³, êàçàíñê³, ë¸ãåíüê³, âåðòûêàëëþ,

ëþäçüì³, ïÿöüäçåñÿò, äçåâÿöüñîò, ñåì, Íüþòàí, Ìàëüöà¢, ì³ëüÿðä,

áîëüø, ìåíø, ì³ëü¸í, àäþíêòà, äûçþíêöûÿ, àáÿäíàííå, àáåêò,

Ôóðå, çäàðî¢å, øìàòÿðóñíû, âàð³ðàâàííå, âåðôþ.

2. Íàï³øûöå äà ñëî¢ áåëàðóñê³ÿ àäïàâåäí³ê³. Ðàñòëóìà÷öå ïðàâàï³ñ.

Ïèøåøü, âîñåìü, íàñûïü, ñåìüñîò, ãîëóáü, çâåðü, Íàðî÷ü,

íàäïèñü, äâåðü, ñåñòü, áåðå÷ü, äðîáü, âèõðü.

3. Ðàñêðûéöå äóæê³, íàï³øûöå ñëîâû ç ìàëîé ö³ ç âÿë³êàé

ë³òàðû. Ðàñòëóìà÷öå ³õ íàï³ñàííå.

(²,³)âàí (Ä,ä)àì³í³êàâ³÷ (Ë,ë)óöýâ³÷, (Ë,ë)þäâ³ã (Â,â)àí

(Á,á)åòõîâåí, (Æ,æ)àíà (Ä,ä)Àðê, (Ì,ì)³öêåâ³÷û, (Ì,ì)åöýíò,

(Î,î)ì, (Äæ,äæ)î¢ëü, (À,à)ìïåð, (Ã,ã)àðëàõâàöê³ÿ, (Ê,ê)ðó÷êîâû,

(Ê,ê)óïàëà¢öû, (Ä,ä)àðâ³í³ñò, (Ê,ê)àø÷ýé (Á,á)åññìÿðîòíû,

(Ó,ó)ëàäûêà (Í,í)ÿáåñíû, (Ì,ì)óçà, (Ð,ð)óñàëêà, (Â,â)àäçÿí³ê,

(Äç,äç)åä (Ì,ì)àðîç, (Ñ,ñ)òàðøûíÿ (Ï,ï)àëàòû (Ï,ï)ðàäñòà¢í³-

êî¢, (Ã,ã)åíåðàëüíû (Ï,ï)ðàêóðîð, (Äç,äç)ÿðæà¢íû (Ñ,ñ)àêðà-

òàð, (Ñ,ñ)óñòðý÷à ¢ (Ï,ï)ðýìåð-(Ìì)³í³ñòðà, (À,à)ìåðûêàíñê³

(Ï,ï)ðýç³äýíò, (Â,â)ûñîê³ÿ (Ä,ä)àãàâîðíûÿ (Á,á)àê³, (Â,â)ûêàíà¢-

öà ³ (Ç,ç)àêàç÷ûê, (Â,â)³íøóåì (Â,â)àñ, (Ò,ò)àðçàí, (Á,á)àãäàíî-

â³÷à¢ (Â,â)åðø, (Ê,ê)óïàëà¢ñêàÿ (Ñ,ñ)òûïåíäûÿ, (Ê,ê)àðñê³ÿ

(×,÷)ûòàíí³, (Ê,ê)àöÿðûí³íñê³ (Ã,ã)àñö³íåö, (Ñ,ñ)àëàìîíà¢ñêàå

(Ð,ð)àøýííå, (Í,í)àïàëåîíà¢ñê³ÿ (Â,â)îéíû, (Ï,ï)à-áîñêó, (Ï,ï)ðà-

ñòîðà ³ (×,÷)àñ, (Â,â)åãà, (Ò,ò)ðàåöêàå (Ï,ï)ðàäìåñöå, (Ä,ä)îì

(Ó,ó)ðàäà, (Ï,ï)ðàñïåêò (Ô,ô)ðàíöûñêà (Ñ,ñ)êàðûíû, (Ñ,ñ)âÿò-

ëî (Ì,ì)åñÿöà, (Ò,ò)óìàííàñöü, (Ð,ð)ýñïóáë³êà (Á,á)åëàðóñü, (Ê,ê)à-

ìàðî¢êà, (Ì,ì)àã³ë¸¢-(Í,í)à-(Ä,ä)íÿïðû, (Ì,ì)³æíàðîäíû (Ê,ê)à-

ì³òýò (Ñ,ñ)ëàâ³ñòà¢, (Ö,ö)ýíòðàëüíàå (Ò,ò)óðûñòû÷íàå (Á,á)þ-

ðî, (Ï,ï)ðà¢ëåííå (Í,í)àöûÿíàëüíàãà (Á,á)àíêà (Ð,ð)ýñïóáë³ê³

(Á,á)åëàðóñü, (Ó,ó)çáðîåíûÿ (Ñ,ñ)³ëû, (Ò,ò)àâàðûñòâà (×,÷)ûð-

âîíàãà (Ê,ê)ðûæà ³ (×,÷)ûðâîíàãà (Ï,ï)à¢ìåñÿöà, (Äç,äç)ÿð-

æà¢íû (Ã,ã)³ìí (Ð,ð)ýñïóáë³ê³ (Á,á)åëàðóñü, (Í,í)îâû (Ã,ã)îä,

(Ç,ç)àëàòàÿ (Ç,ç)îðêà, (Ê,ê)óáàê (Ô,ô)³ôà, (Ã,ã)àíàðîâàÿ (Ã,ã)ðà-

ìàòà, (Ê,ê)àìåííû (Â,â)åê, (Ï,ï)àïà (Ð,ð)ûìñê³, (Ì,ì)³òðàïàë³ò

(Ì,ì)³íñê³, (×,÷)ýøñêàÿ (Á,á)³æóòýðûÿ, ó (Ä,ä)àê³å¢ñêóþ (Ý,ý)ïî-

õó, (Í,í)àöûÿíàëüíàÿ (À,à)êàäýì³ÿ (Í,í)àâóê Áåëàðóñ³, (Ï,ï)³ôà-

ãîðàâû øòàíû, (Â,â)îëüòàâà äóãà, (À,à)äàìà¢ ÿáëûê, (Ê,ê)ðû-

æîâûÿ (Ï,ï)àõîäû, (Í,í)îáåëå¢ñêàÿ (Ï,ï)ðýì³ÿ (Ì,ì)³ðó, (Ê,ê)ó-

áàê (Ñ,ñ)âåòó ïà (Á,á)³ÿòëîíå.

4. Ïðà÷ûòàéöå, ðàñòëóìà÷öå íàï³ñàííå âÿë³êàé ë³òàðû.

Àëãåáðà áàíàõàâà, àëãåáðà áàðýëå¢ñêàÿ, àëãåáðà Áðà¢ýðà,

àëãåáðà áóëåâà, àëãåáðà Ãåéö³íãà, àëãåáðà ã³ëüáåðòàâà, àëãåáðà

Ãðàñìàíà, àëãåáðà Æýãàëê³íà, àëãåáðà Êë³ôàðäà, àëãåáðà Ìàëü-

öàâà, àëãåáðà ìåíãåðàâà, àëãåáðà Ïàíòðàã³íà, àëãåáðà ôðàáåí³-

óñàâà, àëãåáðà Ôóðå, àëãåáðà øòýéíàâà.

5. Ïðû ñï³ñâàíí³ ïàäçÿë³öå ñëîâû äëÿ ïåðàíîñó, ðàñòëóìà÷öå

ìàã÷ûìàñöü ö³ íåìàã÷ûìàñöü ïåðàíîñó.

Ïðàãðàìàâàííå, íàâàêîëëå, ïîëþñ, ïàìûëêà, àäþíêòà, âû-

ë³÷àëüíû, ãàëî¢íû, óñòîéë³âû, ñåíà¢áîðêà, íåïàäçåëüíû, àäæûöü,

àäçíà÷ûöü, áþäæýòíû, ïðàäìåðà, ïðàäáàçà, ðà¢íàìåðíû, çà¢ñ¸-

äû, ïà¢ðýãóëÿðíû, ë³íåéíû, àäýëü, êîíòðàãðàäûåíòíû, ÿäðî,

ìíîñòâà, òðîõñòàðîíí³ê, øâàðöøûëüäà¢ñê³, ìàðêà¢ñê³, ñóäæýí-

íå, ÃÇÌ, ÊÊÄç, ôîòàÝÐÑ, ýíåðãàñ³ñòýìà, ñïåöâîïðàòêà, ñïàðòçà-

ëà, àêàä. Êàðñê³, 1999 ã., 3-ãà, ðûáãàñ, íàÿ¢íû, ïàääýòýðì³íàíò,

ðàçìåðêàâàííå, ïðàäêàçàííå, ïàäñòà¢ëÿöü, ðàçðýäæàíû.

6. Ïðà÷ûòàéöå òýêñò ³ ïåðàêàæûöå ÿãî çìåñò, äàïà¢íÿþ÷û íî-

âûì³, ÿê³ÿ âÿäîìû âàì, çâåñòêàì³ ïðà ïÿòû ³ øîñòû ýòàï ðàçâ³ööÿ

íóìàðàöû³ (âûêàæûöå ñâàþ äóìêó íàêîíò ñ³ñòýìû çë³÷ýííÿ). Ðàñ-

òëóìà÷öå ïðàâàï³ñ ìÿêêàãà çíàêà ³ àïîñòðàôà ¢ âûäçåëåíûõ ñëîâàõ.

Ñ³ñòýìó çë³÷ýííÿ, çàñíàâàíóþ íà àáàçíà÷ýíí³ ¢ñ³õ íàòó-

ðàëüíûõ ë³êà¢ äçåñÿööþ çíàêàì³, óïåðøûíþ ¢ ²Õ ñòàãîääç³

ðàçâ³¢ óçáåêñê³ âó÷îíû Ìàãàìåò, ñûí Ìóñû ç Õàðýçìà. Ó ñâà³ì

ðóêàï³ñå, íàï³ñàíûì íà àðàáñêàé ìîâå, Ìàãàìåò àäçíà÷û¢, øòî

¢ àñíîâó ïðàöû áûëà ïàêëàäçåíà ïðàêòûêà íåêàòîðûõ âûë³-

÷àëüí³êà¢ ²íäû³. Òàìó ãýòûÿ çíàê³-ë³÷áû ¢ Å¢ðîïå íàçûâà-

þöü ³íäûéñê³ì³ àáî àðàáñê³ì³.

Âûíàõîäñòâà ï³ñüìîâàé ñ³ñòýìû çë³÷ýííÿ íà àñíîâå ïà-

ìåñíàãà çíà÷ýííÿ ë³÷áà¢ çÿ¢ëÿåööà àäíîé ç âàæíåéøûõ ã³ñòà-

ðû÷íûõ ïàäçåé. Âÿäîìû ôðàíöóçñê³ ìàòýìàòûê Ï.Ëàïëàñ

(1749 1827) ñêàçà¢: Äóìêà âûðàæàöü óñå ë³ê³ äçåñÿööþ çíà-

êàì³, íàäàþ÷û ³ì, àêðàìÿ çíà÷ýííÿ ïà ôîðìå, ÿø÷ý ³ çíà÷ýííå

ïà ìåñöó, íàñòîëüê³ ïðîñòàÿ, øòî ìåíàâ³òà ïàâîäëå ãýòàé ïðàñ-

òàòû öÿæêà çðàçóìåöü, íàêîëüê³ ÿíà äç³âîñíàÿ.

Ïåðøûì ýòàïàì ðàçâ³ööÿ ï³ñüìîâàé íóìàðàöû³ çÿ¢ëÿ-

åööà ¢çí³êíåííå ðûñóíêà ìíîñòâà¢ àäïàâåäíûõ ïðàäìåòà¢, àáî

òàê çâàíàãà ³åðàãë³ô³÷íàãà ñïîñàáó çàï³ñó íàòóðàëüíûõ ë³êà¢.

Òàê³ ñïîñàá çàï³ñó ë³êà¢ øûðîêà ïðûìÿíÿ¢ñÿ ¢ ñòàðàæûò-

íûõ Åã³ïöå ³ Ê³òà³. Ïåðøàé ôîðìàé çàï³ñó íàòóðàëüíûõ ë³êà¢

çÿ¢ëÿëàñÿ ïåðàäà÷à ðûñóíêàì³ ýëåìåíòà¢ òûõ ìíîñòâà¢, ç

ÿê³ì³ ìåë³ ñïðàâó ïðû ë³÷ýíí³, çàòûì ñòàë³ âûäçÿëÿööà ñòàí-

äàðòíûÿ ýëåìåíòû  ïàëåö, ÷àëàâåê, êâåòêà ³ äà ò.ï.

Çàòûì çàï³ñû ãýòûõ ñòàíäàðòíûõ àáàçíà÷ýííÿ¢ ïðûâÿë³

äà íåàáõîäíàñö³ ³õ ñïðàø÷ýííÿ ³ ñêàðà÷ýííÿ. Íàñòóï³¢ äðóã³

ýòàï  ýòàï ñêàðî÷àíàãà ðûñóíêà ìíîñòâà¢. Òàê, íàïðûêëàä,

çàìåñò ÷àëàâåêà ìàëÿâàë³ ïàëà÷êó, çàìåñò ïÿö³ ïàëüöà¢  V.

Ó áîëüø ïîçí³ ÷àñ, ó ñóâÿç³ ñà çÿ¢ëåííåì àëôàâ³òà ³

ï³ñüìåííàñö³, ë³ê³ ñòàë³ çàï³ñâàöü ñëîâàì³-ë³÷ýáí³êàì³. Ç öÿ-

ãàì ÷àñó çàìåñò ïî¢íûõ ñëî¢ ñòàë³ ¢æûâàöü ³õ ïåðøûÿ ë³òà-

ðû, òûì ñàìûì àáóìîâ³¢øû ïåðàõîä äà òðýöÿãà ýòàïó  ñêà-

ðî÷àíûõ ñëî¢-ë³÷ýáí³êà¢ (Ð  àä ïåðøàé ë³òàðû ñëîâà pente 

5,  àä ïåðøàé ë³òàðû ãðý÷àñêàãà ñëîâà E a  10 ³ ã.ä.).

Àä ñ³ñòýìû ñêàðî÷àíûõ ñëî¢-ë³÷ýáí³êà¢ ³äçå ýâàëþöûÿ

äà áîëüø äàñêàíàëàãà âûêàðûñòàííÿ àëôàâ³òà. Ïàêîëüê³ àë-

ôàâ³òû ë³òàð óòâàðàþöü óïàðàäêàâàíàå ìíîñòâà, òî âûäçÿëÿ-

þööà ïåðøûÿ äçåâÿöü ë³òàð äëÿ àáàçíà÷ýííÿ àäç³íàê, íàñòóï-

íûÿ äçåâÿöü  äëÿ àáàçíà÷ýííÿ äçåñÿòêà¢ ³ ã.ä. Òàê, ç V ñò. äà í.ý.

ïà÷ûíàå íàðàäæàööà ÷àöâ¸ðòû ýòàï ðàçâ³ööÿ ñ³ñòýìû ï³ñüìî-

âàé íóìàðàöû³. Íàïðûêëàä, ãðýê³ ë³ê 1 àáàçíà÷àë³ , à ë³ê 2 

, 3  , à ñëàâÿíå 1 à, 2  â, 3  ã.

(Ïàâîäëå ².Êîæóõà)

§ 2. ÑËÎÂÀ¡ÒÂÀÐÀËÜÍÛß ÍÎÐÌÛ

Óòâàðýííå òýðì³íààäç³íàê ïàäïàðàäêî¢âàåööà ¢ñ³ì ñëî-

âà¢òâàðàëüíûì ñïîñàáàì ³ ìàäýëÿì àãóëüíàë³òàðàòóðíàé

ëåêñ³ê³, àëå àäðîçí³âàåööà ðîçíàé ñòóïåííþ ïðàäóêöûéíàñö³.

Ñïîñàáû ¢òâàðýííÿ òýðì³íà¢ ìîæíà ïàäçÿë³öü íà äçâå ãðóïû:

1) ñïîñàáû ¢òâàðýííÿ àäç³íàê ç àäíîé óòâàðàëüíàé àñíîâàé;

2) ñïîñàáû ¢òâàðýííÿ òýðì³íà¢, ÿê³ÿ ìàþöü ó ÿêàñö³ ñëî-

âà¢òâàðàëüíàé áàçû áîëüø ÿê àäíî ïà¢íàçíà÷íàå ñëîâà.

Äà ïåðøàé ãðóïû àäíîñÿööà ñóô³êñàëüíû (äçåëüí³ê), íóëü-

ñóô³êñàëüíû (àäêàç, äçåëü), ïðýô³êñàëüíû (íåâÿë³ê³), ïðýô³ê-

ñàëüíà-ñóô³êñàëüíû (àäâàðîòíû), ïðýô³êñàëüíà-íóëüñóô³êñàëü-

íû (áÿñêîíöû), ïîñòô³êñàëüíû (óëó÷ûööà), ïðýô³êñàëüíà-ïîñò-

ô³êñàëüíû ñïîñàáû (äàøóêàööà), ñóáñòàíòûâàöûÿ (ëîìàíàÿ,

êðûâàÿ), àäåêòûâàöûÿ (ðóõîìû), ëåêñ³êà-ñåìàíòû÷íû ñïî-

ñàá (íàïðûêëàä, ïåðààñýíñàâàííå çíà÷ýííÿ ñëîâà ðóæû. Ïàðà¢íà-

åì çíà÷ýííå ñëî¢ ðóæû ¢ ÒÑÁÌ ³ ìàòýìàòû÷íûì äàâåäí³êó

ïàä ðýä. Ë.Â.Ñàá³í³íà. Ðóæû  ðàñë³í(û) ñÿìåéñòâà ðóæàêâåò-

íûõ ç ïàõó÷ûì³ êâåòêàì³ ðàçíàñòàéíàé àôàðáî¢ê³ ³ êàëþ÷ûì

ñöÿáëîì, à òàêñàìà êâåòê³ ãýòàé ðàñë³íû

³ Ðóæû  ñÿìÿ ïëîñê³õ

êðûâûõ, ïàëÿðíàå ¢ðà¢íåííå ÿê³õ ìàå âûãëÿä: p = a sin k

àáî

p = a cos k

, äçå a ³ k  ïàñòàÿííûÿ ë³ê³. Êàë³ k  ðàöûÿíàëüíû

ë³ê, òî ðóæû  àëãåáðà³÷íûÿ êðûâûÿ öîòíàãà ïàðàäêó. Êàë³ k 

³ðàöûÿíàëüíû ë³ê, òàäû ðóæû ñêëàäàþööà ç íåçë³÷îíàãà ìíî-

ñòâà ïÿë¸ñòêà¢, ÿê³ÿ ïåðàñÿêàþööà àäç³í ç àäíûì

Äà äðóãîé ãðóïû àäíîñ³ööà ñêëàäàííå (ìíàãàãðàíí³ê, ãàìà-

ôóíêöûÿ), ñóô³êñàëüíà-ñêëàäàíû ñïîñàá (êàíöàìåðíû), çðàø-

÷ýííå (áÿñêîíöàçíà÷íû), àáðýâ³ÿöûÿ (áýð  á³ÿëàã³÷íû ýêâ³-

âàëåíò ðýíòãåíà, ñêâ³ä  çâûøïðàâàäí³êîâû êâàíòàâû ³íòýð-

ôåðýíöûéíû äàò÷ûê) ³ ³íø.

Íàéáîëüø ïðàäóêòû¢íûì ñïîñàáàì óòâàðýííÿ ìàòýìà-

òû÷íûõ òýðì³íà¢ çÿ¢ëÿåööà ñ³íòàêñ³÷íû, ïðû ÿê³ì íîâûÿ

òýðì³íû ¢çí³êàþöü øëÿõàì ñïàëó÷ýííÿ ñëî¢. Ó òàê³õ âûïàä-

êàõ òýðì³í-ñëîâàçëó÷ýííå àáàçíà÷àå ïàíÿööå, áîëüø âóçêàå,

êàíêðýòíàå, ÷ûì àäïàâåäíàå ðîäàâàå ïàíÿööå, øòî àáàçíà÷àåö-

öà òýðì³íàì-ñëîâàì. Ïåðàâàãà âà ¢òâàðýíí³ ñëîâàçëó÷ýííÿ¢

àääàåööà äâóõ- ³ òðîõêàìïàíåíòíûì ñïàëó÷ýííÿì ñëî¢ ç íà-

çî¢í³êàì³ ¢ ÿêàñö³ àïîðíàãà êàìïàíåíòà. Íàïðûêëàä, çíàê 

çíàê àäâàðîòíû, çíàê äçÿëåííÿ, çíàê êîðàíÿ, çíàê ìåíø, çíàê

ìíîæàííÿ, çíàê íÿðî¢íàñö³, çíàê ïàäàáåíñòâà, çíàê ïðîö³ëåãëû,

çíàê ðàäûêàëó, çíàê ðî¢íàñö³, çíàê ñêëàäàííÿ, çíàê óëó÷ýííÿ.

Çà¢âàãà. Ó áåëàðóñêàé òýðì³íàñ³ñòýìå ¢òâàðýíí³ ç ñóô³ê-

ñàì -öåëü- íå ìàþöü ïàøûðýííÿ, ³ì àäïàâÿäàþöü ëåêñåìû ç

ñóô³êñàì -í³ê-, -ëüí³ê-: ïîêàçàòåëü  ïàêàçí³ê, ïðåîáðàçîâà-

òåëü  ïåðà¢òâàðàëüí³ê. Çàìåñò ýëåìåíòà¢ -åð- (-ýð-) ó çàïà-

çû÷àíûõ òýðì³íàõ âûêàðûñòî¢âàåööà -àð- (íå ïàä íàö³ñêàì):

ïðûíòàð, àäàïòàð.

Ìíîã³ÿ äçåÿñëî¢íûÿ ôîðìû ç ³íøàìî¢íûì ýëåìåíòàì -èð- ó

áåëàðóñêàé ìîâå àôàðìëÿþööà ç äàïàìîãàé ñóô³êñà -àâà- (-ÿâà-):

àáñòðàãèðîâàòü  àáñòðàãàâàöü, èçîëèðîâàòü  ³çàëÿâàöü.

Ó íåêàòîðûõ ïðûìåòí³êàõ çàìåñò çàïàçû÷àíûõ -àëü(í)-,

-ÿëü(í)-, -³ëü(í)- âûêàðûñòî¢âàåööà ñóô³êñ -í-: ôóíêöèîíàëüíûé 

ôóíêöûéíû, ïîëèíîìèàëüíûé  ïàë³íîìíû. Ïåðàâàæíà âûêà-

ðûñòî¢âàþööà ñóô³êñû -àâ- (-îâ-, -åâ-) (ïàðà¢íàëüíà ç ñóô³êñàì

-í-): âûáîðî÷íûé  âûáàðêàâû (âûáàðà÷íû), áëî÷íûé  áëîêàâû

(áëî÷íû).

Ãë.: Òëóìà÷àëüíû ñëî¢í³ê áåëàðóñêàé ìîâû: Ó 5 ò.  Ìí.: Áåë. Ñàâ.

Ýíöûêë., 1980.  Ò.4.  Ñ. 721.

Ãë.: Ìàòåìàòèêà â ïîíÿòèÿõ, îïðåäåëåíèÿõ è òåðìèíàõ / Ïîä ðåä.

Ë.Â.Ñàáèíèíà: Â 2 ÷.  Ì.: Ïðîñâåùåíèå, 1982.  ×. 2.  Ñ. 209.

Ïûòàíí³

1. Øòî ïàêëàäçåíà ¢ àñíîâó ïàäçåëó ñïîñàáà¢ óòâàðýííÿ

ñëî¢ íà äçâå ãðóïû?

2. Ðàñêàæûöå ïðà ñïåöûô³êó ñëîâà¢òâàðýííÿ áåëàðóñêà-

ìî¢íûõ ìàòýìàòû÷íûõ òýðì³íà¢ ó ïàðà¢íàíí³ ç ðóñê³ì³.

Çàäàíí³

1. Ðàñòëóìà÷öå, ÿê³ì ñïîñàáàì óòâîðàíû òýðì³íû.

Àíòûëàãàðûôì, àíòûïîä, çâûøñëîâà, çâûøçáåæíàñöü, êîí-

òðàâàðûÿíò, ïàäãðàô³ê, ïàäìîäóëü, ïðàäíîðìà, ïðàâîáðàç, ñóï-

ðàöüíàê³ðàâàíû, ðýãðýñ³ÿ, ñó÷ëÿíåííå, ñóïåðàáñÿã, óëüòðàô³ëüòð,

àíòûñ³ìåòðû÷íû, ëåâàáàêîâû, êàðäûíàë-ìíîñòâà, à¢òàâàãàëü-

íû, ãðàäóÿâàíû, äàëó÷àëüíû, ñ³ìâàë³÷íû, òàïàëàã³÷íû, ïà¢-

ïðîñòû, óïàðàäêàâàííå, ìàòýìàòû÷íû, äûôåðýíöàâàöü, ïàäâîåíû,

àäâàðîòíû, êàìá³íàâàíû, âûáàðêàâû, ñòóïåíåâû, ïàë³íîìíû,

ôóíêöûéíû, íåâÿäîìàå, à¢òàâûòâîðíàÿ, êîíòðàãðýäûåíòíû.

2. Äà ïî¢íûõ íàçâà¢ çàï³øûöå àäïàâåäíûÿ ñêëàäàíàñêàðî÷à-

íûÿ ñëîâû. Ïðàâåðöå ïðàâ³ëüíàñöü íàï³ñàííÿ ïà Ðóññêî-áåëîðóñ-

ñêîìó ñëîâàðþ ìàòåìàòè÷åñêèõ, ôèçè÷åñêèõ è òåõíè÷åñêèõ òåðìè-

íîâ (ïàä ðýä. Ì.Ì.Êàñöþêîâ³÷à).

Ã³áêàÿ à¢òàìàòûçàâàíàÿ âûòâîð÷àñöü, âûðàáû ýëåêòðîí-

íàé òýõí³ê³, âûë³÷àëüíû öýíòð, âÿë³êàÿ ³íòýãðàëüíàÿ ñõåìà,

âûòâîð÷àå àáÿäíàííå, áàçà äàäçåíûõ, àãóëüíàÿ òýîðûÿ àäíîñ-

íàñö³, ïðàãðàìíàå çàáåñïÿ÷ýííå, íàâóêîâû öýíòð, íàâóêîâà-äà-

ñëåä÷àÿ ðàáîòà, ë³êàâàå ïðàãðàìíàå ê³ðàâàííå, êâàíòàâàÿ ýëåê-

òðàäûíàì³êà, êàáåëüíàå òýëåáà÷àííå, êàýô³öûåíò êàðûñíàãà

äçåÿííÿ, ³íæûíåðíû öýíòð, ³íôàðìàöûéíà-ïîøóêàâàÿ ñ³ñòý-

ìà, äûôåðýíöûÿëüíàå ¢ðà¢íåííå, äîñëåäíàÿ âûòâîð÷àñöü, ôîíä

àëãàðûòìà¢ ³ ïðàãðàì, ýëåêòðîííàÿ âûë³÷àëüíàÿ ìàøûíà,

ïàêåò ïðûêëàäíûõ ïðàãðàì.

3. Ïåðàêëàäç³öå íà áåëàðóñêóþ ìîâó íàñòóïíûÿ ñëîâû. Àáà-

çíà÷öå ñóô³êñû. Ñêëàäç³öå ñêàçû ç 3-5 ñëîâàì³ (íà âûáàð).

Óçîð âûêàíàííÿ. ×èñëèòåëü  ë³÷í³ê.

Ìíîæèòåëü, ðàñïîçíàâàòåëü, ïðîèçâîäèòåëü, ïðåîáðàçîâàòåëü,

ïîêàçàòåëü, ïîãëîùàòåëü, îïðåäåëèòåëü, íîñèòåëü, íàêîïèòåëü,

ðàñïðåäåëèòåëü, èññëåäîâàòåëü, èñïûòàòåëü, âû÷èñëèòåëü.

4. Ïàäçÿë³öå íà ãðóïû (ïðàäìåò, ïðûìåòà, äçåÿííå) ïðûâåäçå-

íûÿ òýðì³íû. Âûçíà÷öå ñïîñàáû ³õ óòâàðýííÿ. Íàçàâ³öå àäïàâåä-

íûÿ ãýòûì ñïîñàáàì óòâàðýííÿ ðóñêàìî¢íûÿ òýðì³íàýëåìåíòû.

Óçîð âûêàíàííÿ: 1) àáàãóëüíåííå  îáîáùåíèå; 2) àäìî¢íû 

îòðèöàòåëüíûé; 3) àðãóìåíòàâàöü  àðãóìåíòèðîâàòü.

Àáàãóëüíåííå, àáàçíà÷ýííå, àáâÿðæýííå, àäìåòíû, àäìî¢-

íû, àäïàâåäíû, àäðîçíû, àáñòðàãàâàöü, à¢òàìàòûçàâàöü, àëãåá-

ðûçàâàöü, àëüòýðíàâàöü, àáãðóíòàâàííå, àáñòðàãàâàííå, àáÿä-

íàííå, àäê³äàííå, àêòóàëüíû, àíóëÿâàëüíû, àïðû¸ðíû, àíàë³çà-

âàöü, àíóëÿâàöü, àðãóìåíòàâàöü, àíóëÿâàííå, àòàÿñàìëåííå,

àêðýñëåííå, àñíî¢íû, à¢òàâàãàëüíû, ãðóïàâàöü, çàïðàãðàìàâàöü,

³çàëÿâàöü, ³íòýãðàâàöü.

5. Âûçíà÷öå, ÿêîå çíà÷ýííå ìàþöü âûäçåëåíûÿ òýðì³íàýëåìåí-

òû. Ó ÷ûì ñïåöûô³êà ïðýô³êñàëüíàãà ñëîâà¢òâàðýííÿ ñÿðîä ìàòý-

ìàòû÷íûõ òýðì³íà¢?

Àíòû³íâåðñ³ÿ, àíòûñ³ìåòðû÷íàñöü, á³âåêòàð, á³íîì, êàâà-

ðûÿíò, êàâåêòàð, êâàç³ãðóïà, êâàç³ïåðûÿä, êîíòðïðûêëàä,

ì³í³ì³çàöûÿ, ìíàãàãðàíí³ê, ìíàãàñòàéíàñöü, ã³ïåðïàâåðõíÿ,

ã³ïåðïëîñêàñöü, ³íâàðûÿíò, ³íäóêöûÿ, ïàäêëàñ, ïàäñ³ñòýìà, ïà¢-

ïëîñêàñöü, ïñå¢äàçäàáûòàê, ïñå¢äàñôåðà, ðýãðýñ³ÿ, ðýäóêöûÿ,

ñóáâûçíà÷í³ê, ñóâûìÿðýííå, ñóïåðïàç³öûÿ, ñóïðàöüëåæíû, òðîõ-

âóãîëüí³ê, òðûÿäà, ýï³öûêë.

6. Ïðû ñï³ñâàíí³ ¢ñòà¢öå ïðàïóø÷àíûÿ ë³òàðû. Ðàñòëóìà÷öå

³õ ïðàâàï³ñ.

Íà..ïîëå, ïà..ìíîñòâà, ðà..ïàä, àäâîë..íû, óòâàðà..üíû,

ïðîö..ëåãëû, ð..êóðñ³¢íàñöü, çàõàâà..å, ñóïåðìí..ãàñòàéíàñöü, óëüòð..-

çäàáûòàê, çíàêàçìå..û, ð..¢íàìàãóòíàñöü, äâó..ôàêòàðíû, ³íäó-

ê..âàíû, ñ³..åòðû÷íû, âûøý..øû, âûë³÷à..û, àñíî..íû, íàðàñòà..üíû,

ãðó..àâàöü, çìå..û, ³íòýðïàëÿâà..û, àäëþñòðàâà..û, ñåòê..âû,

á³í..ìíû, ñ³íóñ..³äíû, çìå..àÿ, íàõ³ëå..àÿ.

7. Ïðà÷ûòàéöå òýêñò. Çðàá³öå ñëîâà¢òâàðàëüíû àíàë³ç âûäçå-

ëåíûõ ñëî¢.

Óçîð âûêàíàííÿ. Øìàò áûëî òàê³õ íàðîäà¢, øòî ñòðàö³ë³ íàé-

ïåðø ìîâó ñâàþ, òàê ÿê òîé ÷àëàâåê ïðàä ñêàíàííåì, êàòîðàìó ìîâó

çàéìå, à ïîòûì çóñ³ì çàì¸ðë³. Íå ïàê³äàéöå æ ìîâû íàøàé áåëàðóñ-

êàé, êàá íå ¢ì¸ðë³! (Ôðàíö³øàê Áàãóøýâ³÷)

Ñëîâà ñòðàö³ë³ ¢òâîðàíà àä ñëîâà ñòðàö³öü ñóô³êñàëüíûì ñïî-

ñàáàì ïðû äàïàìîçå ñóô³êñà -ë- (³).

Ïàâîäëå äàíûõ Àêàäýì³³ íàâóê Ôðàíöû³, íàñåëüí³öòâà çÿì-

íîãà øàðà ãàâîðûöü íå ìåíø ÷ûì íà 2796 ìîâàõ, ÿê³ÿ àáÿä-

íî¢âàþööà ¢ 11 âÿë³ê³õ ³ êàëÿ 50 ìàëûõ ìî¢íûõ ãðóï, à ¢ñå, õòî

ãàâîðûöü íà ãýòûõ ìîâàõ, âûêàðûñòî¢âàþöü àä 7 äà 8 òûñÿ÷

äûÿëåêòà¢. Íÿìåöê³ÿ âó÷îíûÿ ñöâÿðäæàþöü, øòî ñó÷àñíûÿ

íàðîäû ñâåòó ãàâîðàöü íà ìîâàõ, êîëüêàñöü ÿê³õ ïåðàâûøàå

4000, à ¢ñÿãî íàâóöû âÿäîìà êàëÿ 5600 æûâûõ ³ ì¸ðòâûõ ìî¢.

Ñòâàðýííå ìî¢íàé êàðòû ñâåòó ç êîæíûì äí¸ì ñòàíîâ³ööà

ñïðàâàé óñ¸ áîëüø öÿæêàé, áî ïðàêòû÷íà íà Çÿìë³ íÿìà àäíà-

ìî¢íûõ êðûí³ö ³ íàâàò áóéíûõ ãàðàäî¢. Íàïðûêëàä, Ëîíäàí

àíãë³éñê³ÿ âó÷îíûÿ íàçûâàþöü ë³íãâ³ñòû÷íûì Âàâ³ëîíàì, áî,

ïàâîäëå çâåñòàê ì³í³ñòýðñòâà àäóêàöû³ Âÿë³êàáðûòàí³³, ó ³ì ãà-

âîðàöü íà 147 ìîâàõ, õîöü, çðàçóìåëà, íàéáîëüø íà àíãë³éñêàé.

Òëóìà÷ûööà ãýòà òûì, øòî âûõàäöû ç áûëûõ áðûòàíñê³õ êà-

ëîí³é ïðûâåçë³ ç ñàáîé ³ ñâàå ìîâû. Ó öýëûì ó Àíãë³³ çàðàç

æûâå êàëÿ 2 ì³ëü¸íà¢ íÿáåëàãà íàñåëüí³öòâà. Áîëüø çà 40%

ãýòûõ ëþäçåé íàðàäç³ë³ñÿ ¢æî ¢ Àíãë³³, ã.çí. ñòàë³ ïðàäñòà¢í³-

êàì³ ÿå ¢ëàñíûõ íîâûõ íàöûÿíàëüíûõ ìåíøàñöåé.

²íøûì ïðûêëàäàì ìîæà áûöü Øâåéöàðûÿ: êðà³íà òà-

êàÿ ¸ñöü, à ìîâû øâåéöàðñêàé íÿìà. Íà çàõàäçå ãýòàé ðýñ-

ïóáë³ê³ ãàâîðàöü ïà-ôðàíöóçñêó, íà ïî¢äí³  ïà-³òàëüÿíñêó, à ¢

áîëüøàñö³ êàíòîíà¢ (àêðóã)  ïà-íÿìåöêó, ïðû÷ûì ó êîæ-

íûì íÿìåöê³ì êàíòîíå ñâîé äûÿëåêò. Ó ñòàë³öû êàíòîíà

Ãðà¢áþíäýí-Êóð ãàâîðàöü àäðàçó íà 6 ìîâàõ: íÿìåöêàé, ³òàëü-

ÿíñêàé ³ íà 4 ðàçíàâ³äíàñöÿõ ðýòàðàìàíñêàé.

Íÿìà, ÿê âÿäîìà, ³ àìåðûêàíñêàé ìîâû, õîöü ¸ñöü  ³ íÿìà-

ëà  àï³ñàííÿ¢ àìåðûêàíñêàãà âàðûÿíòà àíãë³éñêàé ìîâû. Íÿìà

ìîâû áåëüã³éñêàé: ó Ôëàíäðû³ ãàâîðàöü íà ôëàìàíäñêàé, à ¢

Âàëîí³³  íà ôðàíöóçñêàé ìîâå. Íÿìà ìî¢ (à íàðîäû ¸ñöü) áðà-

ç³ëüñêàé, ÷ûë³éñêàé, àðãåíö³íñêàé àáî ìåêñ³êàíñêàé, òàìó øòî ¢

Áðàç³ë³³ êàðûñòàþööà ïàðòóãàëüñêàé, à ¢ ³íøûõ êðà³íàõ Ëà-

ö³íñêàé Àìåðûê³  ³ñïàíñêàé, àêðàìÿ ãýòûõ ìî¢ òàì êàðûñòà-

þööà øìàòë³ê³ì³ ³ ðàçíàñòàéíûì³ ìîâàì³ ³íäçåéöà¢.

(Ïàâîäëå À.ß.Ì³õíåâ³÷à)

§ 3. ÌÀÐÔÀËÀÃ²×ÍÛß ÍÎÐÌÛ

Ó ñôåðû ôóíêöûÿíàâàííÿ áåëàðóñêàé ìàòýìàòû÷íàé òýð-

ì³íàëîã³³ âûëó÷àþööà òýðì³íû-íàçî¢í³ê³, òýðì³íû-ïðûìåòí³ê³

³ òýðì³íû-äçåÿñëîâû. ²íøûÿ ÷àñö³íû ìîâû ñÿðîä ìàòýìàòû÷-

íûõ òýðì³íà¢ ïðàäñòà¢ëåíû ñëàáà, àäíàê ³ ÿíû âûêàðûñòî¢âà-

þööà ¢ íàâóêîâûõ ìàòýìàòû÷íûõ òýêñòàõ.