Львів. Leopolis. Lwow. Lemberg. Genius Loci
Подождите немного. Документ загружается.
!'
http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua
Çàáåðóñÿ çâ³äñè! Ïîäàìñÿ ñâ³ò çà î÷³, ãåòü
â³ä öüîãî íåíàâèñíîãî ì³ñòîïîä³áíîãî ñîíìèùà
òåìíèõ âóëèöü, òåìíèõ ëþäåé, òåìíèõ äóø. Ìàòå-
ð³àë³çîâàíîãî äóõîâíîãî áðóäó, äå êîæåí æèâå
÷óæèì æèòòÿì, îê³ëüêè âîíî éîãî ö³êàâèòü
á³ëüøå, í³æ âëàñíå.
Äå íåìຠòèõîãî ïðèñòàíèùà í³ äëÿ äóø³,
í³ äëÿ ò³ëà.
Äå òåáå ç¿äÿòü íå ïî-äèêóíñüêè ïîõàïöåì,
à ç ãàëèöüêî-³íòåë³´åíòíîþ ïåäàíòè÷í³ñòþ, ñìà-
êóþ÷è êîæåí â³äð³çàíèé, ïîñîëåíèé ³ íàíèçàíèé
íà âèäåëêó øìàòî÷îê.
Äå âèùîþ ÷åñíîòîþ º êàìåíóâàííÿ áëèæ-
íüîãî, à çíèùåííÿ âñ³õ ÿâíèõ ³ óÿâíèõ ñóïåðíèê³â
äຠïðèâ³ä äëÿ áåàòèô³êàö³¿.
Äå ñë³ï³ â÷àòü áà÷èòè, îë³ãîôðåíè ðîçóì³-
òè, à ìåðòâ³ æèòè.
Äå íå âì³þòü í³ ïðàöþâàòè, í³ ñâÿòêóâàòè.
Zaberua zvidsy! Podama svit za oèi, he vid
æoho nenavysnoho mistopodibnoho sonmyèa
temnyx vulyæ, temnyx ¾udej, temnyx du.
Materializovanoho duxovnoho brudu, de koen yve
èuym ytam, oki¾ky vono joho cikavy bi¾e, ni
vlasne.
De nemaje tyxoho prystanyèa ni d¾a dui, ni
d¾a tila.
De tebe zjiïa ne po-dykunky poxapcem,
a z halyæko-intelihentnoju pedantyènisu, smakujuèy
koen vidrizanyj, posolenyj i nanyzanyj na vydelku
matoèok.
De vyèoju èesnotoju je kamenuvanña
blyñoho, a znyèenña vsix javnyx i ujavnyx
supernykiv daje pryvid d¾a beatyfikaciji.
De slipi vèa baèyty, olihofreny
rozumity,
a mertvi
yty.
De ne vmiju ni praæuvaty, ni svjatkuvaty.
http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua
!'
Äå ³ºðàðõàì íåìຠä³ëà äî ïàñòâè ç ìîìåíòó
íàïîâíåííÿ íåþ ¿õ âèñî÷àéøèõ êåíäþõ³â.
Äå íåìຠÁîãà í³ â äóøàõ, í³ â õðàìàõ,
à õðåñò êèäຠñàòàíèíñüêî-÷åðâîíó ïÿòèêóòíó ò³íü
íà ãîëîâè ãîòîâèõ äî á³éêè ð³çíîêîíôåñ³éíèõ
õîðóãîâ.
Äå ïðèíàëåæí³ñòü äî ð³çíèõ ïàðò³é ïðîäó-
êóº íåíàâèñòü ³ âîðîã³â ñåðåä äðóç³â ³ ðîäèí.
Äå çà ìèíóëîþ êðàñîþ ïëà÷å çí³âå÷åíà àðõ³-
òåêòóðà, à çà âàíäàëàìè øèáåíèöÿ.
Äå àêòèâí³, ÿê ñïåðìàòîçî¿äè, íàöìåíøèíè
âèñóâàþòü ð³çíîäåðæàâí³ ïðåòåí糿, à òóïîãîëîâà
ìàñà àáîðèãåí³â ñèäèòü ïî âóõà â ëàéí³ âëàñíèõ
÷âàð, ïðèêðèâàþ÷è éîãî ñèíüî-æîâòîþ ðÿäíèíîþ,
³ íàâ³òü íå áóëüêຠíà çàõèñò ñâîãî.
Äå â ëåäü æåâð³þ÷å ñüîãîäåííÿ ñëàâëÿòü
ìèíóëå áåç íà䳿 íà ìàéáóòíº.
ß âè¿äó ç öüîãî ì³ñòà. ßê ò³ëüêè çìîæó éîãî
ðîçëþáèòè.
De ijerarxam nemaje spravy do pastvy z
momentu napovnenña neju jix vysoèajyx kenïuxiv.
De nemaje Boha ni v duax, ni v xramax,
a xrest kydaje satanynko-èervonu pjatykutnu tiñ
na holovy hotovyx do bijky riznokonfesijnyx
xoruhov.
De prynalenis do riznyx partij produkuje
nenavys i vorohiv sered druziv i rodyn.
De za mynuloju krasoju plaèe zniveèena
arxitektura, a za vandalamy
ybenyæa.
De aktyvni, jak spermatozojidy, nacmenyny
vysuvaju riznoderavni pretenziji, a tupoholova
masa aboryheniv sydy po vuxa v lajni vlasnyx èvar,
prykryvajuèy joho syño-ovtoju àadnynoju, i navi
ne bu¾kaje na zaxyst svoho.
De v leï evrijuèe ohodenña slav¾a mynule
bez nadiji na majbutñe.
Ja vyjidu z æoho mista. Jak ti¾ky zmou joho
roz¾ubyty.
!'!
http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua
http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua
!'"
TarasTaras
TarasTaras
Taras
Vozn’akVozn’ak
Vozn’akVozn’ak
Vozn’ak
Òàðàñ
Âîçíÿê
L’viv. Sine qua non - bez coho nemajeL’viv. Sine qua non - bez coho nemaje
L’viv. Sine qua non - bez coho nemajeL’viv. Sine qua non - bez coho nemaje
L’viv. Sine qua non - bez coho nemaje
Ëüâ³â. Sine qua non áåç ÷îãî íåìàº
!'#
http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua
Ô³ëîñîô³ÿ ì³ñòà
Çâåðòàþ÷èñü äî òàêèõ ôåíîìåí³â öèâ³ë³çàö³¿
ÿê ì³ñòà, ùîíàéïåðøå ìè ïîâèíí³ óñâ³äîìèòè:
âîíè íå áóëè ïîñò³éíèì ôåíîìåíîì, ùî ñóïðîâîä-
æóâàâ ðîçâèòîê ÿê åâðîïåéñüêî¿, òàê ³ êîæíî¿
èíøî¿ öèâ³ë³çàö³¿. Òèì á³ëüøå ì³ñòà ó íàøîìó åâ-
ðîïåéñüêîìó, à ÷àñòî öåíòðàëüíîåâðîïåéñüêîìó
(áàçîâàíîìó íà ìà´äåáóðçüêîìó ïðàâ³) ñåíñ³. Áî
æ íàñïðàâä³ íàñ ö³êàâëÿòü ñàìå âîíè, ÿê îñîáëè-
âèé ôåíîìåí åâðîïåéñüêî¿ öèâ³ë³çàö³¿. Áóëè ö³ë³
åïîõè, êîëè ì³ñòà çàíåïàäàëè, ïðàêòè÷íî íå ³ñíó-
âàëè, ÿê îò ï³ñëÿ ïàä³ííÿ Ðèìñüêî¿ ²ìïåð³¿. Âåëè-
êèé íàñåëåíèé ïóíêò ùå íå º ì³ñòîì öå ìîæå áóòè
³ âåëèêå ìîíãîëüñüêå ñòîéáèùå, ³ âåëèêèé êîíãëî-
ìåðàò ñåëÿíñüêèõ ë³ïëÿíîê îäíàê íå ì³ñòî.
̳ñòî í³áè öåçóðà, ðîçðèâ, íîâà äîëÿ ñâ³òó.
Êîëè âîíî âèíèêàº, íåñó÷è çà ñîáîþ ïèñåìí³ñòü,
òî â³ä÷èíÿº äâåð³ òîãî, ùî ìè íàçèâàºìî ³ñòîð³ºþ.
Êîëè ç íàñòàííÿì ÕI ñòîë³òòÿ ì³ñòî â³äðîäèëîñÿ
â Åâðîï³, òî ïî÷àëîñÿ ï³äíåñåííÿ öüîãî íåâåëèêî-
ãî êîíòèíåíòó. Ò³ëüêè-íî âîíî ðîçêâ³òຠ⠲òà볿,
íàñòຠ³äðîäæåííÿ. Òàê áóëî ç ÷àñ³â ì³ñüêèõ ãðî-
ìàä, ïîë³ñ³â êëàñè÷íî¿ Ãðåö³¿, ç ÷àñ³â ìåä³íè â åïî-
õó ìóñóëüìàíñüêîãî çàâîþâàííÿ é äî íàøèõ äí³â.
Óñ³ ïîâîðîòí³ ìîìåíòè çðîñòàííÿ âèÿâèëèñÿ
ó âèáóõó óðáàí³çàö³¿ (1.1.413). Ïðè÷îìó ïîÿâà
ì³ñò òà ð³ñò ¿õ ñèñòåìè, ùî äóæå ââàæëèâî, ïðè-
çâåëè íå ò³ëüêè äî ï³äíåñåííÿ êîíòèíåíòó (íå òà-
êîãî áàãàòîãî íà ïðèðîäí³ òà ëþäñüê³ ðåñóðñè),
àëå ³ äî éîãî ïàíóâàííÿ íàä ðåøòîþ ñâ³òó.
Ùî ïðèçâåëî äî ÷îãî ï³äíåñåííÿ äî íàðî-
äæåííÿ ì³ñò, ÷è ì³ñòà äî ï³äíåñåííÿ êîíòèíåíòó?
Äîñë³äæóþ÷è íàðîäæåííÿ òà ðîçâèòîê ì³ñò,
ìè ìàºìî â³äìîâèòèñÿ ³ â³ä ïðîñòàöüêî¿ äóìêè ïðî
òå, ùî ì³ñòî ðîçâèâàºòüñÿ ç ñåëà. Çîâñ³ì í³. Çàñíó-
âàííÿ, ïðîãîëîøåííÿ, áóä³âíèöòâî ì³ñòà ÷è íà-
äàííÿ éîìó ì³ñüêèõ ïðàâ çàêëàäຠçîâñ³ì èíøèé
çàêîí ôóíêö³îíóâàííÿ ïåâíîãî ïðîñòîðó (òåðè-
òî𳿠ì³ñòà äîñ³ öå îêðåñëåíà òåðèòîð³ÿ ç çîâñ³ì
èíøèìè çàêîíàìè òà ïðèðîäîþ ôóíêö³îíóâàííÿ,
í³æ îê³ë äîâêîëà), çîâñ³ì èíøèé ÷àñîâèé ðåæèì
(íå ò³ëüêè ðèòì, àëå âëàñíå ³ ðåæèì). Àêò çàñíó-
âàííÿ ì³ñòà íå áåðå äî óâàãè íàñåëåíèé ïóíêò, ÿêèé
ì³ã áè çíàõîäèòèñü íà öüîìó æ ì³ñö³ ïåðåä òèì.
̳ñòî çàñíîâóâàëîñÿ íà èíøîìó ïðàâ³ òà ó èíøî-
ìó õðîíîòîï³. ̳ñòî, ÿêèì áè ìàëèì âîíî íå áóëî,
ïîñòຠñàìå ÿê ì³ñòî. ̳ñòî öå íå îê³ë, íå êðà¿íà,
ùî ïðîñòèðàºòüñÿ äîâêîëà, öå ïóíêò, ïóàíòà,
êîäà. ̳ñòî íàñïðàâä³ íå ïðîñòîðèòüñÿ, ðîç-ïðî-
ñòîðþºòüñÿ, ì³ñòî, öå ðàäøå àíîìàë³ÿ ïðîñòîðåí-
íÿ îêîëó, öå äèñîíàíñ îêîëó, ñèíêîïà. ̳ñòî, ç îã-
ëÿäó íà ñâîþ àíîìàëüí³ñòü òà òî÷êîâ³ñòü, íàâ³òü
íå ìîæå íàñïðàâä³ áóòè ÷àñòèíîþ öüîãî îêîëó,
êðàþ, êðà¿íè öå ì³ñöå íà îêîë³. Íå äàðåìíî
àíãë³éñüêîþ ìîâîþ country öå ³ êðà¿íà,
http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua
!'$
ì³ñöåâ³ñòü, òåðèòîð³ÿ ³ ñ³ëüñüêà ì³ñöåâ³ñòü, in the
country öå íå ò³ëüêè íà ñåë³, àëå é ïîçà
ì³ñòîì. Òîáòî ì³ñòî äî êðà¿íè íå çîâñ³ì íàëå-
æèòü âîíî æèâå îäðàçó èíøèì, ñâî¿ì æèòòÿ ó
âñ³õ ñåíñàõ, öå ïåâíå ì³ñöå ïóíêò íà òåðåí³.
̳ñòî öå èíøà ÿê³ñòü íàñåëåíîãî ïóíêòó, çîâñ³ì
èíø³ ôóíêö³¿, èíøà øâèäê³ñòü ôóíêö³îíóâàííÿ,
èíøà ïëèíí³ñòü ÷àñó. Ó ì³ñö³ ïîñòàâëåííÿ ì³ñòà
ðîçëîã³ñòü ïðîñòîðó ñòèñíóòà äî òî÷êè (ïåðñòíÿ
ì³ñüêèõ ìóð³â), à ïëèíí³ñòü ÷àñó ÿê ðîçãîðòàííÿ
ïåðåä ïîäîðîæí³ì îâèäó äî äèñêðåòíîñòè, ðàï-
òîâîñòè ïîÿâè ïåðåä íèì ó äîâêîë³øíüîìó êðàº-
âèä³ òàêîãî àðòåôàêòó ÿê ì³ñòî. Ö³ ïîêàçíèêè
ó ì³ñò³ íå êðàù³ ³ íå ã³ðø³, í³æ ó ñåë³, ÷è òå-
ðåí³ âîíè èíø³. Ðîçëîæèñòå ñåëî ÷è òåðåí
ïëèíóòü ïîâ³ëüíî òà ïðèðîäíî, ó â³äïîâ³äíîñò³ ç³
çì³íàìè ï³ð ðîêó, ñåëî òà òåðåí ðîçëÿãàþòü-
ñÿ, ðîçãîðòàþòüñÿ ïî- òà ó- â³äïîâ³äíîñò³ ³ç ðåëüº-
ôîì ÷è îêîëîì. Ñàìà åòèìîëîã³ÿ ñëîâà êðàé âè-
âîäèòüñÿ â³ä êðî¿òè, ó-êðàÿòè î-êðåñëåííÿ,
ó-êðàºííÿ ïåâíîãî ðîç-ëîãîãî ïðîñòîðó, ïåâíîãî
ïîëÿ, à íå îçíà÷åííÿ íà íüîìó äèñêðåòíîãî ïóíê-
òó ì³ñòà. Öå òî÷íî â³äîáðàæàºòüñÿ åòèìîëî㳺þ
óêðà¿íñüêîãî ñëîâà ñåëî, ÿêå òåæ îçíà÷ຠíå
ò³ëüêè âëàñíå ñ³ëüñüêèé íàñåëåíèé ïóíêò, àëå
é ñ³ëüñüêèé òåðåí ³ âèâîäèòüñÿ ç ïðàñëîâÿí-
ñüêîãî selo ð³ëëÿ, ïîëå (2.3.596).
Íàòîì³ñòü, ì³ñòî íå çâàæàº í³ íà îê³ë, í³ íà
ïðèðîäíó çì³íó ï³ð ðîêó, âîíî ´âàëòóº ðåëüºô òà
æèâå çà ñâî¿ì, äàëåêî íå ïðèðîäíèì, ðèòìîì
æèòòÿ. ̳ñòî âèáóõຠíà òåðåí³ òîðïåäóº éîãî
ïðîñòîðîâó òà ÷àñîâó òêàíèíó. Âîíî, áåçñóìí³â-
íî, á³ëüø ñîö³îãåííå, í³æ ñåëî. Âîíî ð³øó÷å òà áåç-
êîìïðîì³ñíî îáëàøòîâóº ïðîñò³ð òà ÷àñ ï³ä ñâî¿
ïîòðåáè. Íà â³äì³íó â³ä ñåëà, ùî º êîìïðîì³-
ñîì ëþäèíè òà ïðèðîäíîãî ïðîñòîðó ³ ÷àñó, ïðè-
ðîäíîãî õðîíîòîïó, ì³ñòî òâîðèòü ñâî¿, êîíöåíò-
ðîâàí³, ñòèñíóò³ ïðîñò³ð òà ÷àñ ñâ³é, á³ëüø ïðè-
ñòîñîâàíèé äëÿ ëþäèíè, ÷è á³ëüøå íåþ ïåðåòâî-
ðåíèé, óðáàí³çîâàíèé õðîíîòîï. Òîìó íå äèâíî, ùî
ì³ñòà º ïîðîäæåííÿìè ï³çí³øèõ ïåð³îä³â ëþäñü-
êî¿ ³ñòîð³¿, êîëè ëþäèíà âæå ìàëà äîñèòü ñèë òà
â³äâàãè, ùîá ìîäèô³êîâóâàòè ïðèðîäíèé õðîíî-
òîï äëÿ ñâî¿õ ïîòðåá. Íàéá³ëüø óðáàííèì, ïðîñó-
íóòèì ó öüîìó ñåíñ³ ì³ñòîì, ÿê íà íàø³ ÷àñè,
º, çâè÷àéíî, Íüþ-Éîðê, ÿêå íå çâàæຠíàâ³òü íà
çì³íó äíÿ ³ íî÷³, îäíàêîâî ôóíêö³îíóþ÷è ö³ëîäî-
áîâî. Éîãî õðîíîòîï ÷è íå íàéäàë³ â³äñòî¿òü â³ä
õðîíîòîïó ïðèðîäíîãî. Çðóéíóâàòè éîãî ìîæóòü
ò³ëüêè ÷èñòî òåõíîãåíí³ ÷è ñîö³îãåíí³ êàòàñòðî-
ôè íà êøòàëò îáâàë³â íà ñâ³òîâèõ á³ðæàõ ÷è íà-
ïàä³â òåðîðèñò³â 11 âåðåñíÿ 2001 ð. ×è íå áóâ öå
íàïàä ñâ³òîâîãî ñåëà, òåðåíó íà ì³ñò (ïðàâ-
äà ñâ³òîâîãî ñåëà íå ó Ìàê-Ëþåí³âñüêîìó ñåíñ³
ñëîâà, à ÿê ñâ³òîâî¿ ïåðèôåð³¿)? Îäíîãî áà÷åííÿ
ñâ³òó, îäí³º¿ êàðòèíè ñâ³òó íà èíøó? Îäí³º¿ ìå-
òàô³çèêè íà èíøó. Çðåøòîþ, ä³àëîã ì³ñòà òà òåðåíó
í³êîëè íå ïðèïèíÿâñÿ ³ íå ïðèïèíèòüñÿ ì³ñòî
!'%
http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua
ïîòðåáóº ðåñóðñ³â, à òåðåí íîâî÷àñíèõ çàñîá³â,
ÿêèìè º òåõí³êà. Íåîäíîðàçîâî ä³àëîã çâîäèâñÿ äî
êîíôë³êòó òà â³éíè, ï³äïîðÿäêóâàííÿ òà ðàáñòâà.
Ðàáñòâî ñîâºòñüêîãî ñåëà ó ñîâºòñüêîãî ì³ñòà
î÷åâèäíå ïðàêòè÷íî ïîâòîðíî çàêð³ïà÷åíå êîë-
ãîñïíå ñåëî ó íàéáðóòàëüí³ø³é ôîðì³ áóëî ïðè-
íåñåíå ó æåðòâó ïîòðåáàì ñîö³àë³ñòè÷íîãî ì³ñòà.
Ìàëà ïîñòàòè íîâà ³íäóñòð³àëüíà òåõí³êà, ³ íîâå
áà÷åííÿ ñâ³òó. ² âîíî ïîñòàëî, ïðàâäà, êîøòîì
òåðåíó. ²ç âèêîðèñòàííÿì ïåðâåðç³é ñîâºòñüêî¿
³íäóñòð³àë³çàö³¿ òà Ãîëîäîìîðó. Õî÷à íå çàâæäè
ñòîñóíêè ì³ñòà òà òåðåíó íàáèðàþòü ñàìå òà-
êèõ ôîðì. Ó á³ëüøîñòè åâðîïåéñüêèõ êðà¿í ö³ ïðî-
öåñè â³äáóâàëèñü íå òàê äðàìàòè÷íî.
Îòîæ, ìè áà÷èìî, ùî ì³ñòî íå ïîðîäæóºòü-
ñÿ ñåëîì. Öå ð³çí³, ð³âí³ î-ñâîºííÿ ëþäèíîþ ÷àñó
òà ïðîñòîðó äëÿ ñåáå, ð³çí³ öèâ³ë³çàö³éí³ ÷è íàâ³òü
ìåòàô³çè÷í³ ð³âí³. ² ñóòü ó ìåòà-ô³çèö³ (â³ä ãðåöü-
êîãî meta ta physika òå, ùî íàñòóïຠï³ñëÿ ô³çè-
êè) ëþäñüêîãî æèòòÿ. Áî ñàìå ìåòàô³çèêà ëåæèòü
â îñíîâ³ åïîõè, ïåâíèì òëóìà÷åííÿì ñóùîãî ³ ïåâ-
íèì ðîçóì³ííÿì ³ñòèíè çàêëàäàþ÷è îñíîâó ¿¿ ñóò-
í³ñíîãî îáðàçó Äî ñóòí³ñíèõ ÿâèù Íîâîãî ÷àñó
íàëåæèòü éîãî ìàøèííà òåõí³êà, ÿêà òîòîæ-
íà ç ñóòòþ íîâîåâðîïåéñüêî¿ ìåòàô³çèêè (3.75)
îäíàê ðîçâèíóëàñü âîíà ñàìå ó íîâîåâðîïåéñüêî-
ìó ì³ñò³ ³ ÿê íîâîåâðîïåéñüêå ì³ñòî. Ñàìå ì³ñòî
ñòàëî ñêëàäíîþ ìàøèíîþ, ìàøèííîþ òåõí³êîþ
(Maschinentechnik) ç óñ³ìà éîãî êîìóí³êàö³ÿìè, ìà-
ã³ñòðàëÿìè, åëåêòðè÷íèìè, åëåêòðîííèìè, ñóñï³ëü-
íèìè òà èíøèìè ñ³òêàìè, ìàøèíîþ äëÿ æèòòÿ.
À â³äïîâ³äíî âîíî, ÿê öÿ ìàøèíà, ïî÷àëî âèçíà-
÷àòè ³ íîâî÷àñíó ìåòàô³çèêó ÿê ñêîíñòðóéîâàíó
êàðòèíó ñâ³òó (Weltbildes).
Ó äàâíèíó ì³ñòî ÷àñòî òâîðèëî äîâêîëà ñåáå
âòîðèíí³ ñåëà, ùî áóëè éîãî ìàëèìè ³ìïåð³ÿìè
³ îáñëóãîâóâàëè éîãî ïîòðåáè. Òàê ñàìî, ÿê âîíî
òâîðèëî àðõ³ïåëàãè ìàëèõ ì³ñò íà â³ääàë³ îäíî-
äåííîãî ïåðåõîäó, ùîá çàáåçïå÷èòè ñâî¿ êî-
ìåðö³éí³ ïîòðåáè. Çãàäàéìî ãàëèöüê³ ì³ñòå÷êà òà
â³ääàë³ ì³æ íèìè öå òåæ îäíîäåíí³ ïåðåõîäè, ÿê
íà ò³ ÷àñè. Çðîçóì³âøè ïðè÷èíè ¿õ ïîÿâè ó ïîïå-
ðåäí³ åïîõè, ìè çðîçó쳺ìî ³ ïðè÷èíó ¿õ ñüîãîäí³-
øíüîãî çàíåïàäó òà ìàéáóòíþ ïåðñïåêòèâó.
Âçàºìèíè ì³ñòà òà ñåëà öå, íàñàìïåðåä,
ðîçïîä³ë ïðàö³. Ðÿä òåõíîëîã³é ó ñåë³ ðåàë³çóâàòè
íå âäàëîñÿ á, àáî âîíè áóëè á íååôåêòèâíèìè,
³ íàâïàêè. Õî÷à ùå äîâãî ï³ñëÿ ïîÿâè ì³ñò ì³ùàíè
çàéìàëèñÿ ñ³ëüñüêèì ãîñïîäàðñòâîì ÷è òî ç îãëÿ-
äó íà åêîíîì³÷í³ ïîòðåáè (ÿê ó íàø³, íå íàéáëèñ-
êó÷³ø³, ÷àñè), ÷è òî ç îãëÿäó íà ìåíòàëüí³ ðóäè-
ìåíòè (ÿê ó íîâîíàâåðíåíèõ ãîðîäÿí äåñü ó ãëè-
áèííîìó Ñèõîâ³). ̳ñòî äëÿ ñâîãî ôóíêö³îíóâàí-
íÿ ïîòðåáóº ïðàö³ ñåëà. Îäíàê, òàêà áîðîòüáà íà
ãëèáîêîìó ìåòàô³çè÷íîìó ð³âí³, ùî âåäåòüñÿ
ç ìàøèíîþ äëÿ æèòòÿ ìàðã³íàëàìè ç ñïàëüíèõ
ðàéîí³â âæå âñåðåäèí³ ì³ñòà, ÿêùî âîíà íàáèðàº
http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua
!'&
ìàñîâîãî õàðàêòåðó, çäàòíà ¿¿ çðóéíóâàòè ÷è çíà÷-
íî çàâàäèòè ¿¿ ñïðàâíîñò³.
Îäíàê, ñàìå ì³ñòî, ÿê ìàøèíà, ñòîêðàò
ï³äñèëþº òà ïðèñêîðþº âñ³ ïðîöåñè â åêîíîì³ö³,
ñóñï³ëüíîìó æèòò³, êóëüòóð³. ²äå¿ øâèäêî ïîðîä-
æóþòü îäíà îäíó, äèíàì³÷í³øå âò³ëþþòüñÿ, í³æ
ó ðîçì³ðåíîìó äîâêîëèøíüîìó òåðåí³, ãðîø³ îáåð-
òàþòüñÿ òà ïîâåðòàþòüñÿ íàáàãàòî øâèäøå, ¿õ ïî-
ìíîæåííÿ áàãàòîêðàòí³øå.
̳ñòî öå øâèäê³ñòü òà êîíöåíòðàö³ÿ. Âîíî
ïðèòÿãóº äî ñåáå ëþäåé, ðåñóðñè òà ³äå¿, ðîáèòü
¿õíþ êîíöåíòðàö³þ íåñòåðïíîþ ³ âðåøò³-ðåøò âè-
áóõîâîþ (÷è ÷óëè âè êîëè-íåáóäü ïðî ðåâîëþö³þ
íà ñåë³? Ðàäøå ïðî áóíò...). Âîíî ç³øòîâõóº ¿õ
ó ñâîºìó òèãë³, ï³ä íàêðèâêîþ ñâî¿õ äàõ³â, íàçè-
âàþ÷è öå çì³øóâàííÿì (ðåë³ã³éíèì, åòí³÷íèì òà
ðàñîâèì), âèðîáíèöòâîì, òîðã³âëåþ, ô³íàíñóâàí-
íÿì òà ãðîìàäñüêèì æèòòÿì ³ ïîë³òèêîþ. ̳ñòî
íåíà÷å ïåâíèé ôîêóñ ó ë³íç³, ó ÿêîìó çáèðàþòüñÿ
óñ³ ö³ ïðîìåí³. Ñàìå ó öüîìó ñåíñ³ ì³ñòî º ïåâíèì
ï³äñèëþâà÷åì òà ïðèñêîðþâà÷åì ñóñï³ëüíèõ, åêî-
íîì³÷íèõ òà ïîë³òè÷íèõ ïðîöåñ³â.
̳ñòî óí³êàëüíèé ³ íàäçâè÷àéíî ïîòóæ-
íèé ³íñòðóìåíò öèâ³ë³çàö³¿. ² ñàìå òîìó âîíî º ÿê
ïðè÷èíîþ, òàê ³ äæåðåëîì öèâ³ë³çàö³éíîãî çðîñòàí-
íÿ, åêîíîì³÷íîãî, ñóñï³ëüíîãî òà êóëüòóðíîãî ðîç-
âèòêó. ²íîä³ çàïèòóþòü, à ÷è íå íàâïàêè ìîæå
åêîíîì³÷íèé òà òåõíîëîã³÷íèé ðîçâèòîê ïðèçâå-
ëè äî ïîÿâè òà ðîçâèòêó ì³ñò. Íàïåâíî, ä³éñíî, öå
ÿâèùà, ùî âçàºìíî îáóìîâëþþòü òà ï³äñèëþþòü
îäèí îäíîãî. ²ñíóþòü, êîðèñòóþ÷èñü òåðì³íîëî-
㳺þ Ôåðíàíà Áðîäåëÿ, ó âçàºìí³é ïåðñïåêòèâ³.
Ùîá çðîçóì³òè ðîëü òà äîëþ ÿêîãîñü êîí-
êðåòíîãî ì³ñòà ó êîíêðåòíîìó åêîíîì³÷íîìó êîí-
òåêñò³, ìè ïîâèíí³ ïåðåéòè â³ä çàãàëüíîãî ïîíÿòòÿ
ñâ³òîâî¿ åêîíîì³êè äî áðîäåë³âñüêîãî ³ñòîðè÷íîãî
ñâ³òó-åêîíîì³êè. Öå äðóãå ïîíÿòòÿ ñòîñóâàëîñÿ
ò³ëüêè ëîêàëüíî¿ ÷àñòèíè ñâ³òó, òâîðèëî çàìê-
íóòèé åêîíîì³÷íèé ðåã³îí. Ó öüîìó ñåíñ³ âïðî-
äîâæ âñ³º¿ ³ñòî𳿠ìè áà÷èìî ïàðàëåëüíå ³ñíóâàí-
íÿ ïåâíèõ ëîêàëüíèõ åêîíîì³÷íèõ ðå´³îí³â, ùî
ìîãëè äîâîë³ äîâãî ³ñíóâàòè ñàìîñò³éíî òà åôåê-
òèâíî. Ö³ êîëèøí³ ³ñòîðè÷í³ ñâ³òè-åêîíîì³êè ³ñíó-
âàëè çàâæäè, ïàðàëåëüíî ³ íå çàâæäè ñï³âïàäàþ÷è
ç ³ñíóâàííÿì äåðæàâ, ³ìïåð³é, ñóñï³ëüñòâ òà öèâ³ë³-
çàö³é. Íàïðèêëàä, òàêèì ñâ³òîì-åêîíîì³êîþ áóëà
Ìîñêîâ³ÿ ÷è, ñêàæ³ìî, Êèòàé. Âîíè ìàëè ïåâí³
ìåæ³, ùî ïîâ³ëüíî çì³íþâàëèñÿ ÿê ç îãëÿäó íà
ïîë³òè÷í³, òàê ³ íà öèâ³ë³çàö³éí³ ÷èííèêè â³éíè,
ãåîãðàô³÷í³ â³äêðèòòÿ. Îäíàê, çàâæäè êîæåí êîí-
êðåòíèé ñâ³ò-åêîíîì³êà ìàâ ñâ³é ì³ñüêèé ïîëþñ,
ì³ñòî, ÿêå ïåðåáóâàëî ó öåíòð³ ñêóï÷åííÿ êîí÷å
ïîòð³áíèõ ïåðåäóìîâ, ùî çàáåçïå÷óâàëè éîãî ä³ëî-
âó àêòèâí³ñòü: ³íôîðìàö³¿, òîâàð³â, êàï³òàëó, êðå-
äèòó, ëþäåé, âåêñåë³â, òîðãîâåëüíî¿ êîðåñïîí-
äåíö³¿ âîíè ïðèïëèâàëè ñþäè ³ çíîâó â³äïëèâà-
ëè (1.3.17). Ùîïðàâäà ç³ çì³íîþ ìåæ òàêèõ åêî-
íîì³ê-ñâ³ò³â çì³íþâàëèñÿ ÷è çì³ùóâàëèñÿ ³ ¿õ
!''
http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua
ìåòðîïî볿. Ïàí³âí³ ì³ñòà íå çàëèøàþòüñÿ òàêè-
ìè â³÷íî, âîíè çì³íþâàëè îäíå îäíîãî. Òàê³ ïåðå-
ñóâàííÿ... çàâæäè áóëè ïîêàçîâèìè. Âîíè óðèâàëè
ñïîê³éíèé ïëèí ³ñòî𳿠³ â³äêðèâàëè ïåðñïåêòèâè
òèì ö³íí³ø³, ùî âîíè áóëè ð³äê³ñí³. (1.3.22) Ñâî-
ãî ÷àñó äëÿ Åâðîïè òàêèìè öåíòðàìè áóëè Âåíå-
ö³ÿ, ¥åíóÿ. Îäíàê, ç ÷àñîì ¿õ âïëèâ êàòàñòðîô³÷íî
çìàë³â, áóêâàëüíî âèñÿê ðàçîì ç ïîòîêîì ³íôîð-
ìàö³¿, òîâàð³â, êàï³òàëó, êðåäèòó, ëþäåé, âåêñåë³â,
òîðãîâåëüíî¿ êîðåñïîíäåíö³¿. Ó âèïàäêó ç Âåíå-
ö³ºþ çìàë³â äî ´ðîòåñêó. Íàéö³êàâ³øå ñïîñòåð³-
ãàòè, ÿê çì³ùóâàâñÿ òàêèé ì³ñüêèé ïîëþñðàçîì
ç ðîçðîñòàííÿì ìåæ ñâ³òó-åêîíîì³êè ó ϳâí³÷í³é
Åâðîï³. Ìè ìîæåìî ñïîñòåð³ãàòè äðàìó, êîëè Àì-
ñòåðäàì ïîäîëàâ Àíòâåðïåí, à Ëîíäîí ïîäîëàâ
Àìñòåðäàì, àáî êîëè 1929 ð. Íüþ-Éîðê îá³éøîâ
Ëîíäîí. Öå ùîðàçó áóëî ïîâàëåííÿì âåëè÷åçíîãî
³ñòîðè÷íîãî ìàñèâó, ÿêå âèêàçóâàëî íåïåâí³ñòü êî-
ëèøíüî¿ ð³âíîâàãè é ñèëó íîâî¿, ùî ìàëà óòâåðäè-
òèñÿ. Öå çà÷³ïàëî âñå êîëî ñâ³òó-åêîíîì³êè, ³ íà-
ñë³äêè, ÿê ìîæíà çàçäàëåã³äü çäîãàäàòèñÿ, í³êîëè
íå áóëè ò³ëüêè åêîíîì³÷íèìè. (1.3.22) Òàêå ïåðå-
íåñåííÿ öåíòðó ñâ³òó-åêîíîì³êè ïðèçâîäèëî äî îä-
íîçíà÷íîãî åêîíîì³÷íîãî, ïîë³òè÷íîãî òà êóëü-
òóðíîãî çàíåïàäó ñòàðèõ ì³ñüêèõ öåíòð³â ïåðå-
òâîðåííÿ ¿õ ó äåêîðàö³¿. Ïðèêëàä Âåíåö³¿, ³äíÿ
òà Ëüâîâà ìîæå é ïðèêðèé, îäíàê çàíåïàä Ïàðè-
æà ÷è Ëîíäîíà ùå áðóòàëüí³øèé. Ó ðàìêàõ íîâî¿
ºäèíî¿ ñâ³òîâî¿ åêîíîì³êè áåçñóìí³âíèì öåíòðîì
º Íüþ-Éîðê.
Çâè÷àéíî, ç íàøî¿ çàãóì³íêîâî¿ ïåðñïåêòè-
âè öåé ôàêò íå òàêèé î÷åâèäíèé. Äëÿ íàñ Ïàðèæ
âñå òà æ íåäîñÿæíà ìð³ÿ, à ³äåíü, ÿê ñòàðåíüêà
áàáöÿ, ³ äàë³ âò³øàºòüñÿ âñåíàðîäíîþ ëþáîâþ
íàùàäê³â êîëèøí³õ ï³ääàíèõ. Íàòîì³ñòü ç ïîñòàí-
íÿì Åâðîïåéñüêîãî Ñîþçó ìîæå ³ñòîòíî çðîñòè
ðîëü Áåðë³íà.
Òà, ïîïðè áåççàïåðå÷íå ³ñíóâàííÿ ´ëîáàëü-
íî¿ ñâ³òîâî¿ åêîíîì³êè, ñâ³òîâîãî ³íôîðìàö³éíî-
ãî ïðîñòîðó, ìîæå íàâ³òü òðàíñíàö³îíàëüíî¿ êóëü-
òóðè, âñå òàêè ñâ³ò ïåâíèì ÷èíîì ñòðóêòóðóºòüñÿ
íà åêîíîì³÷í³ ðå´³îíè. Áà íàâ³òü á³ëüøå ´ëîáàëü-
íèé ñâ³ò ³ºðàðõ³çóºòüñÿ ì³æ ð³çíèìè âñå ùå ³ñíó-
þ÷èìè åêîíîì³÷íèìè ðå´³îíàìè º ïåâí³ ð³âí³ ùîäî
¿õ òåõíîëîã³÷íî¿ ïðîñóíóòîñòè, ³íôîðìàö³éíî¿ ìî-
á³ëüíîñòè ³.ò.ä. Íàïðèêëàä, ó ïðîòèñòàâëåíí³ äî
íàéá³ëüøî¿ äîíåäàâíà åêîíîì³÷íî¿ ïîòóãè ÑØÀ
çàðàç òâîðèòüñÿ åêîíîì³÷íèé ðå´³îí Åâðîïåéñüêî-
ãî Ñîþçó ç âèñîêèì ð³âíåì òåõíîëîã³÷íî¿ ðîçâè-
íóòîñòè òà êîíêóðåíòíîñòè. Ïîðó÷ ç íèì ñòà´íóº
êîëèøí³é ïîñòñîâºöüêèé ïðîñò³ð, ðîëü ÿêîãî ó íî-
â³òíüîìó ðîçïîä³ë³ ïðàö³ íàäîâãî, ÿêùî íå íà-
çàâæäè, ïåðåòâîðèòèñü íà äîïîâíþþ÷å ñâ³òîâå
ñåëî ðåñóðñíèé ïðèäàòîê, ó òîìó ÷èñë³ ³ ðîáî-
÷î¿ ñèëè.
Óêðà¿íà òà Ëüâ³â ïåðåáóâàþòü ñàìå íà öüî-
ìó ðîçëîì³. Âîíè íå º íàâ³òü öåíòðîì ñòà´íóþ÷îãî
http://www.ji-magazine.lviv.ua http://www.ji-magazine.lviv.ua
"
ðå´³îíó, à éîãî ïåðèôåð³ºþ. Ñïðàâæí³ì öåíòðîì
ïîñòñîâºöüêîãî åêîíîì³÷íîãî ðå´³îíó º, çâè÷àéíî,
Ìîñêâà, ùî êîíöåíòðóº íà ñîá³ âñ³ ïîòîêè ðå-
ñóðñ³â. Óêðà¿í³ çàáðàêëî ïîë³òè÷íî¿ óÿâè, ñèëè
âèðâàòèñÿ ç ìîãóòíüîãî öåíòðó òÿæ³ííÿ êîëèøíüî¿
ìåòðîïî볿. Óêðà¿íà íå ââ³éøëà ó äèíàì³÷íèé íî-
âîñòâîðþâàíèé åêîíîì³÷íèé ðå´³îí ÅÑ. Áà íàâ³òü
çâÿçêè ç íèì ó íå¿ íå íàäòî ðîçâèíóò³. Òîìó é íå
äèâíå ñêóïîâóâàííÿ ðîñ³éñüêèì êàï³òàëîì óñüîãî
â Óêðà¿í³ â³í òóò ñòðóìåíèòü ö³ëêîì ïðèðîäíèì
÷èíîì, áî ìè ïåðåáóâàºìî ó éîãî ïîë³ ´ðàâ³òàö³¿,
ïîäîáàºòüñÿ íàì öå ÷è í³.
Ðîëü òàêîãî ì³ñòà, ÿê Ëüâ³â, ùî êîëèñü áóëî
â ³ñòîðè÷íîìó ñâ³ò³-åêîíîì³ö³ Öåíòðàëüíî¿ Åâðî-
ïè, à ï³ñëÿ 1939 ðîêó ³ äî ñüîãîäí³ îäíîçíà÷íî
ó åâðàç³éñüêîìó åêîíîì³÷íîìó ðå´³îí³, äîâîë³
ñïåöèô³÷íà. Íàâ³òü ó XIX ñòîë³òò³ öå áóëî ïðè-
êîðäîííå, ïåðèôåð³éíå íå ò³ëüêè ó àäì³í³ñòðàòèâ-
íîìó, àëå é ó åêîíîì³÷íîìó ñåíñ³ ì³ñòî. Ìîæëèâî,
ñàìå ó öüîìó øàíñ äëÿ íüîãî.
Äèâíèì ÷èíîì áàãàòî ì³ñò, ùî áóëè öåíò-
ðàìè ³ñòîðè÷íèõ åêîíîì³ê-ñâ³ò³â, âîäíî÷àñ áóëè
³ éîãî êîðäîíîì. Òàêèì ïðèêîðäîííÿì áóëè Âå-
íåö³ÿ òà ¥åíóÿ, Àíòâåðïåí òà Àìñòåðäàì. Íàâ³òü
á³ëüøå öåíòð ñâ³òîâî¿ åêîíîì³êè Íüþ-Éîðê
º òàêèìè ïðèêîðäîííèì ì³ñòîì. ̳ñöåì çóñòð³÷³
âñüîãî ç óñ³ì, çì³øóâàííÿ âñüîãî ³ âñ³õ. Ìîæëèâî,
ñàìå ó öüîìó îäíà ³ç òàºìíèöü áëèñêó÷î¿ êàðºðè?
Óêðà¿íà, Ëüâ³â, îïèíèëèñÿ íà ïîñòñîâºöüêî-
Åѳâñüêîìó ïðèêîðäîíí³. Íàø ºäèíèé øàíñ ñòà-
òè öåíòðîì öüîãî ïðèêîðäîííÿ. Íàòîì³ñòü, íàì
íå âèñòà÷ຠäóõó çãîäèòèñÿ ç íàøîþ ìàð´³íàëüí³-
ñòþ, ùîá ðåàë³çóâàòè âðåøò³-ðåøò ñâîþ ïîñåðåä-
íèöüêó ôóíêö³þ.
Ùî äëÿ öüîãî ïîòð³áíî? Ùîíàéïåðøå öå
òî÷íå ôîðìóëþâàííÿ çàâäàííÿ. Ìè ìàºìî ïîçáó-
òèñÿ ³ëþç³é ñòàòè öåíòðîì çíà÷íîãî ñàìîñò³éíîãî
åêîíîì³÷íîãî ðå´³îíó íà öå íåìຠâ³äïîâ³äíèõ
ðåñóðñ³â. Ìè ìóñèìî ñêîðèñòàòèñÿ ç ïåðåâàã ïðè-
êîðäîííÿ. Ùîïðàâäà, òóò º ðÿä íåóñâ³äîìëþâà-
íèõ íàìè ïðîòèð³÷.
Ïåðøèì ïðîòèð³÷÷ÿì º ïðîòèð³÷÷ÿ ì³æ
ì³ñòîì òà äåðæàâîþ. Ó ñòàð³ ÷àñè ì³ñòà, à íå äåð-
æàâè ÷è ³ìïåð³¿, áóëè îñòðîâàìè ïðî´ðåñó òà ñâî-
áîäè. Âîíè íåíà÷å õèòðóâàëè ç äåðæàâîþ ³ñíó-
âàëè ï³ä ¿¿ êðèëîì, îäíàê â³äíîñíî â³ëüíî. ßê
Ëüâ³â ï³ä êðèëîì Ðå÷³ Ïîñïîëèòî¿. À òàì, äå äåð-
æàâè áóëè ñèëüí³, ÿê â ²ñïàí³¿ ÷è Ôðàíö³¿, ì³ñòà
ðîçâèâàëèñÿ ïîâ³ëüíî, îêð³ì ñòîëèöü, ùî áóëè
àäì³í³ñòðàòèâíèìè ìàøèíàìè, ÿê òåïåð³øí³é
Êè¿â, à íå â³ëüíèìè ì³ñòàìè. Ìîæå öå ïàðàäîê-
ñàëüíî, àëå çàðàç Óêðà¿íñüêà Äåðæàâà â óìîâàõ
â³äñóòíîñòè ðîçâèíóòîãî ñàìîâðÿäóâàííÿ, çà ïî-
òðåáè çá³ëüøóâàòè öåíòðàë³çàö³þ, à îòæå
çì³öíþâàòè àäì³í³ñòðàö³þ, íå óñâ³äîìëåíî ãàëü-
ìóº ðîçâèòîê ì³ñò, ó òîìó ÷èñë³ ³ Ëüâîâà. ² òóò ìè
íàøòîâõóºìîñü íà íàø ïàòð³îòèçì ³ ñòî¿ìî ïåðåä