Konecki Tadeusz. Skandynawia w drugiej wojnie ?wiatowej

Подождите немного. Документ загружается.

kiej). Od murmańskiej linii kolejowej wojska niemieckie dzieliło wciąż około 80

km. Łączne straty osobowe poniesione przez korpus od początku kampanii ,do

końca września wyniosły 9463 żołnierzy; z tej liczby aż 2549 przypadło na ostat

nią, wrześniową fazę walk

Załamanie się wrześniowego natarcia XXXVI KA na nową radziecką pozy

cjc obronną (podobnie jak trzeciego natarcia Korpusu Górskiego nad Zachodnia

Lica) znalazło odzwierciedlenie w omawianych już dyrektywach nr nr 36 i 37

Pierwsza z nich ukazała się 20 września po złożeniu Hitlerowi przez gen. Falken

horsta osobistego meldunku o sytuacji Armii „Norwegia". Po raz pierwszy OKW

domagało się wyjaśnień, czy większe szanse powodzenia ma natarcie XXXVI KA

na kolej murmańską w porze jesiennej czy zimowej. Stanowiło to pośrednie przy.

znanie się do niemożności uzyskania dalszego powodzenia na tym najbardziej istot-

nym ze strategicznego punktu widzenia kierunku operacyjnym. Natomiast w dyrek-

tywie nr 37, tłumacząc dotychczasowe niepowodzenia niewystarczającymi sitami,

OKW podkreślało, że „przegapiono" najdogodniejszą porę roku, tzn. polarne lato i

zapowiadało przeprowadzenie koncentrycznego natarcia wojsk Armii „Norwegia"

na wszystkich kierunkach (w tym także z rejonu Werman na Kandałakszę) w porze

zimowej. W tym celu planowano podporządkować XXXVI KA- 163 DP, gdy wy-

pełni ona swe zadania w Armii „Karelia". W zimie dywizję tę, jak i 169 DG miały

zastąpić nowe związki taktyczne, przerzucone z Norwegii lub Niemiec".

W rozporządzeniach wykonawczych do dyrektywy nr 37 OKW ustaliło ter-

min natarcia XXXVI KA na marzec 1942 r. Do tego czasu korpus, pod nowym

dowództwem gen. piech. Karla F. Weisenbergera (od listopada 1941 r.), miał zo-

stać przekształcony w pełnowartościowy górski związek taktyczny. Miał on. po

wzmocnieniu 163 DP oraz uzyskaniu nowego sprzętu i zaopatrzenia, przygoto-

wać wiosenne natarcie na Kandałakszę w celu blokady Półwyspu Kolskiego.

Operacja ta miała przebiegać w ścisłym współdziałaniu z natarciem wojsk fiń-

skich wzdłuż murmańskiej linii kolejowej na Biełomorsk

. Plany te pokrzyżo-

wały jednak klęski wojsk niemieckich pod Tychwinem i na innych odcinkach

frontu wschodniego, a także bohaterska i dramatyczna obrona Leningradu.

c) Natarcie III Korpusu Armijnego

Fiński III KA, ugrupowany na prawym skrzydle Armii „Norwegia", miał

w odróżnieniu od korpusów niemieckich - nacierać na dwóch samodzielny-'''

kierunkach, odległych od siebie o mniej więcej 100 km. Kierunek północny - na

202

Kestengę Louhi - dowódca korpusu, bohater „wojny zimowej" spod Suomus-

salmi i Kuhnuo, gen. Siilasvuo potraktował jako pomocniczy, skupiając główny

wysiłek na kierunku Uchty. Skoncentrował tam pułki piechoty 32 i 11 3 DP jako

rjrupę F

Grupa ta rozpoczęła natarcie 1 lipca z podstaw wyjściowych w dwóch rejo-

nach oddalonych od siebie o około 30 km w zbieżnym kierunku na Wojnicę,

dążąc do okrążenia i zniszczenia jednostek radzieckiej 54 DP. W tym celu prawo-

skrzydłowy 11 pp, po około dwudziestokilometrowym marszu z Suomussalmi,

gdzie znajdowało się SD dowódcy korpusu, przekroczył granicę na kierunku Wok-

Nawołok (Vuokkiniemi) i nacierał w kierunku na północny wschód, wzdłuż dro-

gi na Ponga Gubę. W tym czasie 32 pp nacierał bezpośrednio na Wojnicę.

Jednostkom fińskim stawiły opór pododdziały radzieckich wojsk pogranicza

(1, 2 i 3 strażnice 3 Oddziału), wsparte oddziałami przesłaniania 54 DP. Przez 10 dni

skutecznie powstrzymywały one ataki jednostek fińskich. Dopiero 10 lipca pułki

fińskie podeszły do wysuniętych stanowisk głównej pozycji obronnej 54 DP. Ponie-

waż próby sforsowania z marszu rzeki Wojnica i przerwania obrony 81 pp 54 DP nie

powiodły się, fińskie dowództwo zostało zmuszone do przegrupowania swych od-

działów i mogło wznowić natarcie dopiero 14 lipca. Lewoskrzydłowemu 32 pp uda-

ło się w tym dniu sforsować rzekę Wojnicę na północ od miejscowości o tej samej

nazwie, lecz zdecydowany kontratak 81 pp przywrócił poprzednią sytuację. Po-

nieważ w następnych dniach ataki 32 pp nie przyniosły powodzenia, dowództwo

fińskie skoncentrowało główny wysiłek natarcia na 11 pp, który 16 lipca sforso-

wał w najwęższym miejscu jezioro Wierchnieje Kujto (Yla-Kuittijarvi) i po prze-

łamaniu obrony pododdziałów 118 pp dotarł w rejon jeziora Łaszku

Manewr ten stworzył szansę wyjścia na drogę Wojnica-Uchta i okrążenia

broniących się na linii Wojnicy oddziałów 54 DP. W tej sytuacji dowódca 54 DP

gen. mjr W. Panin (nie mylić z gen. R. Paninem - T. K.) zdecydował się na wyco-

fanie jednostek dywizji na nową rubież obronną wzdłuż wschodniego brzegu

jeziora Karpijarvi i lewego brzegu rzeki Pista. Jednocześnie siłami 118 pp prze-

prowadził kontratak w celu likwidacji fińskiego przyczółka w rejonie jeziora Łasz-

ku. W ciężkich dwudniowych walkach pododdziały fińskiego 11 pp zostały od-

rzucone, lecz przyczółka nie zlikwidowano. Nowy manewr obejścia podjęty przez

fiński 11 pp zmusił radzieckie bataliony do wycofania się.

Rozwój sytuacji na kierunku Uchty śledził dowódca 7 Armii gen. por. Filip

Gorielenko. Rozkazał on wycofać oddziały dywizji z rubieży Karpijarvi-Pista na

przygotowywaną nową rubież między jeziorami Kis-Kis i Czarhijarvi oraz wzdłuż

rzeki Kis-Kis - 10 kilometrów na zachód od Uchty. Dywizyjny batalion saperów,

203

wspomagany przez około 3 tys. mieszkańców tych okolic, zbudował tu 3 batalio

nowe węzły oporu i inne umocnienia. Jednocześnie budowano miedzy Uchta

Kem tyłową rubież obronną wzdłuż rzeczki Szomba.

W wyniku trwających cały lipiec walk granicznych fińska Grupa „F" poku

nała wiec zaledwie czterdziestokilometrową odległos'ć i podeszła do miasta Ucht i

Nie udało jej się okrążyć i zniszczyć jednostek 54 DP, które mimo znacznych

strat nadal zachowywały zdolnos'ć bojową

Również działająca na kierunku Kestenga-Louhi Grupa „J" (wzmocniony

53 pp 3 DP III KA) rozpoczęła działania bojowe 1 lipca. Przez 7 dni ograniczała

swą aktywność do rozpoznawania radzieckiej obrony, spychając załogi strażnic

72 oddziału wojsk pogranicza. Do zetknięcia z oddziałami ubezpieczenia 242 pp

104 DP doszło 8 lipca we wsi Tungoziero, a 2 dni później Finowie podeszli do

rzeki Sofianga i zostali zatrzymani na głównych pozycjach obronnych 242 pp.

Do końca lipca na froncie tym był spokój. Wykorzystywano go do budowy

dróg, działań rozpoznawczych i przygotowań do forsowania rzeki. Dowództwa

Armii „Norwegia" i III KA zmieniły plany dotyczące możliwości rozwinięcia

natarcia na tym kierunku i podjęły decyzję o znacznym wzmocnieniu Grupy „J

Wzmocniono ją w trzeciej dekadzie lipca zmotoryzowanym batalionem km oraz

pozostałościami Grupy Bojowej „Nord" (około 2 batalionów), przenosząc na ten

kierunek główny wysiłek natarcia

Natarcie z forsowaniem Sofiangi w kilkukilometrowym pasie między jezio-

rami Top (Tuoppajarvi) i Pia (Paajarvi) przygotowano niezwykle starannie po

uprzednim rozpoznaniu obrony 242 pp. 1 sierpnia o godzinie czwartej wojska

fińsko-niemieckie pod dowództwem pik. Tortuli, w obecności dowódcy Armii

„Norwegia", rozpoczęły natarcie. Walki na rubieży Sofiangi trwały 3 dni. Od-

działy Grupy „J" sforsowały rzekę w kilku miejscach i odcięły 1 batalion 242 pp.

przypierając go do jeziora Pia. Batalion ten, walcząc w okrążeniu, przedarł się w

rejon Kestengi i połączył z głównymi siłami pułku. Wojska Grupy „J" 7 sierpnia

podeszły i wdarły się do miasta, odległego o 60 km od stacji kolejowej Louhi -

głównego celu natarcia Grupy „J".

Dowództwo 14 Armii uznało sytuację w tym rejonie za niezwykle poważną

Zdziesiątkowany 242 pp nie był w stanie dłużej powstrzymywać natarcia wojsk

fińsko-niemieckich. Dla doraźnego wzmocnienia obrony przerzucono więc z kie

runku Kandałakszy kompanię czołgów oraz sformowany pospiesznie w Mur-

mańsku 1087 pp, który połączono z walczącymi pododdziałami w 5 BP pod do-

wództwem płk. M. Czernucha. Również dowództwo III KA wzmocniło Grupę

„J" pododdziałami jednego z pułków Grupy „F"

204

12 sierpnia 2 bataliony Finów i jeden Waffen-SS, przedzierając się przez

les'ne ostępy, obeszły rubież obronną 5 BP i wyszły na 34 km drogi Kestengę

Louhi, odcinając oddziały brygady od pododdziałów tyłowych. W tej sytuacji

dowództwo 14 Armii zwróciło się do dowódcy Frontu Północnego o przydziele-

nie s'wieżej dywizji piechoty. Zarówno jednak gen. Popów, jak i dowódca kierun-

ku marsz. Woroszyłow nie posiadali żadnych odwodów. Wówczas na prośbę bę-

dącego w Murmańsku Frołowa interweniował w dowództwie frontu pierwszy

sekretarz KC Republiki Karelofińskiej, członek Rady Wojennej 7 Armii G. Ku-

prijanow. Woroszyłow radził mu zwrócić się bezpośrednio do Naczelnego Wo-

dza z sugestią przydzielenia znajdującej się w Archangielsku 88 DP. Oto zapis

rozmowy Kuprijanowa ze Stalinem według relacji pierwszego:

Ze Stalinem połączyłem się bardzo szybko. Zameldowałem o sytuacji na kierunku

Kestengi i poprosiłem o wzmocnienie obrony 88 Dywizją.

Józef Wissarionowicz spytał:

- A jak przerzucicie tę dywizję? Wodą? - Odpowiedziałem, że główne jej siły

przerzucimy będącą w stadium budowy linią kolejową Soroka-Obozierski.

- Czyżby kursowały już nią pociągi towarowe? - zdziwił się Stalin.

Obiecałem mu, że zapewnimy przerzut dywizji w czasie nie dłuższym niż dwie

doby. Wówczas Stalin powiedział, że natychmiast wyda rozkaz skierowania dywizji

do dyspozycji dowódcy 14 Armii

Linia kolejowa Soroka (Biełomorsk)-Obozierski, która w przyszłości miała ode-

grać tak ważną rolę dla ZSRR, nie była jeszcze gotowa. Prace przy niej rozpoczęto

w kwietniu 1939 r., lecz w grudniu przerwano ze względu na budowę odcinków

kolei Pietrozawodzk-Suojarvi (132 km) i Kandałaksza-Kuolajarvi (162 km). Do-

świadczenie wojny fińskiej, a zwłaszcza przerzucenie dywizji z Archangielska d

miasta Kem (do dyspozycji dowódcy 9 Armii gen. Czujkowa) zamiast drogą okręż-

ną przez Wołogdę-Tychwin-Pietrozawodzk, liczącą 1500 km, trzystukilometrową

drogą morską (za pomocą lodołamaczy), co trwało 12 dni, przekonało rząd radziec

ki o potrzebie wznowienia budowy liczącej 357 km obozierskiej obwodnicy.

Przedsięwzięcie to nie zostało jednak zakończone do wybuchu wojny (na

trasie kolei trzeba było zbudować m.in. 326 mostów). Mimo to do 15 sierpnia

dostarczono na stację Louhi z szybkością 25 km/godz. 18 transportów z 88 DP

Była to doborowa dywizja, licząca 3 pułki piechoty, 2 pułki artylerii i inne pod

oddziały. Odegrała decydującą rolę w obronie Louhi, odrzucając kontratakami

wojska nieprzyjaciela o 8 km. Jej dowódca gen. mjr A. Zieleńców (prawdopo

dobnie niefortunny dowódca 163 DP w „wojnie zimowej") poległ w pierwszych

206

dniach walk w sierpniu 1941 r. Jego następcą został płk W. Sołowiow. Dzięki niej

dowództwo 14 Armii zatrzymało natarcie wojsk III Korpusu w odległości około

40 km od stacji kolejowej Louhi. Linia frontu została rozciągnięta na przestrzeni

około 60 km od brzegów jeziora Top na południu do jeziora Tiksi (Tiiksijarvi) na

północy

Radzieckie kontrataki zmusiły wojska fińskiej Grupy „J", wspomaganej

przez oddziały i pododdziały Grupy Bojowej SS „Nord", do przejs'cia do obrony.

Ten Siilasvuo na podstawie meldunków płk. Vainó Palojarviego ocenił, iż bez

nacznego wzmocnienia zgrupowanie na kierunku Louhi nie jest w stanie konty-

nuować natarcia. Meldunek w tej sprawie wysłał 25 sierpnia, a 29 sierpnia zrefe-

rował go osobis'cie gen. Falkenhorstowi. Przed otrzymaniem takiego wzmocnie-

nia zwrócono ponownie uwagę na Grupę „F", która do 30 lipca zmusiła 54 DP do

ycofania się na przedpola Uchty. Wykorzystując naturalne przeszkody -jezio-

ra Kis-Kis i Czirkjarvi oraz zachodnią odnogę jeziora Srednieje Kujto Kęski (Ku-

itfijarvi), na którego północnym brzegu leżała Uchta, 54 DP stworzyła też trwałą

rubież obrony. Atakowanie tych pozycji okazało się więc trudne. Uchta była zresztą

zbyt oddalona od murmańskiej linii kolejowej (stacja kolejowa Kem), a przenie-

sienie tam ciężaru działań wymagało manewru wojskami w trudnym terenie. Osta-

tecznie więc walki przybrały tam charakter pozycyjny do lata 1944 r.

W październiku AOK „Norwegen" zdecydowało się wznowić natarcie na

kierunku Louhi. Przegrupowano tu kilka oddziałów i pododdziałów z innych kie-

runków, tworząc silne zgrupowanie ofensywne, w którego skład wchodziły:

-Dywizja „J" (fińskie 12 i 14 pp, 9 pzmot SS, fiński batalion strzelców,

13 batalion km, batalion saperów oraz kilka fińskich i niemieckich pododdziałów

artylerii);

- Grupa Bojowa SS „Nord" (6 i 7 pzmot);

- fińsko-niemiecki oddział „Malm" (3 bataliony piechoty oraz kilka podod-

działów wsparcia i obsługi);

- oddział „S", którego trzon stanowił batalion 33 pp 6 DP (fińskiej);

- oddziały korpus'ne (fiński 53 pp - bez jednego batalionu, 40 bpanc i nie-

miecki 496 dywizjon artylerii).

Koncentrując tak znaczne siły, zamierzano nacierać na szerszym froncie, wzdłuż

linii kolejowej oraz biegnącej o 5 km na północ drogi na Louhi i na przesmyku

między jeziorami Jarosjarvi (zwanym przez Niemców Matti) oraz Wierchnie Czor-

noje. Rozpoczęcie natarcia odkładano ze względu na wytyczne zawarte w dyrekty-

wę nr 36 oraz obiekcje OKW. Ostatecznie natarcie rozpoczęte w pierwszych dniach

'listopada, mimo silnego przygotowania lotniczego i wsparcia artyleryjskiego, nie

207

208

przyniosło oczekiwanych rezultatów. Dowództwo radzieckie, w porę rozpoznając

nieprzyjaciela wzmocniło ten kierunek dyslokowaną spod Murmańska 186 DP (daw-

niej Polarna") oraz pułkiem wojsk ochrony pogranicza (sformowanym z oddzia-

łów manewrowych - 3, 72 i 80). W trwających 10 dni walkach na ziemi i w powie-

trzu wojska fińsko-niemieckie przesunęły się do przodu o niespełna 5 km, ponosząc

znaczne straty. 12 listopada dowództwo Armii „Norwegia" wyraziło zgodę naprzej-

ście III KA do obrony. Natarcie listopadowe III KA w kierunku Louhi było ostatnią

próbą realizacji zadań zaczepnych Armii „Norwegia" w 1941 r.

W październiku 1941 r. - czytamy w dziele Wtoraja miwwaja wojna - dzię-

ki niezłomności żołnierzy radzieckich, s'cisłemu współdziałaniu 14 Armii (Front

Karelski) i sił Floty Północnej plany niemiecko-faszystowskiego dowództwa zdo-

bycia Murmańska i kirowskiej linii kolejowej poniosły definitywną klęskę. Front

w Zapolariu został ustabilizowany

Starannie i drobiazgowo zaplanowana operacja „Silberfuchs", której celem

było opanowanie przez wydzielone związki AOK „Norwegen" („Befehlstelle

Finland") Murmańska i murmańskiej linii kolejowej, a następnie wyjs'cie na wy-

brzeże Morza Białego oraz opanowanie Półwyspu Kolskiego i Archangielska,

poniosła więc całkowite fiasko. Żaden z 3 korpusów armii nie zdołał w pięcio-

miesięcznych działaniach zaczepnych zrealizować bliższych zadań operacyjnych;

natarcie każdego z nich utknęło w odległości 35-75 km od podstaw wyjściowych i

40-80 km od bliższego celu natarcia - murmańskiej linii kolejowej i wybrzeży Za-

toki Kolskiej. Związki taktyczne AOK „Norwegen" poniosły przy tym straty wyno-

szące 19,83 proc. stanu osobowego, wyższe więc od średniej strat niemieckich w

analogicznym okresie na całym froncie wschodnim, która wynosiła 16,61 proc.

Łączne straty wojsk niemieckich Armii „Norwegia" od początku kampanii

do końca września wyniosły 23 490 żołnierzy, w tym 683 oficerów. Z tej liczby

zabitych zostało 5065 (185 oficerów), rannych - 18 232 (463 oficerów) i zagi-

nionych 1110 (35 oficerów). Fiński III KA oraz Grupa Bojowa SS „Nord" w

październikowych i listopadowych walkach straciły ponadto 1500-2000 żołnie-

rzy i oficerów

Jakie były przyczyny niepowodzeń Armii „Norwegia" w operacji „Silber-

fuchs"? Na to pytanie zarówno dowództwo armii, jak i OKW nie mogły udzielić

jesienią 1941 r. zadowalającej odpowiedzi. W okresie pomyślnego rozwoju ofen-

sywy na głównych kierunkach strategicznych frontu wschodniego dowództwo

litlerowskie niezdolne było odebrać porażki swych wojsk na Dalekiej Północy

jako swego rodzaju sygnału alarmowego i zapowiedzi klęski strategii Blitzkrie-

gu. Przyczyn niepowodzenia AOK „Norwegen" doszukiwano się więc przede

209

wszystkim w wydzieleniu armii niewystarczających sił i środków oraz w trudno

s'ciach terenowo-klimatycznych. Potencjał przeciwnika oceniano niemal wyłącz

nie przez pryzmat wzrastającej liczebności jego wojsk; w mniejszym stopniu mó

wiono o „fanatycznym" oporze. Unikano po prostu przyznania się do porażki

w starciach z niemającym wprawdzie doświadczenia bojowego, lecz

przygotowa nym do warunków klimatycznych i bitnym żołnierzem

radzieckim. Stanowisko to znalazło odzwierciedlenie w sformułowaniach

dyrektywy OKW nr 36, które rozpoczynała się od zdania: „Niezwykle trudne

warunki terenowe, niedostatek dróg i nieprzerwany przerzut radzieckich

wzmocnień do Karelii i Laponii - wszys ko to przyczyniło się do tego, że słabym

siłom Armii «Norwegia» i 5 Floty Po wietrznej wciąż nie udawało się, mimo

olbrzymich wysiłków i przejawianego bohaterstwa, dotrzeć do murmańskiej

linii kolejowej"

Czy można mówić o ogólnej słabości sił Armii „Norwegia"? Sarn Korpus

Górski liczył w czerwcu 1941 r. 65 tys. żołnierzy i 9 tys. koni (razem z jednostka-

mi przeznaczonymi dla obrony Petsamo i Kirkenesu, wojskami fińskimi, oddzia-

łami RAD i kolumnami transportowymi), a jego dywizje uderzeniowe - 2 i 3 DG

27,5 tys. żołnierzy. Nieco mniej żołnierzy miał XXXVI KA- 40 600 (wraz z oddzia-

łami fińskimi). Stan osobowy AOK „Norwegen" w chwili rozpoczęcia operacji „Sił

berfuchs" wraz z jednostkami korpuśnymi i oddziałami fińskimi wynosił około 140

tys. żołnierzy i oficerów, podczas gdy stan osobowy wojsk 14 Armii nie przekraczał

45-50 tys. Wojska niemieckie miały ponadto przewagę techniczną w broni strze-

leckiej i maszynowej oraz w pojazdach mechanicznych, a górskie związki tak

tyczne wyposażone były w ekwipunek i sprzęt przystosowany do działań na bez-

drożach tundry. Miały one zresztą za sobą doświadczenia wyniesione z walk w

północnej Norwegii, a 6 Dywizja fińska (przekształcona w 3) z ciężkich walk

pod Summa w „wojnie zimowej". W wojskach 14 Armii tylko niektóre związki

taktyczne (14, 54, 104 i 122 DP) posiadały doświadczenia z działań na tym tere-

nie w okresie wojny radziecko-fińskiej.

Radzieckie dowództwo wyciągnęło z działań obronnych w 1941 r. na Dale-

kiej Północy następujące wnioski:

1) Wojska Armii „Norwegia" prowadziły natarcie zazwyczaj na samodziel-

nych kierunkach taktycznych siłami 1-2 pułków. Luki między zgrupowaniami

taktycznymi wynosiły 5-10 km. Każdy pułk, wzmocniony 1-3 dywizjonami ar-

tylerii i pododdziałami saperskimi, zdolny był do samodzielnego nacierania na

znaczną głębokość.

2) Niemieckie oddziały, w tym także górskie, uporczywie szukały rozstrzygnięć

wzdłuż dróg i niechętnie zbaczały z nich ze względu na słabą orientację w terenie.

Ułatwiało to wojskom radzieckim obronę. Kurczowe trzymanie się przez

wojska Korpusu Górskiego strefy przybrzeżnej umożliwiło np. koncentrację tam

wysiłku obronnego wojsk 14 Armii i jej współdziałanie z Flotą Północną. Po

pierwszej nieudanej próbie po bezdrożach tundry oddziałów 3 DG wojska

Korpusu Górskiego unikały już szukania rozstrzygnięć w głębokim obejściu

radzieckiej obrony.

3) W odróżnieniu od wojsk niemieckich oddziały fińskie wykorzystywały

dobrą znajomość terenu i działały na bezdrożach. Pododdziały, a nieraz całe

jednostki fińskie przenikały na skrzydła i tyły wojsk radzieckich i stwarzając

pozory okrążenia, starały się wymusić ich odwrót. Natarcia czołowego, bez

manewru obejścia, wojska fińskie z zasady nie stosowały.

4) Pierwsze miesiące wojny na Dalekiej Północy dowiodły, że wojska ra-

dzieckie zdolne są do prowadzenia uporczywych walk obronnych. Tym niemniej

wyszły na jaw liczne niedociągnięcia w wyposażeniu, wyszkoleniu oraz taktyce

radzieckich jednostek i związków taktycznych. Nie potrafiły one należycie umac-

niać pozycji obronnych, umiejętnie łączyć ognia z manewrem, zabezpieczać sty-

ków i skrzydeł. Znaczne odległości między oddziałami i związkami a dowódz-

twami i sztabami oraz brak odpowiedniego sprzętu utrudniały utrzymywanie sta-

łej łączności na różnych szczeblach. W wyniku tego dowództwa i sztaby często

traciły kontakt z wojskami i wpływ na przebieg walk.

5) W pierwszych miesiącach wojny wojska radzieckie odczuwały skutki pa-

nowania w powietrzu lotnictwa niemieckiej Floty Powietrznej. Radzieckie lot-

nictwo 14 i 7 Armii oraz Floty Północnej poniosło znaczne straty w pierwszych

dniach wojny, atakując lotniska w Finlandii i Norwegii. W wyniku podjętych

działań nie było w stanie zapewnić należytej osłony własnym wojskom w trakcie

walk obronnych oraz paraliżować ruchów wojsk nieprzyjacielskich. Dopiero w

końcu września 1941 r. Front Karelski został wzmocniony pułkiem lotnictwa my-

śliwskiego oraz pułkiem lotnictwa bombowego (Pe-4), a także 50 myśliwcami

Hurricane™. Nieliczna artyleria przeciwlotnicza okazała się mało skuteczna w

walce z szybkimi samolotami niemieckimi. Wskutek nalotów szczególnie ucier-

piały tyły związków taktycznych i armii, gdyż pozbawione były one zupełnie

osłony przeciwlotniczej.

6) Z powodu braku transportu jucznego, niezbędnego zwłaszcza na bezdro

żach tundry, część żołnierzy walczących jednostek radzieckich musiała być uzy-

ta w roli tragarzy. W mniejszym stopniu zjawisko to występowało w

oddziałach nieprzyjacielskich.

W toku walk obronnych wojska 14 Armii otrzymały uzupełnienie i posiłki

nieprzewyższające jej wyjściowego stanu liczebnego

210

211

- na kierunku murmańskim - około 10 tys. marynarzy, murmańską Dywizję

„Polarną" (186 DP) i mniejsze jednostki;

- na kierunku Kandałakszy - około 13 tys. rezerwistów. Pamiętać jednak

należy, iż w pierwszych tygodniach walk wycofano ze składu 42 KP 1 DPanc

(bez jednego pułku zmotoryzowanego);

- na kierunku Louhi - 88 DP, 1087 pp i mniejsze pododdziały.

Dzięki tym działaniom dowództwo radzieckie doprowadziło na wszystkich

kierunkach operacyjnych do względnej równowagi sil, uniemożliwiającej korpu

som Armii „Norwegia" podjęcie skutecznych operacji zaczepnych bez znaczne.

go wzmocnienia. Kwatera Główna Armii Czerwonej kierowała na Front Karelski

posiłki jedynie w ostateczności. Będącą już w drodze do Murmańska pełnowar-

tościową dywizję piechoty Sztab Generalny Armii Czerwonej - za zgodą do-

wództwa Frontu Karelskiego - zawrócił 8 października z Wołogdy (18 transpor-

tów kolejowych) ze względu na pilniejsze potrzeby na kierunku moskiewskim^

W trakcie operacji „Silberfuchs" „Befehlstelle Finnland" otrzymało jedynie

nieznaczne posiłki w postaci wzmocnionego pułku piechoty 163 DP oraz kilku

samodzielnych pododdziałów. Najsilniejszy przydzielony związek taktyczny -

6 DG - nie zdążył przybyć przed rozpoczęciem trzeciego natarcia Korpusu Gór-

skiego. Dowództwo Armii „Norwegia", mając inicjatywę operacyjną, mogło jed-

nak z większą niż dowództwo radzieckie swobodą manewrować wojskami mię-

dzy poszczególnymi kierunkami operacyjnymi. Robiło to jednak ostrożnie i nie-

konsekwentnie, w wyniku czego nie potrafiło na żadnym kierunku operacyjnym

zapewnić korpusom zdecydowanej przewagi. Niewystarczające było też masko

wanie tych manewrów, gdyż dowództwo radzieckie w porę na ogół odczytywało

zamiar i siły nieprzyjacielskich wojsk, przygotowując odpowiednie przeciwdzia-

łania.

ROZDZIAŁ PIĄTY

Fińska „wojna kontynuacyjna"

1. Walki graniczne we wschodniej Karelii

oncentracja wojsk fińskich na podstawach wyjściowych do natarcia trwała

przeszło 2 tygodnie. W pierwszej dekadzie lipca związki taktyczne armii

fińskiej prowadziły aktywną działalność rozpoznawczą, w czasie której docho-

dziło do starć i potyczek o niektóre ważne obiekty nadgraniczne, jak na przykład

o kombinat papierniczy w Enso (na styku 23 i 7 Armii). Starcia te kończyły się

jednak z reguły radzieckimi kontratakami i przywróceniem status quo. Jednostki

radzieckie prowadziły również ożywioną działalność rozpoznawczą, a ich patro-

le przenikały niekiedy daleko na tyły wojsk fińskich.

Najwcześniej, gdyż już 4 lipca, do natarcia przeszła 14 DP na rebolskim sa-

modzielnym kierunku operacyjnym. Miała za zadanie osłonę linii kolejowej Jo-

ensuu-Kajaami-Oulu oraz lewego skrzydła Armii „Karelia". Po przekroczeniu

granicy jej przednie straże starły się z załogami strażnic 73 oddziału wojsk po-

granicza i pododdziałami osłonowymi 337 pp 54 DP, której główne siły broniły

kierunku Uchty. Rubież obrony 337 pp oddziały 14 DP zaatakowały 7 lipca. 2 pułki

fińskie - 52 i 31 pp (bez 3 batalionu) - uderzyły na północ od Kolvasjarvi, zmie-

rzając do przecięcia drogi Reboly (Repola)-Jemielianowka (Omelia), a 3 bata-

lion 10 pp przełamywał obronę 337 pp o kilka kilometrów na południe, wzdłuż

drogi Tunlivaara-Reboły. Na samodzielnym północnym kierunku, pokonując le-

śne bezdroża, wprost na Jemielianowkę wychodził 3 batalion 31 pp.

Natarcie 14 DP obejmowało odcinek obrony 54 DP 7 Armii Frontu Północ-

nego. 7 Armia gen. Filipa Gorielenki, w której skład wchodziły 54, 71, 168 i 237

DP oraz Sortawalski Rejon Umocniony, miała osłaniać czterystuosiemdziesię-

ciokilometrowy odcinek granicy od miasta Pisto na północy do jeziora Ladoga.

Jej dywizje i pułki znajdowały się w chwili wybuchu wojny w rejonach pokojo-

213

wej dyslokacji, a tylko niektóre zostały wyprowadzone w pobliże granicy. Na

kierunku rebolskim znajdował się jeden pułk piechoty 54 DR Ponieważ główne

zgrupowanie 14 Dywizji (5 batalionów piechoty) przełamało 8 lipca obronę 337 pp,

dowódca pułku ppłk Czuriłow uzyskał zgodę dowódcy 7 Armii (który przejął

bezpośrednie dowództwo nad obroną kierunku rebolskiego) na wycofanie się i

obsadzenie przygotowanej wczes'niej tyłowej rubież obronnej Jemielianowka-

Wirta. Odwrót przebiegał planowo. Minowano przy tym drogi i zrywano mosty.

Miejscowość Reboły ewakuowano już uprzednio.

Po trzydniowych działaniach rozpoznawczych główne zgrupowanie 14 DP prze-

szło 12 lipca do ponownego natarcia wzdłuż drogi Wirta-Jemielianowka. Ponieważ

dwudniowe uporczywe ataki wojsk fińskich nie dały wyników, dowódca 14 DP

płk Raappana przerwał natarcie i zaczął poszukiwać możliwości obejs'cia radziec-

kiej obrony. Dokonał tego 52 pp, przeprawiając się przez jezioro Lieksa i przecina-

jąc drogę Jemielianowka-Rugoziero. Manewr ten całkowicie zaskoczy! dowódz-

two 337 pp, które nie pos'więciło należytej uwagi prowadzeniu rozpoznania na skrzy-

dłach. Ppłk Czuriłow nie zorientował się też, jakie siły pojawiły się na tyłach jego

obrony. Wysłał więc do ich likwidacji 2 kompanie piechoty. Nie mogły one oczywi-

ście wykonać postawionego im zadania. Nie dał też wyników atak głównych sił

pułku, który osłaniając się niewielkimi oddziałami od zachodu, w nocy z 22 na 23

lipca podjął próbę przebicia się na Rugoziero. Po dwudniowych bezowocnych wal-

kach ppłk Czuriłow zdecydował się - po uprzednim zniszczeniu ciężkiego sprzętu -

wyprowadzić pułk po bezdrożach na północny wschód. Częs'ć sprzętu dostała się w

ręce Finów. Droga na Rugoziero i Koczkomę stanęła przed 14 DP otworem. Do-

wództwo dywizji nie wykorzystało jednak tej szansy, działając w dniach 25-28 lip-

ca z przesadną ostrożnością. Nie wiedziało bowiem, co się stało z 337 pp i jakie siły

radzieckie znajdują się przed frontem dywizji. Niezdecydowanie Finów ułatwiło

dowództwu 7 Armii, mającej specjalną łącznos'ć telefoniczną między Pietrozawodz-

kiem a Rebołami (przez Koczkomę-Rugoziero), podjęcie zdecydowanych kroków

dla odtworzenia na tym odcinku frontu obrony i zatrzymania natarcia 14 DP.

W literaturze istnieją wprawdzie spore rozbieżności dotyczące ugrupowania

14 DP i przebiegu walk w tym rejonie, jednak zarówno monografie radzieckie,

jak i zachodnie zgodne są co do tego, iż o powodzeniu natarcia fińskiego związ-

ku taktycznego zdecydowała przygniatająca przewaga, a także przemyślany ma-

newr taktyczny. Marsz. Mannerheim pisze natomiast o odparciu przez 14 DP

ciężkiego przeciwnatarcia" i rozbiciu w okolicy Rebołów rosyjskiej dywizji,

" by pociągnąć ku Rugozieru, które zostało opanowane 11 września. Dokonaw-

szy tego, dywizja przeszła zgodnie z rozkazem do defensywy"'.

Działania ofensywne armii fińskiej w 1941 r.

w tzw. wojnie kontynuaeyjnej z ZSRR

216

Gdy 14 DP przełamała pierwszą linię radzieckiej obrony na kierunku Rebo-

ły-Rugoziero, o mniej więcej 150 km na południe do natarcia przeszła Armia

Karelia"- Obydwa jej korpusy 10 lipca rozpoczęły atak, poprzedzony silnym

ogniem artylerii i bombardowaniem lotniczym. Główne uderzenie wykonywał

VI KA gen. Paava Talveli, wzmocniony 1 BS płk. Rubena Lagusa w pasie

Janisjarvi-Korpiselka. 5 DP płk. llmariego Karhu już w pierwszym dniu natarcia

przerwała obronę radzieckiej 71 DP. Broniący się tu 52 pp został odrzucony w

kierunku wschodnim, na Suojarvi, a sąsiedni 367 pp wraz ze sztabem dywizji

rozpoczął odwrót na południowy wschód, usiłując nie dopus'cić do okrążenia Sor-

tavalskiego Rejnonu Umocnionego

Gdy fińska 5 DP wraz z 1 BS rozwijała z powodzeniem natarcie w kierunku

stacji Loimola i dalej, ku brzegowi jeziora Ładoga, prawoskrzydłowa 11 DP płk.

Kaarla Heiskanena VI KA, obchodząc jezioro Janisjarvi, nacierała na Sortavalę.

Obydwie dywizje VII KA gen. Woldemara Hagglunda (7 - Antera Svenssona i 19

- E. Hannuksela) związały natomiast walką radziecką 168 DP płk. A. Bondariewa,

usiłując zepchnąć jej oddziały do strefy przybrzeżnej jeziora Ładoga'.

Gen. Heinrichs główną wagę przywiązywał do działań VI KA. Powodzenie na

kierunku Loimola-Salmi-Widlica (Vitele)-Ołoniec (Aunus) miało przesądzić o

odcięciu częs'ci sił radzieckiej 7 Armii w północno-wschodnim, przybrzeżnym pasie

jeziora Ładoga oraz o ułatwieniu wykonania przez Armię „Karelia" podstawowego

zadania - przecięcia murmańskiej linii kolejowej i wyjs'cia na rubież rzeki Świr. Po

przełamaniu więc obrony radzieckiej 71 DP gen. Heinrichs wprowadził na tym kie-

runku odwodową 1 DP płk. Paava Paalu, która po zdobyciu Loimoli i dotarciu do

wsi Kasniaselka weszła do walki na styku 11 i 5 DP. Kontynuowała ona natarcie na

miasto Pitkarantę, leżące na brzegu jeziora Ładoga, siłami jednego pułku, a pozosta-

łe 2 jej pułki dokonały zwrotu na wschód, na Palalahti

Rozwój sytuacji w następnych dniach napawał dowództwo fińskie optymizmem.

Związki VI KA gen. mjr. Talveli rozwijały z powodzeniem natarcie. Kontrataki ra-

dzieckiego 367 pp i wprowadzonego do walki przez dowódcę 168 DP płk. Bonda-

riewa drugorzutowego 260 pp zahamowały wprawdzie natarcie 11 DP na Sortavalę,

lecz po dwudniowych ciężkich i wyczerpujących walkach resztki obydwu pułków

14 lipca rozpoczęły odwrót za rzekę lanisjoki. 2 dni później oddziały fińskie osią-

gnęły brzeg jeziora Ładoga, rozcinając ostatecznie wojska 7 Armii na 2 odizolowa-

ne ugrupowania. W tej sytuacji dowódca Frontu Północnego gen. Popów podpo-

rządkował 168 DP i 367 pp 7 DP dowódcy 23 Armii, gen. Pszennikowowi

217

Zajęcie Loimoli i Pitkaranty umożliwiło wojskom fińskim rozwijanie nat

cia wzdłuż dróg w dwóch kierunkach: na Palalahti-Pietrozawodzk oraz wzdłuż

brzegu jeziora Ladoga na Salmi-Widlicc-Ołoniec-Łodiejnoje Pole. Na obydwu

tych kierunkach nie było w gruncie rzeczy radzieckich jednostek ani też przy

gotowanych rubieży obronnych. Dowództwo 7 Armii dysponowało jedynie puł

kiem zapasowym oraz kilkoma batalionami zaporowymi. 13 lipca z rezerwistów

zapasowego pułku piechoty sformowano w pos'piechu 131 pp oraz samodzielny

batalion piechoty. 131 pp został przewieziony do Suojiirvi i skierowany pod Loimo

lc, gdzie natarcie Finów czasowo powstrzymywały: batalion ochrony sztabu armii i

jeden z batalionów 52 pp 71 DP. Po wycofaniu tych pododdziałów nieostrzelany

131 pp zajął pozycje obronną 15 km na wschód od Loimoli. Wszedł on 14 lipca w

skład utworzonej doraźnie przez dowódcę 7 Armii - Suojarvskiej Grupy Operacyj-

nej. Nadal nieosłonięte pozostawały kierunki Palalahti-Pietrozawodzk i Pitkaranta

Ołoniec. Na pierwszy skierowano pietrozawodzki batalion zaporowy, liczący 1200

żołnierzy, uzbrojonych jedynie w karabiny, a 16 lipca 9 pp sformowany ze zmobili-

zowanych nowych roczników (1901-1904) przez komendanta garnizonu pietroza-

wodzkiego płk. Małachowskiego. 24 lipca do 9 pp dołączył 24 pzmot NKWD.

ochraniający dotąd murmańską linię kolejową. Kierunek przybrzeżny Pitkaran

ta-Ołoniec, osłaniany przez batalion zaporowy, wzmocniono sformowanym z

rezerwistów 452 pp. Wstrzymywał on natarcie 5 DP na Salmi.

W rejonie miasta Korpiselka bronił się nadal 52 pp płk. Birmana. Przygotowana

wczes'niej rubież obrony pułku, osłaniana na skrzydłach przez jeziora i bagna, umoż-

liwiała odparcie wszystkich ataków wojsk fińskiej Grupy „O". Uporczywa obrona

52 i 131 pp w rejonie Suojarvi, gdzie znajdowało się SD 7 Armii, stwarzała zagroże-

nie dla lewego skrzydła głównego zgrupowania Armii „Karelia". Nawet wyjście na

ich tyły fińskiej grupy dywersyjnej w rejonie stacji kolejowej Pieski, 49 km na wschód

od Suojarvi, nie zakłóciło systemu dowodzenia i zaopatrzenia, w rękach radzieckich

pozostawały bowiem dwie drogi bite do Pietrozawodzka

2. Działania Armii „Karelia" w głębi radzieckiej obrony

W wyniku bitwy granicznej fińska Armia „Karelia" osiągnęła do połowy lipca

znaczny sukces. Przełamała obronę radzieckiej 7 Armii i weszła w głąb radziec-

kiego terytorium na odległość przeszło 100 km. Dotarcie wojsk VIKA do jeziora

Ładoga (16 lipca) oraz zajęcie Salmi (20 lipca) odcięło lewoskrzydłowe ugrupo-

218

wanie obronne radzieckiej 7 Armii między granicą a północno-zachodnim brze-

giem jeziora w Sortavalskim Rejonie Umocnionym. Dowódca Armii „Karelia" był

zainteresowany jak najszybszą likwidacją odciętych sił 7 Armii w celu zwolnienia

związków VII KAi przeniesienia ich na centralny, pietrozawodzki kierunek.

Dalsze działania Armii „Karelia" miały być koordynowane przez OKW z natar-

ciem wojsk grupy Armii „Północ" na Leningrad. We wspomnianej w poprzednim

rozdziale dyrektywie OKW nr 33 z 19 lipca czytamy m.in.: „Zadaniem głównych sil

fińskich, wzmocnionych 163 DP, pozostaje natarcie ze skierowaniem głównego

uderzenia na wschód od jeziora Ładoga, a następnie - we współdziałaniu z wojska-

mi Grapy Armii „Północ" - likwidacja stawiającego opór nieprzyjaciela"

Na razie jednak Grupa Armii „Północ" była daleko. Została zatrzymana na

rubieży rzeki Luga między jeziorami Czudzkim (Pejpus) i Ilmeń. Armia „Kare-

lia" nie posiadała natomiast wystarczających sił do kontynuowania natarcia na

Przesmyku Ładosko-Oneskim. VII KA wciąż był bowiem zaangażowany w wal-

kę z radziecką 168 DP między granicą a brzegiem jeziora Ładoga, szczególnie na

przedpolu Sortavalskiego Rejonu Umocnionego. Dla fińskiego dowództwa sta-

wało się coraz bardziej oczywiste, że walki te się przeciągną i dopiero odcięcie

radzieckich jednostek od działającej na Przesmyku Karelskim 23 Armii może

zmusić je do zaprzestania oporu. Dowództwo fińskie niepokoił też nawisający

nad wojskami VI KA radziecki występ w rejonie Suojarvi. Gen. Heinrichs do-

strzegał konieczność ubezpieczenia tego rejonu oraz wyparcia wojsk radzieckich

z dotychczasowych pozycji. Ponieważ jednak nie miał wolnych sił do realizacji

tego zadania, gdyż wprowadził już do walki odwodową 1 DP, marsz. Mannerheim

16 lipca podporządkował Armii „Karelia" swą odwodową niemiecką 163 DP,

wydając zarazem rozkaz o dyslokacji w rejon Vartsila 17 DP z rejonu Hanko. W

tym bowiem czasie fińska Kwatera Główna doszła do wniosku, iż dla zdobycia

Hanko niezbędne są siły kilku dywizji. Postanowiono więc chwilowo ograniczyć

się do blokady radzieckiej bazy.

Czołowe natarcie 163 DP na Suojarvi wzdłuż drogi Kokkari-Tolvąjarvi-Suo-

jarvi, wybranej przez gen. por. Engelbrechta, zakończyło się jednak niepowodze-

niem. Marsz. Mannerheim tak o tym pisał: „Wbrew otrzymanym wskazówkom

niemiecki dowódca dywizji poprowadził atak w kierunku głównych dróg, z punk-

tem ciężkości na północy, i dopiero 21 sierpnia, po rozpoczęciu przez wojska

fińskie operacji okrążających, silny opór zgrupowania wroga mógł zostać złama-

ny". Niepowodzenia Niemców utwierdziły fińskie dowództwo w przekonaniu,

że dla likwidacji suojiirvskiego występu konieczne jest zastosowanie manewru

oskrzydlającego. Operację tę odłożono na kilka tygodni

219

Przebieg natarcia wojsk fińskich zaczęła śledzić Kwatera Główna Naczelne

go Dowództwa Armii Czerwonej ze względu na zagrożenie murmańskiej linii

kolejowej przechodzącej przez Pietrozawodzk. W wyniku walk granicznych dwu

stuczterdziestokilometrowy front obrony 7 Armii na Przesmyku Ładosko-Oneskim

został przełamany, a część jej związków odcięta od pozostałych sił wynoszących

zaledwie 5 pułków piechoty oraz kilka pododdziałów wojsk pogranicza i zaporo

wych. Było więc oczywiste, że bez znacznego wzmocnienia 7 Armia nie będzie

zdolna do powstrzymania dalszego natarcia wojsk fińskich. Dlatego też 20 lipca

Kwatera Główna nakazała dowódcy Frontu Północnego wzmocnić 7 Armię i po

stawić jej aktywne zadania.

Gen. Popów nie dysponował jednak wolnymi odwodami, wzmocnił więc 7 Armię

jednostkami formującymi się bądź zdjętymi z Przesmyku Karelskiego, na którym

Finowie nie prowadzili jeszcze działań zaczepnych. Przydzielane jednostki weszły

w skład utworzonych 21 lipca 2 grup operacyjnych - Pietrozawodzkiej i Połu-

dniowej. W skład Pietrozawodzkiej GO, dowodzonej przez gen. por. M. Anto-

niuka, weszły: 9 pp, 2 pułki piechoty zmotoryzowanej (24 pzmot NKW i 10 pzmot

wojsk pogranicza), 2 pcz 1 DPanc, zdążającej spod Kandałakszy nad Ługę. dy-

wizjon artylerii i oddział zaporowy. Na początku sierpnia Pietrozawodzka GO

wzmocniona została s'wieżą 272 DP płk. Potapowa. W skład Grupy Południowej

gen. por. W. Cwietajewa weszły: 3 BPMor, 7, 452 i 719 pp, leningradzki batalion

pospolitego ruszenia i dywizjon moździerzy. Obydwie te sformowane w pośpie-

chu grupy składały się z jednostek słabo wyszkolonych i niewystarczająco wy

posażonych. We wrzes'niu zostały one przekształcone w dywizje piechoty.

Oprócz grup operacyjnych Pietrozawodzkiej i Południowej działała nadal

Suojarvska GO, licząca 2 pułki piechoty oraz pododdziały i s'rodki wzmocnieni.i

i wsparcia, a na północnych kierunkach operacyjnych - 126 pp 71 DP i 54 DP. W

trzeciej dekadzie lipca 7 Armia, broniąca się w pasie długos'ci przeszło 450 km.

dysponowała więc ogółem około 14 przeliczeniowymi pułkami piechoty, z cze-

go na Przesmyku Ladosko-Oneskim dowództwo armii skoncentrowało około 9

przeliczeniowych pułków piechoty oraz wszystkie czołgi i działa przeciwpancer-

ne. Armię miały wspierać 65 plszturm oraz eskadra rozpoznawcza. Wykonując

zalecenia Kwatery Głównej, obydwie te słabe grupy operacyjne przygotowały

przeciwnatarcie armijne. Pietrozawodzka GO miała we współdziałaniu z 71 DP

uderzyć w kierunku Loimoli, odbić ją i zagrozić tym samym tyłom fińskich wojsk

Grupy „L" i oddziałom 1 DP nacierającym wzdłuż brzegu jeziora. Południowa

GO miała natomiast, we współdziałaniu z taktycznymi desantami, zatrzymać na

tarcie fińskiej Grupy „L" (5 DP i 1 BP) nad Widlicą, odbić miasto Salmi, a na-

220

stepnie miasto Pitkaranta w celu nawiązania łączności bojowej z odciętymi od-

działami broniącymi się w rejonie Sortavali. Początek przeciwuderzenia wyzna-

czono na 23 lipca na godzinę dwunastą. Miało je wspierać lotnictwo Frontu Pół-

nocnego. Obydwa przeciwuderzenia jednak się nie powiodły.

Natarcie Pietrozawodzkiej GO powstrzymały przerzucone spod Sortavali od-

dzia ły fińskiej 11 DP. Przeciwuderzenie Południowej GO, z którą miały współdzia-

łać desanty Flotylli Ładoskiej, również nie dało rezultatu, a w obawie przed okrąże-

niemgen. Cwietajew 24 lipca wycofał wojska za rzekę Tułoksa. Pierwszy desant

taktyczny wysadzono rankiem 24 lipca na wyspie Lunkulansaari, w pobliżu miasta

Salmi- 3 kanonierki oraz 3 statki pod osłoną 2 ścigaczy okrętów podwodnych, kutra

onancerzonego i kilku mniejszych jednostek bojowych desantowały batalion sfor-

mowanej w pos'piechu 4 BPMor gen. mjr. Nienaszewa. Cel desantu był jednak słabo

rozpoznany. Jak się okazało, poziom wód jeziora opadł do tego stopnia, iż między

wyspą a lądem stałym od strony fińskiej powstało przejście. Wykorzystując to, Fi-

nowie niespodziewanym atakiem zepchnęli desant do jeziora. Uratowano 38 ma-

rynarzy. Z większym powodzeniem działał drugi batalion brygady, desantowany

26 lipca na sąsiedniej wyspie - Mantsinsaari, lecz i on ze względu na silne kontrata-

ki Finów nie zdołał rozwinąć działań zaczepnych i 27 lipca w nocy został ewaku-

owany. Finowie w tym czasie zdołali podejść do miasta Widlica.

Siły desantów taktycznych okazały się zbyt słabe i mimo bohaterstwa mary-

narzy ochotników z okrętów bojowych Floty Bałtyckiej oraz dowódców, m.in. z

akademii i szkół marynarki wojennej, ich operacje nie zakończyły się powodze-

niem. We wspomnieniach marsz. Mannerheima epizod ten tak został odnotowa-

ny: „Ledwo VI Korpus przerwał ofensywę, nieprzyjaciel podjął serię gwałtow-

nych kontruderzeń. Niebezpieczna sytuacja powstała nocą 24 lipca, kiedy Rosja-

nie wysadzili na wyspy Lunkula i Mantsinsaari brygadę, by odciąć Korpusowi

Armijnemu drogę na tyły, przy jednoczesnym ataku znacznych sił na linię Tulo-

Joki. Kryzys został zażegnany, a obie wyspy odbito"

Mimo iż przeciwuderzenia grup operacyjnych - Pietrozawodzkiej i Połu-

dniowej - nie powiodły się, działania zaczepne Armii „Karelia" w końcu lipca

zostały wstrzymane (w pobliżu linii granicznej z 1939 r.). Na stuczterdziestokilo-

metrowym froncie od miasta Longavaara (na północny wschód od miasta Kuoli-

sma) do stacji Piatlaja działały wojska fińskiej Grupy „O" i niemieckiej 163 DP.

Broniła się tam Suojarvska GO oraz na kierunku Porosoziero 126 pp.

Na kierunku pietrozawodzkim (trzydziestopięciokilometrowy front od jeziora

Szot do jeziora Topornoje) działała fińska 1 DP i część sił 5 DP. Wzdłuż rzeki

Tułoksa zajmowały front główne siły Grupy „L". Po stronie radzieckiej pozycje

221