Головатий М.Ф., Щокін Г.В. Новітня Україна 1991-2001: (Роздуми видатних сучасників)

Подождите немного. Документ загружается.

äèâ. Ìè äèñêóòóâàëè, ñïåðå÷àëèñÿ,

àëå äîõîäèëè çãîäè.

Ìåíå ÷àñòî çàïèòóþòü, ÷îìó ÿ òî-

ëåðàíòíî ñòàâèâñÿ äî Ðóõó? ß õî÷ó

â³äïîâ³ñòè òàê: ÿ ¿õ ðîçóì³â. Ùîá ïî-

ÿñíèòè öþ ñâîþ ïîçèö³þ, äîçâîëþ

ñîá³ çðîáèòè åêñêóðñ ó äàëåê³ ðîêè

ñâîãî äèòèíñòâà. Âîíî ìèíóëî ó çà-

õ³äíîìó ðåã³îí³ Óêðà¿íè  ÿ íàðîäèâ-

ñÿ â ñåë³ íà Ð³âíåíùèí³. ² ç äèòÿ÷èõ

ðîê³â íåéìîâ³ðíî â³ä÷óâàâ ñòàí çà-

ëåæíîñò³, ñòàíîâèùå íåñïðàâåäëèâî-

ñò³. Â íàøîìó ñåë³ çà ÷àñ³â Ï³ëñóä-

ñüêîãî ïîëÿêàì äàâàëè êðàù³ çåìë³.

Îñàäíèêè, áàãàò³ æèëè â³äîêðåìëåíî

â³ä íàøîãî õóòîðà, à íàø³ ñåëÿíè õî-

äèëè äî íèõ ó íàéìè. ² ÿ ç áàòüêàìè

õîäèâ, áà÷èâ, ÿê íàñ ïðèíèæóâàëè.

Íà äèòèíó, ÿêùî âîíà ç³ðâå â ñàäó

æìåíþ ÷åðåøåíü, ñîáàê ñïóñêàëè. Äî

óêðà¿íñüêîãî ñåëÿíèíà çâåðòàëèñÿ íå

³íàêøå, ÿê áèäëî, õàì. ² â³ðó íàøó

ïàïëþæèëè. Ìî¿ æ áî áàòüêè, òà é

óñÿ ñ³ìÿ áóëè â³ðóþ÷³, îáîâÿçêîâî

õîäèëè äî öåðêâè. Âçèìêó ñí³ã äî-

ðîñëèì äî ïîÿñà, à ìè âñ³ éäåìî äî

öåðêâè çà òðè ê³ëîìåòðè. À íà ÷îë³

íàñ  ä³ä, ó÷àñíèê áðóñèë³âñüêîãî

ïðîðèâó, êàâàëåð öàðñüêèõ îðäåí³â ³

õðåñò³â. Ó ä³äà ìîãî áóëî äâ³ âåëèê³

êíèãè  Á³áë³ÿ ³ Êîáçàð òà ìàëåíüêà,

îêðåìå âèäàííÿ  Íàçàð Ñòîäîëÿ.

Õî÷ ³ íå äóæå îñâ³÷åíèé áóâ ä³ä, à ÷è-

òàâ íàì óãîëîñ... Äóìàþ, ó ìî¿é ï³ä-

ñâ³äîìîñò³ â³äêëàëèñÿ ò³ îáðà

′

çè, íå-

ñïðàâåäëèâ³ñòü.

Òà é çà á³ëüøîâèê³â çàçíàëè çàõ³ä-

íÿêè áàãàòî ëèõà. Ïî íàøîìó ñåëó

êîñîþ ïðîéøëèñÿ ðåïðåñ³¿. Ìîãî ð³ä-

íîãî äÿäüêà Ìèòðîôàíà çãóáèëè íå

ñàìå â ñåë³, àëå, òàê áè ìîâèòè, ÷åðåç

çâ³ñòêó ³ç ñåëà. ßê â³äáóëîñÿ âîç-

çºäíàííÿ, ï³øîâ â³í äî â³éñüêà, ñëó-

æèâ ó Ðîñ³¿. À ä³ä íàïèñàâ éîìó ëèñ-

òà, ðîçïîâ³â ïðî ðîäè÷³â, ÿê³ çàëèøè-

ëèñÿ ï³ä Ïîëüùåþ, ìîâëÿâ, æèâåòüñÿ

¿ì òàì êðàùå, ÿê ó íàñ, êîëåêòèâ³çàö³¿

íåìàº. Ìèòðîôàí â³çüìè òà é ïðî÷è-

òàé öüîãî ëèñòà â êàçàðì³. Äîíåñëè.

Äîâãî íå ðîçáèðàëàñÿ òð³éêà  ïðè-

ïèñàëà äÿäüêîâ³ àíòèðàäÿíñüêó ïðî-

ïàãàíäó ³ ðîçñòð³ë. ß òîä³ ìàëî çíàâ

ïðî öå. À â ÷àñ ïåðåáóäîâè ªâãåí

Ìàð÷óê, ðèþ÷èñü â àðõ³âàõ Ð³âíåí-

ñüêîãî ÊÄÁ, çíàéøîâ äîêóìåíòè: º

ëèñò, äîíîñ, ïð³çâèùà ñâ³äîìèõ ðà-

äÿíñüêèõ ãðîìàäÿí. ×èòàòè öå âàæ-

êî... Òà é äâîþð³äíà ò³òêà çãèíóëà íå-

â³äîìî â³ä ÷è¿õ ðóê: çíàéøëè ò³ëî â

êðèíèö³. Õòî ïðèõîäèâ çà íåþ äî

õàòè  êàäåá³ñòè ó ôîðì³ áàíäåð³âö³â

÷è áàíäåð³âö³ â ôîðì³ êàäåá³ñò³â  í³

òîä³, í³ òåïåð íå âçíàòè. Äàëåêèé ðî-

äè÷ ²âàí Êðàâ÷óê, ïðèéøîâøè ç â³é-

ñüêà, ñòàâ ó ñåë³ êåð³âíèêîì êëóáó 

òàêî¿ ñîá³ ñ³ëüñüêî¿ õàòè. Çâè÷àéíî,

ìàâ êîíòàêòè ç ðàéîííîþ âëàäîþ.

Çàáðàëè éîãî âçèìêó ëþäè ó ôîðì³

ÊÄÁ. À ò³ëî çíàéøëè íàâåñí³ á³ëÿ

ð³÷êè  íà ëîá³ ç³ðêà.

Ç³ðêè âèð³çàëè íà æåðòâàõ áàí-

äåð³âö³...

ß âñå öå áà÷èâ, áà÷åíå é ïî÷óòå ëÿ-

ãàëî òÿãàðåì íà ñåðöå. Âæå çíà÷íî

ï³çí³øå, ÿê äîäàëîñÿ ë³ò ³ ðîçóìó, ïî-

÷àëè ìó÷èòè òóãà ³ ïîøóê â³äïîâ³ä³

íà çàïèòàííÿ: ÷îìó íà ìîþ çåìëþ

âåñü ÷àñ ïðèõîäèòü õòîñü ÷óæèé, ïðà-

âèòü ³ ãîñïîäàðþº, íàñàäæóº ñâî¿ ïî-

ðÿäêè, êàæå òîá³, ùî ðîáèòè ³ ÷èòàòè,

ÿê³ òâî¿, à ÿê³ íå òâî¿ íàö³îíàëüí³

ñâÿòèí³, çðåøòîþ, õòî òâ³é Áîã?

...Ó ñï³ëêóâàíí³ ç Ïàâëè÷êîì, Äðà-

÷åì, ³íøèìè ïèñüìåííèêàìè ïîñòà-

âàëè ö³ ïèòàííÿ. Äî ðå÷³, îáèäâà íà-

çâàí³ ë³òåðàòîðè, à çàðàç  ³ ïîë³òè-

êè, áóëè òîä³ ÷ëåíàìè ÊÏÐÑ, ñâîãî

÷àñó ïèñàëè â³ðø³, ñëàâëÿ÷è âîæä³â ³

òîä³øíº áóòòÿ, òà é çàéìàëè ïîçèö³þ

ùîäî ðàäèêàëüíîãî îíîâëåííÿ Ñî-

þçó. Ïðî íåçàëåæíó Óêðà¿íó òîä³ âãî-

ëîñ íå ãîâîðèëè. Ïëåêàëàñÿ ìð³ÿ â

ñåðö³...

Ùî é êàçàòè, ³ ç ðóõ³âöÿìè â³äáó-

âàëèñÿ çì³íè, ³ ç³ ìíîþ. Çðåøòîþ,

îòàê ³ çâ³äñè ïî÷àëàñÿ ìîÿ êàðºðà 

íå çàêðèòà ïàðò³éíà, à ïóáë³÷íà. Äåõ-

òî ñõèëüíèé ââàæàòè, ùî ìåíå, çàâ-

äÿêè òîìó, ùî ÿ, ìîâëÿâ, ïðèáîðêàâ

Ðóõ, îáðàëè òîä³ ñåêðåòàðåì ÖÊ ÊÏÓ.

Í³, íå ïðèáîðêóâàâ ÿ Ðóõ ³ íå ïðàã-

íóâ öüîãî ðîáèòè. ×àñè çì³íèëèñÿ,

â ÖÊ ïîáà÷èëè, ùî ÿ  ïîâ³ðòå, íå

ïåðåá³ëüøóþ ñâîº¿ ðîë³  ñó÷àñí³-

øèé ñåêðåòàð, í³æ êîëèøí³, ÿê³ ñòî-

ÿëè íà êîíñåðâàòèâíî-äîãìàòè÷íèõ

Âèïàëà ìåí³

òàêà äîëÿ  ñòàòè

ïåðøèì Ïðåçèäåíòîì

äåðæàâè Óêðà¿íà...

ïîçèö³ÿõ. Õî÷åìî ìè ÷è í³, àëå ÿêáè

íå áóëî ïåðåáóäîâè, ÿêáè çàëèøèëè-

ñÿ óñòàëåíèìè çàñàäè, íà ÿêèõ ôîð-

ìóâàëèñÿ ïàðò³éí³ êàäðè, ÿ í³êîëè íå

áóâ áè ñåêðåòàðåì, í³êîëè. Ùîá ñòà-

òè íèì, òðåáà áóëî ïðîéòè ê³ëüêà

³äåîëîã³÷íèõ ùàáë³â  öå ðàç. À ïî-

äðóãå, ïðåäñòàâíèê³â çàõ³äíîãî ðåã³î-

íó Óêðà¿íè íà òàêó ïîñàäó íå âèñó-

âàëè. Öå âçàãàë³ âèêëþ÷àëîñÿ. À ïðî

òðåò³é çà âèñîòîþ òîä³øí³é äåðæàâ-

íèé ïîñò ó ðåñïóáë³ö³  ãîä³ é êà-

çàòè. Òà é òóò ³ç çàë³çíîãî ïðàâèëà

òðàïèâñÿ âèíÿòîê, çàâäÿêè ÿêîìó, à

ùå  çá³ãîâ³ îáºêòèâíèõ ³ ñóáºêòèâ-

íèõ îáñòàâèí, ÿ é î÷îëèâ Âåðõîâíó

Ðàäó Óêðà¿íè.

Áóðõëèâ³ äí³ ðîáîòè ò³º¿ Âåðõîâíî¿

Ðàäè  ÿê³ñíî íîâî¿ ³ çà îáðàíèì

ñêëàäîì, ³ çà çàâäàííÿìè, ùî ¿õ âîíà

ñòàâèëà, çà ìåòîäàìè ³ ïðèíöèïàìè,

ùî íèìè âîíà ïðàãíóëà ðîçâÿçàòè ö³

çàâäàííÿ, äàëåá³, çàñëóãîâóþòü íà

ðîçëîã³ äåòàëüí³ ìåìóàðè ç ñóâîðîþ

õðîíîëîã³ºþ ïîä³é. ß æ òóò ìàþ íà

ìåò³ çãàäàòè ðÿä îêðåìèõ ôàêò³â, ùî

â³ä³ãðàëè ïîâîðîòíó ðîëü ó ìî¿é îñî-

áèñò³é äîë³.

...×è ìîæíà áóëî ïåðåäáà÷èòè, ùî

ç òàêèìè çóñèëëÿìè ³ ïåðèïåò³ÿìè

îáðàíèé ãîëîâîþ ïàðëàìåíòó Âîëî-

äèìèð ²âàøêî, äî òîãî ïåðøèé ñåêðå-

òàð ÖÊ ÊÏ Óêðà¿íè, ïðèñòàíå íà

ïðîïîçèö³þ Ìèõàéëà Ãîðáà÷îâà ïå-

ðåáðàòèñÿ â Ìîñêâó? Ìè ç³ Ñòàí³ñëà-

âîì Ãóðåíêîì  òîä³øí³ì ë³äåðîì

ÊÏÓ  ïî¿õàëè â á³ëîêàìÿíó âìîâ-

ëÿòè ïåðåá³æ÷èêà ïîâåðíóòèñÿ íà

ïîñàäó. Ïîêè ìè ¿õàëè, â ìåí³ ùå òåï-

ëèëàñÿ íàä³ÿ, ùî íàì öå âäàñòüñÿ 

Âîëîäèìèð Àíòîíîâè÷ áóâ òàêè ïî-

ì³ðêîâàíîþ ëþäèíîþ. Àëå ç éîãî

ñë³â, à ãîëîâíå  ïî éîãî î÷àõ ÿ çðî-

çóì³â: â³í íå ñïðèéìàº ³ íå ïðèéìàº

ñâîº¿ ðîë³ ãîëîâè Ðàäè, ÿêîãî âåñü

÷àñ òîïòàòèìóòü íîãàìè  ïóáë³÷íî

îáðàæàòèìóòü. Í³äå ïðàâäè ä³òè 

òàê-òàêè áóëî. ²âàøêî ñêàçàâ: ß íå

õî÷ó ³ âñå...

Íà çàñ³äàíí³ ñåêðåòàð³àòó ÖÊ ÊÏÓ,

àíàë³çóþ÷è öþ ñèòóàö³þ, ìè íå ä³ëè-

ëè ãîòîâ³ ïîðòôåë³, à, ï³äêðåñëþ, îá-

ãîâîðþâàëè, òàê áè ìîâèòè, ïðîõ³äí³,

ìîæëèâ³ êàíäèäàòóðè. Ïåðøèì íà-

çâàëè Ãóðåíêà, àëå â³í íå ì³ã ïîºäíó-

âàòè äâ³ êåð³âí³ ïîñàäè. Ñòàí³ñëàâ

²âàíîâè÷ âèáðàâ ñåêðåòàðñòâî â êîì-

ïàðò³¿. Òîä³ íàçâàëè ìåíå. Àëå ïåðåä

òèì, ÿê ïðèéíÿòè ð³øåííÿ, òåëåôî-

íóâàëè Ãîðáà÷îâó, óçãîäæóâàëè êàí-

äèäàòóðó...

² ïî÷àëàñÿ âèáîð÷à åïîïåÿ. Ç ïåð-

øîãî ðàçó í³õòî íå ïðîéøîâ. Íå âäà-

ëàñÿ Ðóõîâ³ íà äðóãîìó åòàï³ ¿õíÿ

ãðà ç ô³ãóðîþ ²ãîðÿ Þõíîâñüêîãî:

â³í ìàâ â³äìîâèòèñÿ â îñòàííþ ìèòü,

ó ñïèñêó çàëèøèëîñÿ á ò³ëüêè ìîº

ïð³çâèùå, à öå áåçàëüòåðíàòèâí³ñòü.

Óòðèìàòè ñèòóàö³þ âäàëîñÿ çàâäÿêè

ïðèíöèïîâîñò³ ³, ùî é êàçàòè, ìóæ-

íîñò³ äåïóòàòà Á. Ìîê³íà  â³í íå

â³äìîâèâñÿ áóòè àëüòåðíàòèâíîþ êàí-

äèäàòóðîþ.

Äåõòî ç òîä³øí³õ íåïðèìèðåííèõ

îïîíåíò³â ³ êîëèøí³õ êîëåã äîñ³ ï³ä-

êîëþþòü ìåíå: ìîâëÿâ, äÿêóé ãðóï³-

239, â³äîì³é ñâîºþ îðòîäîêñàëüí³ñ-

òþ. ×îìó 239? Ó òîä³øí³é Âåðõîâí³é

Ðàä³ áóëî ïîíàä 380 êîìóí³ñò³â  â

óñÿêîìó ðàç³ ¿õ ïðèéìàëè äî ëàâ

ÊÏÐÑ çà âëàñíèìè çàÿâàìè ³ âîíè

îäåðæóâàëè ïàðòêâèòêè...

Ïåâíà ð³÷, âèêîðèñòîâóþ÷è òàê

çâàíó ïàðò³éíó äèñöèïë³íó ³ íàòèñêó-

þ÷è íà íå¿, ìîæíà áóëî ïðèéìàòè

áóäü-ÿê³ ð³øåííÿ. Àëå, òðåáà ñêàçàòè,

ñåðåä íàðîäíèõ äåïóòàò³â óæå ïàíó-

âàëî ðîçóì³ííÿ, ùî ä³ÿòè ç ïîçèö³¿

ñèëè, ìåõàí³÷íî îçíà÷àº íàðàçèòèñÿ

íà ñåðéîçíèé îï³ð. Îòîæ ö³ëêîì ïðè-

ðîäíî ïàðëàìåíò ïîä³ëèâñÿ íà äâ³

ãðóïè  Âåðõîâíó Ðàäó ³ Íàðîäíó

Ðàäó. ² ïåðåä³ ìíîþ ñòîÿëî çàâäàííÿ

óð³âíîâàæóâàòè ö³ îáèäâà êðèëà ó

âèñòóïàõ, ó ïðàâàõ ³ ò.³í.

Îäíàê ÿ äåùî çàá³ã äóìêîþ íàïå-

ðåä, áî àïîãåºì ëèïíÿ 90-ãî áóëî

ïðèéíÿòòÿ Äåêëàðàö³¿ ïðî äåðæàâ-

íèé ñóâåðåí³òåò  äîêóìåíòà-â³õè â

³ñòîð³¿ Óêðà¿íè, äîêóìåíòà, íàðîäæå-

íîãî â ìóêàõ áåçê³íå÷íîãî ðåäàãóâàí-

íÿ é ãîëîñóâàííÿ. ß ïîäàâ ê³ëüêà

ïðîïîçèö³é. Âîíè, ìåí³ çäàºòüñÿ, é

ñõèëèëè ³ äåìîêðàòè÷í³, ³ êîíñåðâà-

òèâí³ ñèëè äî ïðèéíÿòòÿ Äåêëàðàö³¿,

ÿêó ìîæíà ââàæàòè ïåðøîþ âàãîìîþ

Ëåîí³ä

Êðàâ÷óê

öåãëèíîþ â áóäîâó íàøî¿ íåçàëåæíî¿

äåðæàâè.

Ïðàöþâàòè Ãîëîâîþ Âåðõîâíî¿ Ðàäè

ìåí³ áóëî äóæå âàæêî. ß ïåðåáóâàâ

ì³æ äâîìà âîãíÿìè: æîðñòêèé, àëå

ïðèõîâàíèé òèñê ç ë³âîãî áîêó (ÿ æ

áóâ ÷ëåíîì Ïîë³òáþðî ÖÊ ÊÏÓ) ³

øàëåí³ â³äêðèò³ íàïàäè ïðèá³÷íèê³â

ïðàâîãî êðèëà. Äîâîäèòüñÿ êîíñòàòó-

âàòè, ùî ïåðø³ â óì³íí³ ãëàãîëîì

æå÷ü ñåðäöà ëþäåé â³ä÷óòíî ïðîãðà-

âàëè äðóãèì, ìàëî òîãî  âîíè áîÿ-

ëèñÿ âèñòóïàòè. À â çàë³ æ  óñ³ ñåê-

ðåòàð³ ÖÊ, îáêîì³â, áàãàòî  ðàéêî-

ì³â. ß óìîâëÿâ ¿õ: áåð³òü, øàíîâí³,

ñëîâî, ïåðåêîíóéòå. Âîäíî÷àñ ÿ íå

ì³ã íå íàäàâàòè ñëîâî ³íøèì äåïóòà-

òàì  õî÷à á ç ïîãëÿäó åëåìåíòàðíèõ

çàñàä äåìîêðàò³¿...

² òîä³, ³ äîñ³, íà æàëü, áàãàòî õòî

âêëàäàº â ñëîâî äåìîêðàò³ÿ òàêèé

çì³ñò, ÿêèé éîãî á³ëüøå âëàøòîâóº.

Òà íàñòàâ äåíü, êîëè êîæåí çìóøå-

íèé áóâ çàìèñëèòèñü, ùî òàêå ñïðàâæ-

íÿ äåìîêðàò³ÿ ³ çðîáèòè ñâ³é âèá³ð 

äåíü 19 ñåðïíÿ 1991 ðîêó. Öå íèí³ ìè

íàçèâàºìî ä³¿ ñóìíîçâ³ñíîãî ÃÊ×Ï

ôàðñîì. Ç â³äñòàí³ 10-ð³÷÷ÿ âîíè âè-

äàþòüñÿ íåäîëóãî àìá³òíèìè, íåñïëà-

íîâàíèìè, ìåòóøëèâèìè ï³ä àêîìïà-

íåìåíò òàêî¿, ùî óìèðîòâîðÿº, â³÷íî¿

ìóçèêè Ëåáåäèíîãî îçåðà Ïåòðà

×àéêîâñüêîãî. Àëå æ öå  íàäâîäíà

÷àñòèíà àéñáåðãà...

...Î øîñò³é ðàíêó 19-ãî ìåí³ çàòå-

ëåôîíóâàâ Ñòàí³ñëàâ Ãóðåíêî: Ïåðå-

âîðîò ó êðà¿í³, âëàäà çì³íèëàñÿ, ïðè-

¿æäæàé. ª ïðåäñòàâíèê ç Ìîñêâè.

Â³í õî÷å ç òîáîþ çóñòð³òèñÿ. Ãà-

ðàçä,  â³äïîâ³äàþ,  çàðàç âè¿æä-

æàþ. ß äóìàþ, òðåáà çóñòð³òèñÿ â

ÖÊ,  öèì ñàìèì Ãóðåíêî ï³äêðåñ-

ëèâ, õòî â ðåñïóáë³ö³ õàçÿ¿í (à øîñòó

ñòàòòþ ïðî êåð³âíó ðîëü ÊÏÐÑ ó

äåðæàâ³ ç Êîíñòèòóö³¿ âæå âèëó÷èëè;

Îñíîâíèé Çàêîí òëóìà÷èâ, ùî íàé-

âèùîþ ïîñàäîâîþ îñîáîþ â äåðæàâ³ º

Ãîëîâà Âåðõîâíî¿ Ðàäè).

ß éîìó â³äïîâ³â: Ïîêè ÿ º Ãîëîâîþ

Âåðõîâíî¿ Ðàäè, ÿ çóñòð³÷àòèìóñÿ ç

ãîñòÿìè ³ ïðèéìàòèìó ¿õ ó ñåáå...

Ïðèõîäæó â ïðèéìàëüíþ, à òàì

ïîâíî ãåíåðàë³â, ïîëêîâíèê³â. Ó ìåíå

æ îõîðîíà  òðè ÷îëîâ³êè... ß òîä³ íå

äóìàâ, ùî ìîæå ùîñü òðàïèòèñÿ ç³

ìíîþ. Öå âæå ïîò³ì ïðîñî÷èëàñÿ äî

ìåíå ³íôîðìàö³ÿ ç Ìîñêâè, ùî ÿ áóâ

ó ïåðø³é äåñÿòö³ ñïèñêó íà àðåøò ó

ðàç³ ïåðåìîãè ÃÊ×Ï. Äí³ áóëè

âêðàé òðèâîæí³ ³ ñêëàäí³. Õòîñü âè-

ìàãàâ âèâåñòè ëþäåé íà âóëèö³  îñü

òîä³ á ³ ââåëè íàäçâè÷àéíèé ñòàí.

Åì³ñàð Âàðåíí³êîâ ð³øó÷å âèìàãàâ:

ÿêùî âè íå ïðèéìåòå ð³øåííÿ, ìè ñà-

ì³ éîãî ïðèéìåìî. Ìåí³ ñòàëî ÿñíî,

ÿê äåíü: ïîêè ³ñíóº ïàðò³éíî-ðàäÿí-

ñüêà âëàäà, ìîæå ñòàòèñÿ áóäü-ùî. ² ÿ

ïðèéíÿâ ð³øåííÿ  çàêëèêàòè ëþäåé

äî ñïîêîþ, íå ïîðóøóâàòè ãðîìàä-

ñüêîãî ïîðÿäêó òà æîäíèõ íàäçâè-

÷àéíèõ ñòàí³â ï³ä íàãëÿäîì â³éñüê.

À âæå ïîò³ì êàçàëè, ùî òî áóâ êðîê

óïåðåä, äî òîãî æ êðîê ïîë³òè÷íî

ìóäðèé.

Ïî-ð³çíîìó ìîæíà âèçíà÷àòè òàêó

ëþäñüêó ÿê³ñòü, ÿê ìóäð³ñòü. ß ââà-

æàþ, ùî ç ìóäðîñò³ âèïëèâàþòü òðè

çäàòíîñò³: âèíîñèòè îïòèìàëüí³ ð³-

øåííÿ, áåçïîìèëêîâî ãîâîðèòè ³ ðî-

áèòè òå, ùî òðåáà. ß íå ðàç ïåðåãëÿ-

äàâ óñ³ äîêóìåíòè, ïðèéíÿò³ çà îñòàí-

íþ äåñÿòèäåíêó ñåðïíÿ 1991 ðîêó.

Õî÷ âîíè ðîáèëèñÿ, òàê áè ìîâèòè,

ïî õîäó  ÷àñó íà ñêðóïóëüîçíó ðîç-

ðîáêó íå áóëî, îäíàê óñ³ çàÿâè, çâåð-

íåííÿ, ð³øåííÿ â³äïîâ³äàþòü êîð³í-

íèì ³íòåðåñàì Óêðà¿íè, âñüîãî íàðî-

äó, âñ³õ ðåã³îí³â, áî âîíè íå äàëè

ñèòóàö³¿ çàãîñòðèòèñÿ.

Áåçïåðå÷íî, êóëüì³íàö³éíèì ìî-

ìåíòîì áóëî ïðèéíÿòòÿ Àêòà ïðî äåð-

æàâíó íåçàëåæí³ñòü Óêðà¿íè. ß îñî-

áèñòî âí³ñ öåé äîêóìåíò, àâòîðñòâî

ÿêîãî  êîëåêòèâíå. Òà íàéá³ëüøå

ïîïðàöþâàëè íàä òåêñòîì Äìèòðî

Ïàâëè÷êî ³ Ëåâêî Ëóêÿíåíêî. Ìè

âòðüîõ ðåäàãóâàëè, âíîñèëè ïîïðàâ-

êè  òåêñò ïîâèíåí áóâ áóòè êîðîò-

êèì ³ ì³ñòêèì. Íàïðóãó ïðèñòðàñòåé

òà ñïëåñêè åìîö³é ó ñåñ³éí³é çàë³

Âåðõîâíî¿ Ðàäè 24 ñåðïíÿ ãîä³ îïè-

ñóâàòè  ñâ³äêàìè ö³º¿ ³ñòîðè÷íî¿

ïîä³¿ º íèí³øí³ ïîêîë³ííÿ íàøî¿ äåð-

æàâè.

Àëå Àêò, õî÷ öå é áóâ äîêóìåíò

çàêîíîäàâ÷îãî îðãàíó âëàäè, ùå íå

Âèïàëà ìåí³

òàêà äîëÿ  ñòàòè

ïåðøèì Ïðåçèäåíòîì

äåðæàâè Óêðà¿íà...

îçíà÷àâ, ùî º íà êàðò³ ñâ³òó íåçàëåæ-

íà äåðæàâà Óêðà¿íà. Éîãî òðåáà áóëî

ï³äòâåðäèòè âîëåâèÿâëåííÿì íàðîäó.

Ìîÿ ïðîïîçèö³ÿ ïðîâåñòè ðåôåðåí-

äóì âèêëèêàëà ñïðàâæíþ áóðþ. ßê

ò³ëüêè ìåíå íå íàçèâàëè, ùî ò³ëüêè

íå ³íêðèì³íóâàëè! ² çðàäíèê, ³ ìàº

íàì³ð ïîõîâàòè íåçàëåæí³ñòü...

Ìîâëÿâ, íàðîä íå ïðîãîëîñóº çà,

íå ï³äòâåðäèòü Àêò ïðî äåðæàâíó íå-

çàëåæí³ñòü Óêðà¿íè.

Íà öþ îãóëüíó êðèòèêó ÿ êîæíîìó

â³äïîâ³äàâ ó òàêîìó ñåíñ³: ë³êàðþ, âè-

ë³êóé ñåáå ñàìîãî... Íà õâèë³ äåìî-

êðàòèçàö³¿ é îíîâëåííÿ ñóñï³ëüñòâà

äî çàêîíîäàâ÷îãî îðãàíó âëàäè ³ çàãà-

ëîì ó ïîë³òèêó ïðèéøëî äóæå áàãàòî

ëþäåé, ÿê³ íå ò³ëüêè íå ðîçóì³ëèñÿ, à

é íå îð³ºíòóâàëèñÿ ó ïðàâîâîìó ïîë³.

Íàøèì Àêòîì àæ í³ÿê íå ìîæíà áóëî

â³äì³íèòè ðåçóëüòàòè Âñåñîþçíîãî

ðåôåðåíäóìó, ÿêèé â³äáóâñÿ ó áåðåçí³

91-ãî ³ íà ÿêîìó ïîíàä 70 â³äñîòê³â

ãðîìàäÿí Óêðà¿íè ñêàçàëè òàê îíîâ-

ëåíîìó Ñîþçó, â ÿêîìó ãàðàíòóâà-

òèìóòüñÿ ïðàâà ëþäèíè. Ðåçóëüòàòè

öüîãî ðåôåðåíäóìó, äî ðå÷³, áóëè ãî-

ëîâíèì êîçèðåì Ìèõàéëà Ãîðáà÷îâà,

ÿêèé çãîäîì çàïî÷àòêóâàâ ñóìíîçâ³ñ-

íèé îãàðüîâñüêèé ïðîöåñ ï³äãîòîâêè

äî ï³äïèñàííÿ íîâîãî ñîþçíîãî äîãî-

âîðó. Ùîäî öüîãî ïðîöåñó, ïðèãàäàâ-

øè óëþáëåíó ãîðáà÷îâñüêó ôðàçó,

ÿêðàç ³ íå ñêàæåø: ïðîöåñ ï³øîâ.

Íàâïàêè, â³í â³ä÷óòíî çàãàëüìóâàâ íà

ïî÷àòêó ñåðïíÿ. Ñàìå öþ ïàóçó Îãà-

ðüîâà Ìèõàéëî Ñåðã³éîâè÷ âèð³øèâ

âèêîðèñòàòè äëÿ â³äïî÷èíêó ó Ôî-

ðîñ³...

À ïðîöåñ çàãàëüìóâàâñÿ ïåâíîþ

ì³ðîþ ÷åðåç òó ïîçèö³þ, ùî ¿¿ çàéíÿ-

ëà Óêðà¿íà. Ð³÷ íå â ò³ì, ùî ìè íå ïî-

ãîäæóâàëèñÿ ç îêðåìèìè ôîðìóëþ-

âàííÿìè, ïðîïîçèö³ÿìè íàçâè íîâî¿

äåðæàâè. Ó íàñ áóëè ïðèíöèïîâ³

çàïåðå÷åííÿ, ÿê³ ìàëè ïðàâîâå ï³ä-

ãðóíòÿ. Àäæå íà áåðåçíåâèé ðåôåðåí-

äóì ðàçîì ³ç âñåñîþçíèì áþëåòåíåì

ìè çàïðîïîíóâàëè ãðîìàäÿíàì íàøî¿

äåðæàâè òàêîæ ñâ³é áþëåòåíü ùîäî

ï³äòðèìêè ñóâåðåí³òåòó Óêðà¿íè. Öþ

ïðîïîçèö³þ âí³ñ ÿ ÿê Ãîëîâà Âåðõîâ-

íî¿ Ðàäè, îòîæ ³ áþëåòåíü íàçâàëè

ïîò³ì êðàâ÷óê³âñüêèì. À òåêñò, ïåâ-

íà ð³÷, çàòâåðäæóâàëè íà çàñ³äàíí³

Âåðõîâíî¿ Ðàäè.

Íàøó ³í³ö³àòèâó â Ìîñêâ³ òîä³

îö³íèëè íàäòî êðèòè÷íî. Àëå æ òàê

ó íàøîìó áþëåòåí³ ïîñòàâèâ á³ëüøèé

â³äñîòîê ãðîìàäÿí, í³æ ó âñåñîþçíî-

ìó... Òî áóëà ïåðøà ñïðîáà ä³çíàòèñÿ

äóìêó íàðîäó. Íà îòèõ ðåçóëüòàòàõ,

ïðèçíàþñÿ, òðèìàëèñÿ ìî¿ ñïîä³âàííÿ

íà ïîçèòèâíèé ï³äñóìîê, êîëè ÿ íàïî-

ëÿãàâ óæå íà ïðîâåäåíí³ ðåôåðåíäóìó

ùîäî ï³äòðèìêè Àêòà ïðî äåðæàâíó

íåçàëåæí³ñòü Óêðà¿íè ³ ïåðåêîíóâàâ,

ùî ò³ëüêè íîâèì ïðÿìèì âîëåâèÿâ-

ëåííÿì íàðîäó ìîæíà äåíîíñóâàòè

ðåçóëüòàòè ïîïåðåäíüîãî ðåôåðåíäó-

ìó. Íåîáõ³äí³ñòü òàêîãî äåðæàâíîãî

êðîêó äèêòóâàëàñÿ é ì³æíàðîäíèìè

ïðàâîâèìè íîðìàìè. Âñ³ì â³äîìî, ùî

ëèøå ï³ñëÿ 1 ãðóäíÿ 1991 ðîêó  ³ñòî-

ðè÷íîãî äíÿ, êîëè íàðîä ñêàçàâ, ùî

õî÷å ìàòè ñâîþ íåçàëåæíó äåðæàâó,

Óêðà¿íó ÿê äåðæàâó âèçíàâ ñâ³ò.

ß â³ðèâ ó öþ ïåðåìîãó. À îò ùîäî

òîãî, ÷è éòè ìåí³ â ïðåçèäåíòè, ìàâ

äóæå âåëèê³ ñóìí³âè. ß êàçàâ ïðî öå,

êîëè ìåíå âèñóíóëè â êàíäèäàòè, ç

òðèáóíè Âåðõîâíî¿ Ðàäè  öå º â

ïðîòîêîë³. Áî ÿ ñåðéîçíî ñïðèéíÿâ

öåé ïîñò ³ âàãàâñÿ: ÷è ãîòîâèé î÷îëè-

òè äåðæàâó? Ó öèõ ðîçäóìàõ ó ìåíå

íàðîäèëàñÿ ³äåÿ ââåñòè ïîñàäó â³öå-

ïðåçèäåíòà. Ì³ðêóâàâ òàê: ÿêùî ÿ é

ñòàíó ïðåçèäåíòîì, àëå äîâåäåòüñÿ

éòè ó â³äñòàâêó, òî áóäå â³öå-ïðå-

çèäåíò, ëþäèíà á³ëüø ïðàêòè÷íèõ

çíàíü, ç äîñâ³äîì ãîñïîäàðñüêî¿, îð-

ãàí³çàòîðñüêî¿ ðîáîòè. ß æ ïåðåâàæ-

íî ïîë³òèê.

Àëå âñ³ á³ëüøîâèêè íå ïðèéíÿëè

öþ ³äåþ. Âæå ïîò³ì ÿ ä³çíàâñÿ, ÷îìó

òàê âèéøëî. Õòîñü ïóñòèâ ÷óòêó, ùî

ÿ õîò³â áà÷èòè íà ïîñàä³ â³öå ²ãîðÿ

Þõíîâñüêîãî. Íàñ, ìîâëÿâ, îáîõ îáå-

ðóòü, à ïîò³ì ìåíå ÿêèìîñü ÷èíîì

â³äñòîðîíÿòü â³ä âëàäè ³ Þõíîâñüêèé

ñòàíå êåðóâàòè äåðæàâîþ. Íà òîé ÷àñ

²ãîð Ðàôà¿ëîâè÷ óæå çàæèâ ñîá³ ñëà-

âè ÿê ïðèõèëüíèê ³ âèáîðþâà÷ ðîç-

âèòêó åêîíîì³êè íà ðèíêîâèõ çàñà-

äàõ, ùî, ïåâíà ð³÷, ñïðèéìàëîñÿ â

øòèêè.

Ëåîí³ä

Êðàâ÷óê

Äóìàâ ÿ, ÷è äàâàòè çãîäó áàëîòó-

âàòèñÿ êàíäèäàòîì ó ïðåçèäåíòè äî-

òè, äîêè íå ä³çíàâñÿ, ùî á³ëüø ÿê

100 ÷îëîâ³ê âèÿâèëè áàæàííÿ ³ ãî-

òîâí³ñòü î÷îëèòè äåðæàâó. Ìåí³ äàëè

ñïèñîê, â ÿêîìó ïðî êîæíîãî áóëà

äàíà ìàëåíüêà äîâ³äêà  õòî º õòî.

ß ïîäèâèâñÿ é êàæó ñàì ñîá³: ÿêùî

âñ³ ö³ ëþäè ââàæàþòü çà ìîæëèâå

ñòàòè ïðåçèäåíòîì, òî ÷îìó ÿ íå

ìîæó? Îòîæ ³ ïðèéíÿâ ð³øåííÿ 

éòè íà âèáîðè.

Ð³çí³ áóëè ëþäè  îò³ ø³ñòü êàí-

äèäàò³â ó ïðåçèäåíòè, ùî çàëèøèëè-

ñÿ â ñïèñêó. Ì³æ íàìè áóëè ð³çí³ ñó-

ïåðå÷êè, äèñêóñ³¿, âèñëîâëþâàëèñÿ

ð³çí³ ïîçèö³¿ ³ øëÿõè äî äîñÿãíåííÿ

ìåòè, ïîñòàâëåíî¿ â ïåðåäâèáîðí³é

ïðîãðàì³. ²íàêøå ³ áóòè íå ìîãëî.

Àëå â îäíîìó âñ³ áóëè îäíîñòàéí³ 

íåçàëåæí³ñòü º ³ñòîðè÷íîþ íåîáõ³ä-

í³ñòþ. Ïåðåêèäàþ÷è ì³ñòîê ó òåïå-

ð³øí³ äí³, ñêàçàâ áè òàê: ÿêáè òàê ³

íèí³ âñ³ ã³ëêè âëàäè  Ïðåçèäåíò,

óðÿä, Âåðõîâíà Ðàäà, ì³ñöåâ³ îðãàíè

âëàäè  ìàëè ºäèíó ïîçèö³þ ç êàðäè-

íàëüíèõ ïðîáëåì æèòòÿ äåðæàâè ³

ðóõàëèñü óïåðåä, ìè äàâíî ðîçâÿçàëè

á ò³ ïðîáëåìè, ùî ðîçäèðàþòü äåð-

æàâó...

Ìèíóëî ïîíàä äåâÿòü ðîê³â, òà ÿê

ïðèãàäàþ äí³ ò³º¿ ïåðøî¿ ïåðåäâè-

áîðíî¿ ïðåçèäåíòñüêî¿ ãîíêè, ïåðåä

î÷èìà âèíèêàþòü êàðòèíè, â ÿê³ íè-

í³, äàëåá³, âàæêî ïîâ³ðèòè. Íó, ñêà-

æ³ìî, ìîðå ëþäåé  ìàáóòü 100 òè-

ñÿ÷  ç³áðàëîñÿ íà ìàéäàí³ á³ëÿ óí³-

âåðìàãó ó Â³ííèö³ íà çóñòð³÷ ç³ ìíîþ.

Ïðîìîâö³ ³ ï³äòðèìóþòü, ³ êðèòèêó-

þòü. Ñëàâà Áîãó, á³ëüøå áóëî çà

ìåíå, âèñòóïàþòü æ³íêè ³ çàõèùàþòü

ìåíå â³ä äåìîêðàò³â, ÿê³ çíóùà-

þòüñÿ íàä³ ìíîþ ó Âåðõîâí³é Ðàä³...

Àáî ìî¿ çóñòð³÷³ ç âèáîðöÿìè íà áà-

çàðàõ. Õ³áà ìîæíà áóëî óÿâèòè, ùî

Ãîëîâà Âåðõîâíî¿ Ðàäè ï³äå íà áà-

çàð, ñï³ëêóâàòèìåòüñÿ òàì ç ëþäüìè

òà ùå é íå â³äìîâèòüñÿ, êîëè éîãî

ïðèãîùàòèìóòü á³ëÿ ïðèëàâêà, ñêóø-

òóâàòè íåïåðåâ³ðåíèé ïðîäóêò? ß ¿â

ç àïåòèòîì ³ ìåä, ³ ñîëîíèé îã³ðîê, ³

êâàøåíó êàïóñòó, äÿêóâàâ çà ÷àñòó-

âàííÿ...

Ìàéæå âñþäè  â ì³ñòàõ ³ ñåëàõ, äå

ÿ áóâàâ ï³ä ÷àñ ïåðåäâèáîðíîãî ìà-

ðàôîíó, çáèðàëèñÿ âåëèê³ àóäèòîð³¿

ñëóõà÷³â. ² ëþäÿì, ñêàæó â³äâåðòî, ³

ìåí³ áóëî ö³êàâî  öå áóëî âïåðøå.

Ìåíå ñëóõàëè óâàæíî, ñòàâèëè áåç-

ë³÷ ð³çíèõ çàïèòàíü, ç ÿêèõ âèïëèâà-

ëî, ùî ëþäè ÷åêàþòü íà çì³íè, âîíè

âòîìèëèñÿ æèòè çà ïëàíàìè ïàðò³¿,

ÿê³ ïðèéìàëèñÿ, í³êîëè íå âèêîíó-

âàëèñÿ ³ êîðèãóâàëèñÿ íà ïëåíóìàõ

ÖÊ ÊÏÐÑ çà ôàêòîì âèêîíàííÿ; âî-

íè âòîìèëèñÿ çàïèñóâàòèñÿ â ÷åðãè

íà õîëîäèëüíèêè, ìåáë³, òåëåâ³çîðè,

äèòÿ÷³ êîëÿñêè, ä³ñòàâàòè, à íå êó-

ïóâàòè äèòÿ÷³ êîëãîòêè, ïðèñòîéíèé

îäÿã òà ìàéæå âñ³ äîìàøí³ ðå÷³...

²íòåðåñ äî ìîº¿ îñîáè, ìàñîâà ï³ä-

òðèìêà ìîº¿ ïåðåäâèáîðíî¿ ïðîãðàìè

ï³ä³ãð³âàëè â ìåí³ ñïîä³âàííÿ, ùî ÿ

âèãðàþ âèáîðè.

Äîðå÷íî ïðèãàäóºòüñÿ âèñë³â â³-

äîìîãî ôðàíöóçüêîãî ïèñüìåííèêà

Â³êòîðà Ãþãî: ß ëþáëþ áóòè ïîïó-

ëÿðíèì  öå ùàñòÿ, àëå ÿ õî÷ó áóòè

êîðèñíèì  öå îáîâÿçîê. Ìåí³ âáà-

÷àëàñÿ ìîÿ êîðèñòü ò³ëüêè ó â³äñòîþ-

âàíí³ íåçàëåæíîñò³ äåðæàâè. Êàæó

ùèðî: äëÿ ìåíå áóëî ïðèíöèïîâî ³

âèçíà÷àëüíî: ÷è ÿ ñòàíó ïðåçèäåíòîì

íåçàëåæíî¿ äåðæàâè, ÷è áóäó ãåíå-

ðàë-ãóáåðíàòîðîì... Ñïðàâà â ò³ì, ùî,

ÿê â³äîìî, 27 ëèñòîïàäà  çà ÷îòèðè

äí³ äî íàøîãî ðåôåðåíäóìó ³ âèáîð³â,

ó Êðåìë³, ï³ñëÿ ïåðøèõ ïåðèïåò³é íà

àðåí³ ïîë³òè÷íî¿ áîðîòüáè â Ìîñêâ³,

áóâ ï³äïèñàíèé, óâ³í÷àâøè îãàðüîâ-

ñüêèé ïðîöåñ, íîâèé ñîþçíèé äî-

ãîâ³ð. Ï³äïèñè ï³ä íèì ïîñòàâèëè êå-

ð³âíèêè âñ³õ ðåñïóáë³ê, ó òîìó ÷èñë³

Áîðèñ ªëüöèí. ß äî Ìîñêâè íå ïî-

¿õàâ, õî÷ ìåí³ äçâîíèâ Ãîðáà÷îâ. ß ç³-

ñëàâñÿ íà òå, ùî ó íàñ âèáîðè âèé-

øëè íà ô³í³øíó ïðÿìó, ³ ÿ ìàþ áóòè

òóò, ÿê êàíäèäàò. Öå áóëî ëîã³÷íî. Äî

òîãî æ ÿ çíàâ: ÿêùî ïî¿äó, òî â³ä ìåíå

âèìàãàòèìóòü ïîñòàâèòè ï³äïèñ. Ïî-

¿õàëè íà öåé çàõ³ä Êîñòÿíòèí Ìàñèê

òà ²âàí Ïëþù  ñïîñòåð³ãà÷àìè, áåç

ïðàâà ï³äïèñó. Çðåøòîþ, òîãî äíÿ

Ìèõàéëî Ãîðáà÷îâ, ï³äáèâàþ÷è ï³ä-

ñóìîê, ñêàçàâ: Íîâîãî äîãîâîðó áåç

Óêðà¿íè íå áóäå. ²ñòîðè÷í³ ñëîâà...

Âèïàëà ìåí³

òàêà äîëÿ  ñòàòè

ïåðøèì Ïðåçèäåíòîì

äåðæàâè Óêðà¿íà...

Îòîæ, ùî ìåí³ ñóäèëîñÿ? Ãåíåðàë-

ãóáåðíàòîðñòâî ÷è ëåã³òèìíå ïðåçè-

äåíòñòâî?

Ñïî÷àòêó ÿ ä³çíàâñÿ, ùî ñàìå ìåíå

îáðàëè ïðåçèäåíòîì, ö³ëó äîáó ïîò³ì

ñèä³â, ÿê íà ãîëêàõ, ÷åêàþ÷è íà ðå-

çóëüòàòè ðåôåðåíäóìó. ß ìð³ÿâ ïðî

75 â³äñîòê³â. À êîëè ìåí³ ñêàçàëè, ùî

íàðàõóâàëè ïîíàä 90 â³äñîòê³â, ÿ áóâ

áåçìåæíî ùàñëèâèé, áî çíàâ: º Óê-

ðà¿íà.

Ïåðø³ ïÿòü äí³â äî ³íàâãóðàö³¿,

ÿêà â³äáóëàñÿ 5 ãðóäíÿ, ïðîëåò³ëè

ìèòòºâî â áóäåííèõ îðãàí³çàö³éíèõ

êëîïîòàõ. Òà ãîëîâíå áóëî  ï³äãîòó-

âàòèñÿ äî ïåðøîãî öüîãî ä³éñòâà 

åìîö³éíîãî ³ äóõîâíîãî. Ïðàöþâàâ

íàä ïðîìîâîþ  âîíà ìàëà áóòè êî-

ðîòêîþ ³ ÷³òêîþ, ç êîíêðåòèçîâàíèìè

ïðîãðàìíèìè ö³ëÿìè  ïîñòóëàòàìè

â ãàëóç³ ïîë³òèêè, åêîíîì³êè, ó äó-

õîâí³é ñôåð³ ³ ùîäî ì³æíàðîäíèõ çà-

ñàä. Öå âæå áóëî íà âåñü ñâ³ò.

...Íàñòóïíîãî äíÿ ï³ñëÿ ³íàâãóðàö³¿

ïîäçâîíèâ Ñòàí³ñëàâ Øóøêåâè÷ ³ ñêà-

çàâ: Äî íàñ ç îô³ö³éíèì â³çèòîì ¿äå

Áîðèñ ªëüöèí. Ìè ìîãëè á óòðüîõ

çóñòð³òèñÿ, ÿêáè âè ïîãîäèëèñÿ ïðè-

¿õàòè 7 ãðóäíÿ. ß ñêàçàâ, ùî ïðè¿äó,

³ çàïèòàâ, ÿêà ïëàíóºòüñÿ ïðîãðàìà

çóñòð³÷³. Ïîãîâîðèìî, çðîáèìî, ìîæ-

ëèâî, ÿêóñü çàÿâó â ï³äñóìêó... ×åðåç

òå, ùî ïàí Øóøêåâè÷ òàê ðîçïëèâ-

÷àñòî ñôîðìóëþâàâ ìåòó, ÿ âèð³øèâ,

ùî îô³ö³éíî¿ ³íôîðìàö³¿ ïðî öåé â³-

çèò äàâàòè íå âàðòî.

Ñë³ä ñêàçàòè, ùî Ìèõàéëî Ãîðáà-

÷îâ çíàâ, ùî òàêà çóñòð³÷ ó Á³ëîðóñ³,

â Á³ëîâåçüê³é Ïóù³, íàì³÷àºòüñÿ. Â³í

óïîâíîâàæèâ ªëüöèíà ïåðåäàòè ìåí³,

ùî ãîòîâèé ï³òè íà äåÿê³ çì³íè â 34

ïîçèö³ÿõ ñîþçíîãî äîãîâîðó, ÿêùî ÿ

çãîäíèé ï³äïèñàòè öåé äîêóìåíò, à

òàêîæ íàâ³òü ïðîñèâ ªëüöèíà ñõèëè-

òè ìåíå äî ï³äïèñàííÿ. Áîðèñ Ìèêî-

ëàéîâè÷, ÿê ò³ëüêè ìè çóñòð³ëèñÿ, é

ïî÷àâ ç öüîãî: ìîâëÿâ, ó ìåíå º äîðó-

÷åííÿ Ãîðáà÷îâà ïðîâåñòè ðîçìîâó

òàêîãî çì³ñòó.

ß âèñëóõàâ ³ ñêàçàâ: Áîðèñå Ìè-

êîëàéîâè÷ó, ÿêáè ÿ íàâ³òü õîò³â ³ âæå

â³ðèâ, ùî öå  äîáðà ñïðàâà, ÿ íå ì³ã

áè öüîãî çðîáèòè. ×îìó? Áî ÿ çâÿçà-

íèé ðåçóëüòàòàìè âñåóêðà¿íñüêîãî

ðåôåðåíäóìó  92 â³äñîòêè ãðîìàäÿí

Óêðà¿íè âèñëîâèëèñÿ çà íåçàëåæ-

í³ñòü ñâîº¿ äåðæàâè. À ÿêà æ ìîæå

áóòè íåçàëåæí³ñòü ó Ñîþç³? Âè ï³ä-

ïèñàëè äîãîâ³ð, áî Ðîñ³ÿ é Á³ëîðóñü

íå ïðîâîäèëè ðåôåðåíäóìó. À ó íàñ º

âîëåâèÿâëåííÿ íàðîäó. ×è ìîæó ÿ

éòè ïðîòè íüîãî? Òîä³ ìåí³ òðåáà

ñêëàñòè ïîâíîâàæåííÿ...

Ì³é ìîíîëîã âïëèíóâ íà ªëüöèíà.

Â³í ñêàçàâ: Ùî æ òîä³ ðîáèòè? Ãîð-

áà÷îâ ñêàçàâ, ùî áåç Óêðà¿íè íå áóäå

Ñîþçó. ² ÿ òàêîæ òàê äóìàþ. Âè íå

ï³äïèñóºòå  îòæå Ñîþçó íåìàº. Ëî-

ã³÷íî? Òîä³ äàâàéòå øóêàòè âèõ³ä ðà-

çîì, ùîñü ïðîïîíóâàòè...

Â³äòàê ìè ñ³ëè îïðàöüîâóâàòè ³äåþ

ÑÍÄ. Äî ðå÷³, âèíèêëà âîíà àæ í³ÿê

íå â Á³ëîâåçüê³é Ïóù³. Êîëè ùå

éøîâ îãàðüîâñüêèé ïðîöåñ, âæå òîä³

ïðîïîíóâàëèñÿ ð³çí³ âàð³àíòè çàì³íè

àáðåâ³àòóðè ÑÐÑÐ íà ³íøó, ³, çðåø-

òîþ, çóïèíèëèñÿ íà ÑÍÄ. Îòæå,

ãðóíò áóâ ï³äãîòîâëåíèé.

Ó ïðîöåñ³ ï³äãîòîâêè òåêñòó óãîäè

âèíèêëà ïðîáëåìà: ÷è ìàºìî ïðàâî

ìè, ïðåäñòàâíèêè òðüîõ äåðæàâ, âèñ-

òóïàòè â³ä ³ìåí³ 12 ñóáºêò³â Ñîþçó?

(Ïðèáàëò³éñüê³ äåðæàâè âæå ï³øëè

íà òîé ÷àñ ñâî¿ì øëÿõîì.) ×è ëåã³-

òèìíèì áóäå öåé äîêóìåíò? Ì³é àð-

ãóìåíò áóâ òàêèé: çàñíîâíèêàìè Ñî-

þçó â 22-ìó ðîö³ áóëè ñàìå íàø³ òðè

ðåñïóáë³êè, ðåøòà ïîò³ì ïðèºäíàëè-

ñÿ. Îòæå, ÿê çàñíîâíèêè, ìè ìîæåìî

ï³äïèñàòè öþ óãîäó, â³äêðèâøè ³í-

øèì äîðîãó äî ïðèºäíàííÿ... Íàä

ïåðøèì ïàðàãðàôîì ìè ïðàöþâàëè

ãîäèíè äâ³ ³ â³í áóâ òàêèì: Ìè, ÿê

ôóíäàòîðè Ðàäÿíñüêîãî Ñîþçó, çàÿâ-

ëÿºìî, ùî â³í, ÿê ãåîïîë³òè÷íà ñèñòå-

ìà, ÿê ñóáºêò ì³æíàðîäíîãî ïðàâà,

ïåðåñòàâ ³ñíóâàòè...

Öèì àáçàöåì áóëî äåíîíñîâàíî äî-

ãîâ³ð 1922 ðîêó. Ïðàêòè÷í³ ïèòàííÿ,

òàê³ ÿê ôîðìè ñï³âðîá³òíèöòâà òîùî,

ôîðìóëþâàëèñÿ êîðîòêî, áî ìè ôàê-

òè÷íî îïðàöþâàëè ðàìêîâó óãîäó.

Ðåøòà ïèòàíü, ÿê ìè çàïèñàëè, âèð³-

øóâàòèìóòüñÿ ó ïðîöåñ³ îáãîâîðåííÿ,

óêëàäàííÿ îêðåìèõ â³äïîâ³äíèõ óãîä.

Òàê âîíî, äî ðå÷³, é ñòàëîñÿ...

Ëåîí³ä

Êðàâ÷óê

Îäðàçó âèíèêëà ïðîïîçèö³ÿ ïðî-

³íôîðìóâàòè ïðî íàøå ð³øåííÿ Íà-

çàðáàºâà  â³í áóâ àâòîðèòåòíèì ä³ÿ-

÷åì ó ñåáå â Êàçàõñòàí³, ³ â Ñîþç³ òà-

êîæ. Çàòåëåôîíóâàëè éîìó, ìàþ÷è

íàì³ð çàïðîñèòè â Á³ëîâåçüêó Ïóùó,

àëå â³í óæå âèëåò³â äî Ìîñêâè. Çâÿ-

çàëèñÿ ç íèì, ÿê ñòàëî çðîçóì³ëî, âæå

ï³ñëÿ òîãî, ÿê â³í çóñòð³âñÿ ç Ãîðáà-

÷îâèì. ßêà ì³æ íèìè â³äáóëàñÿ ðîç-

ìîâà, íåâ³äîìî. Ôàêò òîé, ùî â³í äî

íàñ íå ïðè¿õàâ.

Çàê³í÷èëè ìè åïîïåþ ç ïàïåðàìè,

à òóò ªëüöèí âèäàº ³íôîðìàö³þ 

òðåáà òåðì³íîâî çàëèøàòè Á³ëîðóñü,

ìîâëÿâ, Øàïîøí³êîâ  òîä³øí³é ì³-

í³ñòð îáîðîíè, ö³êàâèòüñÿ, ùî âîíè

òàì ïèøóòü-ï³äïèñóþòü? Ìè øâèäêî

ç³áðàëèñÿ, íàâ³òü íå ïîâ³äîìëÿëè, êó-

äè ëåòèìî çâ³äòè...

ßêå æ ïîëåãøåííÿ ÿ â³ä÷óâ, êîëè

ïîâåðíóâñÿ äîäîìó! Ïðèãàäóþ òå

ãí³òþ÷å âðàæåííÿ, ÿêå â ìåíå áóëî

â³ä çóñòð³÷³ 19 ñåðïíÿ 91-ãî ðîêó ç

ãåíåðàëîì Âàðåíí³êîâèì. ß òîä³ â³ä-

÷óâ, ùî äåðæàâó ³ ìåíå, ¿¿ ãîëîâó, íå-

ìàº êîìó çàõèùàòè, áî âñ³ ñòðóêòóðè,

ÿê³ ìîãëè á öå çðîáèòè, íå ðîáèòè-

ìóòü öüîãî, àäæå âîíè ï³äïîðÿä-

êîâàí³ çîâí³øí³é ñèë³. ² îò ïðèë³òàº-

ìî ìè íà àåðîäðîì 8 ãðóäíÿ ï³çíî

ââå÷åð³. Çèìà, òåìíî. ß ïðè¿õàâ íà

äà÷ó, â³äêðèâàþ âîðîòà, à òàì ïîâíî

â³éñüêîâèõ. Óÿâëÿºòå, ùî â ìåíå áó-

ëî íà ñåðö³? Ï³äõîäèòü äî ìåíå êî-

ìàíäèð çàãîíó Àëüôà: Ïàíå Ïðå-

çèäåíò, ìè ïðèéøëè âàñ îõîðîíÿòè ³

çàõèùàòè... Áîæå, ÿêå ùàñòÿ, ùî º

Óêðà¿íà! Öå íå ïðîñòî ñëîâà. Ëþäè

çðîçóì³ëè, ùî º íåçàëåæíà äåðæàâà,

º îáðàíèé ïðåçèäåíò, ¿õ òðåáà çàõè-

ùàòè.

À âðàíö³ 9 ãðóäíÿ òåëåôîíóº Ìè-

õàéëî Ãîðáà÷îâ: Äîáðèé äåíü, Ëåî-

í³äå Ìàêàðîâè÷ó! ² ç õîäó: Ùî Âè

òàì ïîíàâèðîáëÿëè â Á³ëîâåçüê³é

Ïóù³? ß ñïîê³éíî òàê êàæó: Ìè-

õàéëå Ñåðã³éîâè÷ó, ñèòóàö³ÿ æ âè-

íèêëà òóïèêîâà, òðåáà áóëî øóêàòè

âèõ³ä... Â³í áóâ äóæå åìîö³éíî çáóä-

æåíèé, ðîçìîâëÿâ íà âèñîêèõ òîíàõ,

ùîïðàâäà, íà îáðàçè íå ïåðåõîäèâ:

Ñâ³ò æå ñòî¿òü äèáîì, âè öå ðîçóì³º-

òå? Âè ïîâèíí³ íåãàéíî ïðè¿õàòè äî

Ìîñêâè. Íàâ³ùî?  çàïèòóþ. Òóò

çáèðàºìî Ðàäó Ôåäåðàö³¿, ªëüöèí,

Íàçàðáàºâ  ó Ìîñêâ³, òåðì³íîâî

ïðè¿äóòü ³íø³ ïðåäñòàâíèêè, Øóøêå-

âè÷ òàêîæ...

ß â³ä÷óâ ³ çðîçóì³â: íàñ íå âèïóñ-

òÿòü çâ³äòè, òðèìàòèìóòü äîòè, äîêè

ìè íå â³äìîâèìîñÿ â³ä óãîäè, ï³äïè-

ñàíî¿ â Á³ëîâåçüê³é Ïóù³. À ÿê â³ä-

ìîâëÿòüñÿ ªëüöèí ³ Øóøêåâè÷, òîä³

âñå äàðåìíî. Îòîæ, ìàéæå áåç ïàóçè,

â³äïîâ³äàþ Ãîðáà÷îâó: ß äî Ìîñêâè

íå ïî¿äó. ² ÷óþ ìàéæå êðèê: ×îìó?

Áî ÿ Ïðåçèäåíò íåçàëåæíî¿ äåðæàâè

Óêðà¿íà,  êàæó.  Â ìåíå äóæå áàãà-

òî íåâ³äêëàäíèõ ñïðàâ. À äèðåêòèâè

ìåí³ íå ïîòð³áí³.

Ò³ëüêè-íî ïîêëàâ òðóáêó, äóìàþ÷è,

äî ÿêî¿ æ íåðâîâî¿ íàïðóãè äîâ³â ñåáå

Ìèõàéëî Ñåðã³éîâè÷, ÿê çíîâó Ìîñ-

êâà. Äçâîíèòü Ãðèãîð³é Ðåâåíêî, ãëà-

âà àäì³í³ñòðàö³¿ Ãîðáà÷îâà, êîëèøí³é

ïåðøèé ñåêðåòàð Êè¿âñüêîãî îáêîìó

Êîìïàðò³¿ Óêðà¿íè, ìè ç íèì áóëè ó

äðóæí³õ ñòîñóíêàõ: Ëåîí³äå, ùî æ

òè òàê îáðàçèâ ïðåçèäåíòà? Íåâæå

òàê ìîæíà? Òîá³ òðåáà ïðè¿õàòè  öå

äóæå âàæëèâî. Íå ïî¿äó ÿ,  â³äïî-

â³äàþ,  ³ ïîÿñíþâàòè íå áóäó, ÷îìó.

Ìè äîðó÷èëè ªëüöèíó, ùîá â³í íà

çàñ³äàíí³ äîïîâ³â ïðî íàøó çóñòð³÷ ³

ïðèéíÿòèé äîêóìåíò. À Øóøêåâè÷,

ÿêùî õî÷å, íåõàé ¿äå...

Ïîêëàâøè òðóáêó, äçâîíþ Øóøêå-

âè÷ó: ¯äåòå äî Ìîñêâè?  çàïèòóþ.

Í³,  êàæå â³í.  Íå çáèðàþñÿ.

Îòæå, òóò óæå éøëà ãðà. Íàñ õîò³ëè

ïðèòèñíóòè òàê, ùîá ³ ïîâîðóõíóòèñÿ

íå ñì³ëè...

Òå, ùî áóëî çðîáëåíî â Á³ëîâåçü-

ê³é Ïóù³, îáºêòèâíî âèïëèâàëî ç

êðèçîâî¿ ñèòóàö³¿ â Ñîþç³  åêîíî-

ì³÷íà ³ ïîë³òè÷íà êðèçà äîñÿãëà ñâî-

ãî àïîãåþ. Âàðòî ëèøå ïîãîðòàòè

ïðîòîêîëè ç¿çäó íàðîäíèõ äåïóòàò³â

ÑÐÑÐ, Âåðõîâíî¿ Ðàäè ÑÐÑÐ. Ïðî

ùî ãîâîðèëè ïðîìîâö³, îñîáëèâî Ñà-

õàðîâ? Åêîíîì³êà âàëèòüñÿ âñþäè.

ß áóâ ÷ëåíîì Ðàäè Ôåäåðàö³¿, íà çà-

ñ³äàííÿõ ïîñò³éíî îäíå ³ òå ñàìå ïè-

òàííÿ  êðàõ: âèäîáóòîê íàôòè ïà-

äàº, øàõòàð³ ñòðàéêóþòü, ó êðàìíèöÿõ

Âèïàëà ìåí³

òàêà äîëÿ  ñòàòè

ïåðøèì Ïðåçèäåíòîì

äåðæàâè Óêðà¿íà...

ïóñòî. À ïåðåä öèì Êàðàáàõ, Ïðèáàë-

òèêà, Òá³ë³ñ³, Áàêó  êðîâ ëëºòüñÿ.

À ùå ïåðåä öèì  30 òèñÿ÷ òðóí ç

Àôãàí³ñòàíó, ïîëîâèíó ç ÿêèõ ïðè-

âåçëè â Óêðà¿íó. À ï³ä ñò³íàìè Âåð-

õîâíî¿ Ðàäè ñòîÿòü æ³íêè-ìàòåð³ ç

âèìîãîþ: ïîâåðí³òü ñèí³â ç ãàðÿ÷èõ

òî÷îê. Òðåáà áóëî ÿêîñü óòðèìóâàòè

ö³ õâèë³ ïðîòåñòó, ùîá âîíè íå íàáðà-

ëè ëàâèíîïîä³áíîãî õàðàêòåðó.

Íà æàëü, ùå é äîñ³ º ÷èìàëî àïî-

ëîãåò³â êîëèøíüîãî Ñîþçó, ÿê³ çâè-

íóâà÷óþòü ³ ìåíå êîíêðåòíî ó ðîç-

âàë³ éîãî. Ñêàæ³òü íà ìèë³ñòü, ÷è

çìîãëè á òðîº, íåõàé ³ ïðè âëàä³, ÷î-

ëîâ³ê, ç³áðàâøèñü ³ äîìîâèâøèñü,

ðîçâàëèòè äåðæàâó, ÿêáè âîíà áóëà

öèâ³ë³çîâàíîþ, åêîíîì³÷íî ïðîöâ³òà-

þ÷îþ, ãóìàííîþ äåðæàâîþ ç àâòîðè-

òåòíîþ âëàäîþ? Òà í³êîëè öüîãî íå

âäàëîñÿ á çðîáèòè. Íåõàé çáåðóòüñÿ

òðè ãóáåðíàòîðè ³ ñïðîáóþòü ðîçâà-

ëèòè Ñïîëó÷åí³ Øòàòè Àìåðèêè,

íàâ³òü ÿêùî ¿ì í³õòî íå çàâàæàòèìå.

Õòî íà öå ï³äå? Íåìàº â íèõ ï³äñòàâ.

À êîëè ó íàñ ï³äñòàâè âèçð³ëè, êîëè

íà âóëèö³ ñòîëèö³ âèâîäÿòü òàíêè,

ùîá ñâîÿ àðì³ÿ ïðèáîðêàëà ñâ³é íà-

ðîä, ïðî ÿêó ì³öü äåðæàâè ìîæå éòè

ìîâà? Öå áóâ êîëîñ íà ãëèíÿíèõ

íîãàõ.

Îòæå, ïîä³ÿ, ùî â³äáóëàñÿ â Á³ëî-

âåçüê³é Ïóù³, íå áóëà ïðèìõîþ, áà-

æàííÿì òðüîõ ñóáºêò³â. Òî áóëî çà-

âåðøåííÿ îáºêòèâíèõ ïðîöåñ³â, à

ñóáºêòèâíî çä³éñíåíèõ ó ÷èííîìó

ïðàâîâîìó ïîë³. Àäæå â Êîíñòèòóö³¿

ùå ç ÷àñ³â Ñòàë³íà áóëî çàïèñàíî

ïðèáëèçíî òàê: êîæíà ðåñïóáë³êà ìàº

ïðàâî íà ñàìîâèçíà÷åííÿ, àæ äî

â³äîêðåìëåííÿ. Àæ ìè çä³éñíèëè,

ä³þ÷è â ðàìêàõ Êîíñòèòóö³¿.

Äîêóìåíò, ï³äïèñàíèé ó Á³ëîâåçü-

ê³é Ïóù³, ìè âèíåñëè íà ðîçãëÿä

ïàðëàìåíò³â. Éîãî îäðàçó áóëî ðàòè-

ô³êîâàíî ìàéæå 100 â³äñîòêàìè ãî-

ëîñ³â. Ïðîòîêîëè áóëî ïîäàíî â Îð-

ãàí³çàö³þ Îáºäíàíèõ Íàö³é, áî âñ³

òðè äåðæàâè  ÷ëåíè ÎÎÍ. Íîðì

ì³æíàðîäíîãî ïðàâà áóëî äîòðè-

ìàíî.

² ïîïðè âñ³ áàëà÷êè ïðî ÿêóñü

àâàíòþðí³ñòü, ïîïðè âñþ îðòîäîê-

ñàëüíó êðèòèêó êóëóàðíîñò³ Á³ëî-

âåçüêî¿ óãîäè, ÿ ïåðåêîíàíèé, ùî òàì

êîæåí ç íàñ òðüîõ âèÿâèâ ðèñè, ïðè-

òàìàíí³ ñïðàâæí³ì ïîë³òèêàì ³ äåð-

æàâíèì ä³ÿ÷àì, à ñàìå: âì³ííÿ ä³ñòà-

âàòè êîðèñòü ç êîæíî¿ íåîáõ³äíîñò³, à

³íîä³ íàâ³òü íåâ³äâîðîòíèé çá³ã îá-

ñòàâèí ïîâåðíóòè íà áëàãî äåðæàâ³.

ß ç ïîâíîþ â³äïîâ³äàëüí³ñòþ ìîæó

ñêàçàòè: ÑÐÑÐ òàê ÷è ³íàêøå ðîçâà-

ëèâñÿ á. Â³í ì³ã áè ùå ³ñíóâàòè, ÿêáè

ï³ñëÿ ñåð³¿ ïîõîâàíü ïåðåñòàð³ëèõ ³

õâîðèõ ãåíñåê³â íå ïî÷àëàñÿ ïåðåáó-

äîâà, äåìîêðàòèçàö³ÿ, ãëàñí³ñòü, ùî

¿õ çàïî÷àòêóâàâ Ìèõàéëî Ãîðáà÷îâ ³

çà ùî òðåáà â³ääàòè éîìó íàëåæíå.

Öèì â³í ïî÷àâ ðîçõèòóâàòè òîòàë³-

òàðíó æîðñòîêó ³ìïåð³þ, ÿêà ä³éøëà

ñâîº¿ îñòàííüî¿ ñòàä³¿. Ñê³ëüêè òîä³,

ÿê â³äêðèëè àðõ³âè, âèéøëî äîêóìåí-

òàëüíèõ ô³ëüì³â ïðî ãîëîäîìîðè,

ðåïðåñ³¿? À õòî çíàâ äîñòåìåííî ïðî

ïàêò Ð³ááåíòðîïà  Ìîëîòîâà, ïðî ò³

ìàòåð³àëè, ÿê³ ÷àñ â³ä ÷àñó îïðèëþä-

íþâàâ Îëåêñàíäð ßêîâëºâ? Âîëîñ

ñòàº äèáêè, êîëè ÷èòàºø ò³ äîêóìåí-

òè. Ñê³ëüêè ëèõà, ñê³ëüêè ê³ñòîê 

ì³ëüéîíè ëþäåé çíèêëè ó æàõëèâîìó

ïåêë³. Òàêà äåðæàâà ìîãëà ùå ÿêèéñü

÷àñ ³ñíóâàòè, ÿêáè çíîâ óñ³ì çàòêíó-

ëè ðîòà, ÿêáè çàãâèíòèëè íà âñ³ ãàé-

êè áóòòÿ, îïóñòèëè çàë³çíó çàâ³ñó

íà êîðäîíàõ. Ï³äêðåñëþ  ÿêèéñü

÷àñ, áî âñüîìó ïðèõîäèòü ê³íåöü, à

òàêîìó  âèáóõîâèé ê³íåöü ç êîëî-

ñàëüíèìè ëþäñüêèìè âòðàòàìè...

ßñíà ð³÷, ëþäè ñïîä³âàëèñÿ, ùî â

íåçàëåæí³é êðà¿í³ îäðàçó æèòèìåòüñÿ

êðàùå. Íà æàëü, òàê íå ñòàëîñÿ. Æèò-

òÿ ïîã³ðøèëîñÿ, íàäòî äëÿ ëþäåé

ñòàðøîãî ïîêîë³ííÿ. Àëå ñüîãîäí³,

êîëè íàì âàæêî, ìè íå ìàºìî ïðàâà

êàçàòè, ùî òîä³, â 91-ìó, çðîáèëè íå-

ïðàâèëüíî. Õòî çíàº, ÿê âîíî áóëî á ³

÷è áóëî á êðàùå, ÿêáè ðîçâèòîê

³ñòîð³¿ ï³øîâ ³íàêøå...

Íàì âàæêî íå ò³ëüêè òîìó, ùî ðîç-

âàëèâñÿ ºäèíèé ïëàíîâèé íàðîäíî-

ãîñïîäàðñüêèé êîìïëåêñ, áàçîâèìè

ãàëóçÿìè ÿêîãî áóëè âîºííî-ïðîìèñ-

ëîâ³, à ïîòðåáè ëþäèíè çàäîâîëüíÿ-

ëèñÿ çà òàê çâàíèì çàëèøêîâèì ïðèí-

öèïîì, â ÿêîìó åêîíîì³êà Óêðà¿íè

Ëåîí³ä

Êðàâ÷óê

ðîçâèâàëàñÿ îäíîá³÷íî, ÿêèé âèìàãàâ

â³ä Óêðà¿íè â³ääàâàòè ÷èñëåíí³ ìàòå-

ð³àëüí³ ³ ëþäñüê³ ðåñóðñè Òþìåí³,

ÁÀÌó, âñüîìó Ñèá³ðó, Íå÷îðíîçåìþ.

Íàì íèí³ âàæêî òîìó, ùî ìè êîæíî-

ãî äíÿ ïðèïóñêàëèñÿ ³ ïðèïóñêàºìî-

ñÿ ÿêèõîñü ïîìèëîê â åêîíîì³÷íîìó

áóä³âíèöòâ³. Ïðîòå ñîòí³ êðà¿í, ÿê³ íå

ìàþòü åíåðãîíîñ³¿â, áàãàò³. Ìè äîñ³

íå ìîæåìî ñêàçàòè: äàâàéòå âñ³ éòè â

îäíîìó íàïðÿì³. À ïîò³ì, êîëè ñòàíå-

ìî ì³öíî íà íîãè, ðîçáåðåìîñÿ, õòî ³

ÿêî¿ â³ðè. Ìè íà äåñÿòîìó ðîö³ íåçà-

ëåæíîñò³ ùå íå ïðèéíÿëè Çåìåëüíî-

ãî êîäåêñó. Íå âèð³øèâøè ïèòàííÿ

ïðî çåìëþ  öå ãîëîâíå áàãàòñòâî

Óêðà¿íè  ãîä³ âåñòè ìîâó ïðî ÿê³ñü

åêîíîì³÷í³ óñï³õè. Öå ò³ëüêè îäèí

ïðèêëàä. À ¿õ äåñÿòêè, êîëè îðãàí

âëàäè ñòî¿òü íà ïåðåøêîä³ åêîíîì³÷-

íèõ ðåôîðì. À ÷è âñ³ ð³øåííÿ, ùî ¿õ

ïðèéìàº Ïðåçèäåíò, â³äïîâ³äàþòü

ñüîãîäí³ ³íòåðåñàì óêðà¿íñüêîãî íà-

ðîäó? Íà æàëü, ìè íå ìîæåìî çíàéòè

îïòèìàëüíîãî ñâîãî âàð³àíòó, âëàñíî¿

ìîäåë³ íàö³îíàëüíî¿ åêîíîì³êè, íà-

ö³îíàëüíîãî ïîñòóïó.

Íå õîò³â áè, ùîá õòîñü ñïðèéíÿâ

ñêàçàíå îáìåæåíî, í³áè éäåòüñÿ ò³ëü-

êè ïðî íàö³îíàëüíó ³äåþ. Íàö³îíàëü-

íà ³äåÿ  ãëîáàëüíå ïîíÿòòÿ. Âîíà

íå ìîæå ³ñíóâàòè íåíàïîâíåíîþ ðå-

àëüíèì çì³ñòîì. ßêùî ëþäèíà â³ä-

÷óâàº, ùî áîðîòüáà çà ³äåþ íå ïðè-

íîñèòü ¿é êîíêðåòíèõ ïîë³ïøåíü 

ìàòåð³àëüíèõ ³ äóõîâíèõ çàãàëîì,

äëÿ íå¿ öÿ ³äåÿ  fata morgana. ß âåäó

ìîâó ïðî êîíêðåòí³ ðå÷³. Ñêàæ³ìî,

÷è ìîæå íîðìàëüíî æèòè Óêðà¿íà,

íå âèð³øèâøè òðüîõ êàðäèíàëüíèõ

ïðîáëåì, à ñàìå: çåìåëüíèõ â³äíî-

ñèí, åíåðãåòè÷íî¿ íåçàëåæíîñò³ ³ ìå-

òîä³â ñó÷àñíîãî óïðàâë³ííÿ äåðæà-

âîþ? ßêùî öüîãî íå áóäå çðîáëåíî,

òî ãîâîðèòè, ùî Óêðà¿íà ìîæå áóòè

áàãàòîþ, ùàñëèâîþ, äåìîêðàòè÷íîþ

ïðîñòî àáñóðäíî. Ðîçâÿçàííÿ öèõ

ïðîáëåì ³ íàïîâíèòü ðåàëüíèì çì³ñ-

òîì íàö³îíàëüíó ³äåþ. Ëþäèíà â³ä-

÷óº, ùî âîíà æèâå â òàêèõ óìîâàõ,

êîëè íà íå¿ íå ÷àòóº íåáåçïåêà. Îä-

íèõ íå òðèâîæèòèìå, óòðèìàºìî ìè

íåçàëåæí³ñòü ÷è í³, ³íø³ íå ïåðåéìà-

Âèïàëà ìåí³

òàêà äîëÿ  ñòàòè

ïåðøèì Ïðåçèäåíòîì

äåðæàâè Óêðà¿íà...

òèìóòüñÿ äóìêîþ, à íàâ³ùî áóëî ¿¿

çäîáóâàòè...

Íà íèí³øíüîìó åòàï³ ðîçâèòêó

äóæå âàæëèâî, ùîá êîæíîþ ñïðàâîþ

çàéìàëèñÿ ïðîôåñ³îíàëè, ÿê³ á ÷óò-

ëèâî ñïðèéìàëè íîâå. Ñïðàâà â òîìó,

ùî ñüîãîäí³ â ïîë³òèêó, äî âëàäè 

âèêîíàâ÷î¿, çàêîíîäàâ÷î¿  ïðèõî-

äÿòü ëþäè, ÿê³ íå â÷èëèñÿ ïîë³òèö³.

ß ãëèáîêî ïåðåêîíàíèé: ëþäèíà, ÿêà

íå çíàº ô³ëîñîô³¿, ñîö³îëîã³¿, åêîíî-

ì³÷íèõ ³ ïðàâîâèõ îñíîâ, ìåíåäæ-

ìåíòó â øèðîêîìó ñåíñ³ öüîãî ñëîâà,

íå ìîæå áóòè ïîë³òèêîì øèðîêîãî

ìàñøòàáó. Ïîë³òèêà  âèùà íàóêà.

À áðóäíîþ ñïðàâîþ ¿¿ ðîáëÿòü áðóäí³

ëþäè, çàëèøàþ÷è â ïîë³òèö³ áðóäí³

ñë³äè.

Íà æàëü, íèí³ º ÷èìàëî ³ òàêèõ

ïîë³òèê³â, ïðî ÿêèõ ìîæíà á ñêàçàòè

òàê: ô³çè÷íî âîíè âñòóïèëè ó III òè-

ñÿ÷îë³òòÿ, à ðîçóìîì ³ äóøåþ çàëè-

øèëèñü ó â÷îðàøíüîìó äí³, â ñòàðî-

ìó ñâ³ò³. ª áàãàòî ìîëîäøèõ çà ìåíå,

àëå ìèñëÿòü âîíè ñòàðèìè êàòåãîð³ÿ-

ìè. ß îñîáèñòî íå ââàæàþ ñåáå ìî-

äåðíèì ïîë³òèêîì, ÿêèé ïîçáàâèâñÿ

ìèíóëîãî, â³äð³êñÿ â³ä íüîãî â ñâ³äî-

ìîñò³, â ä³ÿõ. Òî áóëî ìîº æèòòÿ, áóâ

ì³é òàêèé ÷àñ. Àëå ÿ ìàþ òàêó ðèñó

õàðàêòåðó, ÿêó ââàæàþ âàæëèâîþ äëÿ

ïîë³òèêà: ÿ í³êîëè íå ââàæàþ, ùî ÿ

ïðàâèé. ß çàâæäè  õòî ìåíå çíàº,

ï³äòâåðäÿòü  ñëóõàâ ëþäåé, ÿê³ ïðè-

õîäèëè äî ìåíå ç³ ñâî¿ìè äóìêàìè.

ß ñëóõàâ ³ íå ïåðåáèâàâ. Áî çíàâ:

êîëè ÿ ãîâîðþ, òî çíàíü ñîá³ íå äî-

äàþ, à ìîæó ò³ëüêè ïåðåäàâàòè ñâî¿.

À êîëè ñëóõàþ  ÿ îäåðæóþ çíàííÿ,

öå ïî-ïåðøå. À ïî-äðóãå, ÷èì á³ëüøå

ñëóõàºø, òèì á³ëüøå âèìàëüîâóºòüñÿ

âàð³àíò³â äëÿ ðîçâÿçàííÿ êîíêðåòíî-

ãî çàâäàííÿ.

Õî÷åø áóòè ðîçóìíèì  íàâ÷èñÿ

ðîçóìíî çàïèòóâàòè, óâàæíî ñëóõàòè,

ñïîê³éíî â³äïîâ³äàòè ³ ïåðåñòàâàòè

ãîâîðèòè, êîëè á³ëüøå í³÷îãî ñêà-

çàòè.

Ìåí³ æ çàëèøàºòüñÿ ïðèçíàòèñÿ:

ñüîãîäí³ ÿ áà÷ó, ÷îãî ÿ íå çðîáèâ, áî

çáîêó, ³ ç â³äñòàí³ ðîê³â, âèäí³øå.

ß ìð³þ ïðî òå, ùîá íîâ³ ïîë³òèêè öå

çðîáèëè, à ÿ ï³äêàçóâàòèìó. Â³ðþ â

òå, ùî íîâå ïîêîë³ííÿ íå çàçíàâàòè-

ìå òèõ çëèäí³â ³ íåñïðàâåäëèâîñò³,

íå íåñòèìå òàêèõ æèòòºâèõ òÿãàð³â,

ÿêèõ äîâåëîñÿ íåñòè ìîºìó ïîêîë³í-

íþ, à áóäå â³ëüíå ³ çàìîæíå. Õîò³ëî-

ñÿ á öå ïîáà÷èòè...

Ëåîí³ä

Êðàâ÷óê