Брыгадзін П.І., Ладысеў У.Ф., Зялінскі П.І. і інш. Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Часть 2. XIX XX стагоддзі

Подождите немного. Документ загружается.

Аднак гэтаму супраціўлялася дваранства, якое трымалася за

свае саслоўныя правы і прывілеі. Каб павялічыць даходнасць

сваіх маёнткаў, памешчыкі пашыралі асабістыя надзелы і

пераводзілі сялян з аброку на паншчыну (у 50-я гады на ёй

было звыш 90% сялян). Працэс абеззямельвання сялянства

пашыраўся.

Урад Аляксандра II, які разумеў неабходнасць адмены

прыгоннага права, у студзені 1857 г. зрабіў першы практыч-

ны крок да ажыццяўлення сялянскай рэформы. Пад кіраўніц-

твам імператара "для абмеркавання мер па ўладкаванню

быту памешчыцкіх сялян" быў створаны Сакрэтны камітэт.

Памешчыкі Віленскай, Гродзенскай, Ковенскай губерняў

праз генерал-губернатара У. Назімава выступілі з ініцыяты-

вай вызвалення сялян. Прадугледжвалася, што сяляне бяс-

платна атрымаюць толькі асабістую свабоду, а ўся зямля і

нерухомая маёмасць застануцца ва ўласнасці памешчыка. У

адказ 20 лістапада 1857 г. Аляксандр II накіраваў рэскрыпт

на імя У. Назімава, у якім абвяшчаўся пачатак падрыхтоўкі

сялянскай рэформы. Абавязковай умовай яе правядзення

было прадастаўленне сялянам, акрамя сядзібнага, таксама і

палявога надзелу. Самадзяржаўная ўлада аказалася больш

дальнабачнай. чым памешчыкі заходніх губерняў. Для пад-

рыхтоўкі праекта рэформы былі створаны губернскія дваран-

скія камітэты.

У лютым 1858 г. Сакрэтны камітэт быў перайменаваны ў

Галоўны камітэт па сялянскай справе. Цяпер гэта была публіч-

ная, заканадаўча аформленая ўстанова. Губернскім камітэ-

там даручалася распрацаваць праекты палажэнняў "Аб па-

ляпшэнні быту памешчыцкіх сялян" і падаць іх у Галоўны

камітэт. Большасць памешчыкаў заходніх губерняў па-раней-

шаму выказвалася за беззямельнае вызваленне сялян, за пе-

раўтварэнне іх у вечных арандатараў, прывязаных да паме-

шчыцкіх маёнткаў.

Прапановы землеўладальнікаў былі адхілены Рэдакцый-

най камісіяй, створанай у сакавіку 1859 г. пры Галоўным

камітэце. Пазіцыя мясцовых памешчыкаў выклікала абурэн-

102

не з боку прагрэсіўных колаў беларускага грамадства. На

строй гэтай часткі насельніцтва Беларусі перадае У. Сыра-

комля у вершы, надрукаваным у 1858 г.:

Но вот вопрос решён ... о бедный край родной!

Отцы уездов честь отчизны помрачили,

И цепи рабства вновь, под фирмою иной,

На шее навсегда крестьянской закрепили!

Позорной памяти, над бедным мужичком

Проект своей опеки подписали...

И стыд за Вильню мне, печати стыд с гербом,

Стыжусь, чтобы меня литвином называли!

(Русская старина. Ноябрь. 1884. С. 20)

19 лютага 1861 г. Аляксандр II падпісаў ухваленыя Дзяр-

жаўным саветам заканадаўчыя акты ("Палажэнці аб сялянах,

якія выйшлі з-пад прыгоннай залежнасці") і адначасова Ма-

ніфест аб адмене прыгоннага права. Гэтыя дакументы былі

апублікаваны 5 сакавіка 1861 г.

У адпаведнасці з "Палажэннямі" памешчыкі пазбаўляліся

права распараджацца асобай селяніна і прадаваць, дарыць,

умешвацца ў сямейныя справы. Сяляне атрымлівалі права

набываць на сваё імя нерухомую маёмасць, займацца ганд-

лёва-прамысловай дзейнасцю. Аднак памешчык па-раней-.

шаму заставаўся ўласнікам усёй зямлі. Хоць сялянам і да-

ваўся ў карыстанне пэўны надзел зямлі, аднак да яго выку

пу (не раней чым праз 9 гадоў) яны не з'яўляліся ўласнікамі

гэтай зямлі.

Да заключэння выкупной аперацыі селянін знаходзіўся ў

стане часоваабавязанага і выконваў на карысць памешчыка

вызначаныя павіннасці ў выглядзе паншчыны або аброку.

Пазямельныя адносіны паміж памешчыкамі і часоваабавяза-

нымі рэгуляваліся ўстаўнымі граматамі, у якіх указваліся

памеры палявога надзелу і павіннасці за яго. Для складання

ўстаўных грамат і падпісання іх сялянамі і памешчыкамі быў

назначаны двухгадовы тэрмін - да 19 лютага 1863 г.

Землеўпарадкаванне беларускіх сялян праводзілася гіа двух

"Мясцовых палажэннях". У Магілёўскай губерні і васьмі бела-

103

рускіх паветах Віцебскай землеўпарадкаванне сялян право-

дзілася па "Мясцоваму палажэнню для вялікарускіх, нова-

расійскіх і беларускіх губерняў". У беларускіх паветах, дзе

панавала абшчыннае землекарыстанне, памеры зямельных

надзелаў складалі: вышэйшы - ад 4 да 5,5 дзес., ніжэйшы - 1/3

ад вышэйшага. Згодна з устаўнымі граматамі сялянам адводзі-

лася ў карыстанне тая колькасць зямлі, якую яны мелі да

рэформы. Калі памер надзелу перавышаў вышэйшы, паме-

шчык меў права адрэзаць "лішак" на сваю карысць. За карыс-

танне "поўным", г. зн. вышэйшым надзелам, сяляне павінны

былі плаціць аброк (у сярэднім 8 рублёў у год), або адбываць

паншчыну (40 мужчынскіх і 30 жаночых дзён у год). Акрамя

гэтага сяляне павінны былі несці на карысць памешчыка і

іншыя павіннасці (падводную, будаўнічую і інш.). Захаванне

кругавой парукі сялянскай абшчыны гарантавала памешчы-

кам спраўнае выкананне ўстаноўленых павіннасцяў.

У Віленскай, Гродзенскай, Мінскай губернях і чатырох па-

ветах Віцебскай губерні землеўпарадкаванне сялян праводзіла-

ся па асобнаму "Мясцоваму палажэнню", якое не ўстанаўліва-

ла пэўныя нормы надзелаў. У пастаянным карыстанні сялян

гэтых губерняў захаваліся прысядзібныя землі і ўгоддзі, якімі

яны, згодна з інвентарамі, карысталіся да 1861 г. Калі ў селя-

ніна было больш, чым паказана ў інвентары, або ў памешчыка

заставалася менш 1/3 часткі зручных зямель, то апошні меў

права адрэзаць на сваю карысць да 1/6 часткі сялянскіх зя-

мель. Памер павіннасцяў вызначаўся незалежна ад памеру

надзелаў, але не павінен быў перавышаць інвентарную норму:

паншчына не больш 23 дзён, аброк не больш 3 руб. з дзесяціны

ў год. За выкананне павіннасцяў сяляне паветаў неслі асабі-

стую адказнасць перад памешчыкам, таму што надзел адво-

дзіўся ў падворнае карыстанне кожнаму гаспадару.

Набыццё сялянамі зямлі ва ўласнасць ажыццяўлялася праз

выкуп. Правілы выкупу палявога надзелу былі аднолькавыя

для ўсіх губерняў Расіі. Памер выкупной сумы вызначаўся на

аснове капіталізацыі 6% гадавога аброку. У гэту суму ўклю-

чаўся прыбытак ад прыгоннай працы, якога памешчык быў

104

пазбаўлены ў сувязі з вызваленнем сялян. Напрыклад, калі

часоваабавязаны селянін плаціў памешчыку аброк 30 рублёў у

год, тады выкупная сума складала 500 рублёў (30 х 100 : 6 = 500).

Такім чынам, выкуп зямлі сялянамі, па сутнасці, з'яўляўся

выкупам асобы, яе аброчных павіннасцяў. Дзяржава для

ажыццяўлення выкупной аперацыі давала сялянам доўгатэр-

міновую грашовую пазыку на 49 гадоў. Сяляне рабіліся даў-

жнікамі дзяржавы і павінны былі выплачваць ёй доўг вы-

сокімі працэнтамі - так званыя выкупныя плацяжы. Памер

выкупу значна перавышаў фактычны кошт зямлі. Напрык-

лад, рыначны кошт зямлі ў Мінскай губерні складаў 18 руб-

лёў за дзесяціну, а па выкупу селянін павінен быў заплаціць

за яе 79 руб. 20 кап. Выкупныя плацяжы спыніліся перад

першай расійскай рэвалюцыяй 1905-1907 гг., калі ўрад быў

вымушаны датэрмінова адмяніць іх. За гэты час сяляне

выплацілі ўраду ў тры разы больш, чым каштавала набытая

імі зямля.

"Агульным палажэннем" вызначаўся парадак кіравання

сялянамі. Сельская абшчына, што складалася з сялян, якія

пражывалі на землях аднаго памешчыка, выбірала сельскага

старасту і зборшчыка падаткаў. Некалькі сельскіх абшчын

утваралі воласць. На валасным сходзе выбіралася праўленне

на чале з валасным старшынёй, а таксама валасны суд. Сель-

скія і валасныя праўленні ведалі раскладам і зборам падат-

каў, аб'яўлялі сялянам законы і распараджэнні цэнтральных і

мясцовых уладаў, сачылі за грамадскім парадкам. Для пра-

вядзення рэформы ў жыццё ствараліся спецыяльныя органы -

павятовыя міравыя з'езды і міравыя пасрэднікі, губернскія па

сялянскіх справах прысутнасці.

Міравыя пасрэднікі прызначаліся губернатарамі з мясцо-

вых памешчыкаў. Ім падпарадкоўвалася сялянскае кіраванне

некалькіх валасцей. Асноўным іх абавязкам было садзейні-

чаць складанню актаў, якія вызначалі пазямельны лад і павін-

насці сялян згодна з "Палажэннямі". Губернская па сялянскіх

справах прысутнасць кіравала правядзеннем рэформы ў гу-

бернях, старшынёй яе быў губернатар, членамі - мясцовыя

105

памешчыкі і чыноўнікі. Прадстаўнікоў ад сялян не было ў

гэтых установах.

Умовы адмены прыгоннага права не былі прыняты бела-

рускім сялянствам і паслужылі штуршком для развіцця шы-

рокага сялянскага руху. У 1861-1862 гг. беларускае сялян-

ства аказвала сур'ёзнае супрацьдзеянне міравым пасрэдні-

кам, што спрыяла стварэнню новых органаў сялянскага "са-

макіравання" і ўвядзенню ўстаўных грамат. Да лютага 1863 г.,

гэта значыць да канца вызначанага тэрміну іх стварэння, на

Беларусі не было падпісана амаль 80% устаўных грамат.

Кульмінацыйнай кропкай сялянскага руху было паўстанне

пад кіраўніцтвам К. Каліноўскага. Паўстанне было падаўле-

на, аднак яно аказала значны ўплыў на палітыку царызму ў

адносінах да Беларусі. Царскі ўрад вымушаны быў пайсці на

ўступкі сялянам.

1 сакавіка 1863 г. выйшаў указ аб адмене часоваабавяза-

нага становішча сялян у Віленскай, Гродзенскай і Мінскай

губернях і 4 паветах Віцебскай губерні. Праз тры месяцы

гэгы ўказ быў распаўсюджаны на Магілёўскую губерню і

беларускія паветы Віцебскай. Указ уводзіў абавязковы выкуп

сялянскіх надзелаў. Часоваабавязаныя адносіны спыняліся

паміж селянінам і памешчыкам з 1 мая 1863 г. Выкупныя

плацяжы за надзельную зямлю знізіліся на 20%. Сяляне пера-

ходзілі ў разрад сялян-уласнікаў і павінны былі ўносіць вы-

купныя плацяжы ў павятовае казначэйства. Указам ад 9 кра-

савіка 1863 г. ствараліся паверачныя камісіі, якія павінны

былі праверыць правільнасць складання ўстаўных грамат

пасля 19 лютага. Няправільна складзеныя ануляваліся. У

выніку праверкі для часткі сялян былі павялічаны зямель-

ныя надзелы, зніжаны аброк і адпаведна выкупныя плаця-

жы, за сялянамі замацоўваліся сервітутныя ўгоддзі (пашы,

лугі, сенажаці, вадапоі і г. д.), якімі яны карысталіся да

рэформы 1861 г.

Урадавая адміністрацыя надавала вялікае значэнне земле-

ўладкаванню беззямельных і малазямельных сялян. На пад-

ставе цыркуляра 17 жніўня 1863 г. сяляне, абеззямеленыя

106

пасля 1857 г., павінны былі атрымаць поўнасцю свае надзе-

лы. Змянілася землеўладкаванне дзяржаўных сялян Беларусі.

Па закону да 16 мая аброчная подаць пераўтваралася ў вы-

купныя плацяжы, і дзяржаўныя сяляне станавіліся ўласнікамі

зямельных надзелаў. Такім чынам, у выніку рэформы 1863 г.

сялянству Беларусі вярнулі адрэзаныя ад іх раней землі, а

таксама былі значна аблегчаны ўмовы выкупу зямлі. У ад-

розненне ад унутраных губерняў Расійскай імперыі феадаль-

ныя адносіны на Беларусі былі ліквідаваны раней, у 1863 г.,

праз спыненне часоваабавязанага становішча сялян.

Настрой сялянства ў сувязі са змяненнем умоў і правядзен-

нем аграрнай рэформы добра адлюстроўвае выказванне ад-

наго селяніна: "Дзякуем Вам, паночку, і всяму панству, что

Вы взбунтоваліся. Інакш бы нам такой ласкі от царя во век

не дочакацця".

Рэформа 1861 г. з'явілася пераломным момантам, мяжой

паміж дзвюма эпохамі ў гісторыі Беларусі - феадалізмам і

капіталізмам. Асабістае вызваленне ліквідавала манаполію

памешчыкаў на эксплуатацыю сялянскай працы, садзейніча-

ла росту рынку працоўнай сілы як у прамысловасці, так і ў

сельскай гаспадарцы. Умовы рэформы забяспечвалі як па-

мешчыкам, так і сялянам пераход ад прыгонніцкай да капі- *

талістычнай гаспадаркі.

Буржуазная па зместу сялянская рэформа разам з тым за-

хавала прыгонніцкія перажыткі, галоўным з якіх з'яўлялася

памешчыцкае землеўладанне.

Рэформы грамадскага ладу 1864 г. Адмена прыгоннага

права, буржуазнае развіццё краіны абумовілі неабходнасць

правядзення шэрагу рэформ: земскай (1864), судовай (1864),

гарадскога самакіравання (1870), вайсковай (1862, 1874),

школьнай (1864), а таксама некаторых пераўтварэнняў у га-

лінах фінансаў, цэнзуры. У Беларусі гэтыя рэформы былі

праведзены пазней і да таго ж са значнымі адхіленнямі ў

параўнанні з агульнарасійскімі нормамі.

Адной з гіершых пачалася рэалізацыя вайсковай рэформы.

у 1862 г. Расійская імперыя была падзелена на вайсковыя

107

акругі, тэрмін вайсковай службы быў скарочаны да 7-8 га-

доў. Гэта адкрывала магчымасці для амаладжэння арміі і

стварэння рэзерву для мабілізацыі з ліку звольненых у за-

пас, але захоўваўся саслоўны характар фарміравання арміі.

У пачатку 1874 г. была ўведзена ўсеагульная вайсковая

павіннасць для мужчын, якія дасягнулі 20-гадовага ўзросту.

Частка прызыўнікоў вызвалялася ад службы ў арміі па ся-

мейных абставінах. Тэрмін службы ў сухапутных войсках

паніжаўся да 6, а на флоце - да 7 гадоў. Асобы, якія мелі

вышэйшую адукацыю, служылі ў арміі 6 месяцаў, сярэд-

нюю - 1,5 года, пачатковую - 4 гады і г. д. Ільготы па

службе ў арміі станавіліся дадатковым стымулам для рас-

паўсюджвання адукацыі.

Земская рэформа была распаўсюджана на Беларусі толькі

ў 1911 г. і яна закранула Віцебскую, Мінскую і Магілёўскую

губерні. Урад непакоіла магчымае ўзмацненне польскага

ўплыву ў земскіх выбарных органах. Гэта стала прычынай

адсутнасці земстваў у Віленскай і Гродзенскай губернях, дзе

значнай была ўдзельная вага насельніцтва каталіцкага вера-

вызнання. Земствы адыгралі пэўную ролю ў развіцці школь-

най адукацыі, медыцынскага і ветэрынарнага абслугоўван-

ня, гаспадарчага жыцця і г. д.

3 усіх буржуазных рэформаў 60-70-х гг. найбольш пасля-

доўнай была судовая, у аснову якой пакладзены прынцыпы

буржуазнага права: бессаслоўнасць суда, спаборніцтва ба-

коў, галоснасць судаводства і незалежнасць суддзяў. Быў

створаны спецыяльны інстытут прысяжных павераных (адва-

катаў), якія ўдзельнічалі ў судовым працэсе на роўных з пра-

курорам. Уводзіўся таксама інстытут прысяжных засядацеляў

(суддзяў-непрафесіяналаў), якія ўдзельнічалі ў крымінальных

працэсах і выносілі канчатковае рашэнне аб вінаватасці ці

невінаватасці падсуднага. Для разгляду дробных злачынстваў і

нязначных іскаў быў створаны міравы суд са спрошчаным су-

даводствам. Міравыя суддзі выбіраліся на сходах земскіх і га-

радскіх галосных. Рашэнні міравых суддзяў маглі быць абскар-

джаны ў навятовым міравым судзе. Стваралася стройная сістэ-

108

ма судовых устаноў: акруговыя суды, судовыя палаты, Сенат.

Для ўсіх саслоўяў уводзіўся адзіны акруговы суд.

Судовая рэформа на Беларусі пачала праводзіцца з 1872 г.

з увядзеннем міравых судоў. Васьмігадовая затрымка правядзен-

ня рэформы была звязана з існаваннем на тэрыторыі Беларусі

да 1868 г. ваеннага становішча і дзейнасцю следчых камісій

па справах за ўдзел у паўстанні 1863 г. На думку генерал-

губернатара А.Л. Патапава, судовая рэформа павінна была

зблізіць заходнія губерні з астатняй часткай імнерыі, выклі-

каць у мясцовага насельніцтва пачуццё павагі да законаў

Расійскай імперыі. 3-за адсутнасці ў Беларусі земскіх устаноў

міравыя суддзі прызначаліся тут міністрам юстыцыі з ліку

лаяльных да ўрада памешчыкаў. Такім чынам, Беларусь ад-

разу была пазбаўлена адной з галоўных рыс рэформы - вы-

барнасці суддзяў.

Вышэйшыя судовыя інстанцыі - акруговыя суды, судовыя

палаты, а таксама пракуратура, інстытуты прысяжных паве-

раных і засядацеляў, у Беларусі былі ўведзены толькі ў 1882 г.

Да гэтага часу ўрад звузіў межы судовай рэформы, асабліва

адносна незалежнасці суддзяў. У 1878 г. разгляд спраў аб

дзяржаўных (палітычных) злачынствах быў перададзены з

суда прысяжных у судовыя палаты і ваенныя суды. Дзей-

насць некаторых міравых суддзяў выклікала незадаволенасць

уладаў. У 1889 г. быў уведзены інстытут земскіх начальнікаў,

якія прызначаліся губернатарамі, міністрам унутраных спраў.

Яны мелі права прыпыняць рашэнні сельскіх і валасных схо-

даў, маглі выносіць штрафы, аддаваць на кароткі тэрмін пад

арышт. Пасады земскіх начальнікаў былі ўведзены ў Віцебс-

кай, Мінскай і Магілёўскай губернях у 1900 г., у Віленскай і

Гродзенскай - у 1904 г. Судовая сістэма адразу з самага

пачатку правядзення рэформы захоўвала і некаторыя рысы

ранейшай эпохі. Побач з агульнасаслоўнымі судамі дзейні-

чалі сялянскія валасныя суды, святары ў шэрагу выпадкаў

судзіліся ў асобным парадку і г.д.

Адукацыйная рэформа праводзілася ў адпаведнасці з да-

кументамі "Палажэнне аб пачатковых народных вучылі-

109

шчах" (1864) і "Статут гімназій і прагімназій" (1864), якія

былі заснаваны на прынцыпе агульнасаслоўнай адукацыі.

Саслоўныя абмежаванні адмяняліся пры паступленні ў вы-

шэйшыя навучальныя ўстановы. Аднак склад навучэнцаў у

сярэдняй і вышэйшай школах рэгуляваўся высокай аплатай

за навучанне. У выніку рэалізацыі рэформы значна пашыры-

лася сетка пачатковых школ, якія дазвалялася адкрываць

грамадскім установам і прыватным асобам з падначаленнем

іх мясцовай адміністрацыі. Адпаведна статуту дзейнічалі

гімназіі двух тыпаў: класічныя і рэальныя. У класічных гімна-

зіях вялікая ўвага ўдзялялася вывучэнню старажытных моў і

дысцыплін гуманітарнага профілю; тыя, хто заканчваў наву-

чанне ў класічных гімназіях, мелі права паступаць ва універ-

сітэты без уступных экзаменаў. У рэальных гімназіях надава-

лася значэнне выкладанню прыродазнаўчых дысцыплін, за-

межных моў. Выпускнікі іх маглі паступіць у вышэйшыя тэх-

нічныя навучальныя ўстановы. У 1871 г. быў зацверджаны

новы статут гімназій. Тэрмін навучання ў класічных гімназіях

павялічваўся з 7 да 8 гадоў, пашыралася выкладанне стара-

жытных моў і матэматыкі. Рэальныя гімназіі былі ператвора-

ны ў рэальныя вучылішчы, і тэрмін навучання ў іх скарачаўся

з 7 да 6 гадоў. Права паступаць у вышэйшыя тэхнічныя

навучальныя ўстановы атрымлівалі толькі тыя, хто заканч-

ваў сёмы дадатковы клас вучылішча. Важнымі элементамі

дзейнасці ўрадавых органаў у сферы адукацыі Беларусі 60-

90-х гг. XIX ст. сталі штучнае стрымліванне развіцця вышэй-

шай і сярэдняй адукацыі і адначасова значнае павелічэнне

колькасці пачатковых школ, адкрыццё шэрагу настаўніцкіх

семінарый, дзе навучалася сельская моладзь. Нягледзячы на

ўсе абмежаванні з боку ўрадавых органаў, школьная рэфор-

ма садзейнічала развіццю адукацыі і культуры.

Крыху пашырыліся магчымасці друку ў выніку прыняцця

новага цэнзурнага статуту 1865 г. Абмяжоўвалася самаволь-

ства ўлад у галіне выдавецкай справы. Адмянялася папярэд-

няя цэнзура для кніг вялікага памеру (10 друкаваных арку-

шаў і больш 20 - для перакладных выданняў). Масавыя вы-

110

данні, якія прызначаліся для шырокага кола чытачоў, павін-

ны былі праходзіць папярэднюю цэнзуру. Маглі быць вызва-

лены ад яе спецыяльным дазволам міністра ўнутраных спраў

асобныя перыядычныя органы друку і пры ўмове ўнясення

вялікага грашовага закладу. Выдаўцы і рэдактары прыцяг-

валіся да адказнасці толькі праз суд. Для правінцыяльных

масавых выданняў, у тым ліку і на Беларусі, захоўвалася

папярэдняя цэнзура. Дзяржаўныя ўлады захоўвалі за сабой

права накладваць штрафы, прыпыняць і нават зачыняць вы-

данні, якія займалі непажаданую пазіцыю. У 1873 г. міністру

ўнутраных спраў было дазволена прыпыняць любое выданне.

Праз 6 гадоў такія паўнамоцтвы атрымалі і генерал-губерна-

тары. Яшчэ доўгі час перыядычны друк абмяжоўваўся не-

шматлікімі афіцыйнымі выданнямі. Цэнзурная рэформа была

найбольш непаслядоўнай з праведзеных у 60-70-х гг. пера-

ўтварэнняў.

Рэформа гарадскога самакіравання на тэрыторыі Беларусі

была праведзена ў 1875 г. У адрозненне ад дарэформенных

саслоўных гарадскіх устаноў, дзе колькасна пераважалі два-

ране, ганаровыя грамадзяне і купцы, новы закон абвяшчаў

бессаслоўнае самакіраванне. Выбарчым правам карысталіся

ўсе плацельшчыкі гарадскіх падаткаў. Аднак прынятая сістэ-

ма выбараў гарадскіх гласных аўтаматычна забяспечвала

большасць прадстаўнікам буйнога капіталу. Ад выбараў у

гарадскія думы поўнасцю адхілялася большасць гарадскога

насельніцтва, якая не мела неабходнага маёмаснага цэнзу:

рабочыя, рамеснікі, хатняя прыслуга і г. д. Органы гарадс-

кога самакіравання займаліся арганізацыяй камунальнай

гаспадаркі і транспарту, пытаннямі сістэмы адукацыі і ахо-

вы здароўя, добраўпарадкаваннем тэрыторыі і зборам па-

даткаў. Дзейнасць гэтых органаў рэгулявалася губернскімі

па гарадскіх справах прысутнасцямі, падначаленых губер-

натарам. У 1892 г. было зацверджана новае палажэнне,

якое прадугледжвала ўзмацненне дзяржаўнага кантролю за

дзейнасцю гарадскіх органаў самакіравання, павелічэнне

маёмаснага цэнзу.

111