Хан И.Г., Садырова А.Т. Саясаттану (Политология)
Подождите немного. Документ загружается.
121
БИЛІК ФЕНОМЕН РЕТІНДЕ
ол басқаларға үкімін жүргізу, мəжбүрлеу мүмкіндігі, қабілеті немесе құқығы
өзіне тəн белгілері
билік еркінің басым болуы
басқарудың ерекше аппаратының болуы
қоғамның өмірінің регламентациясына
монополия
қоғам мен тұлғаға қатысты мəжбүрлеу
мүмкіндігі
басқа мемлекеттерге қатысы бойынша
билік органдарының суверенитеті
білім жəне ақпарат
заңдылық
легитимділік
қоғамда алатын орны
байлық
күш
ресурстар
122
БИЛІК ФЕНОМЕН РЕТІНДЕ
негізгі түрлері
экономикалық
тіршілік ету
құ
ралдары
көріну жəне жүзеге
асыру т
ү
рлері
саяси
əскери дəстүр
сендіру құқықтық
күштеу
мəжбүрлеу
манипуляция
бедел
құқық
бақылау
ұйым
үйлестіру
басқару
жетекшілік
үстемдік
рухани
отбасылық
123
САЯСИ БИЛІК
басты
қ
а
ғ
идалары
қызметтері
легитим
ділік
шынды
қ
ə
ріптестік
шыдамдылы
қ
шынайылы
қ
бай
қ
ампазды
қ
қ
ата
ң
ды
қ
жасырын
ө
зіндік сын
қоғамды басқару стратегиясын
дайындау
қоғам дамуының басты бағыттары
бойынша нақты шешімдерді
дайындау жəне қабылдау
қоғамдық процестерді шұғыл
басқару жəне реттеу
қоғам дамуының тұрақтылық
маңызды параметрлері мен
бағыттарын бақылау
124
легитимділік
түрлері көрсеткіштері
Саясатты жүргізуге
қажетті мəжбүрлеу
деңгейі
дəстүрлі билік
заңды билік
харизматикалық
билік
үкімет пен оның
көшбасшысын орнынан
тайдыруға
тырысушылықтың болуы
азаматтық
бағынбаудың көріну
күші
САЯСИ БИЛІК
125
САЯСИ ЖҮЙЕЛЕРДІҢ ҚЫЗМЕТТЕРІ
қоғамның даму жолдары арқылы
мақсаттарды, міндеттерді анықтау
қоғамдағы адамдардың жəне
топтардың мінез-құлықтарының
ережелері мен заңдылықтары
қабылданған мақсаттар мен
бағдарламаларды орындау
бойынша қоғамның əс-əрекеті
тұрақты саяси қатар мен ішкі
жəне сыртқы қауіпсіздікті
қамтамасыз ету
материалдық жəне рухани
құндылықтарды бөлу
саяси сананы қалыптастыру,
қоғам мүшелерін саяси іс-
əрекетке қатысуға тарту
заңдар мен ережелердің
орындалуын қадағалау, саяси
нормаларды бұзатын əрекеттерді
болдырмау
мемлекет пен əлеуметтік
қауымдастықтардың түрлі
қ
ызы
ғ
ушылы
қ
тарын келістіру
126
қ
амтамасыз етеді
аны
қ
тайды
саяси биліктің тұрақтылығын
қоғамдық-саяси процестердің
дам
уы мен
қ
ар
қ
ын де
ң
гейімен
азаматтарды басқаруды, саяси
қатынастардың бағытын жəне билік
ү
шін
қ
ол жетімді динамиканы
басқарушы элитаның
құ
рылымымен
саясаттың мақсаттарына қол
жеткізуді, биліктегі элитаның
қызығушылықтарын
бюрократиямен қарым-қатынас
жа
ғ
дайымен
(
шенеунік аппаратымен)
қоғамдық-саяси дəстүрлердің
дамығандығымен, қоғамда үстемдік ететін
саяси сана мен мінез-құлықпен
қоғамдағы легитимділіктің басым
т
ү
рімен
саяси еркіндіктің деңгейі мен билік органдарының олардың іс-əрекетінің құқықтық негіздеріне қатынасын
көрсететін, елдегі саяси өмірдің сипатын анықтайтын қоғамның саяси жүйесінің қызмет ету əдісі
САЯСИ ТƏРТІП
127
САЯСИ ТƏРТІПТЕРДІҢ ЖІКТЕЛУІ
негізгі түрлері
Демократиялық
Саяси партиялардың болуы,
олардың ішкі құрылымы жəне
саяси жүйедегі өзара қарым-
қатынас қағидасы
Азаматтардың саясатқа жəне
қоғамдық процестерді басқаруға
тартылу деңгейі мен сипаты
Басқару мен өзін өзі басқарудың
арақатынасы, саяси процестегі
жергілікті билік органдарының
рөлі
Билік органдарының жұмысындағы
ашықтық, олардың бақылау мен
қоғамдық пікір жағынан ықпалға
ашықытығының деңгейі
Қоғамның саяси өміріндегі
арнайы қызметтердің,
полицияның, əскердің орны мен
р
ө
лі
Мемлекеттің іс-əрекеттерін азаматтық
қоғамның бақылауының түрлі
қызығушылықтарын білдіретін жəне
жүзеге асыратын мүмкіндіктердің
болуы
Заң шығару, атқару жəне сот
билігін б
ө
лу д
ə
режесі
Мемлекеттік органдарды, басқарушы
топтар мен саяси көшбасшыларды
сұрыптау процедураларын қалыптастыру
əдістері
тұлғаның қоғамдағы орны, оның
құқығы мен еркінің жағдайы
Оппозициямен қарым-қатынас
сипаты, қақтығыстық
жағдайларды шешу əдістері
Тоталитарлық
Авторитарлық
Антидемократиялық
Қоғамның саяси өміріндегі арнайы
қызметтердің, полицияның,
əскердің орны мен рөлі
негізгі жіктелімі
128
Ө
зіндік сипаттары
Негізгі т
ү
рлері
Қоғамның барлық саласына енген жалпыға
ортақ идеологияның болуы
Сол бейімдегі тоталитаризм (сталинизм,
маонизм)
ТОТАЛИТАРИЗМ
Мемлекеттік органдармен тығыз байланыстағы
бірегей бұқаралық партияның билікті
мониполизациялауы
Оң бейімдегі тоталитаризм (итальяндық
фашизм, германдық ұлттық-социализм)
Ішкі саясат құралы ретінде үнемі жəне кезеңдік
қайталанып отыратын репрессия
Мемлекеттің бұқаралық ақпаратқа
мониполиясы, плюрализмнің толығымен
болмауы
Мемлекет тарапынан экономикаға қатаң
бақылау, барлық мемлекеттік емес меншіктің
түрлерін ликвидациялау
Қарулы күрес құралдарына мониполия,
оппозицияның ұйымдасқан қарсыласуын жою
мүмкіндігі
129
АВТОРИТАРИЗМ
Саяси билікті халықтың аз қатысуымен нақты бір адам (отбасы, саяси партия, əлеуметтік класс) жүзеге асыратын саяси тəртіп
Ө
зіне т
ə
н сипаттары
Тоталитаризм
не
н айырмашылы
ғ
ы
Биліктің саяси көшбасшының немесе белгілі
бір топтың қолына шоғырлануы
Нақты дайындалған бірегей идеологияның
міндетті еместігі
Мемлекетте қоғамдық өмірдің тек басты жəне
шешуші қозғаушысының болуы
Мемлекеттің қоғамға толығымен ықпал ету
сипатының, қоғамдық процестерді тотальді
бақылаудың болмауы
Жекелеген адамдардың, сондай-ақ қоғамдық-саяси
ұйымдардың саяси құқықтары мен саяси мінез-
құлықтарын қатаң шектеу
Азаматтардың жеке даралығы, адамдардың
жеке өміріне қол сұқпау
Ірі репрессивті аппараттың болмауы
Күштер мен қызығушылықтарды поляризациялау жəне бөлу,
шектеуге қол жетімділік
Азаматтарға мемлекет тиым салмағанның
барлығына рұқсат беру
Экономикалыққа қатысы бойынша саяси жүйенің
үлкен автономдығы, оның орталықпен сияқты
нарықтықпен де сəйкестігі мүмкіндігі
Демократияның кейбір элементтерінің болуы
(сайлау, парламенттік күрес)
Саяси биліктің басты аргументі – күш емес
бедел
130
ДЕМОКРАТИ
ЯЛЫ
Қ
САЯСИ Т
Ə
РТІП
Халықтың биліктің көзі ретінде мойындалуына, мемлекеттік жəне қоғамдық істерді шешуге қатысу құқығынажəне азаматтардың
жеткілікті дəрежеде құқықтары мен еркіндіктерге ие болуына негізделген қоғамның саяси жүйесінің қызмет ету əдісі
Өзіне тəн сипаттары
Қызмет ету кепілдіктері
Жасырын, құпия дауыс беру жолымен жалпыға ортақ
тең, тікелей сайлаулар арқылы мемлекеттік биліктің
өкілетті органдары мен жергілікті өзін-өзі басқару
органдарын таңдау
Мемлекеттік органдар мен аппараттардың іс-
əрекеттерін азаматтық қоғам жағынан бақылау
жүйесін жасау
Парламентте жалпымемлекеттік заңдарды шығару
құқығының болуы
Заң шығару, атқару, сот биліктеріне бөліну, олардың
арасындағы қарым-қатынастардың қарама-қарсы
күштерін ұстап тұратын механизмнің болуы
Көппартиялық, партиялық жүйеде Конституция
аясында əрекет ететін билік құрылымындағы жəне
оны теріске шығарушы партиялардың болуы
Азаматтардың теңқұқылығына кепілдік, əрбір
азаматтың билікті, оның кез келген өкілдерін сынау
құқығын мойындау
Азаматтарды уақытылы толық саяси ақпараттандыру
үшін мүмкіндіктердің болуы
Депутаттарды шақыру мен шенеуніктерді ауыстыру
процедураларын қарапайымдандыру
Ақшылықтың қызығушылықтары мен құқықтарын
құрметтей отырып, көпшіліктің саяси шешімдерді
қабылдауы
Саяси партияларда тікелей жария-биліктік қатынастардың болмауы