Дзмітрачкоў П.Ф. Беларусь у складзе Вялікага княства Літоўскага (другая палова ХІІІ - першая палова XVII стст.) Частка 1
Подождите немного. Документ загружается.
феадалаў т.зв. "рускіх зямель" Княства і разлічваў, што яго
выступленне будзе падтрымана імі. ды і не толькі імі. але і больш
шырокімі слаямі насельніцтва гэтых зямель. Разлічваў ён і на дапамогу
Масквы. з прад-стаўнікамі якой уступіў у перамовы.
Ужо сучаснікі адзначалі, што М.Глінскі задумаў стварыць
самастой-нае княства на былых старажытнарускіх землях, якія
ўваходзілі тады ў склад ВКП і ўзначаліць яго. Польскі храніст ХУІ
стагоддзя Мацей Стрый-коўскі пісаў, што М.Глінскі спадзяваўся
"узнавіць Вялікае княства ад Літвы да Русі і адрадзіць Кіеўскую
манархію".
32
Па-сутнасці, ставілася мэта, якой дабіваліся і прыхільнікі
князя Свідрыгайлы ў 30-я гады ХУ стагоддзя пад час грамадзянскай ці
феадальнай вайны, аб якой гаварылася раней.
Паўстанне пачалося на поўдні Беларусі, дзе ў Глінскага былі
буйныя маёнткі. Цэнтрам яго стаў горад Тураў. Адсюль Глінскі са сваім
атрадам пайшоў да Мазыра і, як паведамляе "Хроніка Літоўская і
Жамойцкая", "Мозыр взял м своммм людмм осадмл". У хуткім часе на
бок М.Глінскага перайшлі многія князі паўднёва-усходніх і ўсходніх
раёнаў Беларусі. Летапісец адзначыў, што "пристали те ж до него
княжата Друцкие и князь Михаил Мстиславский з замков своим, той з
Друцким, а сей Мстиславский, тактеж и оршанцы, Кричев, Гомель
поддались яму".
33
Потым М.Глінскі, сумесна з маскоўскім войскам, узяў
у аблогу Мінск, распачаліся ваенныя дзеянні і пад Слуцкам,
Новагародкам і іншымі га-радамі.
Аднак гэтыя поспехі насілі часоаы характар, М.Глінскаму так і не
ўдалося здзейсніць пастаўленыя мэты. Ён пацярпеў няўдачу,
вымушаны быў пакінуць ВКЛ і перайсці на службуда маскоўскага князя.
Трэба заўважыць, што ў гістарычнай літаратуры выступленне
М.Глінскага ацэньваецца неадназначна, а ў савецкай гісторыяграфіі яно
ўвогуле ідэалізавалася, падавалася як найбольш яскравы прыклад
барацьбы беларускага народа супраць літоўскага прыгнёту, за
ўз'яднанне з Расіяй.
У сучасных гістарычных працах пры аналізе паўстання М.Глінскага
вылучаюцца два моманты. Па-першае, у паўстанні Глінскага адлюс-
травалася ўнутрыкласавая барацьба, якая была характэрна для ВКЛ.
па-другое, у ім сапраўды прасочваюцца і нацыянальна-вызваленчыя
рысы, знайшла адлюстраванне незадаволенасць не толькі феадалаў,
але і больш шырокіх мас насельніцтва беларускіх і іншых усходне-
славянскіх зямель этнічнай няроўнасцю, каталіцкай экспансіяй.
"Паўстанне Глінскага, — пісаў беларускі гісторык М.Доўнар-Запольскі,
— было паднята ў інтарэсах рускай дзяржаўнасці, народнасці і
культуры. Гэта быў апошні акорд нацыянальнай барацьбы ў дзяржаве,
запознены водгук пытанняў, якія хвалявалі грамадства на стагоддзе
раней".
34
Неабходна падкрэсліць, што паўстанне Глінскага, як і ўсе іншыя
па-пярэднія канфлікты, не было безвыніковай з'явай. Вярхоўная ўлада
ўсё больш усведамляла неабходнасць вырашэння пытанняў. якія
ўзнімаліся праваслаўнай знаццю усходне-славянскіх зямель Княства.
Вось чаму яна не абмежавалася толькі пакараннем удзельнікаў
паўстання М.Глінскага, але і прыняла меры па дзяржаўна-палітычнай
кансалідацыі грамадства, ліквідацыі каранёў сепаратызму ў Княстве.
Гэта асабліва стала актуальным, відавочным у сувязі з абвастрэннем
суперніцтва з Мас-коўскаю дзяржавай.
Аналіз палітыкі вялікакняжацкага ўрада з канца ХУ — пачатку ХУІ
стагоддзя, зроблены гісторыкамі, паказвае, што менавіта з таго часу ён
актыўна садзейнічаў умацаванню як эканамічных, так і палітычных па-
зіцый феадалаў рускай часткі дзяржавы. Так, з канца ХУ стагоддзя
значна пашыраюцца зямельныя ўладанні гэтых феадалаў, асабліва
знаці, галоўным чынам за кошт вялікакняжацкіх падараванняў. Яе
прадстаўнікі пачалі шырэй прыцягвацца і да кіравання дзяржавай і, ў
прыватнасці, да ўдзелу ў рабоце вышэйшага органа дзяржэўнай улады
— гаспадарскай Рады. У першай палове ХУ стагоддзя іх колькасць, па
падліках А.Грыцкевіча, фактычна зраўнялася з колькасцю літоўскіх
феадалаў, а ў сярэдзіне ХУІ стагоддзя дасягнула дзвюх трэцей
агульнага складу паноў-рады.
35
Прадстаўнікі усходніх зямель Княства
меліся нават у складзе найвышэйшай ці пярэдняй Рады, этнічную і
каталіц-кую чысціню якой асабліва ахоўвала літоўская арыстакратыя. У
канцы ХУ— першай палове ХУІ стагоддзя сярод палітычнай эліты
Княства мы знаходзім прадстаўнікоў такіх вядомых і буйных
феадальных родаў беларускага краю, як Глебавічы, Іллінічы, Сапегі,
Зяноўевічы, Храптовічы, Друцкія, Солтаны. Багавіцінавічы, Адзінцэвічы і
іншыя.
Выхадцы з беларускіх і іншых усходне-славянскіх зямель сталі
займаць і важныя адміністрацыйныя пасады ў Княстве. Напрыклад,
вядомы тады праваслаўны князь К.Астрожскі з 1522 па 1529 год займаў
пасаду трок-скага ваяводы, што дазволіла яму сесці на першае месца
раднай "лавіцы". У гістарычнай літаратуры прыводзіцца і такі факт, што
з 20 назначэнняў на вышэйшыя дзяржаўныя пасады праваслаўных
феадалаў, якія адбыліся за перыяд з канца ХІУ стагоддзя па 1569 год,
14 прыходзіла-ся на час пасля 1500 г.
36
.
Так што вяпікакняжацкі ўрад зрабіў неабходныя вывады з
паўстання М.Глінскага, а гэта значыць, што працяглая барацьба, якую
вялі пра-васлаўныя феадалы "рускіх" зямель ВКЛ за палітычнае
раўнапраўе з літоўска-каталіцкай арыстакратыяй, закончылася іх
перамогай. Гэта перамога была замацавана і юрыдычна
вялікакняжацкім прывілеем 1563 г., які адмяніў артыкул 9
Гарадзельскай пастановы. Хоць дадзены артыкул і раней ужо фактычна
не дзейнічаў, з выданнем прывілея 1563 г. былі ліквідаваны і
фармальна-прававыя абмежаванні палітычных пра-воў феадалаў па
этнічна-рэлігійных прыкметах. У прывілеі адзначалася што з гэтага часу
"достоинства и преложеньства всякие, и до рады нашое на урады
дворные и земския, не только подданые костелу римскому... обираны и
прекладаны быти мають, але одинаково и заровно вси рыцерского
стану з народу шляхетского люди и годности своее, от нас, гоподаря, на
месца зацные и преложеньства з ласки нашое браны быти иають...".
37
Такім чынам, унутрыпалітычнае становішча ў Княстве на працягу
усяго разглядваемага перыяду было складаным. Яно вызначалася
асаблівасцямі ВКЛ якдзяржавы, рэлігійна-этнічнымі і іншымі
супярэчнасцямі, існаваўшымі паміж рознымі групоўкамі пануючага
класа. Аднак супярэчнасці гэтыя не з'яўляліся антаганістычнымі і
паступова былі пераадолены, а само грамадства, на аснове прынятых
прававых актаў, у значнай ступені кансалідавалася.
Заўвагі
РАЗДЗЕЛ 1.
1. ПАШУТО В Т. Образованме Литовского государства. М., 1959
С.322. Гэты пункт гледжання знайшоў адлюстраванне і ў калектыўнай
працы "Древнерусское наследие и исторические судьбы восточного
славянства" (М.,1982), аўтарамі якой, акрамя У.Пашуты, былі такія
вядомыя савецкія гісторыкі, як Б.М.Флоря і Г.Л.Харашкевіч. Яго
падтрымлівалі і беларускія гісторыкі, напрыклад, Л.С Абэцадарскі (гл.:
Абэцадарскі Л. У святле неабвержаных фактаў. Мн., 1969 С. 17-41).
Разам з тым гэтыя і іншыя псторыкі прызнавалі той факт, што
ўсходнеславянскія землі, у тым ліку і беларускія, не толькі карысталіся
значнай аўтаноміяй ў складзе ВКЛ, але і захоўвалі сваё ўнутранае
палітыка-геаграфічнае адзінства. Больш падрабязныя матэрыялы па
гіста-рыяграфіі ВКЛ можна знайсці ў энцыклапедыі гісторыі Беларусі
(т.2. Мн., 1994., С.422), іншых працах
2. Гэта назва маецца ў летапісу нямецкага горада Кведлінбурга
Літва ўпамінаецца і ў "Аповесці мінулых гадоў" без вызначэння дат, у
тым месцы, дзе гаворыцца пра рассяленне славянскіх плямёнаў і тых
неславянскіх плямёнаў, якія выплачвалі даніну Русі. Пра Літву тут яшчэ
раз коратка паведамляецца пад 1040 годам, калі кіеўскі князь Яраслаў
Мудры зрабіў паход на яцвягаў Праз два гады, адзначаў летапісец,
"Ярослав иде на Литву". Гл.: Повесть временных лет. Ч.1.М.,
1950,С.103.
3.ЕРМАЛОВІЧ М. Старажытная Беларусь. Полацкі і Новагародскі
перыяды Мн., 1990 С352.
4. ШТЫХАЎ Г.В. Гісторыя Беларусі ад старажытных часоў да
канца XIII ст. Вучэбны дапаможнік для вучняў 10 класа. У дзвюх кнігах
Кн.1. Мн., 1994.С.100.
5.РОГАЛЕЎ А. "Гістарычная Літва'' на беларускіх землях? "
Беларуская думка. 1993. №6. С.65.
6. РОГАЛЕВ А Белая Русь и белорусы (в поисках истоков).
Гомель, 1994. С.111.
7. Больш падрабязна гл.: ЛАСКОЎ I. Племя пяці родаў. Летапісная
Літва: сваяцтва і лёс. //Літаратура і мастацтва. 1989, 18 жніўня; Ён жа.
Нашчадкі таямнічае Літвы. // Полымя. 1991, №8. С.204-228.
8. НАСЕВІЧ В.Л. Працэс утварэння Вялікага княства Літоўскага
(ХІІІ-ХІУ стст). // Актуальныя пытанні гісторыі Беларусі. Зборнік
артыкулаў Мн., 1992. с.59.
9. ДОЎНАР-ЗАПОЛЬСКІ М.В. Гісторыя Беларусі. Мн, 1994. С.56.
10. ІГНАТОЎСКІ У.М. Кароткі нарыс гісторыі Беларусі. 5-е
выданне. Мн., 1991. С.92.
11. ГРЕКОВ Н. Б. Очерки по истории международных отношений
Восточной Европы ХІУ-ХУІ вв, М, 1963. С.39-40
12. Цыт. паводле кн.: ПАШУТО В Т. Образование Литовского
государства. С.186, 189.
13. Больш падрабязна гл.: РОГОЛЕВ А. Белая Русь и белорусы (в
поисках истоков) С.139; ПІЛІПЕНКА М Ф. Новы погляд на этнагенез
беларусаў // Актуальныя пытанні гісторыі Беларусі. Зб.арт. Мн., 1992.
С.36-37.
14. ДУМИН С.В. Другая Русь (Великое княжество Литовское и
Русское). // История Отечества: люди, идеи. решения. Очерки истории
России IX — началаХХвв. М., 1991. С.87.
15. ШТЫХАЎ Г.В. Гісторыя Беларусі ад старажытных часоў да
канца XIII ст. Вучэбны дапаможнік для вучняў 10 класаў. Мн , 1994.
С.106.
16. Гл.: РОГОЛЕВ А. Великое княжество Литовское: поиски
исторических закономерностей. // Крыжовы шлях. Дапаможнік для
вывучаючых гісторыю Беларусі. Мн., 1993.С.57-95.
17. Беларускі гісторык Я.А.ЮХО сцвярджае, аднак, не прыводзячы
ніякіх доказаў, што Вялікае княства Літоўскае пачало складвацца ў
канцы XII ст. Гл.: ЮХО Я.А. Кароткі нарыс гісторыі дзяржавы і права
Беларусі Мн., 1992 С.72.
18. ЕРМАЛОВІЧ М. Старажытная Беларусь. Полацкі і
Новагародскі перыяды. С.315-317 Трэба адзначыць таксама, што
паходжанне Міндоўга М.ЕРМА-ЛОВІЧ выводзіць з дынастыі полацкіх
князёў. Гл.: ЕРМАЛОВІЧ М Стара-жытная Беларусь. Віленскі перыяд.
1994. С.8-9.
19. Хронмка Быховца. М, 1966, с. 41.
20 ДОЎНАР-ЗАПОЛЬСКІ М.В. Гісторыя Беларусі. С.55
21. ЕРМАЛОВІЧ М. Старажытная Беларусь. Полацкі і
Новагародскі перыяды С.332.
22. Гл.: ЕРМАЛОВІЧ М. Старажытная Беларусь Віленскі перыяд.
С.8-10.
23. Гл.: НАСЕВІЧ В. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага. Падзеі і
асобы Мн., 1993. С58.
24 Там жа. С.64
25. Больш падрабязна аб паходжанні князя Віценя гл.: НАСЕВІЧ
В. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага. Падзеі і асобы. С.69-70;
ЕРМАЛОВІЧ М. Старажытная Беларусь Полацкі і Новагародсю
перыяды С.343-344; ЧАРОПКА В. Віцень // Спадчына, 1991 №6. С 89-94
26. ЧАРОПКА В. Віцень. // Спадчына 1991 №6 С 90.
27. Аб прыходзе да ўлады, княжанні Гедыміна, яго паходжанні
больш падрабязна гл.: ЕРМАЛОВІЧ М. Старажытная Беларусь Віленскі
перыяд С 10-38; НАСЕВІЧ В. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага.
Падзеі і асобы. С.76-88; ЧАРОПКА В. Гедымін. // Спадчына. 1992 №1.
С.85-89, КАЗБЯРУК У. Гедымін у летапісах // Спадчына. 1992. №5. С 93-
96 і інш.
28. Ёсць падставы сцвярджаць, што Вільня — славянскі горад, які
ўзнік не ў час Гедыміна (у летапісах ХУІ ст. гаворыцца аб заснаванні
Вільні менавіта гэтым князем), а значна раней, калі адбывалася
славянская (крывічская) каланізацыя гэтых зямель. Больш падрабязна
гл.: ЕРМАЛОВІЧ М. Стара жытная Беларусь. Віленскі перыяд. С.3-6.
29. ГРЕКОВ М.Б. Очерки по истории международных отношений
Восточной Европы ХІУ-ХУІ вв. С.40.
30. Падрабязныя матэрыялы па гэтым пытанні выкладзены ў
артыкуле: НАСЕВІЧ В.А. Да пытання аб нацыянальным характары
Вялікага княства Літоўскага //Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў.
Мінск. 3-5 лютага 1993 г. Тэзісы дакладаў і паведамленняў. Частка 1.
Гісторыя Беларусі. Мн., 1993. С.56-57.
31. Беларусь у Вялікім княстве Літоўскім. Беларусістыка. Мн.,
1992. С.122.
32. Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т.2. Мн., 1994. С.387-423.
33. ЦІТОЎ А. Наш сімвал — Пагоня. Шлях праз стагоддзі. Мн.,
1993. С.7.
34. Там жа.
35. ЕРМАЛОВІЧ М. Старажытная Беларусь. Полацк! і
Новагародскі перыяды. С.352.
36. Трэба, аднак, адзначыць, што ў нормах праза і, у прыватнасці,
дзяржаўна-га права, выкладзеных ў Статуце ВКЛ 1588 года,
утрымліваліся і парасткі новага, буржуазнага права. Падрабязней гл.:
ЮХО Я. Крыніцы беларуска-літоўскага права. Мн., 1991.
37. Больш падрабязна гл.: ЮХО Я.А. Кароткі нарыс гісторыі
дзяржавы і права Бёларусі. С.75-76.
38. ДОЎНАР-ЗАПОЛЬСКІ М.В. Гісторыя Беларусі. С.81.
39. КАНАНОВІЧ У. Шляхецкая дэмакратыя // Беларуская
мінуўшчына. 1994. №2. С.20-21.
40. ДОЎНАР-ЗАПОЛЬСКІ М.В. Псторыя Беларусі. С.81.
41. ЮХО Я.А. Кароткі нарыс гісторыі дзяржавы і права Беларусі.
С.77.
42. Больш падрабязныя матэрыялы аб цэнтральных органах
кіравання можна знайсці ў спецыяльнай навуковай і вучэбнай
літаратуры: Рэкамендуецца, у прыватнасці, азнаёміцца з адпаведнымі
раздзеламі кнігі Я.А.ЮХО "Кароткі нарыс гісторыі дзяржавы і права
Беларусі" (Мн., 1992), а таксама з наступнымі артыкуламі: КАНАНОВІЧ
У. Шляхецкая дэмакратыя. // Беларуская мінуўшчына. 1994. №2. С.20-
21.; СМОЛІКА., БАРЫС С. Органы ўлады і кіравання ў Вялікім княстве
Літоўскім (ХУ-ХУІ стст.) //Беларускі гістарычны часопіс. 1995. №4. С.161-
175.
43. Табліца складзена па матэрыялах акадэмічнага выдання:
Гісторыя Беларускай ССР у 5-ці тамах. Т.1. Мн., 1972. С.225.
44. Цыт. па кн.: Нарысы гісторыі Беларусі. У 2-х частках. Частка 1.
Мн., 199 С.116.
45. Гл.: Гісторыя Беларускай ССР у 5-ці тамах. Т.1.С.255.
46. Больш падрабязна гл.: ЮХО Я.А. Кароткі нарыс гісторыі
дзяржавы і праі Беларусі. С.114-126; Ён жа. Крыніцы беларуска-
літоўскага права. С.11, 130.
47. ЮХО Я.А. Кароткі нарыс гісторыі дзяржавы і права Беларусі.
С.114.
48. ДОЎНАР-ЗАПОЛЬСКІ М.В. Гісторыя Беларусі. С.150.
49. Псторык І.І.ЛАПО лічыў, што Судзебнік 1468 г. прызначаўся
спачатку дг Аўкштайціі і Чорнай Русі, аднак хутка ён пачаў
выкарыстоўвацца і ў некатарых іншых землях ВКЛ, г.зн. стаў выступаць
у якасці агульнадзяржаўнага прававога дакумента.
50. Для больш паглыбленага азнаямлення з прававымі і
заканадаўчымі акта» ВКЛ, у тым ліку і Статутамі, трэба звярнуцца да
навуковай літаратуры. Рэкамендуюцца, у прыватнасці, наступныя
працы: ПИЧЕТА В.М. Белорусся и Литва ХУ-ХУІ вв. Мн., 1961. С.283-
521; 473-502; 487-502; ЮХО Я Статут Вялікага княства Літоўскага //
Полымя. 1966. №11; Ён жа. Скарбніца прававой культуры. // Полымя.
1988. №12; Ён жа. Скарына і прававая культураБеларусі. //Спадчына
1984. № 2; Ён жа. Крыніцы беларуска-літоўскага прг ва. С.29-90; Статут
Вялікага княства Літоўскага 1588 г. Мн., 1989. і інш.
Раздзел II.
1. Аб тыпах пасяленняў, іх характары больш падрабязна гл.:
Этнаграфія беларусаў. Гістарыяграфія, этнагенез, этнічная гісторыя.
Мн., 1985. С.105-10( МОЛЧАНОВА Л.А. Очерки материальной культуры
белорусов ХУІ-ХУІІІ вв Мн., 1981. С.11-18; ЧАКВІН І.У. Этнаграфія
беларусаў эпохі Скарыны; сямейны і грамадскі побыт, матэрыяльная і
духоўная культура. // Скарына яго эпоха. Мн., 1990 С,125-127.
2. ЧАКВІН І.У. Этнаграфія беларусаў эпохі Скарыны: сямейны і
грамадскі пс быт.матэрыяльная і духоўная культура. // Скарына і яго
эпоха. С.114-1Г
3. Эканамічная гісторыя Беларусі. Курс лекцый. Мн., 1993. С.46.
4. Больш падрабязна гл.: Промыслы і рамёствы Беларусі. Мн.,
1984.
5. Эканамічная гісторыя Беларусі. С.50.
6. ГРИЦКЕВМЧ А.П. Распределение магнатских и шляхетских
владений в Белоруссии по их величине и этнической принадлежности
владельцев (ХУІ в). // Вопросы истории. Межведомственный сборник.
Вып. У.Мн. 1978.С.97-98.;
7. СПИРДОНОВ М.Ф. Закрепощение крестьянства Беларуси (ХУ-
ХУІ вв.). Мн. 1993.С.40.
8. Гл.: КРУКОЎСКІ У. Срэбная страла ў чырвоным полі. 3 гісторыі
беларускае шляхецкае геральдыкі. // Спадчына. 1995. №2.С.161.
9. МЕНЖИНСКИЙ В.С. Структура феодального землевладения в
Великом княжестве Литовском (по материалам переписи войска 1528 г.)
// История СССР. 1987.№З.С.169.
10. Тамжа. С.170.
11. Табліца змешчана ў кнізе: СПИРИДОНОВ М. Закрепощение
крестьянства Беларуси (ХУ-ХУІ вв.) С.31.
12. Табліца змешчана ў часопісе "История СССР" №3 за 1987
г.С.168.
13. СПИРИДОНОВ М.Ф. Закрепощение крестьянства Беларуси
(ХУ-ХУІ вв.). С.40.
14. Аб нацыянальным складзе феадальнага класа Беларусі
падрабязней гл.: ГРИЦКЕВИЧ А.П. Распределение магнатских и
шляхетских владений в Белоруссии по их величине и этнической
принадлежностм владельцев (ХУІ в,)//Вопросы истории.
Межведомственный сборник. Вып. У.С.97-98.
15. МЕНЖИНСКНЙ В.С. Структура феодального землевладения в
Великом княжестве Литовском (по материалам переписи войска 1528 г).
// Мсторня СССР. 1987. №З.С.1б9.
16. МЯЛЕШКА В,І„ КАПЫССКІ З.Ю., ЛОЙКА П. А. Беларусь у
канцы ХУ-сярэдзіне ХУІ ст. // Скарына і яго эпоха. Мн.,1990.С.15.
17. Там жа. С.16
18. Там жа.
19. СПИРИДОНОВ М.Ф. Закрепощение крестьянства Беларуси
(ХУ-ХУІ вв.). С.48.
20. Статут Вялікага княства Літоўскага 1588 г.С.123.
21. Эканамічная гісторыя Беларусі. Курс лекцый. С.47-48.
22. СПИРИДОНОВ М.Ф. Закрепощение крестьянства Беларуси
(ХУ-ХУІвв.). С.61.
23. Гісторыя Беларускай ССР у 5-ці тамах. Т.1.С.149.
24. МЯЛЕШКА В.І., КАПЫССКІ З.Ю., ЛОЙКА П.А. Беларусь у
канцы ХУ-сярэдзіне ХУІ ст. // Скарына і яго эпоха. С.17.
25. Аб эвалюцыі форм феадальнай рэнты і рэарганізацыі сістэмы
феадаль-най эксплуатацыі сялянства Беларусі гл.: СПИРИДОНОВ М.Ф.
Закрепощение крестьянства Беларуси (ХУ-ХУІ вв.) С.57-83.
26. Там жа. С.94-102.
27. Пытанне аб запрыгоньванні сялян Беларусі, юрыдычным
афармленні гэтага працэсу падрабязна разгледжана ў манаграфіі
беларускага гісторыка
М.Ф.СПІРЫДОНАВА "Закрепощение крестьянства Беларуси (ХУ-
ХУІ вв.)" (гл.: раздзел ІУ гэтай манаграфіі, С.137-161). Варта таксама
азнаёміцца і з працай Я.А.ЮХО "Прававое положение населения
Белоруссии в ХУІ в." (Мн.,1978.С.19-25).
28. Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т.2.С.406.
29. Нарысы гісторыі Беларусі. Частка 1.С.160.
30. Эканамічная гісторыя Беларусі. Курс лекцый. С. 58.
31. КОПЫССКИЙ З.Ю. Экономическое развитие городов
Белоруссии в ХУІ — первой половине ХУІІ вв. Мн., 1966.С.87-119; Ён
жа. Социально-политическое развитие городов Белоруссии в ХУІ—
первой половине ХУІІ вв. Мн.,1975. С.141-155.
ГРИЦКЕВМЧ А.П. Частновладельческие города Белорусии в ХУІ—
ХУІІІ вв. Мн.,1975.С.86-124.
32. КОПЫССКНЙ З.Ю. Экономическое развитие городов
Белоруссии в ХУІ-первой половине ХУІІ вв. С.15,171-180.
33. МЯЛЕШКА В.І., КАПЫССКІ З.Ю., ЛОЙКА П.А. Беларусь у
канцы ХУ — ся-рэдзіне ХУІ ст. // Скарына і яго эпоха. С.28.
34. Больш падрабязна аб грашовай сістэме ВКЛ гл.: Эканамічная
гісторыя Беларусі. Курс лекцый. С.62;
РЯБЦЕВМЧ В.Н. 0 чем рассказывают монеты. Мн., 1977,С.89-97.;
100-114.
БЕКЦІНЕЕЎ Ш.І. Грашовая сістэма Вялікага княства Літоўскага. //
Актуальныя пытанні гісторыі Беларусі. Зб.арт. С.63-71.
35. МЯЛЕШКА В.І., КАПЫССКІ З.Ю., ЛОЙКА П.А., Беларусь у
канцы ХУ- сярэдзіне ХУІ ст. // Скарына і яго эпоха. С.34.
36. Падрабязней аб гарадскім самакіраванні гл.: КОПЫССКИЙ
З.Ю. Магдебургское право в городах Белоруссии. // Советское
славяноведение. М., 1972. №5.С.28; Ён жа. Социально-политическое
развитие городов Белоруссии в ХУІ — первой половине ХУІІ вв. С.78-
140;
ТРИЦКЕВМЧ А.П. Частновладельческме города Белоруссии в ХУІ-
ХУІІІ вв.С.177-201.
37. КОПЫССКНЙ З.Ю. Социально-политическое развитие городов
Белоруссии в ХУІ—первой половине ХУІІ вв. С.31.
Раздзел III.
1. Больш падрабязна аб узнікшай тады барацьбе ў ВКЛ гл.:
НАСЕВІЧ В. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага. С.117.
2. Трэба адзначыць, што Скіргайла, хоць і з вялікімі цяжкасцямі,
ўсё ж заняў-такі месца Андрэя Полацкага, праўда, яму прыйшлося
хрысціцца і змяніць сваё імя (пасля прыняцця праваслаўя ён стаў
Іванам).
3. Акт Ягайлы і яго братоў аб саюзе Літвы з Польшчай. //
Беларуская мінуўшчына. 1995. №3. С.10.
4.ЮХО I. Крыніцы бапаруска-лігоўскага права. С.179.
5. ЦЯРОХІН С. Таямніцы Крэўскай уніі. //Беларуская мінуўшчына.
1995. №З.С.9,
6. Цыт. па кн.; ЮХО I. Крыніцы беларуска-літоўскага права. С.177.
7. Праўда, у польскай гістарыяграфіі сцвярджаецца, што
ініцыятыва шлюбу выказана была ўпершыню акружэннем Ягайлы.
Аднак, як лічаць многія сучасныя гісторыкі, гэта меркаванне не мае
пераканаўчага фактычнага абгрунтавання. Частка польскіх
даследчыкаў дапускае магчымасць адначасовага ўзнікнення ідэі ў
Польшчы і ў ВКЛ. Аб гэтым і перамовах, якія папярэднічалі Крэўскаму
пагадненню, гл.: ЦЯРОХІН С. Таямніцы Крэўскай уніі. // Беларуская
мінуўшчына. 1995. №З.С.8.
8. Цыт. па: ЦЯРОХІН С. Таямніцы Крэўскай уніі. // Беларуская
мінуўшчына. 1995.№З.С.8.
9. Хрестоматия по истории Белоруссии. Мн., 1977.С.23.
10. Гэтыя падзеі знайшлі адлюстраванне ў шэрагу летапісаў. Гл.:
"Летапіс вялікіх князёў Літоўскіх". // Спадчына. 1991.№2.С.б1-63.
11. Гл.: ЛОЙКА П.А Палітычная барацьба ў Вялікім княстве
Літоўскім, Рускім, Жамойцкім у ХІУ — першай палове ХУ ст.: вытокі і
вынікі. // Старонкі гісторыі Беларусі. Мн., 1992.
12. СТАНКЕВІЧ А. Вітаўт Вялікі і беларусы. // Спадчына. 1990. №4.
С.17.
13. Падрабязней гл.: Вострзўскае пагадненне 1392 г. //
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т.2.С.361.
14. НАСЕВІЧ В. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага. Падзеі
іасобы. С. 125,138.
15. Трэба, аднак, заўважыць, што гісторыкі неадназначна
ацэньвалі Вітаўта, яго палітыку, метады дасягнення мэты. Гэта
тычыцца як польскай і расійскай дарэвалюцыйнай, так і савецкай
гістарыяграфіі Але таленавітасць Вітаўта як дзяржаўнага дзеяча, які
здолеў утрымаць уладу амаль на працягу 38 гадоў і адстойваць, без
асаблівых унутрыпалітычных канфліктаў, незалежнае развіццё ВКЛ,
практычна ніхто не адмаўляе.
16. Хрестоматия по истории Беларуси. С.26.
17. Там жа. С.28
.18. Там жа.
19. Там жа. С.26-27.
20.'Нарысы па гісторыі Беларусі. Частка 1. С.123.
21.Там жа. С.124.
22. ЧАРОПКА В. Зазірнем ў дакументы. // 3 гісторыяй на °Вы".
Публіцыстычныя артыкулы. Выпуск другі. Мн., 1994. С.139.
23. Цыт. па: ЛОЙКА П.А. Палітычная барацьба ў Вялікім княстве
Літоўским, Рускім, Жамойцкім у ХІУ — першай палове ХУ ст.: вытокі і
вынікі. // Старонкі гісторыі Беларусі. С.79.
24. ДОЎНАР-ЗАПОЛЬСКІ М.В. Гісторыя Беларусі. С.62-63.
25. Некаторыя гісторыкі лічылі, што гэты прывілей быў выдадзены
ў 1457 Такі пункт гледжання знайшоў адлюстраванне і ў зборніку
дакументаў для студэнтаў, які быў апублікаваны ў савецкі час. Гл.:
Хрестоматия по истории Белоруссии. С.63-66. На думку сучасных
гісторыкаў, прывілей Казіміра быў выдадзены ў 1447 г.
26. Юрыдычны аналіз артыкулаў прывілея 1447 г., яго значэння
зроблены працах гісторыка Я.ЮХО. Рэкамендуецца, у прыватнасці,
азнаёміцца з адпаведнымі раздзеламі манаграфіі: ЮХО І.А, Крыніцы
беларуска-літоўска права. С.37-40.
27. Нарысы гісторыі Беларусі. Часткаі. С.127.
28. Там жа.
29. ДОЎНАР-ЗАПОЛЬСКІ М.В. Гісторыя Беларусі. С.80.
30. ЮХО I. Крыніцы беларуска-літоўскага права. С.42.
31. Род Глінскіх татарскага паходжання і быў вядомы ў ХІУ
стагоддзі. Уж тады вызначаліся дзве галоўныя галіны князёў Глінскіх —
Літоўская і Чаркасска-Смаленская. Міхаіл Львовіч Глінскі належаў да
старэйшай, Літоўскай галіны. Больш падрабязна глядзі: ВОЛЬФ Ю.
Князі на абшарах Вялікага княства Літоўскага ад канца ХІУ ст. //
Спадчына. 1993. №2.С.Ю2; №;
С.82-86; УРБАН П. Хто панаваў у Вялікім княстве? // Беларуская
мінуўшчь на 1995. №6.С.21.
32. Цыт. па кн.: Скарына і яго эпоха. С.51.
33. Там жа. С.52.
34. ДОЎНАР-ЗАПОЛЬСКІ М.В. Гісторыя Беларусі. С.65.
35. ГРЫЦКЕВІЧ А.П. Палітычнае становішча Беларусі ў эпоху
Скарыны. /
Спадчына Скарыны. Зборнік матэрыялаў першых скарынаўскіх
чытанняў (1986). Мн., 1989.С.22.
36. Больш падрабязна гл.: МЯЛЕШКА В.І., КАПЫССКІ З.Ю.,
ЛОЙКА П.А. Беларусь у канцы ХУ- сярэдзіне ХУІІ ст. / Скарына і яго
эпоха. С.53. 37. Там жа. С.54.