230
Ëåøàí Â.Þ. Îñíîâè ðåë³ã³ºçíàâñòâà
óòâåðäæóþòü ¿¿ â áóòò³, â³ëüíîìó â³ä íåîáõ³äíîñò³ àïåëþâàòè äî
íàäïðèðîäíîãî. Âïðîäîâæ ³ñòî𳿠çì³ñò ïîíÿòòÿ àòå¿çì çì³íþâàâñÿ
é áóâ ïîâ’ÿçàíèé íå ëèøå ç åâîëþö³ºþ ðåë³ã³¿, à íàñàìïåðåä ³ç
ðîçâèòêîì âèðîáíèöòâà, âäîñêîíàëåííÿì ñóñï³ëüíèõ â³äíîñèí,
ðîçâèòêîì íàóêîâîãî ï³çíàííÿ âçàãàë³. ²ñòîðè÷íèé ðîçâèòîê àòå¿çìó
â³äîáðàæຠçâ³ëüíåííÿ ëþäèíè â³ä ïàíóâàííÿ íàä íåþ ñòèõ³éíèõ
ñèë ïðèðîäè ³ ñóñï³ëüñòâà. Àòå¿çì, ÿê ââàæຠâ³ò÷èçíÿíèé
ðåë³ã³ºçíàâåöü À.Ì. Êîëîäíèé, íå òîòîæíèé ð³çíèì ôîðìàì êðèòèêè
ðåë³ã³¿, õî÷à â ìèíóëîìó ïîäåêîëè é áóâ ïîâ’ÿçàíèé ³ç íèìè.
Âîäíî÷àñ àòå¿çì íå òîòîæíèé ³ àíòèòå¿çìó, õî÷ òàêå îòîòîæíåííÿ é
äîì³íóº íèí³ â òåîðåòè÷í³é ³ ãðîìàäñüê³é äóìö³. ßêùî â³í ³ º
ñóïóòíèêîì ðåë³ã³¿, òî íå òîìó, ùî áåç íå¿ íå ìîæå ³ñíóâàòè, à òîìó,
ùî âèòëóìà÷óº ò³ æ, ùî é âîíà, ïðîáëåìè âçàºìî䳿 ëþäèíè ³ ñâ³òó.
Çâóæåíå âèòëóìà÷åííÿ àòå¿çìó, ðîçãëÿä éîãî ëèøå ÿê àíòèòå¿çìó
çóìîâëåíèé ï³äõîäîì äî íüîãî íå ÿê äî ïåâíî¿ ñâ³òîãëÿäíî¿ ïîçèö³¿,
à ñïðîáàìè âèçíà÷èòè éîãî, âèõîäÿ÷è ç åòèìîëîã³÷íîãî çì³ñòó ñàìîãî
ñëîâà „àòå¿çì”. Àëå òàêèé ï³äõ³ä íå º íàóêîâî îá´ðóíòîâàíèì. ³í
âåäå äî ïîÿñíåííÿ ïîíÿòòÿ íå íà îñíîâ³ ïîçíà÷óâàíîãî íèì ÿâèùà,
à âèõîäÿ÷è ç ïîõîäæåííÿ ñëîâà, ÿêå ô³êñóº öå ïîíÿòòÿ. Àòå¿çì ÿê
ôîðìà ô³ëîñîôñüêîãî îñâîºííÿ ñâ³òó ö³êàâèòü íå ñò³ëüêè
îíòîëîã³÷íèé ÷è ãíîñåîëîã³÷íèé, ñê³ëüêè ³íäèâ³äóàëüíî-ïðàêòè÷íèé
àñïåêò â³äíîøåííÿ ëþäèíè äî ñâ³òó, çîêðåìà ïèòàííÿ ïðî òå, ÷è
â³ëüíà ëþäèíà ó ñâî¿é ä³ÿëüíîñò³, à ÷è æ âîíà çíàõîäèòüñÿ ï³ä
àáñîëþòíèì âïëèâîì íåîáõ³äíîñò³. Ðîçêðèâàþ÷è ä³ÿëüíó ñóòí³ñòü
ëþäèíè, â³äîáðàæàþ÷è ôàêò óòâåðäæåííÿ ¿¿ â ñâîºìó ä³éñíîìó áóòò³,
ôîðìóþ÷è ó íå¿ àäåêâàòíå óÿâëåííÿ ïðî ñàìó ñåáå ÿê ÷àñòèíó
ïðèðîäè ³ ñóñï³ëüñòâà, ÿê òâîð÷ó, ä³ÿëüíó ³ñòîòó, ùî ðîçâ’ÿçóº
ïðîáëåìè ñâîãî áóòòÿ áåç îïîðè íà íàäïðèðîäí³ ñèëè, àòå¿çì
âèñòóïຠâ³äòàê ÿê ñïåöèô³÷íà ôîðìà ëþäèíîçíàâñòâà. Ñîö³àëüíèé
çì³ñò àòå¿çìó ïîëÿãຠíå ó çâ³ëüíåíí³ ñâ³äîìîñò³ ëþäåé â³ä ðåë³ã³éíèõ
óÿâëåíü, ÿê öå ùå ÷àñòî òâåðäÿòü ïðè éîãî îö³íêàõ, à â óòâåðäæåíí³
ëþäèíè â òàêîìó áóòò³, ÿêå âèêëþ÷ຠíåîáõ³äí³ñòü çâåðíåííÿ ¿¿ çà
äîïîìîãîþ äî íàäïðèðîäíèõ ñèë òîä³ ³ òàì, äå âîíà 䳺 ñàìà. Àòå¿çì
îð³ºíòóº ëþäèíó íà ñâ³äîìèé êîíòðîëü óñ³õ ïðîöåñ³â ¿¿ æèòòºä³ÿëüíîñò³.
Êëþ÷îâ³ ïîíÿòòÿ: àòå¿çì, â³ëüíîäóìñòâî, äóõîâíà êóëüòóðà,
ñâ³òîãëÿäí³ îð³ºíòàö³¿, ñåêóëÿðèçàö³ÿ.