Бiрыла М.В. Беларуская антрапанiмiя. Уласныя iмёны, iмёны-мянушкi, iмёны па бацьку, прозвiшчы

Подождите немного. Документ загружается.

гога

трэцяга

кампанентаў

адрозніваюцца 2

варыянты:

1. Ш

-овач

-скіій,

Ш.

-пн-\-скай.

Найменні

Ш.

-овпч

-скіій

ва Ухвале 1528 г.

і'Попісе

1567 г. з агульнага ліку 498 зарэгістраваных

там

трохслоўіных

найменняў

складаюць 13,25% (66 най-

менняў):

ва Ухвале 1528 г. Адам Яшковач Новогонскіій

шл.

Ашм. дв., 22, князь Андрей Нвановач Лукомскый

Пол.

з-ля, 194; у

Попіее

1567 т. Ян

Матеевыч

Віідавскіій

Ашм.

п., 568, Мыколай Яновыч Яровсшй там жа, 570,

Петр Войтеховач Махаловскый там жа, 574, Собостьян

Станаславовыч Варакумскый там жа, 585, Станпслав

Матеевач

Выдавскіій там жа, 587, Сташіслав Войтехо-

впч

Зубрацкіій з Зубрыцы Гр. п., 677,

Гораын

Юхновыч Куровскай там жа, 678,

Федор

Нвановыч МП-

ленскай там жа, 680, Максіім Тымошевыч Струппнского

там

жа, 681, Стась Павловач Завадцскай там жа, 683,

Собостьян Войтеховыч Зубрыцскай там жа, 686, Павел

Мартыновпч Снарскпй, Процко Махайловігч Снарскпй

там

жа, 688, Ян Маколаевт Каменскпй там жа, 690,

Мпхайло

Грпневнч Быковскый там жа, 709, ШПМКО Ма-

колаевыч Чаплансшй ЛІд. п., 751, Ян Собестыяновш

Хоецкпй там жа, 752, Станыслав Амброжеевм Жакгнев-

скай

Навагр.

п., 821, Семена Андреевача Якушовского

там

жа, 831, Богуш Мптькевыч

у ш е в

цкый

з ыменья своего сТушевыча з Гнойна

Слон.

п.,

840,

Петра Петровііча Запольского Ваўк. п., 854, Каспор

Ннкодпмовнч Техоновііцкай там жа, 856, Якуб Венцко-

впч

Подберезкпй з ыменья Монтяков КОНП 2,

асПодберезя в повете Валенском конь 1 там жа,

856—857, князь Александро Махайловцч Глынсшй там

жа,

865, Андрей Станаславовыч Стоцкый там жа, 866,

Гріігорей-Аврамовач Непокойчііцкай Бр. п., 1182, Богуш

Федоровпч Горновсшй там жа, 1183,

Сіідор

Богданоеыч

Нелоевецкпй

з ыменья своего з Нелоевыч там

жа,

1183, Мван Мвановач ВолковпЦКпй, Васылей Офана-

совыч Т е лят

ц к

іл

й выслал сына Андрея, з ыменьк

с Телятыч там жа, 1184, Андрей Яцкевыч Чернев-

с ка

й...

з Ч е р нев а а з Волковпч

ставыл

слугу Берната

там

жа, 1190,

Федор

Яцкееач 3 б о лоцкіій з Б о лот

іі з Яголков там жа, 1191,

Петр

Левша Телятііцкай

з ыменья своего Телятач выслал слуг

бояр

там жа,

1192, Мыхайло Заранко Горбовскнй з ыменья свое-

го

Горбовас

пованноста

ставыл

коніі

2...

там жа, 1194,

300

Мван

Хведоровач

Крпвоблоцкіій

там жа, 1195,

Фыля

Степановыч

Доброшжскіій

там жа, 1197,

Богдан

Богу-

шевач

Т у м ы н с к

\хй...

выслал

слугу

Нвана

Енелевача

ыменья

своего

с Тумына на

коьш

там жа, 1202—

1203,

Грацко

Богдановпч

Кочановскай

Пін. п., 1206, Офа-

нас Махайловпч Дубенецкпй з

ыменья

своего

Д у б е нца там жа, 1210,

Аврам

Семеновыч

Лозііцкый

там жа, 1212,

Володька

Мвановача

Селецкого

там

жа, 1215, Ян Нляшевач Гранццкпй Мін. п., 1219, Павел

Андреевцч

Чаплпнскай там жа, 1220,

Шастный

Павло-

вілч

Недобылсшй

там жа, 1222, Мван Васалевач Вепрац-

кый там жа, 1224, Ян

Федоровач

Песецшй

там жа, 1225,

Полко Махайловыч

Госкоескпй

Рэч. п., 1232.

2. Найменне МІ +

-мн

+-скпй

адзначана 1 раз:

Юрый

Юражын

Модебацкай 1565 Ваўк. хар., П. 326.

Многія

з прыведзеных наймен.няў маюць пры сабе

назвы

населеных лунктаў, ад якіх утвора'ны субста.нтыва-

ваны

прыметнік на -скай, што выступае ў ролі трэцяга

кампанента,—характарызуе асобу па назве мясцовасці.

Тое ж мы бачылІ і ў двухслоўных найменнях з друтім

кампанентам

на

-скый

(гл. стар. 292—293). Можна ду-

маць,

што ў XVI ст. большасць антрапонімаў на -скіій та-

паыімічнага паходжа.ння, таму пры асцярожмым 'Выкары-

ста'нні

асабовых назваў на -сшй у значнай меры можна

пашырыць

слоўнік тапонімаў

XVI—XVII

стст. Але

XVI—XVII

стст. і асабліва ў XVIII ст. антрапонімы

на

-скай маглі ўтварацца і ад саміх асабовых назваў,

г. зн. суфікс -скай паступова набываў антрапанімічную

функцыю.

Максімальная

мадэль найменняў групы МІ +

ІБ

НМ

пры ўліку 5 патранімічных форм

-овыч

(-евпч, -ач),

-ов (-ев), -ын (-ын), -енко (-энко, -анко),

-онок

(-ёнок)

4 форм для абазначэння мясцовасці -скай (-цкіій),

-ец (-эц), -анан (-яніін), -ук (-юк) уключае 20 варыян-

таў: 1. Ш +

-овыч-\--сшй,

2. Ж\ +

-овьіч

-ец,

3. МІ +

-овіі

-анын,

МІ

-овач

-ук,

5. МІ

-ов

-скый,

6. МI

-ов

-ец,

МІ

-06

-аннн, 8.

МІ

-ов

-ук,

9. Ш +

~ын

-скіій,

10.

МІ

+ -«н +

-ец,

11.

МІ

-мн

-анмн,

12.

МІ

-ЫК

-1/К,

13. МІ

-енко

-скіій,

14. Ш + -енко +

-ец, 15.

М1

-енко

-аніін,

16. Ш + -енко+-ук, 17.

МІ

-онок

+ 'Сшй, 18. Ш. +

-онок

-ец,

19. МІ

-омок

ан«н,

20.

ЬА\-\--онок

-ук.

Мадэль можа быць пашырана за

кошт уключэння новых патранімічных форм (гл. стар.

301

299) і новых форм для характарыстыкІ асобы па назве

мясцовасці.

III.

Найменні групы

МІ

ІБ

Ап характарызуюць

асобу па імені бацькі І апелятыўным іменем-мянуш-

кай.

Па характару суфіксацыі імені па бацьку адрознІ-

ваюцца 4 варыянты наймен'няў: 1.

МІ

+ -0вач А

МІ

-ов

Ап,

МІ

+ -«н

Ап,

4. Ш +

-онок

+Ап.

1. Найбольш пашыраны найменні МІ + -ов«ч

Яны

складаюць 34,55% (172 найменні) ад агульнай

колькасці

498 трохслоўных найменняў, зарэгістраваных

ва

Ухвале

1528 г. І Попісе 1567 г. Некалькі ілюстрацый:

Ян

Матеевыч

Петух 1528 б. Ваўк., У. 95, у Попісе 1567 г.

Васылей

Мыхайловач Кулбака Ашм. п., 567,

Валентын

Андреевііч

Луста

там жа, 577,

Мысь

Мефедовач

Кулак.

3. Гр. п., 685, Войтех

Петрашевпч

Голяк

там жа, 688,

Богдан

Мацкевач

Перепеча

ыменья

своего

Перепе-

чыч Лід. п., 754,

Мльяш

Васіілевач

Жабка

Навагр. п., 830,

Грышко

Павловпч

Гречыха

там жа, 837, Мцхайло Мпхай-

ловііч

Мотовыло

Слон. п., 840, Мартан Нвановач Без-

усый

там жа, 841, Мыколай

Якубовач

Васлоух Ваўк.

п.,

858,

Андрей

Семеновыч

Кобыз

там жа, 865, Лев Васа-

левнч Затепяка Бр. п., 1190,

Рафал

Мыхайловпч Жук.

там жа, 1200, Мван Дашковач Гладкай Пін. п., 1206,

Крыштоф

Маршновач

Шіірма

там жа, 1212,

Мартын

Гаврыловііч

Волк Мін. п., 1216, Нван Махайловач

Рубль

Рэч.

п., 1232,

Степан

Грагор-ьевач

Лоеейко

Маз. п., 1235,

Васко

Опанасовпч

Росада

1578 Маг., НЮМ

XXXII

202,

Яну Нвановачу

Шевніі

1643 м. Маг., НЮМ IX 449,

Яван

Мііроновііч

Мотуз 1746 Маг., НЮМ XXX 284. Вы-

чарлальны матэрыял можна атрымаць у раздзеле «Імё-

ны-мянушкІ» (стар. 196—281). У тым жа раздзеле раз-

глядаюцца лексіка-семантычныя разрады апелятыўнай

лексікі, што выкарыстоўваліся ў імёнах-манушках

(стар.

181

— 196).

2. Найменні МІ +

-ов

Ап.

некалькі разоў адзначаны

ў XVIII ст. у Магілёўскіх актах:

Данііло

Янков Мазоль

"1726 Чач. ст., НЮМ

XXVIII

50,

Снлывон

Павлов Шапо-

вал 1746 м. Маг., НЮМ XXX 287, Мыхалка Радзков

Музыка там жа, 197.

3. НепрадуктыўнымІ былі і найменні

МІ

Мван

Косцын

Гам'шей

1746 м. Маг., НЮМ XXX 257.

4. Тое ж трэба сказаць і аб найменнях МІ

Ап:

Сцепан

Стрельбёнок

Шостак

1726 Чач. ст., ЙЮМ

302

XXVIII

38, Яковпм

Юдзёнком

Старовойцыком

1765 Маг.,

МЮМХУІ441.

Патэнцыяльна

магчымы і варыянт МІ +

-еяко

+ Ап

;і таксама варыянты з патранімічнымі формамі тга -еня

('Эня),

-чіік

(-чык), -ук (-юк), якія вядомы па сучасных

прозвішчах, але ў абследаваных помпіках не адзначаны.

IV. Найменні групы

МІ

+ ІБ

МІ

характарызуюць

асобу па І.мені бацькІ і пры дапамозе другога імені

хрысціянскага календара. Апошняе ў такіх выпадках,

відаць, выконвала неаднолькавую ролю. Напрыклад, у

найменнях

Васылей

Федорпвач

Федюшко

(1567 Пін. п.,

П.

1203),

Марцын

Мацвеевыч Матейка (1746 м. Маг.,

НЮМ

XXX 205), магчыма, у якасці трэцяга кампанента

выступае эмацыянальнаацэначная форма імені бацькі,

якая

была сямейным празваннем і дабаўлялася да імені

кожнага члена сям'і, скажам, для прыведзеных вьшад-

каў — Васплей

Федюшко,

Марціін Матейко, а таксама

да імён іх братоў і сясцёр, напрыклад Петр

Федюшко,

Адам

Матейко і інш. Другі ка.міпанент з'яўляецца афі-

цыйнай

формай імені па бацьку. Такім чынам, мы маем

двайное ўжыванне імені бацькі. Наогул выпадкі ўжыван-

ля

хрэснага імені ў якасці трэцяга кампанента нешматлі-

кія.

Прывядзсм іх усе: У Попісе 1565 г.

Андреп

Мыколае-

впч

Герман

Ашм. харугва, 268,

Станыслав

Манкевнч

Грышко

Ваўк. харугва, 321,

Богуш

Петровпч

Мпцута,

Гр. харугва, 346, Ііван

Федоровііч

Мелешко там жа, 355;

у Попісе 1567 г.

Болтромей

Томковач

Лодвак

ыменья

Лодвпковского

Ашм. п., 576, Павел Матеевііч

Юрша

там жа, 579,

Богуш

Петровііч

Мыцута,

Богуш

Мацута

Гр. п., 673, Васплей Махайловач Мелешко Слон. п., 846.

Тут другое хрэснае Імя (трэці кампанент) «е супадае з

іменем, ад якога ўтворана імя па бацьку( другІ кампа-

нент).

Відавочна, гэта хрэснае імя — імя дзеда, якое

стала, як у разгледжаных івышэй 'выпадках імя бацькі,

сямейным

празваннем. Магчымы, аднак, і іпшы шлях.

Вядомы шматлікія выпадкі, калІ сучасныя прозвішчы

мзтай выказвання ў адыосінах да носьбітаў іх фамі-

льярна-спагадлівых адносін ці захаплення ў вуснах

сяброў, бліакіх, добразычліўцаў, «паклоннікаў» ці «ба-

лельшчыкаў» набываюць спрошчаную форму. Тады

Чапаеў у вуснах Пецькі ператвараецца ў Чапай, проз-

вішчы футбалістаў мінскага «Дынама» — ДзенІсенка,

Мустыгін, Малафееу,

Адамаў

у вуснах балельшчыкаў

303

ператвараюцца ў ДзянІс,

Мустыга,

Малафей, Лдам(чык).

Абсалютна ідэальная рэканструкцыя ўтвараючых асноў!

Магчыма, што і хрэснае імя ў трэцім кампаненце трох-

слоўных ыайменняў з'яўляецца рэканструяванай па ад-

ной

з патранімічных форм формай імені дзеда.

Калі

ўлічваць удзел 5 патранімічных форм ва ўтва-

рэнні

найменняў групы

МІ

ІБ

МІ,

т.о магчымы яшчэ

варыянты:

V. Найменні групы

МІ

НМ

+ ІБ характарызуюць

асобу па назве мясцовасці, якой яна валодае ці з якой

паходзіць, і па імені бацькі: у Попісе 1565 г. Петр

Ероц-

ка

Бобровпча

Ваўк. харугва, 322, ІДасны Новпцкы

Есмонтовпча

Гр. харугва, 356; у Попісе 1567 г. ІДйстный

Новйцкпй

Ейсымонтовыч

Гр. п., 698, Нван Даков-

с кый Мартановпч з

дыму

з Д а к о в іі ч кляча,

Грыц

Дпковскай Ленковач з Д

КО в а з

дыму

меріін,

Васылей

Даковскый

Остаповііч

дыму

з Д ыко-

меран

Пін. п., 1211,

Максімальная

мадэль найменняў групы

МІ

НМ

1Б пры ўліку 4 форм для характарыстыкі асобы па наз-

ве мясцовасці і 5 латранімічных форм уключае 20 ва-

рыянтаў (гл. стар. 301), з перастаноўкай другога і трэ-

цяга кампанентаў.

VI. Найменні групы

МІ

НМ

Ап

характарызуюць

асобу па назве мясцовасці і апелятыўным іменем-

мянушкай.

Група непрадуктыўная: Ян

Човскый

Лях

1528 Пол. з-ля, У. 196,

Матыс

Спудвыловскай

Козыра

1567 Гр п., П. 690,

Фалап

Чырвіінскай

Лях 1567 Бр. п.,

П.

1201.

Пры

ўліку 4 форм для характарыстыкі асобы па наз-

ве мясцовасці яшчэ магчымы варыянты: А

VII. Найменні групы

МІ

+ Ап + ІБ характарызуюць

асобу апелятыўным іменем-мянушкай і іменем па баць-

ку. Па форме імені бацькі вылучаюцца 2 варыянты:

МІ

Ап

-ое«ч, 2.

МІ

Ап +

-ояо/с;

Станпслав

Толочко

Шымковпча

1565 Гр. харугва, П. 350, у Попісе

1567 г. Мван

Шешула

Обуховііч

Гр. я., 680, Мван

Русын

Войнііловііч

Навагр. п., 815, Павел

Мызгыр

Васкевпч

Слон.

п., 851, Маколай

Кіірдей

Грычпновыч

Пін. п., 1212,

Самуел

Пастаялка

Бабычовыч

1746 м. Маг., НЮМ.

XXX 241, Ян Полагейко

Дзегцяревач

1759 г. Маг., НЮМ

304

XVI 309. Магчыма, што ў выпадку ўжывання ў якасці

трэцяга кампанента формы род. скл. адз. л. патраніміч-

ная

форма ўтворана ад імені дзеда.

Сямён

Косы

Ядронёнок

1704 Чач. ст., НЮМ

XXVIII

13.

Пры

ўліку

5 патранімі'чных форм патэнцыяльна

магчымы і варыянты МІ + Ап +

-о<з,

МІ + Ап +

-«н,

МІ +

4-Ап + -енко.

VIII. Найменні групы МІ+Ап +

НМ

характарызуюць

асобу апелятыўным іменем-мянуііікай І па пазве мясцо-

васці. Група непрадуктыўная:

Юшко

Колейнак

Дыко-

вацкіій 1528 б. Пін., У. 189,

Васіілей

Заранко Г о р б о в-

с КП й сам не

выехал,

ыменья

своего

з Г о р бо в а

ставпл

коніі

2 1567 Бр. п., П.

1198—1199.

Магчымы і

варыянты

МІ

+ Ап +

-ец,

МІ

Ап +

-шшн,

МІ

+ Ап +

-і/к.

IX. Найменні групы МІ + Ап + Ап характарызуюць

асобу двума апелятыўнымі ІмёнамІ-мянушкамі:

Андрей

Юха

Большы

1746 м. Маг., НЮМ XXX 223,

Атрофам

Кукольны

Ценко там жа, 247. Магчыма, што ў прыведзе-

ных найменнях не два імені-мянушкі, а мянушка-слова-

злучэнне, якое складаецца з прыметніка і назоўніка.

Параўн. найменні XI групы.

X. Найменні групы

МІ

+ ІБ характарызуюць

асобу

другім

хрэсным іменем і іменем па бацьку

(параўн. найменні IV групы, стар. 303—304). Група -не-

лрадуктыўная:

Гаврііло

Міікыто

Костентановача

1565 Гр.

харугва,

П. 348,

Лндрей

Ромашко

Матеевыч

1567 Ашм.

п.,

П. 590. Магчымы і варыянты МІ +

МІ

-ов,

МІ+ МІ +

-ан,

МІ-ЬМІ

-енко,

МІ +

МІ

-ояо/с.

XI. Найменні групы

МІ

+ Ап характарызуюць

асобу

другім

хрэсным іменем І апелятыўным іменем-

млнушкай, адзначаны 4 разы: Ян

Станыслав

Рамонт

1565 Ваўк.

харугва,

П. 329,

Крыштоф

Мышко

Баба

1565

Ашм.

харугва,

П. 265,

Стефана

Яна

Слызня

1667 Гр.,

АВАК

XV 203,

Юріій

Владаслав

Кашло

1668 Гр., там

жа,

238—239.

У кожным найменні ёсць спецыфічныя для

католікаў імёны, таму магчыма, што наяўнасць 2 імён

тут звязана са эвычаем, пашыраным у асяроддзі католі-

каў, надаваць дзіцяці пры хрышчэнні некалькі імён.

XII. НайменнІ групы

МІ

+ словазлучэнне:

Станько

Долгая

іішя

1528 б. Гр., У. 93, сын

сотнака

Новое

Неделіі

Мпколаев 1540 Гр.,

АВАК

XVII

232.

20. М. В. Бірыла. 305

а т ы р о х е л о у н

і.т

наймрнні

Чатырохслоўныя

найменні

асоб мужчынскага полу

сустракаюцца

рэдка.

Па

значэнню

размяшчэнню

кам-

панентаў

вылучаецца 6 груп:

Найменні

МІ

+ ГІБ (група імсні

бацькі):

Петр

Станаславовпч Луіцііковпч Ейсымонтовыч 1567 Гр. п.,

П.

698, Малахпяш Андреевач Гуторовпч Казкевыч.., а не

от

родыча

моего Андрея Казкевыча 1706 Маг., НЮМ

XI 203.

II.

НайменнІ

МІ

ПБ

Ап:

Яцко Мііхайловач Зе-

новьевыча Корсак 1528 Пол. з-ля, У. 193, Кгабраел

Мпхайловпч

Суткевііча Тарло 1565 Ваўк. харугва,

П.

322, Андрей, Матфей, Богдан, Евменей а Васылей

Фалаповача Перфуревыча

Копты

1567 Гр. п., П. 701, Лев

Федковііч Заневііч Доха там жа, 710.

III.

Найменні

МІ

ІБ

Ап

НМ:

Валенты Аукгуста-

новач Ейсіімонтовііча Снарскіі 1565 Гр. харугва, П. 356,

Станыслав Васкевыч

Тофтак

Суходолскіійз ыменья

С у ход о л а 1567 Бр. п., П. 1201, Фалону Семеновіічу

Кмнте Чорнобыльскому 1578 Маг., НЮМ VII 279, Якова

Юдзёнка Старовойцеха Хроневского 1765 Маг., ЙЮМ

XVI 442.

IV.

Найменні

МІ

ІБ

Ап

Ап:

Гапон

Федоровыч

Тулея

Цонец 1630 Маг., НЮМ VIII 432.

Найменні

МІ

ІБ

МІ

Ап:

Шамко Яновііч Ейсы-

монт ВЫНПМОК 1567 Гр. п., П. 686.

VI.

Найменні

МІ

Ап

ІБ

НМ:

Семан Тур Курыло-

внч Зубацкый з ыменья своего Зубач 1567 Бр.,

п.,

П. 1202, Йван Кмыта Стретовач Берозовецкай 1567

Мін.

п., П. 1227.

Найменні

асоб жаночага

іюлу

Запісы

асоб жаночага полу ў помніках

XVI—

XVIII

стст. сустракаюцца значна радзей, чым запісы

асоб мужчынскага полу. Тлумачыцца гэта бяспраўнасцю

жанчыны ў той час, гтоўнай эканамічна-гаспадарчай,

юрыдычнай і асабістай залежнасцю яе ў дашлюбны час

ад бацькі, а ў пасляшлюбны перыяд ад мужа. Абмежа-

ванае эканамічна-гаспадарчае і прававое становішча

жанчыны ў грамадстзе абумовіла той факт, што ў дзела-

вых дакументах разглядаемага перыяду ў якасці юры-

дычнай асобы звычайна выступаюць асобы мужчынска-

га полу. Асобы жаночага полу ў гэтай ролі выступаюць

толькі ў выпадку адсутнасці ў сям'і

«гаспадара»

— баць-

кі

цІ мужа або ў выпадку якой-небудзь цяжбы, у якой

жанчына выступае як ісцец ці адказчык.

У сувязі з неабходнасцю ў юрыдычных мэтах най-

больш поўна ідэнтыфікаваць асобу ў юрыдычных актах

выкарыстоўваюцца мнагаслоўныя наэвы асоб жаночага

гтолу,

у прыватнасці

двух-,

трох-, чатырох-, пяці- і шасцІ-

слоўныя. Больш поуная характарыстыка асобы жанчы-

ны

дасягаецца шляхам акрэслення яе становішча па па-

ходжанню або па шлюбу цІ адначасова па аднаму І дру-

гому. Таліу ў разгорнутых назвах жанчын, акрамя Іх

імені, прысутнічае імя баідькі (ІБ) ці імя мужа (ІМ)

або абодва разам.

Імя

бацькі ў такіх назвах афармляецца суфіксамІ

-овна,

-евна,

-нчна,

-ынна,

-анка. 3 суфІксамІ

-овна,

-евна

(Марііна

Козловна,

Ганна

Масевна) імя па бацьку ад-

значана

XVI—XVIII

стст. на ўсёй тэрыторыі Беларусі

(матэрыял гл. на стар. 309—310). У тэксце часам сустра-

каем і само Імя бацькі, што дае падставу гаварыць аб^ла-

транімічнай функцыі суфіксаў

-овна,

-евна

ў беларускіх

307

помніках

XVI—XVIII стст.: Аннушка Богдановна за речы

отца ее Богдана Каповара 1578 Маг., ЙЮМ XXXII 106,

•

Огреня Потаповна, вдова, череэ отца своего

Потапа

Ха-

дотовпча там жа, 59, Улііта Семеновна.., Улііта Семенов-

на Федоровіічовна.., через отца своего

рожоного

Семена

Федоровпяа 1610 Маг., НЮМ VIII 295, Орана Нвашков-

на,

посполу з Мваном Федковіічом, отцом своіім 1637

Маг.,

НЮМ IX 301. Аб

патранімічным

значэннІ

ўтварэн-

•няў

на -овна, -евна сведчаць і

выпадкі

запісу ў дакумен-

тах

брата

жанчыны:

Феды

Романовны,., в дом брата ее

рожоного

словутного пана Мгната Романовача 1577

Маг.,

НЮМ XXXII 206, а таксама

выпадкІ

запІсу

мужа

жанчыны

ў тым

разе,

калІ

імя мужа не ўключае той лек-

січнай

адзінкІ,

ад

якой

ёсць

утварэнне на -овна, -евна

ў складзе разгорнутай

назвы

яго

жонкі:

Овдотья Клыш-

ковна

через мужа своего Овсея Тпшковша 1577 Маг.,

НЮМ

XXXII 193, Варка Андреевна, малжонка Степана

Зобежчыка 1578 Маг., НЮМ XXXII 189, жону Дматра

Нвановача

Малера Ходосю Сопроновну там жа, 80.

Імя

па бацьку з суфіксамі -ычна, -анна

адзначана

ў XVI ст. на Магілёўшчыне (гл.

стар.

310). Для гэтых су-

фіксаў

помніках

знаходзім толькі ўскоснае

пацвяр-

джэнне

патранімічнага

значэння

праз

запіс

мужа жан-

чыны:

Оксііню Кузмпнну, жону небосцыка Мвана Ларко-

выча 1596 Маг., НЮМ VIII 232. Імя па бацьку з суфік-

сам

-анка

адзначана

ў XVI ст. у заходняй і

цэнтральнай

частках

Беларусі (гл.

стар.

310).

Імя

мужа ў разгорнутых назвах

жанчын

афармляец-

ца

суфіксамі -овая, -шая, -ова, -ана, -овка, -ііха (-ыха).

Імёны

па мужу з суфікса.мі -оеая, -ігная (Барбара Шым-

ковая,

Богдана Яцутпная)

адзначаны

ў XVI ст. на ўсёй

тэрыторыІ

БеларусІ (гл.

стар.

310—311),з

-ова,

-нна (Ва-

ска

Павлюкова, Тоця Круцііхына)—у XVI—XVIII стст. на

Магілёўшчыне

(гл.

стар.

311—312), з -овка — у XVIII ст.

-пха{-ыха), (Адарья Садорыха)—у XVIII ст. на

МагІ-

лёўшчыне

(гл.

стар.

311—312). Для суфіксаў -овая, ова- ў

тэксце

сустракаем

матэрыял,

якІ

пацвярджае,

што ў Бе-

ларусі

перыяд

XVI—XVII стст. яны служылІ для ўтва-

рэння

імені

жанчыны

па

імені

мужа: Федю Борысовую... за

мужа своего Борцса 1577 Маг.,

НЮМ

XXXII 39,

от

Вару-

шы

Степановое

мужа ее

Степана

1578 Маг.,

НЮМ

XXXII

190,

на

учтывую

Устыня

Тымофеееая, яко

матка

забіітого

небоіцпка сына своего, Оныснма Тпмофеевыча 1638 Маг.,

308

НЮМ

IX 335;

Настася

Озарова..,

мужа

ее

небожчілка

Озара

1578 Маг., МЮМ

XXXII

У разгорнутых трох-, чатырох-, пяці- і шасціслоўных

назвах жанчын ужываецца імя бацькі (далей скарочана

ІБ),

Імя мужа (далей скарочана ІМ), прыметнік на

-скый

(далей скарочана НМ—назва мясцовасці) ці апелягыў-

нае імя-мян>шка (далей скарочана Ап). Разам з іменем

бацькі ці мужа ў разгорнутым наймен'ні жанчыны могуць

ужывацца ўсе элементы разгорнутага наймення бацькі ці

мужа. Такім чынам, пры іменІ жанчыны ўтвараецца спа-

лучтне слоў, якое характарызуе жанчыну па лаходжан-

ню,

па бацьку (група імені бацькі, далей скарочана ГІБ)

ці

па шлюбу, па

мужу

(група імені мужа, далей скаро-

чана ГІМ). У многіх выпадках у склад разгорнутага най-

мення

жанчыны ўваходзяць і ГІБ і ПМ.

Двухслоўныя

найменні

Двухслоўныя жаночыя назвы ў

XVI—XVIII

стст. звы-

чайна

пачынаюцца з жаночага імені. Гэты парадак кам-

панентаў будзем называць прамым, а той, пры якім жа-

ночае імя знаходзіцца на

другім

месцы, — інверсійным.

У назвах з прамым парадкам кампанентаў у залеж-

насці

ад значэння

другога

кампанента адрозніваем

4 групы жаночых наймен-няў: 1. Наймеші, у якіх дадат-

ковая

характарыстыка асобы жаночага полу даецца па

імені бацькі (ІЖ

ІБ).

2. Нанменні, у якіх дадатковая

характарыстыка асобы жаночага лолу даецца шляхам

указання

імені мужа (ІЖ +

ІМ).

3. Найменні, у якіх да-

датковая характарыстыка асобы жаночага полу ажыц-

цяўляецца прыметнікам на -скіій, што ўказвае мясцо-

васць (населены пункт), якой валодае асоба ці яе сям'я,

або месца пражывання (ІЖ +

НМ).

4. Найменні, у якіх

дадатковая характарысты.ка асобы жаночага полу ажыц-

цяўляецца пры дапамозе апелятыўнага імені-мянушкі

(ІЖ

Ап).

1. У найменнях ІЖ

ІБ

другі

кампанент характа-

рызуецца суфіксамі -овна(-евна),

-анна,

-анка, г. зн. вылу-

чаецца 3 варыянты найменняў групы ІЖ +

ІБ.

Найбольш

часта ў разглядаемы перыяд сустракаецца спалучэнне

ІЖ

+ -овна(-евна): ва

Ухвале

1528 г.

Ганна

Масевна

б. Вас, 86,

Марына

Козловна

б. Ваўк., 95, Маря

Громов-

на з. Бр., 100; у Попісе 1567 г.

Ганна

Зеньковна

Ашм. п.,

309