38. Белорусский>детский> фольклор, его>жанровые> особенности.
!!Вусная народная творчасць - першааснова любой нацыянальнай літаратуры, у тым ліку і дзіцячай. У
мінулым на Беларусі ва умовах жорсткага нацыянальнага уціску і нізкага узроуню адукаванасці насельніцтва
фальклор меу значна большае значэнне, чым у іншых краінах.
Калыханкі. Песняй-калыханкай маці імкнулася уплываць на лес дзіцяці. Вядома, што у дзіцячых калыханках
кот - самая папулярная істотa: ён то ідзе на таржок і прыносіць малому піражок, то дапамагае маці закалыхаць
малое и атрымлівае за гэта узнагароду, то прыносіць паясок, каб тужэй спавіць дзіця. Пра ката так часта спявалі
таму, што ён быу у кожнай хаце, и дзеці яго добра ведалі. Калыханкі вызначаюцца павольным рытмам,
своеасаблівай аднастайнай мелодыяй, задушэунай лірычнасцю и цеплынёй. Гэтыя асаблівасці абумоулены самой
прыродай жанру: калыханкі спяваюцца з мэтай дапамагчы дзіцяці хутчэй заснуць. Кожная калыханка нагадвае
невялікае вершаванае апавяданне, якое дае багаты матэрыял для фантазіі уяулення дзяцей; тут усё даступна ix
успрыманню: i змест, i вобразы. Звычайна у калыханках гаворыцца пра вядомых дзецям жывёл i птушак, часта у
такіx песнях называецца імя самога дзіцяці, што яму вельмі падабаецца.
Забаулянкі. Формы:пястушкі і пацешки.
Пястушкі - вершаваныя радкі, якімім дарослыя суправаджаюць першыя pyxi дзяцей: Пацешки - невяликия
вершы, песни з захапляльным жартаулива-гумарыстычным зместам, у яких (у адрозненне ад пястушак)
адбываецца сюжэтнае развіццё дзеяння, для якога уласцівы імклівасць i дынамізм.! Дзеці любяць гуляць са сваімі
ручкамі, ножкамі, i такая гульня падтрымліваецца, стымулюецца дарослымі з дапамогай забаулянак-пацешак; яна
выклікае у малых добры настрой. Вось прыклады такіх песень: «Сарока-варона // Дзеткам кашку варыла, // На
прыпечку студзила. //…
Казка — адзін з асноуных жанрау народнай творчасци -невялікіх памерау твор, змест якога наполнены
незвычайным, фантастычным, цудадзейным, магічным; Як правіла, у казцы перамагаюць светлыя сілы i
пазітыуныя repoi;Казкі падзяляюцца на народныя (фальклорнага паходжання) і літаратурныя (“Рак-вусач”
Я.Коласа).Паводле зместу сярод іх вылучаюцца тры групы. Казкі пра жывел (“Легкі хлеб”, “Дурны воук” і інш.) –
дзеючымі асобамі у іх зяуляюцца жывелы, якія надзяляюцца тыповымі рысамі чалавечага характару (хітрасць,
мудрасць і інш.).
Чарадзейныя (“Каток-залаты лабок”, “Піліпка” і інш.) – заснаваны на вымасле аб цудадзейным; фантастычнае
спалучаецца з рэальным. Сацыяльна-бытавыя («Мужык i пан»,
«Два! маразы», «Недалікатны сын» i інш.) — вызначаюцца вострым сацыяльным зместам, ix герой звычайна
— бедны селянін, работнік ці салдат; у ix адлюстроуваюцца незвычайныя прыгоды героя, якія развіваюцца без
удзелу чароуных сіл.
!!Збіральнікамі беларускіх народных казак!з'яуляюцца П. Шпілеускі, П. Шэйн, А. Глінскі, У. Дабравольскі, Е.
Раманау, А. Сержпутоускі, М. Федароускі, Я. Карскі, I. Крук, А. Фядосік, К. У XX ст. беларускія народныя казкі
сабраны, напрыклад, у зборніку «Казкі у сучасных запісах» (1989) з серыі «Беларуская народная творчасць».
Большасць казак перайшла у дзіцячы фальклор ад дарослых. Казкі для дзяцей апублікаваны, напрыклад, у
зборніку «Беларускія народныя казкі» (1990), якія апрацавау А. Якімовіч.
!!Асноуная жанравая адметнасць казкі - установка на выдумку, фантазію. Казка не ведае абмежаванняу ні у
часе, ні у прасторы, асноунае у ей - дзеянне, учынкі персанажау. У ей увасоблены гісторыя, жыццёвы вопыт,
света-погляд, талент i мудрасць народа.
Казкі уздзейнічаюць!на дзяцей эстэтычна, даюць!незабыуныя урокі!народнай маралі, вучаць сумленнасці,
працавітасці, душэунай чуласці!i дабрыні. Яны таксама актыуна уплываюць на мову дзяцей, дапамагаюць ім
адчуць прыгажосць роднага слова, мудрасць народа.
!!Сярод пісьменнікау, якія садзейнічалі папулярызацыі! беларускай народнай казкі (Я. Колас, Цетка, М.
Багдановіч і!інш.), асабліва вылучаецца А. Якімовіч; ен апрацавау!больш!за 200 бел. нар. казак.
!!У разрад дзяцячага!фальклору!уваходзяцяць таксама!наступныя!жанры: заклічкі, прыгаворы, дражнілкі,
лічылкі, загадкі.
Заклічкі! - «кароценъкія прыгаворы або necнi, якія звернуты да сонца, дажджу, насякомых, птушак, раслін».
Прыгаворы - невялікія вершы, якімі дзеці суправаджаюць свае дзеянні: збіранне грыбоу, iканнe, купанне i
iнш. («Грыбок, выстау лабок: // Я цябе пацалую»і інш.).
Дражнілкі - «невялікія вершаваныя творы, у якіх высмейваецца «супраціунік», яго імя, знешні выгляд, рысы
характару i г.д.».
Лічылкі - «невялікія вершаваныя гумарыстычнага характару творы, з дапамогаю якіх вызначаецца чарговасцъ
у гулъні, выбіраюцца дзеючыя асобы або вядучыя» («Раз, два, тры, чатыры, пяць, // Выйшау месяц пагуляць// А
за месяцам луна. // Аставайся ты адна»).
Загадка - невялікі тэкст, у якім прапануецца пытанне, што мусіць быць разгаданым з дапамогай прыкмет таго
прадмета (альбо з'явы), аб якім ідзе гутарка; у той жа час у загадкі могуць утрымлівацца прыкметы, якія ужытыя
з мэтай заблытаць таго, хто мусіць знайсці адказ на загадку!
(«Без! ног!бяжыцъ, без воч глядзщъ» (Вада).
!!Фальклорныя творы!спрыяюць фарміраванню у!дзяцей вобразнага мыслення, уменняу!арыентавацца
у!разнастайнасці лексічных!значэнняу! знаёмых!i новых слоу, урэшце -першапачатковым уменіям словатворчасці.