236
Äðóãîé õàðàêòåðíîé ÷åðòîé ðóññêîé èñòîðè÷åñêîé íàóêè áûëà
åå ýêëåêòè÷íîñòü, ñóùíîñòíàÿ ðàçîðâàííîñòü. Ïðàêòè÷åñêè âñå
èñòîðèêè íà÷àëà âåêà ïðîøëè øêîëó Â.Î.Êëþ÷åâñêîãî (1841—
1911), äàæå Ì.Í.Ïîêðîâñêèé, áóäóùèé ìàðêñèñò, êîòîðîãî â
äàííîì êîíòåêñòå ëó÷øå áû íàçâàòü àíòèêàäåòîì. Êàê óæå ãîâî-
ðèëîñü âûøå, ñ ïîíÿòèåì «èñòîðèê-êàäåò» ñâÿçàíà öåëàÿ âåòâü
èñòîðè÷åñêîãî çíàíèÿ, ñîïðÿæåííîãî ñ èäåÿìè ãîñóäàðñòâåííî-
ñòè (Ïîêðîâñêèé â èçâåñòíîì ñìûñëå áûë àíòèãîñóäàðñòâåííèê
è ñóãóáûé èíòåðíàöèîíàëèñò), ïðàâà, íàöèîíàëüíîãî ñàìîñîç-
íàíèÿ, ñ óãëóáëåííûì èçó÷åíèåì ðîëè íàðîäà, ýêîíîìèêè, èí-
òåëëèãåíöèè è ïðî÷èõ ïðîáëåì, íî âçÿòûõ — è â ýòîì ñîëü — â
îòðûâå äðóã îò äðóãà, â ðàçîðâàííîñòè, â èõ õðîíîëîãè÷åñêîì íå-
ñîâïàäåíèè. Âñå ýòî áûëî ó Êëþ÷åâñêîãî, âïåðâûå ñòðîèâøåãî
ðàçíûå èñòîðè÷åñêèå êîíöåïòû, è åãî õóäîæåñòâåííûé òàëàíò
çàïîëíÿë ëîãè÷åñêèå ëàêóíû òàì, ãäå îíè âîçíèêàëè. Èáî Êëþ-
÷åâñêèé áûë îäíèì èç ïåðâûõ ðóññêèõ èñòîðèêîâ, åñëè íå ïåð-
âûé, êòî ñîáðàë âîåäèíî â ñâîèõ êóðñàõ ñàìûé ðàçíîðîäíûé
ìàòåðèàë, îáíàðóæèâ â èñòîðè÷åñêîì ïðîöåññå â êà÷åñòâå ðàâ-
íîïðàâíûõ äâèæóùèõ ñèë è ìîãó÷óþ àíîíèìíóþ ýêîíîìè÷åñ-
êóþ ñòèõèþ, è íàðîäíûå ìàññû, è ëè÷íîñòü, è ãîñóäàðñòâî, è
âëàñòü, è ïðàâî. Âñå ýòî åñòü ó Êëþ÷åâñêîãî — è âñå áàçèñíî.
Ðàçóìååòñÿ, îí îùóùàë ðàçðûâ ìåæäó ðàçëè÷íûìè èñòîðèÿìè:
èñòîðèåé ýêîíîìè÷åñêîé ñòèõèè, èñòîðèåé íàðîäà, èñòîðèåé
ãîñóäàðñòâà, èñòîðèåé ïðàâà, èáî îáëàäàë ìîãó÷åé èíòóèöèåé
öåëîñòíîñòè èñòîðèè, íî, êàê ýòî íè ïàðàäîêñàëüíî, îáíàðóæè-
âàë åå èìåííî â êîíöåïòóàëèçàöèè íåêîåãî ñìûñëà, ïðîÿâëÿâ-
øåãîñÿ â ðàçíûõ èñòîðè÷åñêèõ îáðàçîâàíèÿõ. «Íàóêà ðóññêîé
èñòîðèè, — ïèñàë îí â äíåâíèêå 28 ìàÿ 1868 ã., — ñòîèò íà ðå-
øèòåëüíîì ìîìåíòå ñâîåãî ðàçâèòèÿ. Îíà âûøëà èç õàîñà áîëåå
èëè ìåíåå ñ÷àñòëèâûõ, íî âñåãäà ñëó÷àéíûõ, ÷àñòíûõ, áåññâÿç-
íûõ, ÷àñòî ïðîòèâîðå÷èâûõ âçãëÿäîâ è ñóæäåíèé.  åå õîäå îò-
êðûëñÿ îñíîâíîé ñìûñë, ñâÿçàâøèé âñå åå ãëàâíûå ÿâëåíèÿ, ÷à-
ñòè, îñòàâàâøèåñÿ äîñåëå ðàçîðâàííûìè. Ñ ýòîãî ìîìåíòà è íà-
÷èíàåòñÿ ðàçâèòèå íàóêè â ñîáñòâåííîì ñìûñëå, èáî òîëüêî
âûðàáîòêîé ýòîãî îñíîâíîãî ñìûñëà ÿâëåíèé êëàäåòñÿ ïðî÷íîå
îñíîâàíèå äàëüíåéøåé íàó÷íîé îáðàáîòêå ïîäðîáíîñòåé»
405
.
Ñòîèò, ïî-âèäèìîìó, íàïîìíèòü, ÷òî ñàìà èäåÿ êîíöåïòà ïî-
ÿâèëàñü â ìîìåíò ïîÿâëåíèÿ ðàçëè÷íûõ äèñöèïëèí, íà êîòîðûå
ðàçáèëîñü â XII â. ïðåæäå åäèíîå çíàíèå. Ýòà ðàçíîãî ðîäà èñ-
òîðè÷åñêàÿ äèñöèïëèíàðíîñòü âûðàçèëàñü â ïîñëåäîâàòåëüíîé
ñìåíå èñòîðè÷åñêèõ êîíöåïòîâ.