Корсак К.В., Плахотнік О.В. Основи сучасної екології

Подождите немного. Документ загружается.

271

ìèëêîþ. Íàñë³äêîì ñòàëà íåïîòð³áíà âèòðàòà êîøò³â íà â³äñåëåííÿ

ëþäåé ç ïîð³âíÿíî ÷èñòèõ ì³ñöü, òîä³ ÿê ³íø³ âòðà÷àëè çäîðîâÿ. Ìè-

íóëè ðîêè, äîêè æèòòÿ ïðèìóñèëî ïîâòîðèòè â³äñåëåííÿ íå çà öèð-

êóëüíèìè äàíèìè, à íà îñíîâ³ òî÷íèõ âèì³ðþâàíü ð³âíÿ çàáðóäíåí-

íÿ ³ ñêëàäó ðàä³îíóêë³ä³â.

Òåïåð ÿñíî, ùî ³ áîìáàðäóâàííÿ çàëèøê³â ðåàêòîðà áóëî íåïîò-

ð³áíèì ³ íàâ³òü øê³äëèâèì. Ò³, õòî â³ääàâàâ íàêàç ïðî òàê³ ä³¿, áîÿ-

ëèñÿ, ùî â ðîçïëàâ³ ìàòåð³àë³â àêòèâíî¿ çîíè ìåòàëè ðîçä³ëÿòüñÿ çà

ãóñòèíîþ. Òîä³ ïëóòîí³é ì³ã áè óòâîðèòè òàê çâàíó êðèòè÷íó ìàñó.

Íîâèé âèáóõ ïåðåäáà÷àâñÿ òàêî¿ ñèëè, ùî ðîçêðèøèâ áè òðè âö³ë³ë³

ðåàêòîðè, ïåðåòâîðèâøè â íåïðèäàòíó äëÿ æèòòÿ çîíó ïîëîâèíó òå-

ðèòîð³¿ Ñõ³äíî¿ ªâðîïè.

Äëÿ çàïîá³ãàííÿ ïî÷àòêó ëàíöþãîâî¿ ðåàêö³¿ ñêèíóëè 40 ò êàðá³-

äó áîðó, äëÿ ïðèïèíåííÿ ãîð³ííÿ ãðàô³òó  800 ò äîëîì³òó. Îäíî÷àñ-

íî íàñèïàëè 1800 ò ï³ñêó ³ ãëèíè, ñïîä³âàþ÷èñü çàïëîìáóâàòè æåðëî

ðåàêòîðà. Íàðåøò³ äîäàëè ùå íà âñÿê âèïàäîê 2400 ò ñâèíöþ. Çà-

âèñàþ÷è íàä ðåàêòîðîì ó ãóñòîìó ñòîâï³ ðàä³îíóêë³äíî¿ ïàðè ³ ãàç³â,

ï³ëîòè äóæå îïðîì³íþâàëèñÿ. ßê â³äîìî, äåõòî ç íèõ ïîìåð â³ä ïðî-

ìåíåâî¿ õâîðîáè.

À òåïåð ïîãëÿíüìî íà ãðàô³ê (ðèñ. 40) îáñÿãó âèêèäó ðàä³îíóêë³ä³â

³ç çàëèøê³â ðåàêòîðà (äàí³ ç³ çâ³òó ÑÐÑÐ äëÿ ÌÀÃÀÒÅ). Õî÷ âîíè é

íåòî÷í³ (â á³ê çìåíøåííÿ), òà çá³ëüøåííÿ âèêèä³â ó ê³ëüêà ðàç³â ï³ñëÿ

ïî÷àòêó ðîáîòè âåðòîëüîò³â  íåçàïåðå÷íèé ôàêò. Ïðè÷èí ê³ëü-êà:

ïàä³ííÿ ì³øê³â ï³äí³ìàëî õìàðè ðàä³îàêòèâíîãî ïèëó ç â³äêðèòî¿

ï³äëîãè ðåàêòîðíîãî çàëó; ÷àñòêîâå çâóæåííÿ øëÿõó âèõîäó ãàç³â ç ðå-

àêòîðà òàê ñèëüíî ï³äâèùèëî â íüîìó òåìïåðàòóðó, ùî ïî÷àëè âèïà-

ðîâóâàòèñÿ íàâ³òü ðàä³îíóêë³äè ìåòàë³â ç äóæå âèñîêîþ òî÷êîþ ïëàâ-

ëåííÿ; ãîð³ííÿ ãðàô³òó ïðèïèíèëîñÿ ëèøå òîä³, êîëè íå ñòàëî ÷îìó

ãîð³òè. Áîìáàðäóâàííÿ ³íåðòíèìè ìàòåð³àëàìè é íå ìîãëî éîãî ïðè-

ïèíèòè. Æîäíèõ ïîçèòèâíèõ íàñë³äê³â âîíî íå äàëî.

Íàéá³ëüøî¿ øêîäè çäîðîâþ ëþäåé çàâäàëà ìàéæå ö³ëêîâèòà áåç-

ä³ÿëüí³ñòü êåð³âíèê³â, ñëóæáîâ³ îáîâÿçêè ÿêèõ ïîëÿãàëè â çàõèñò³ íà-

ñåëåííÿ â åêñòðåìàëüíèõ óìîâàõ. Áåç äîçâîëó Ìîñêâè, íà çâÿçîê ç

ÿêîþ áóëî âèòðà÷åíî áàãàòî ãîäèí, áàòüêè ×ÀÅÑ ³ ÿäåðíîãî ì³ñòà

Ïðèïÿòü ïîáîÿëèñÿ ³ ïîïåðåäèòè ëþäåé ïðî íåáåçïåêó, ³ ðîçïî÷àòè

åâàêóàö³þ íåãàéíî.

ßê ïåðøèé âèêèä, òàê ³ íàñòóïí³ éøëè â çàõ³äíîìó íàïðÿìêó, ÷àñò-

êîâî ïîñèïàþ÷è Ïðèïÿòü ³ îêîëèö³. ßê ñâ³ä÷àòü äàí³ òàáë. 35, íàé-

ñèëüí³øå îïðîì³íåííÿ ñïðè÷èíþþòü ðàä³îíóêë³äè ç ìàëèì ïåð³îäîì

272

ï³âðîçïàäó, ëåòê³, ùî ëåãêî ïðîíèêàþòü ó ëåãåí³ ÷è êð³çü øê³ðó.

Â³äîìî, ùî âáåðåãòè íàñåëåííÿ â³ä âïëèâó ðàä³îéîäó ìîæíà áóëî

øâèäêî é åôåêòèâíî, âèêîðèñòàâøè òàáëåòêè ç ïðåïàðàòîì íåðàä³î-

àêòèâíîãî ³çîòîïó. Çàïîâíèâøè ùèòîâèäíó çàëîçó, íåøê³äëèâèé éîä

áëîêóâàâ áè íàêîïè÷åííÿ ðàä³îíóêë³ä³â ó ö³é ÷óòëèâ³é ³ âàæëèâ³é çà-

ëîç³. Êåð³âíèêè ì³ñòà Ïðèïÿò³, ÿê ³ Êèºâà, í³÷îãî íå çðîáèëè, ï³çí³øå

âèïðàâäîâóþ÷èñü íåáàæàííÿì ïîøèðþâàòè ïàí³êó. Éîäíèé çà-

õèñò áóâ çàñòîñîâàíèé ëèøå çà ìåæàìè Óêðà¿íè òà ÑÐÑÐ: ó Ïîëüù³,

Øâåö³¿, Í³ìå÷÷èí³ òà â ³íøèõ êðà¿íàõ.

Ðèñ. 40. Îô³ö³éí³ (çàíèæåí³) äàí³ ïðî åâîëþö³þ

òà îáñÿã âèêèä³â ðàä³îíóêë³ä³â ç ïîøêîäæåíîãî ðåàêòîðà ×ÀÅÑ

Ñâ³äêè ðîçïîâ³äàþòü, ùî ï³äë³òêè ö³ëó ñóáîòó 26 êâ³òíÿ íàìàãà-

ëèñÿ íàáëèçèòèñÿ äî ì³ñöÿ ïîä³¿. Á³ëüø³ñòü, íå çäîãàäóþ÷èñü ïðî íå-

áåçïåêó, îáèðàëè â³àäóê ç äóæå âèñîêèì çàáðóäíåííÿì, áî íà íüîãî

ëÿãëà ðàä³îíóêë³äíà ñìóãà ïåðøîãî âèêèäó. Çà ë³÷åí³ õâèëèíè âîíè

íàáèðàëè äîçè â ê³ëüêà áåð. Ñåðéîçí³ îï³êè í³ã â³ä β-îïðîì³íåííÿ

îòðèìàëè ò³ ìåøêàíö³ Ïðèïÿò³, õòî ïðîâ³â äåíü íà ïðèì³ñüêèõ ãî-

ðîäàõ.

Òà äîñèòü öèõ ïðèêëàä³â. Ìè ïåðåêîíàí³, ùî íîðìàëüíå ³ ÷³òêå

ïîïåðåäæåííÿ íàñåëåííÿ ïðî åêîëîã³÷íó ñèòóàö³þ ó çâÿçêó ç íåùàñ-

òÿì íà ×ÀÅÑ íå ñïðîâîêóâàëî á í³ áóíò³â, í³ ïàí³êè. Âîíî âáåðåãëî

273

á òèñÿ÷³ ëþäåé â³ä äåñÿòê³â çàéâèõ áåð, ñîòí³ òèñÿ÷  â³ä äîçè â

ê³ëüêà áåð.

Âñÿ ³íôîðìàö³ÿ ïðî ð³âí³ çàáðóäíåííÿ áóëà ñóâîðî çàñåêðå÷åíà, à

÷åñíèõ ôàõ³âö³â, ÿê³ íàñì³ëþâàëèñÿ âèñëîâëþâàòè ¿¿ ÷àñòèíó äëÿ çà-

õèñòó íàñåëåííÿ, çâ³ëüíÿëè ç ðîáîòè. Ôàõ³âö³â êàðàëè òàêîæ çà ñïðî-

áè äîïîìîãòè çíàéîìèì âèãîòîâèòè ïðèëàäè äëÿ âèì³ðþâàííÿ ïî-

òóæíîñò³ ðàä³àö³éíîãî ôîíó.

Âñ³ ñòàòò³ ³ ïîâ³äîìëåííÿ ïîâèíí³ áóëè ñïî÷àòêó ðåöåíçóâàòèñÿ

ìîñêîâñüêèìè ïðåäñòàâíèêàìè ÿäåðíîãî â³äîìñòâà ³ìïåð³¿. Íà-

ñë³äêîì ö³º¿ öåíçóðè áóëî çíèêíåííÿ âñ³õ ôàêòè÷íèõ äàíèõ ïðî ³çî-

òîïíèé ñêëàä çàáðóäíåííÿ, àêòèâí³ñòü âîäè òà ¿æ³. Äîïóñòèì³ ð³âí³

íåãàéíî áóëè óòî÷íåí³ äî òàêîãî íàäâèñîêîãî çíà÷åííÿ (äëÿ äåÿ-

êèõ ðàä³îíóêë³ä³â äîïóñòèì³ ð³âí³ çá³ëüøèëè íå â äåñÿòêè â ñîò-

í³ ðàç³â!), ùî íàÿâí³ âîäà ³ ìîëîêî ìàéæå âñþäè ñòàëè ïðèäàòíèìè

äëÿ âèêîðèñòàííÿ.

Îô³ö³éí³ äæåðåëà ³íôîðìàö³¿ Ðàäÿíñüêîãî Ñîþçó ó 1986 ð. áàãàòî

ïèñàëè ëèøå ïðî ãåðî¿÷íó ðîáîòó óðÿäîâèõ êîì³ñ³é òà ïðî áóäîâó

óêðèòòÿ íàä çàëèøêàìè çðóéíîâàíîãî ðåàêòîðà. Ðåêîìåíäàö³¿ äëÿ

íàñåëåííÿ çâîäèëèñÿ äî çàñïîê³éëèâèõ òâåðäæåíü ³ áàíàëüíèõ çà-

ãàëüíîã³ã³ºí³÷íèõ ïîðàä. Êåð³âíèêè ÑÐÑÐ çðîáèëè âñå ìîæëèâå äëÿ

äåç³íôîðìàö³¿ íàñåëåííÿ. Íå ïðîïóñêàþ÷è æîäíî¿ íàãîäè ïîõâàëèòè-

ñÿ äîñÿãíåííÿìè â êîñìîñ³, âîíè òàê ³ íå äîçâîëèëè íàëàãîäèòè âè-

ïóñê ³ ïðîäàæ ïðèëàä³â äëÿ âèì³ðþâàííÿ ðàä³àö³éíîãî ôîíó.

Ê³ëüêà ðîê³â òðèâàëà áîðîòüáà ïðèõèëüíèê³â ïðàâäè ç òèìè, õòî

âîë³â çáåðåãòè â òàºìíèö³ âñå, ùî áóëî âèì³ðÿíî ³ âèçíà÷åíî. Îñòàíí³

â³äñòóïàëè ç áîÿìè, íåîõî÷å ðîçëó÷àþ÷èñü ëèøå ç ÷àñòèíîþ

³íôîðìàö³¿. Íàïðèêëàä, îïðèëþäíåí³ êàðòè çàáðóäíåíü ïîð³âíÿíî

äåòàëüí³ ëèøå äëÿ òàêîãî ïîì³ðíîãî çà øê³äëèâ³ñòþ ðàä³îíóêë³äó,

ÿê öåç³é-137. Çíà÷íî ìåíøå äîñòóïíèõ äëÿ âñ³õ ãðîìàäÿí äàíèõ ïðî

çë³øèõ  ñòðîíö³é-90 é ³çîòîïè ïëóòîí³þ. Ìàéæå í³÷îãî íå áóëî

ñêàçàíî ïðî äåñÿòîê ðàä³îíóêë³ä³â ç ïåð³îäàìè ï³âðîçïàäó ê³ëüêà

òèæí³â ³ ì³ñÿö³â, õî÷ ñàìå âîíè ïåâíèé ÷àñ áóëè íàéøê³äëèâ³øèìè.

ßäåðí³ â³äîìñòâà Ðàäÿíñüêîãî Ñîþçó çíàéøëè ñîá³ ÷èìàëî äðóç³â

çà êîðäîíîì. Éäåòüñÿ, ÿê ïðàâèëî, ïðî îñ³á, ùî áåçïîñåðåäíüî ïîâÿ-

çàí³ ç ÿäåðíîþ åíåðãåòèêîþ ÷è ç ÿäåðíîþ ïðîìèñëîâ³ñòþ. Íà íàøó

äóìêó, íå çàâæäè ïîðÿäíîþ ³ ÷åñíîþ áóëà ïîçèö³ÿ ÌÀÃÀÒÅ, ÿêå

æîäíîãî ðàçó íå âèñëîâèëî àí³ íàéìåíøîãî ñóìí³âó í³ ñòîñîâíî äà-

íèõ, ùî ¿õ ïîäàâàâ ÑÐÑÐ, í³ ùîäî ïðàâèëüíîñò³ ä³é Ì. Ãîðáà÷îâà ³

ðàäÿíñüêîãî óðÿäó. Åêñïåðòè ÌÀÃÀÒÅ ïîê³ðíî â³äâ³äóâàëè ëèøå

274

âèçíà÷åí³ äëÿ íèõ íàïåðåä ñåëà, ï³äòâåðäæóþ÷è, ùî òàì ÷èñòî,

ìàéæå ÿê íà êóðîðòàõ. Êåð³âíèêè ÌÀÃÀÒÅ, íå çàïåðå÷óþ÷è êîëî-

ñàëüíèõ ìàñøòàá³â ðàä³îíóêë³äíîãî çàáðóäíåííÿ, ùîðàçó íå çàáóâà-

ëè íàãîëîñèòè íà òîìó, ùî áåç ÿäåðíèõ åëåêòðîñòàíö³é íå ïîäîëàòè

ñâ³òîâî¿ åíåðãåòè÷íî¿ êðèçè ³ ïðîáëåìè ïåðåãð³âàííÿ àòìîñôåðè.

Äî ïîâíîãî ðîçâàëó ÑÐÑÐ ÿäåðí³ â³äîìñòâà âñòèãëè òàê-ñÿê ïðè-

ñèïàòè ï³ñî÷êîì íàéçàáðóäíåí³ø³ ïëÿìè íàâêîëî ×ÀÅÑ, äåçàêòèâó-

âàòè ïðèì³ùåííÿ ñòàíö³¿, ïåðåñåëèòè ¿¿ ïðàö³âíèê³â íà äðóãèé áåðåã

Äí³ïðà ó íîâîçáóäîâàíå ì³ñòå÷êî Ñëàâóòè÷. Òà îñîáëèâî âîíè ïèøà-

ëèñÿ òèì, ùî ç êîëîñàëüíèìè âèòðàòàìè é îïðîì³íåííÿì äåñÿòê³â

òèñÿ÷ ë³êâ³äàòîð³â (îñîáè, ÿê³ ñïðàâä³ ÷èìàëèé ÷àñ ïðàöþâàëè ó íå-

áåçïå÷í³é çîí³. Íå ñïëóòàéòå ¿õ ç ë³êâ³äàòîðàìè, ÿê³ íà 23 ãîäèíè

íàáëèæàëèñÿ äî çàëèøê³â ðåàêòîðà íà â³äñòàíü 2030 êì) ñïîðóäèëè

ñàðêîôàã  ä³ð÷àñòå óêðèòòÿ íàä çàëèøêàìè ðåàêòîðà.

Çáîêó âîíî ñïðàâëÿº âðàæåííÿ ìîö³ é íåïðîíèêíîñò³, áî âèñîòà

ïåðåâèùóº 60 ìåòð³â, à ñò³íè çäàëåêó âèäàþòüñÿ áåç ù³ëèí. Íàñïðàâä³

âèä³ëåííÿ âñåðåäèí³ ðó¿í áëîêó åíåðã³¿ ðîçïàäó ðàä³îíóêë³ä³â (ñïî-

÷àòêó  ê³ëüêà òèñÿ÷ ê³ëîâàò) çà â³äñóòíîñò³ ÿêèõîñü ï³äãîòîâëåíèõ

ñèñòåì îõîëîäæåííÿ çìóñèëî ëèøèòè â íüîìó ÷èìàëî îòâîð³â äëÿ

âåíòèëÿö³¿ (¿õ çàãàëüíà ïëîùà ïåðåâèùóº òèñÿ÷ó êâàäðàòíèõ ìåòð³â).

Îòæå, çáóäîâàíå óêðèòòÿ º òèì÷àñîâèì. Ôàõ³âö³ ââàæàþòü, ùî

òåïåð âèä³ëåííÿ òåïëîòè ³ç çàëèøê³â ðåàêòîðà çìåíøèëîñÿ äîñòàòíüî

äëÿ ïî÷àòêó áóä³âíèöòâà ãåðìåòè÷íîãî ñàðêîôàãó-2, ùî óíåìîæ-

ëèâèòü âèä³ëåííÿ ðàä³îíóêë³ä³â ç ðó¿í. ßê â³äîìî, ïðîâåäåíèé ó

19921993 ðð. ì³æíàðîäíèé êîíêóðñ ïðîåêò³â äàâ çìîãó îáðàòè âäà-

ëèé âàð³àíò, àëå êîøòè ³ ÷àñ éîãî çä³éñíåííÿ ëèøàþòüñÿ íåâèçíà÷å-

íèìè. É äîñ³ íîâîãî óêðèòòÿ íàä çðóéíîâàíèì áëîêîì íåìàº, õî÷

×ÀÅÑ, íà âèìîãó ïîòåíö³éíèõ çàðóá³æíèõ ³íâåñòîð³â, ö³ëêîâèòî çó-

ïèíåíà.

10.5. Ðàä³îíóêë³äíå çàáðóäíåííÿ

Ðàä³îíóêë³äíå çàáðóäíåííÿ òîðêíóëîñÿ äåñÿòê³â ì³ëüéîí³â ëþäåé

ó Ñõ³äí³é ³ Öåíòðàëüí³é ªâðîï³, ÷àñòèí³ Àç³¿ (òóðåöüêèé ÷àé ÷àñòî

ìàº â ñîá³ íàäì³ðíó êîíöåíòðàö³þ ³çîòîï³â ç ×ÀÅÑ) ³ íàâ³òü íà ³íøèõ

ìàòåðèêàõ.

Çâè÷àéíî, íàéãóñò³øå ïîñèïàí³ ðàä³î³çîòîïàìè çåìë³ ëåæàòü íà-

âêîëî ×ÀÅÑ, àëå é çà ñîòí³ ê³ëîìåòð³â àòìîñôåðí³ ïîòîêè ³ äîù³ çà-

áðóäíèëè ïîëÿ ³ ë³ñè ëåòêèìè ðàä³îíóêë³äàìè äî íåáåçïå÷íîãî ð³âíÿ

275

(äèâ. ðèñ. 34). Åëåìåíòàìè-ðåêîðäñìåíàìè çà â³äñòàííþ ïîøèðåííÿ

ñòàëè ³íåðòí³ ãàçè (íà âñþ Ï³âí³÷íó ï³âêóëþ), éîä ³ öåç³é  íà òèñÿ÷³

ê³ëîìåòð³â. Ãðàíè÷íî äîïóñòèì³ êîíöåíòðàö³¿ îñòàíí³õ ïåðåâèùåí³

íå ëèøå íàâêîëî ×ÀÅÑ ó Á³ëîðóñ³, Óêðà¿í³ é Ðîñ³¿, à é ó Øâåö³¿,

Ô³íëÿíä³¿, Í³ìå÷÷èí³, Ïîëüù³, íà Áàëêàíàõ, ó Òóðå÷÷èí³.

Íàéïîâí³øà ³íôîðìàö³ÿ ñòîñóºòüñÿ çàáðóäíåííÿ öåç³ºì-137 ç ïåð³-

îäîì íàï³âðîçïàäó áëèçüêî 30 ðîê³â ³ öåç³ºì-134 (2,06 ðîêó).

Ó ëàíöþæêó ¿õ ðîçïàäó º γ-ïðîì³ííÿ, ÿêå ìîæíà ðåºñòðóâàòè ç

ë³òàê³â ÷è âåðòîëüîò³â. Íà êàðòàõ çàçíà÷àþòüñÿ çàáðóäíåííÿ ç ð³âíÿ

ïîíàä 1 êþð³ íà êâàäðàòíèé ê³ëîìåòð, áî äëÿ ÷àñòèíè ´ðóíò³â â³í

âåäå äî íàäì³ðíîãî çàáðóäíåííÿ ìîëîêà, ÿêå îòðèìóþòü â³ä õóäîáè,

ùî ñïîæèâàº ðîñëèíè ç êîðîòêèì êîð³ííÿì (òðàâó, çåðíîâ³). Òàê³

öåç³ºâ³ çîíè çóñòð³÷àþòüñÿ â Óêðà¿í³ â óñüîìó Ïîë³ññ³ â³ä Äåñíè

äî ñõ³äíîãî êðàþ Âîëèíñüêî¿ îáëàñò³ (ñìóãà ñóö³ëüíà), íàâêîëî Êà-

íåâà, Óçèíà, Òàðàù³, íà ï³âäåíü â³ä Â³ííèö³. Ìåíø³ öåç³ºâ³ ïëÿìè

íàë³÷óþòüñÿ äåñÿòêàìè â³ä Ïðèêàðïàòòÿ äî Êðèìó ³ Ñõîäó. Çàãàëü-

íà ïëîùà çàáðóäíåííÿ öåç³ºì â ³íòåðâàë³ 15 Ê³/êì

â Óêðà¿í³ ïåðå-

âèùóº 10 000 êì

Íàáàãàòî ìåíøà òåðèòîð³ÿ çàáðóäíåíà ñèëüí³øå. Íàâåäåìî äëÿ

äîïèòëèâèõ îô³ö³éíó òàáëèöþ çàáðóäíåíèõ ïëîù çà äàíèìè íà ë³òî

1987 ðîêó (òàáë. 36).

Òàáëèöÿ 36

Ïëîù³ çàáðóäíåíèõ òåðèòîð³é

(ñòàíîì íà 1987 ð.)

Öåç³é äóæå ëåòêèé (ïëàâèòüñÿ ïðè 28,5 °Ñ, à êèïèòü ïðè 672 °Ñ),

òîìó, ìàáóòü, ç ðåàêòîðà â³í âèëåò³â ïðàêòè÷íî ïîâí³ñòþ (ÿê ³íåðòí³

ãàçè ÷è éîä). Éîãî ä³ÿ íà íàñ äóæå ïîä³áíà äî ä³¿ òàêîãî ïîøèðåíîãî

ïðèðîäíîãî ðàä³îíóêë³äà, ÿê êàë³é-40. Äëÿ óÿâëåííÿ ïðî õ³ì³÷í³ âëà-

ñòèâîñò³ îáîõ äîñèòü çãàäàòè ïðî ìåòó çàñòîñóâàííÿ ó ñ³ëüñüêîìó

ãîñïîäàðñòâ³ ñîòåíü òèñÿ÷ òîíí êàë³éíèõ ì³íåðàëüíèõ äîáðèâ, ÿê³

Ïëîùà çàáðóäíåíèõ òåðèòîð³é, êì

ïðè ù³ëüíîñò³ çàáðóäíåííÿ öåç³ºì, Ê³/êì

Êðà¿íà 5–15 15–40 ïîíàä 40

Á³ëîðóñü 10160 4210 2150

Ðîñ³ÿ 5760 2060 310

Óêðà¿íà 1960 820 640

Ðàçîì 17880 7090 3100

276

çâè÷àéíî ì³ñòÿòü êàë³é-40. Ð³âíîì³ðíî ðîçïîä³ëÿþ÷èñü ó ìÿêèõ òêà-

íèíàõ ò³ëà, öåç³é ñòâîðþº ðîçîñåðåäæåíå îïðîì³íåííÿ, ùî ñòàº íå-

áåçïå÷íèì ëèøå ïðè çíà÷í³é ê³ëüêîñò³ öåç³þ ó íàøîìó ò³ë³. Òàêå íà-

êîïè÷åííÿ ìîæëèâå ó ðàç³ âåëèêîãî (äåñÿòêè Ê³/êì

) çàáðóäíåííÿ òå-

ðèòîð³¿ ³ õàð÷óâàííÿ áðóäíîþ ¿æåþ.

Ñòðîíö³é-90 ç ïåð³îäîì íàï³âðîçïàäó áëèçüêî 29 ðîê³â ìàº íà ïî-

ðÿäîê âèùó â³ä öåç³þ á³îëîã³÷íó íåáåçïå÷í³ñòü. Íà ùàñòÿ, â³í ìåíø

ëåòêèé, í³æ öåç³é, áî éîãî òåìïåðàòóðà ïëàâëåííÿ ñòàíîâèòü 768 °Ñ,

à êèï³ííÿ  1381 °Ñ. Òîìó éîãî ³ âèëåò³ëî ìåíøå, ³ êîíäåíñàö³ÿ é âè-

ïàäàííÿ ñïîñòåð³ãàëèñÿ íà ìåíø³é â³äñòàí³ â³ä ðåàêòîðà. Ïîçà 30-

ê³ëîìåòðîâîþ â³äñòàííþ â³ä ðåàêòîðà Sr-90 çóñòð³÷àºòüñÿ ó íåáåçïå÷-

íèõ ê³ëüêîñòÿõ ëèøå íà ï³âíî÷³ Êè¿âñüêî¿ îáëàñò³. Õ³ì³÷í³ âëàñòè-

âîñò³ ñòðîíö³þ çá³ãàþòüñÿ ç êàëüö³ºì. Òîìó íå äèâíî, ùî â íàøîìó

ò³ë³ â³í íàêîïè÷óºòüñÿ ó ê³ñòêàõ ³ àòàêóº òàêèé âðàçëèâèé îðãàí, ÿê

÷åðâîíèé ê³ñòêîâèé ìîçîê. Äîáðå õî÷ òå, ùî â³í âèïðîì³íþº ëèøå

β-÷àñòèíêè, ÿê³, ÿê âæå çãàäóâàëîñÿ, ñòâîðþþòü ïåðåðèâ÷àñòèé ëàí-

öþæîê ç ê³ëüêîõ òèñÿ÷ ïàð ³îí³â. Îñíîâíó ÷àñòèíó ñòðîíö³þ ìè îò-

ðèìóºìî ç ïèòíîþ âîäîþ ç Äí³ïðà.

Íàéìåíøå äàíèõ ïðî ïëóòîí³é, òåìïåðàòóðè ïëàâëåííÿ ³ êèï³ííÿ

ÿêîãî ìàëî â³äð³çíÿþòüñÿ â³ä òèõ, ùî çàçíà÷åí³ äëÿ ñòðîíö³þ. Çà

ð³çíèìè äàíèìè, â ðåàêòîð³ ç³áðàëîñÿ â³ä 150 äî 450 êã öüîãî íàäñåê-

ðåòíîãî ³ äóæå íåáåçïå÷íîãî ðàä³îíóêë³äó. Âðàõîâóþ÷è äóæå âèñîêó

òåìïåðàòóðó âîãíèùà ç ãðàô³òó, ââàæàþòü, ùî ç ðåàêòîðà âèïàðóâà-

ëîñÿ íå 5 % ïëóòîí³þ (ñàìå öþ öèôðó ïîäàâ ÑÐÑÐ, ³ ç íåþ ïîãîäèâñÿ

ó 1986 ð. ÌÀÃÀÒÅ), à íå ìåíø ÿê 4050 %. Çîíà éîãî ïîøèðåííÿ

ïðèáëèçíî òàêà ñàìà, ÿê³ ³ â ñòðîíö³þ (á³ëüøà ÷àñòèíà ïëóòîí³þ âïà-

ëà íà òåðèòîð³þ Óêðà¿íè, ïåðåâàæíî ó 30-ê³ëîìåòðîâ³é çîí³).

Çàãàëüíà ê³ëüê³ñòü âèêèíóòèõ ç ðåàêòîðà ðàä³îíóêë³ä³â ³ äîñ³ ëè-

øàºòüñÿ íåâ³äîìîþ. Äëÿ ÌÀÃÀÒÅ ÑÐÑÐ ïîäàâ âèêèä ëèøå 1/30 âì³-

ñòó ðåàêòîðà â³ä âèáóõó ³ ïîâíîãî âèãîðàííÿ ãðàô³òó (ïåðø³ äâà òè-

æí³). ßêùî âèêëþ÷èòè ìàëîíåáåçïå÷íèé êñåíîí-133 ç ïÿòèäåííèì

ïåð³îäîì ï³âðîçïàäó, òî öå îçíà÷àº, ùî îáñÿã íåáåçïå÷íèõ ðàä³î-

íóêë³ä³â ñòàíîâèòü 39 ìëí êþð³.

Òîä³ í³õòî íå çíàâ, ùî àêòèâíà çîíà ðåàêòîðà çîâñ³ì (!) ïîðîæíÿ.

Öþ îáñòàâèíó áóëî â³äêðèòî àæ ó 1988 ð. Ïîøóêè ç òîãî ÷àñó óðàíî-

âîãî ïàëüíîãî âèÿâèëè, ùî â çàëèøêàõ ðåàêòîðà ³ ï³ä óêðèòòÿì éîãî

íå á³ëüøå 8090 ò (ïîëîâèíà òîãî, ùî áóëî â ðåàêòîð³ íà ìîìåíò

âèáóõó).

277

Îòæå, ìè ââàæàºìî, ùî âèêèä ç ðåàêòîðà çà âåñü ÷àñ éîãî âèáó-

õîâî¿ ³ âóëêàí³÷íî¿ àêòèâíîñò³ áóâ ùîíàéìåíøå òèñÿ÷ó ì³ëüéîí³â

êþð³ (ìîæëèâî  óäâ³÷³ á³ëüøå). Á³ëüøà ÷àñòèíà áóëà çóìîâëåíà ³çî-

òîïàìè ç ìàëèì ïåð³îäîì ï³âðîçïàäó, òîìó çà äåñÿòü ðîê³â àê-

òèâí³ñòü âèêèäó çìåíøèòüñÿ ó ñòî ðàç³â. Íåáåçïåêà ñòâîðþºòüñÿ ³çî-

òîïàìè ïëóòîí³þ, öåç³þ ³ ñòðîíö³þ.

Íà æàëü, âîíà çáåð³ãàòèìåòüñÿ ³ â íàñòóïíèõ ñòîë³òòÿõ.

10.6. Åêîëîã³÷í³ íàñë³äêè êàòàñòðîôè

íà ×ÀÅÑ

ßê ââàæàþòü ÷èìàëî ôàõ³âö³â, êàòàñòðîôà çà îáñÿãîì ³ ð³çíîìà-

í³òí³ñòþ íàñë³äê³â áóëà íàéñòðàøí³øîþ â ³ñòîð³¿ ëþäñòâà. Âîíà óò-

âîðèëà â öåíòð³ Ñõ³äíî¿ ªâðîïè ÷èìàë³ ïëÿìè çàáðóäíåíî¿ ðàä³îíóê-

ë³äàìè òåðèòîð³¿, ïðîæèâàííÿ íà ÿê³é íåáåçïå÷íå äëÿ çäîðîâÿ. Òà öå

çîâñ³ì íå ìåðòâà çîíà! Ïðî ¿¿ øê³äëèâ³ñòü í³÷îãî íå çíàþòü í³ ðîñ-

ëèíè, í³ òâàðèíè. Çîíà êàòàñòðîôè, ÿê ìàãí³ò, ïðèòÿãóº â÷åíèõ, ùî

áàæàþòü ãëèáøå âèâ÷èòè âïëèâ ðàä³îíóêë³ä³â òà ³îí³çóþ÷îãî âèïðî-

ì³íþâàííÿ íà ôàóíó ³ ôëîðó. ²íø³ â÷åí³ íà âåëèê³é çåìë³ ñòåæàòü

çà ñòàíîì çäîðîâÿ äåñÿòê³â òèñÿ÷ åâàêóéîâàíèõ òà ë³êâ³äàòîð³â.

Íàïèñàíî ÷èìàëî íàóêîâèõ ïðàöü, ê³ëüêà êíèã. ßê ìîæíà áóëî

ïåðåäáà÷èòè, áåçñóìí³âí³ äàí³ ñòîñóþòüñÿ íàéâèùèõ ³ íàéá³ëüø ïî-

ì³òíèõ çà íàñë³äêàìè äîç. Ïîð³âíÿíî äåòàëüíî âèâ÷åíî ë³ñè íàâêîëî

Ïðèïÿò³, äå ïîäåêóäè â³ä îïðîì³íåííÿ õâîéí³ äåðåâà çàãèíóëè ùå ó

1986 ðîö³. Ãàðÿ÷³ ÷àñòèíêè âèïàëþâàëè ï³ä ñîáîþ ÿìêè, çàãëèáëþ-

þ÷èñü ó ëèñòêè ÷è ãîëî÷êè õâîéíèõ. Äîñë³äíèê³â îñîáëèâî ö³êàâëÿòü

÷èñëåíí³ âèïàäêè ãåíåòè÷íèõ çì³í ðîñëèí, ùî âèÿâëÿºòüñÿ ó áàãàòî-

êðàòíîìó âèäîâæåíí³ ãîëîê ÿëèí, âèêðèâëåíí³ ïàãîí³â, çì³í³ ôîðìè

é êîëüîðó êâ³ò³â áàãàòüîõ ðîñëèí òîùî.

Ñèëüí³øèì áóëî óðàæåííÿ òâàðèí. Ïîêèíóò³ ëþäüìè ê³øêè ³ ñî-

áàêè çáèâàëèñÿ ó çãðà¿, çíèùóþ÷è îäíà îäíó é ñëàáøèõ ³ñòîò. Â÷åí³

íå ðàç ñïîñòåð³ãàëè ó òâàðèí ëèñ³ ëàïè é íèç æèâîòà, ñïðè÷èíåí³

âïëèâîì α- ³ β-÷àñòèíîê (íàãàäóºìî, ùî âîíè ïîãëèíàþòüñÿ ó ïåð-

øèõ äâîõ ì³ë³ìåòðàõ ò³ëà). Ó ë³ñ³, âñèïàíîìó âèêèäîì, áóëî çíèùåíî

á³ëüø³ñòü êîìàõ, ÿê³ æèëè ó âåðõíüîìó ñàíòèìåòð³ ´ðóíòó. Íà çíà÷-

íèõ â³äñòàíÿõ â³ä ×ÀÅÑ ïîç³ðíî æèòòÿ ðîñëèí ³ òâàðèí ïðîò³êàº íîð-

ìàëüíî. Òà äåòàëüí³ âèì³ðþâàííÿ ñâ³ä÷àòü, ùî á³ëüø³ñòü îðãàí³çì³â

ì³ñòèòü ó ñîá³ ï³äâèùåí³ êîíöåíòðàö³¿ ðàä³îíóêë³ä³â. Âèÿâèëîñÿ, ùî

ó øêàðàëóï³ ÿºöü ÷è ÷åðåïàøîê ìîëþñê³â íàêîïè÷óºòüñÿ ñòðîíö³é.

278

Â÷åí³ âèêîðèñòîâóþòü ¿õ äëÿ øâèäêîãî âèçíà÷åííÿ çàáðóäíåííÿ

ñòðîíö³ºì ´ðóíòó ³ âîäîéì ó êîíêðåòí³é ì³ñöåâîñò³.

Íåñïîä³âàíî âåëèêèì âèÿâèëîñÿ çàáðóäíåííÿ ò³ë âîäíèõ ïòàõ³â.

Õàð÷óþ÷èñü ó ìóë³, âîíè ïîò³ì ðîçíîñÿòü ðàä³îíóêë³äè äàëåêî ïîçà

ìåæ³ 30-ê³ëîìåòðîâî¿ çîíè. Íàøèì òà çàêîðäîííèì ìèñëèâöÿì áàæà-

íî ñïî÷àòêó çàïèòóâàòè ïòàõ³â, ÷è áóëè âîíè á³ëÿ ×ÀÅÑ, à âæå ïîò³ì

ñòð³ëÿòè (àáî íå çàáóâàòè âèì³ðþâàòè àêòèâí³ñòü âïîëüîâàíîãî).

Â³òðîâå ïåðåíåñåííÿ ðàä³îíóêë³ä³â ïðàêòè÷íî â³äñóòíº. Çíà÷íî

³íòåíñèâí³øå îä â³òðó öå ðîáèòü âîäà, àëå ð³âíèííà ïîâåðõíÿ Ïî-

ë³ññÿ é â³äñóòí³ñòü ãîëîãî ´ðóíòó íàáàãàòî çìåíøóþòü âèìèâàííÿ

âñ³õ ðàä³îíóêë³ä³â.

Íàéñêëàäí³øîþ ïðîáëåìîþ ëèøàºòüñÿ òî÷íå ïåðåäáà÷åííÿ âïëè-

âó ÷îðíîáèëüñüêèõ ðàä³îíóêë³ä³â íà ëþäåé. Ïðè÷èí òîìó ÷èìàëî,

àëå íàéãîëîâí³øèìè º äâ³:

• ïðàêòè÷íî íåìîæëèâî çà ñëîâàìè ëþäèíè (äå âîíà áóëà ³ ùî ðî-

áèëà) íàâ³òü ïðèáëèçíî âñòàíîâèòè ïîâíó äîçó â³ä çîâí³øíüîãî ³

âíóòð³øíüîãî îïðîì³íåííÿ;

• í³õòî íå ìîæå òî÷íî ïåðåäáà÷èòè åôåêòè á³îä³¿ íàâ³òü òîä³, êîëè

äîçà â³äîìà. Öå âèêëèêàíî êîìïëåêñí³ñòþ îïðîì³íåííÿ, àäæå

îêð³ì äîáðå â³äîìèõ ðàä³îíóêë³ä³â (éîä-131, öåç³é-137, ñòðîíö³é-

90) ÷èìàëî òàêèõ, ùî ðàí³øå íå çóñòð³÷àëèñÿ ó öèõ ôîðìàõ ³ ê³ëü-

êîñòÿõ. Ìàéæå ö³ëêîâèòîþ çàãàäêîþ ëèøàºòüñÿ ä³ÿ ãàðÿ÷èõ ÷à-

ñòèíîê, ÿê âåëèêèõ (â³ä ðîçïèëåííÿ ïàëèâíèõ òàáëåòîê), òàê ³

ñóáì³êðîííèõ, óòâîðåíèõ êîíäåíñàö³ºþ âèïàðóâàíèõ åëåìåíò³â

(öåç³þ, ñòðîíö³þ òà ³í.).

Áåçñóìí³âíèì º ôàêò ïðèìåíøåííÿ íàñë³äê³â êàòàñòðîôè â îô³ö³é-

íèõ äîêóìåíòàõ Ðàäÿíñüêîãî Ñîþçó, äå éäåòüñÿ ïðî ñìåðòü ìåíøå

30 îñ³á. Íàñïðàâä³  á³ëüøå, àëå òî÷íà ê³ëüê³ñòü íåâ³äîìà. Âîäíî÷àñ

âñ³õ, õòî ïîìåð 1986 ðîêó, íå ìîæíà ââàæàòè æåðòâàìè êàòàñòðîôè

íà ×ÀÅÑ íàâ³òü ÿêùî éäåòüñÿ ïðî ìåøêàíöÿ ì³ñòà Ïðèïÿòü ÷è ïðî

ë³êâ³äàòîðà. ×àñ â³ä ÷àñó ó ïðåñ³ ïîâ³äîìëÿþòü, ùî âæå ïîìåðëî ïî-

íàä 5 òèñ. ë³êâ³äàòîð³â. Îñê³ëüêè éäåòüñÿ ïðî 5 òèñ. ç 500 òèñ., ÿê³

ïðîéøëè ×ÀÅÑ, òî ñìåðòí³ñòü âèäàºòüñÿ íîðìàëüíîþ (çà 50

80 ðîê³â ïîìðóòü íàâ³òü ö³ëêîì çäîðîâ³, òîáòî ïî 610 òèñ. ùîðîêó).

Ðàä³îá³îëîã³ÿ ìàº íàäòî ìàëî äàíèõ äëÿ òî÷íîãî ïðîãíîçó âïëè-

âó îïðîì³íåííÿ, ÿêîãî ìè çàçíàºìî. Âàðò³ äîâ³ðè îö³íêè ôàõ³âö³â

ñâ³ä÷àòü, ùî á³ëüø ÿê 5 òèñ. îñ³á îòðèìàëî îïðîì³íåííÿ âíóòð³øí³õ

îðãàí³â ïîíàä 200 áåð. Á³ëüø ÿê 50 òèñ. ÷îëîâ³ê ìàþòü åôåêòèâíó

279

äîçó â³ä 50 äî 200 áåð, ðåøòà ë³êâ³äàòîð³â îòðèìàëè äîçó 2050 áåð.

Íàñåëåííÿ çîí â³äñåëåííÿ îòðèìàëî ìåíø³ äîçè.

Çà êîðîòêèé ÷àñ ³ñíóâàííÿ éîäó-131 îïðîì³íåííÿ íèì ùèòîâèä-

íî¿ çàëîçè ïîíàä äîïóñòèì³ íîðìè îòðèìàëè íå ìåíøå 40 òèñ. ä³òåé ³

150 òèñ. äîðîñëèõ (äàí³ äëÿ Óêðà¿íè). Íèí³ íà çàáðóäíåíèõ òåðèòî-

ð³ÿõ ïîñò³éíî îïðîì³íþþòüñÿ íåâåëèêèìè (àëå âèùèìè â³ä äîïóñòè-

ìèõ äëÿ íàñåëåííÿ ð³âí³â) äîçàìè ïîíàä 1 ìëí îñ³á (ç íèõ íå ìåíøå

200 òèñ.  ä³òè).

Ðàä³îá³îëîãè íàãîëîøóþòü, ùî íàñë³äêîì îïðîì³íåííÿ áóäå ïî-

ì³òíå çá³ëüøåííÿ ê³ëüêîñò³ çàõâîðþâàíü ùèòîâèäíî¿ çàëîçè, î÷åé,

âèïàäê³â ëåéêåì³¿, àíåì³¿, àëåðã³é òîùî. Öå îçíà÷àº: ÿêùî çà íîð-

ìàëüíèõ óìîâ ïåâíà õâîðîáà çóñòð³÷àºòüñÿ â îäí³º¿ îñîáè ç 10 òèñ.,

òî ñåðåä îïðîì³íåíèõ äîçàìè â ê³ëüêàíàäöÿòü áåð ê³ëüê³ñòü âèïàäê³â

öüîãî çàõâîðþâàííÿ çá³ëüøèòüñÿ äî 510 (ìîæëèâî é á³ëüøå). Ñàìå

öå é íàìàãàþòüñÿ âñòàíîâèòè ë³êàð³, çàâäàííÿì ÿêèõ º ñòåæèòè çà

ñòàíîì çäîðîâÿ ñîòåíü òèñÿ÷ îñ³á. Ïîâ³äîìëåííÿ ó ïðåñ³ ñâ³ä÷àòü, ùî

íà ìîìåíò ñòâîðåííÿ äðóãîãî âèäàííÿ ö³º¿ êíèãè ïðèïàâ ïî÷àòîê ïî-

ì³òíîãî çá³ëüøåííÿ ê³ëüêîñò³ ùîéíî çàçíà÷åíèõ âèä³â çàõâîðþâàíü

îñ³á, ÿê³ çàçíàëè îïðîì³íåííÿ ïîíàä äåñÿòü ðîê³â òîìó. Òðåòº æ âè-

äàííÿ (2002 ð.) çÿâèëîñÿ òîä³, êîëè ðîçâèòîê çàçíà÷åíî¿ òåíäåíö³¿

äîñÿã ìàéæå ñâîãî ï³êó  ÷àñòîòà âèïàäê³â ïàòîëîã³¿ ùèòîâèäíî¿ çà-

ëîçè çá³ëüøèëîñÿ â ê³ëüêà ðàç³â ïîð³âíÿíî ç ïî÷àòêîì 80-õ ðîê³â.

Ôàõ³âö³ ³íòåíñèâíî ïðàöþþòü íàä çìåíøåííÿì íåãàòèâíèõ íàñ-

ë³äê³â îïðîì³íåííÿ. Ïåâí³ ñïîä³âàííÿ ïîêëàäàþòüñÿ íà ðàä³îïðîòåê-

òîðí³ ðå÷îâèíè, çàâäàííÿì ÿêèõ º áëîêóâàííÿ íåãàòèâíîãî âïëèâó

ïðîì³ííÿ, çâÿçóâàííÿ ðàäèêàë³â òîùî. Äóæå áàãàòî ìîæóòü äàòè

÷èñòà ¿æà, ïîâíîö³íí³ â³òàì³íè, çàíÿòòÿ ñïîðòîì, ñâîº÷àñí³ é ïîâí³

ìåäè÷í³ àíàë³çè òîùî.

Ìîæíà ëèøå ïîøêîäóâàòè, ùî íàÿâí³ åêîíîì³÷í³ óìîâè óíåìîæ-

ëèâëþþòü ñóòòºâó ÷àñòèíó öèõ ôàêòîð³â äëÿ á³ëüøîñò³ íàñåëåííÿ

Óêðà¿íè.

XIV. Äëÿ äîïèòëèâèõ. Ñåêðåòíà ÿäåðíà êàòàñòðîôà

Âîíà òðàïèëàñÿ 29 âåðåñíÿ 1957 ð. íà Ï³âäåííîìó Óðàë³ â íå ïîçíà-

÷åíîìó íà æîäí³é ðàäÿíñüê³é êàðò³ òàºìíîìó ì³ñò³ ×åëÿá³íñüê-40, äå

çà ê³ëüêîìà ðÿäàìè êîëþ÷îãî äðîòó ðàä³îõ³ì³÷íèé çàâîä âèä³ëÿâ ç óðà-

íîâèõ ñòåðæí³â ÿäåðíó âèáóõ³âêó  ïëóòîí³é. Äëÿ éîãî â³ää³ëåííÿ

ñòåðæí³ ðîç÷èíÿëè ó êèñëîòàõ, à â ê³íö³ ïðîöåñó ëèøàëàñü äóæå ðàä³îàê-

òèâíà ð³äèíà ç ÷èìàëèì âì³ñòîì âèáóõîíåáåçïå÷íèõ ñîëåé íàòð³þ. Öþ

íåáåçïå÷íó ñóì³ø çëèâàëè â çàãëèáëåí³ â çåìëþ îñîáëèâ³ öèñòåðíè ç

280

íåðæàâ³þ÷î¿ ñòàë³ ç ñèñòåìîþ îõîëîäæåííÿ ³ ìåòðîâî¿ òîâùèíè âàæåí-

íèìè áåòîííèìè êðèøêàìè. ²îí³çóþ÷å âèïðîì³íþâàííÿ, ðîçêëàäàþ÷è

âîäó, óòâîðþâàëî íàä ð³äèíîþ âèáóõîíåáåçïå÷íó ñóì³ø ïîâ³òðÿ ç âîä-

íåì. Òîìó àâòîìàòèêà ïîñò³éíî êîíòðîëþâàëà ñêëàä ãàç³â. Ï³ä âïëèâîì

òîãî æ òàêè âèïðîì³íþâàííÿ íåïðèñòîñîâàí³ äî íåçâè÷àéíèõ óìîâ ðî-

áîòè ñòàíäàðòí³ ïðèëàäè é êàáåë³ âèéøëè ç ëàäó.

Ôàêò çãàäàíîãî íà ïî÷àòêó âèáóõó, éîãî ïðè÷èíè ³ íàñë³äêè óðÿä

ÑÐÑÐ òà ðàäÿíñüê³ â÷åí³  ó÷àñíèêè ÷èñëåííèõ ì³æíàðîäíèõ êîíôå-

ðåíö³é çàïåðå÷óâàëè àæ 33 ðîêè! Â îïðèëþäíåíèõ çàÿâàõ (19891990 ðð.)

÷èìàëî ñóïåðå÷íîñòåé, òîìó ôàõ³âö³ ââàæàþòü, ùî á³ëüø³ñòü äåòàëåé

âèáóõó, éîãî ïðè÷èíè ³ ñèëà ëèøàþòüñÿ ìàéæå íåâ³äîìèìè.

Íåçàïåðå÷íî òå, ùî 150-òîííó áåòîííó êðèøêó âèáóõ â³äêèíóâ íà äå-

ñÿòêè ìåòð³â, øèáêè ïîâèë³òàëè â ðàä³óñ³ ê³ëüêîõ ê³ëîìåòð³â, ðàä³îàêòèâ-

íèé âì³ñò öèñòåðíè ÷àñòêîâî çëåò³â íà âèñîòó 1 êì, à ðåøòêè áóëè ðîç-

ñèïàí³ íàâêîëî. ×è ï³ä³ðâàëèñÿ ñóñ³äí³ öèñòåðíè (âñüîãî ¿õ áóëî ê³ëüêà

äåñÿòê³â)  äîñ³ íåâ³äîìî. Ââàæàþòü, ùî ïî÷àòêîì áóâ ñëàáêèé âèáóõ

âîäíþ â ïîâ³òð³, ê³íöåì  âòîðèííèé âèáóõ ñîòåíü òîíí ñîëåé íàòð³þ â

öèñòåðí³ (öèñòåðíàõ). Äåñÿòêè (ñîòí³?) ì³ëüéîí³â êþð³ ñêëàäíî¿ ñóì³ø³

³çîòîï³â (çà âèíÿòêîì ê³ëüêîõ, âîíà ñõîæà íà ÷îðíîáèëüñüêó) ïî÷àëè

ïîñèïàòè ë³ñè, ïîëÿ ³ ñåëà. Ïðîñòî äèâîì ìàéæå ïðÿìîë³í³éíà ñìóãà

ñë³äó íå ïåðåòíóëà æîäíîãî ì³ñòà é òðîõè íå äîòÿãëàñÿ äî Òþìåí³. Ãó-

ñòèì áóëî çàáðóäíåííÿ òåðèòîð³¿ ïëîùåþ 1000 êì

, ñëàáøèì  ïîíàä

20 òèñ êì

Ê³ëüê³ñòü çàãèáëèõ íåâ³äîìà, â³äñåëåíî áóëî ïîíàä 1000 îñ³á. Âòðàòè

íà çàâîä³ é âàðò³ñòü óñóíåííÿ àâàð³¿ íåâ³äîì³. Çâ³ò ïðî êàòàñòðîôó, ìåòî-

äè ë³êâ³äàö³¿ íàñë³äê³â, ðåçóëüòàòè äîñë³äæåííÿ âïëèâó ðàä³àö³¿ íà ðîñ-

ëèíè ³ òâàðèíè áóëè çàñåêðå÷åí³ àæ äî ê³íöÿ 80-õ ðîê³â. À ìîãëè á äóæå

ïðèäàòèñÿ áàãàòüîì ôàõ³âöÿì. Âîíè áóëè á ïðîñòî íåçàì³íí³ äëÿ âñ³õ

òèõ, õòî â 1986 ð. é ï³çí³øå ìàâ ñïðàâó ç³ çíà÷íî ìàñøòàáí³øîþ êàòàñò-

ðîôîþ íà ×ÀÅÑ.

Çà êîðäîíîì ââàæàþòü, ùî âèáóõ ó Êèøòèì³ (íàéáëèæ÷å äî ì³ñöÿ

ïîä³é â³äêðèòå ì³ñòî) äî 1986 ð. áóâ íàéá³ëüøîþ ó ñâ³ò³ êàòàñòðîôîþ

â ÿäåðí³é ïðîìèñëîâîñò³. Âîíè çàçíà÷àþòü, ùî â³äìîâà â³ä çàñåêðå÷óâàí-

íÿ íåùàñòü ó í³é óíåìîæëèâèëà á ³ êàòàñòðîôó íà ×ÀÅÑ.

Êèøòèìñüêèé óðîê âèâ÷èëè íåáàãàòî îñ³á íà îäíîìó çàâîä³. Â³í íå

òîðêíóâñÿ äåñÿòê³â òèñÿ÷ ó÷í³â íà ³íøèõ çàâîäàõ ³ ÿäåðíèõ åëåêòðî-

ñòàíö³ÿõ, âîíè ëèøèëèñÿ ñì³ëèâèìè ³ ñàìîâïåâíåíèìè íåâ³ãëàñàìè...

ÇÀÏÈÒÀÍÍß ² ÇÀÂÄÀÍÍß

ÄËß ÑÀÌÎÑÒ²ÉÍÎ¯ ÐÎÁÎÒÈ

1. ßê³ òèïè ðåàêòîð³â âèêîðèñòîâóþòüñÿ íà ÀÅÑ Óêðà¿íè?

2. Âèêîðèñòàííÿ ÿêîãî òèïó ðåàêòîð³â ñë³ä ïðèïèíèòè? Â³äïîâ³äü îá´ðóí-

òóéòå.

3. ßêó êîðèñòü ìàº åêîíîì³êà Óêðà¿íè â³ä ðîáîòè ÀÅÑ? Â³äïîâ³äü îá-

´ðóíòóéòå.