ì. ³ëüíþñ), äå éîãî ç âåëèêèìè
ïî÷åñòÿìè ïðèéìàâ âåë. êí. ëè-
òîâ. ³òîâò, ïîò³ì â³äâ³äàâ Êè¿â ³
Ëóöüê. Çà âèìîãîþ ³òîâòà çíÿâ
ñàí ç ºïèñêîïà Òóð³âñüêîãî Àí-
òîí³ÿ, çâèíóâà÷åíîãî â íàìî-
âëÿíí³ îðäèíñüêîãî õàíà Øàä³-
áåêà äî íàïàäó íà ï³äâëàäí³
Ïîëüù³ é Ëèòâ³ çåìë³ Ðóñ³. Íà
çâîðîòíîìó øëÿõó äî Ìîñêâè Ê.
çóñòð³âñÿ ó Ìèëîëþáîâ³ (1405) ç
Âëàäèñëàâîì II ßãàéëîì ³ ³òîâ-
òîì, ç ÿêèìè ùå ðàç îáãîâîðèâ
ïèòàííÿ ïðî óí³þ öåðêîâíó. Âåð-
íóâñÿ â Ìîñêâó 1 ñ³÷. 1406.
Ï. ó ñ. Ãîëåíèùåâå ïîáëèçó
Ìîñêâè.
Çàëèøèâ ïî ñîá³ çíà÷íó ë³ò.
ñïàäùèíó. Ç ³ìåíåì Ê. ïîâ’ÿçó-
þòü íîâîââåäåííÿ ó öåðê. ë³òóð-
㳿, ïåðåêëàä ç ãðåö. ÷èìàëî¿ ê³ëü-
êîñò³ öåðêîâíîñëóæáîâèõ êíèã ³
òåêñò³â, ðåôîðìó é óí³ô³êàö³þ
öåðê. ñï³âó òà ìóç. íîòàö³¿, àêòè-
â³çàö³þ ìîíàñòèðñüêî¿ êîëîí³çà-
ö³¿ ðîñ. ϳâíî÷³ ³ áóä-âà öåðêîâ
òà ¿õíüîãî ðîçïèñó. Íà éîãî ÷àñ
ïðèïàäຠðóñ. ïåð³îä òâîð÷îñò³
Ôåîôàíà Ãðåêà òà ïåðø³ êðîêè ó
ìàëÿðñòâ³ Àíäð³ÿ Ðóáëüîâà. Áóâ
³äåîëîãîì ìîñê. ³ çàãàëüíîðóñ. ë³-
òîïèñàííÿ. Îñòàííº çàâäÿ÷óº éî-
ìó ñâîºþ äåöåíòðàë³çàö³ºþ é ïî-
æâàâëåííÿì ì³ñö. ë³òîïèñàííÿ.
Øàíóâàííÿ ïàì’ÿò³ Ê. ÿê ñâÿòîãî
ïî÷àëîñÿ íå ðàí³øå 1805.
˳ò.: Ùåðáàòîâ Ì.Ì. Ñî÷èíåíèÿ.
Èñòîðèÿ Ðîññèéñêàÿ îò äðåâíåéøèõ
âðåìåí, ò. 4, ÷. 1. ÑÏá., 1902; Êàëàé-
äîâè÷ Ê. Îá ó÷åíûõ òðóäàõ ìèòðîïî-
ëèòà Êèïðèàíà è î òîì, ñïðàâåäëèâî
ëè ïðèïèñûâàåòñÿ åìó è ìèòðîïîëèòó
Ìàêàðèþ ñî÷èíåíèå êíèãè Ñòåïåí-
íîé. «Âåñòíèê Åâðîïû», 1813, ÷. 72;
Ïîëíîå ñîáðàíèå ðóññêèõ ëåòîïèñåé,
ò. 5, ÑÏá., 1851; ò. 8, ÑÏá., 1859;
ò. 15, âûï. 1, Ïã., 1922; ò. 24—25, Ïã.,
1921; À. Ë-ä [Êàâåëèí Ë.] Êèïðèàí äî
âîñøåñòâèÿ íà Ìîñêîâñêóþ ìèòðîïî-
ëèþ. «×òåíèÿ â îáùåñòâå èñòîðèè
è äðåâíîñòåé ðîññèéñêèõ», 1867,
àïðåëü-èþíü, êí. 2, îòä. 1; Êëþ÷åâ-
ñüêèé Â.Î. Äðåâíåðóññêèå æèòèÿ ñâÿ-
òûõ êàê èñòîðè÷åñêèé èñòî÷íèê. Ì.,
1871 (ïåðåèçä.: Ì., 1988); Àìôèëîõèé,
àðõèì. ×òî âíåñ Êèïðèàí, ìèòðîïî-
ëèò Êèåâñêèé è âñåÿ Ðîññèè, à è ïî-
òîì Ìîñêîâñêèé è âñåÿ Ðîññèè, èç
ñâîåãî ðîäíîãî íàðå÷èÿ è èç ïåðåâî-
äîâ åãî âðåìåíè â íàøè áîãîñëóæåá-
íûå êíèãè. Â êí.: Òðóäû III Àðõåîëî-
ãè÷åñêîãî ñúåçäà â Ðîññèè, áûâøåãî â
Êèåâå â àâãóñòå 1874 ã., ò. 2. Ê., 1878;
Ìàíñâåòîâ È.Ä. Ìèòðîïîëèò Êèïðè-
àí â åãî ëèòóðãè÷åñêîé äåÿòåëüíîñòè.
Ì., 1881; Ôèëàðåò (åïèñêîï ×åðíè-
ãîâñêèé) (Ãóìèëåâñêèé). Îáçîð ðóñ-
ñêîé äóõîâíîé ëèòåðàòóðû, êí. 1.
ÑÏá., 1884; Ìàêàðèé. Èñòîðèÿ Ðóñ-
ñêîé Öåðêâè, ò. 4—5. ÑÏá., 1886; Ãëó-
áîêîâñêèé Í.Í. Êèïðèàí, ìèòðîïîëèò
âñåÿ Ðîññèè (1374—1406) êàê ïèñà-
òåëü. «×òåíèÿ â îáùåñòâå ëþáèòåëåé
äóõîâíîãî ïðîñâåùåíèÿ», 1892, ôå-
âðàëü; Ñûðêó Ï. Ê èñòîðèè èñïðàâëå-
íèÿ êíèã â Áîëãàðèè â XIV â., ò. 1,
âûï. 1: Âðåìÿ è æèçíü ïàòðèàðõà Åâ-
ôèìèÿ Òûðíîâñêîãî. ÑÏá., 1898; Ãî-
ëóáèíñêèé Å.Ã. Èñòîðèÿ ðóññêîé öåð-
êâè, ò. 2, 1-ÿ ïîëîâèíà. Ì., á/ã; Ñîêî-
ëîâ Ï. Ðóññêèé àðõèåðåé èç Âèçàíòèè
è ïðàâî åãî íàçíà÷åíèÿ äî íà÷àëà
XV â. Ê., 1913; Ïðåñíÿêîâ À.Å. Îáðàçî-
âàíèå âåëèêîðóññêîãî ãîñóäàðñòâà.
Î÷åðêè ïî èñòîðèè XIII—XV ñòîëå-
òèé. Ïã., 1920; Ïðèñåëêîâ Ì.Ä. Èñòî-
ðèÿ ðóññêîãî ëåòîïèñàíèÿ XI—XV ââ.
Ë., 1940; Ëèõà÷åâ Ä.Ñ. Ðóññêèå ëåòî-
ïèñè è èõ êóëüòóðíî-èñòîðè÷åñêîå
çíà÷åíèå. Ì.—Ë., 1947; Êèñåëêîâ Â.Ñ.
Ïðîóêè è î÷åðòè ïî ñòàðîáúëãàðñêà
ëèòåðàòóðà. Ñîôèÿ, 1956; Èâàíîâ É.
Áúëãàðñêîòî êíèæîâíî âëèÿíèå â Ðî-
ñèÿ ïðè ìèòðîïîëèò Êèïðèàí (1375—
1406). «Èçâåñòèÿòà íà Èíñòèòóòà çà
áúëãàðñêà ëèòåðàòóðà» (Ñîôèÿ), 1958,
Êí. 6; Êàðòàøåâ À.Â. Î÷åðêè ïî èñòî-
ðèè ðóññêîé öåðêâè, ò. 1. Ïàðèæ,
1959; Ñíåãàðîâ È. Ê èñòîðèè êóëüòóð-
íûõ ñâÿçåé ìåæäó Áîëãàðèåé è Ðîñ-
ñèåé â êîíöå XIV — íà÷àëå XV â. Â
êí.: Ìåæäóíàðîäíûå ñâÿçè Ðîññèè äî
XVII â.: Ñáîðíèê ñòàòåé. Ì., 1961;
Ìîøèí Â. Î ïåðèîäèçàöèè ðóññêî-
þæíîñëàâÿíñêèõ ëèòåðàòóðíûõ ñâÿçåé
XIV—XV ââ. «Òðóäû îòäåëà äðåâíå-
ðóññêîé ëèòåðàòóðû», 1963, ò. 19; Äìè-
òðèåâ Ë.À. Ðîëü è çíà÷åíèå ìèòðîïî-
ëèòà Êèïðèàíà â èñòîðèè äðåâíåðóñ-
ñêîé ëèòåðàòóðû: (Ê ðóññêî-áîëãàð-
ñêèì ëèòåðàòóðíûì ñâÿçÿì XIV—XV
ââ.). Òàì ñàìî; Éîãî æ. Ëèòåðàòóðíî-
êíèæíàÿ äåÿòåëüíîñòü ìèòðîïîëèòà
Êèïðèàíà è òðàäèöèè âåëèêîòûðíîâ-
ñêîé øêîëû.  êí.: Ó÷åíèöè è ïîñëå-
äîâàòåëè íà Åâòèìèé Òúðíîâñêè: Âòî-
ðè ìåæäóíàðîäåí ñèìïîçèóì. Âåëèêî
Òúðíîâî, 20—23 ìàé 1976. Ñîôèÿ,
1980; Ìåéåíäîðô È.Ô. Î âèçàíòèé-
ñêîì èñèõàçìå è åãî ðîëè â êóëüòóð-
íîì è èñòîðè÷åñêîì ðàçâèòèè Âîñ-
òî÷íîé Åâðîïû â XIV â. «Òðóäû îòäå-
ëà äðåâíåðóññêîé ëèòåðàòóðû», ò. 29,
1974; Ãðåêîâ È.Á. Âîñòî÷íàÿ Åâðîïà è
óïàäîê Çîëîòîé Îðäû (íà ðóáåæå
ÕIV—XV ââ.). Ì., 1975; ×óáàòèé Ì.
²ñòîð³ÿ õðèñòèÿíñòâà íà Ðóñè-Óêðà¿í³,
ò. 2. Ðèì—Íüþ-Éîðê, 1976; Áåòèí
Ë.Â. Ìèòðîïîëèò Êèïðèàí è Ôåîôàí
Ãðåê. Itudes balkaniques, v. 1. Sofia,
1977; Ïðîõîðîâ Ã.Ì. «Ëåòîïèñåö Âåëè-
êèé Ðóñüñêèé». Àíàëèç åãî óïîìèíà-
íèÿ â Òðîèöêîé ëåòîïèñè. Â êí.: Ëå-
òîïèñè è õðîíèêè. 1976. Ì., 1976; Éî-
ãî æ. Èçáûòî÷íûå ìàòåðèàëû Ðîãîæ-
ñêîãî ëåòîïèñöà. «Âñïîìîãàòåëüíûå
èñòîðè÷åñêèå äèñöèïëèíû» (Ë.),
1976, ò. 8; Éîãî æ. Öåíòðàëüíîðóññêîå
ëåòîïèñàíèå âòîðîé ïîëîâèíû XIV â.:
(Àíàëèç Ðîãîæñêîãî ëåòîïèñöà è îá-
ùèå ñîîáðàæåíèÿ). «Âñïîìîãàòåëüíûå
èñòîðè÷åñêèå äèñöèïëèíû» (Ë.),
1978, ò. 10; Éîãî æ. Ïîâåñòü î Ìèòÿå.
Ðóñü è Âèçàíòèÿ â ýïîõó Êóëèêîâñêîé
áèòâû. Ì., 1978 (2-å èçä.: ÑÏá., 2000);
Éîãî æ. Äðåâíåéøàÿ ðóêîïèñü ñ ïðî-
èçâåäåíèÿìè ìèòðîïîëèòà Êèïðèàíà.
«Ïàìÿòíèêè êóëüòóðû: Íîâûå îòêðû-
òèÿ». Åæåãîäíèê çà 1978 ã. Ë., 1979;
Ëåòîïèñöû è èñòîðèêè. Êèïðèàí.
«Òðóäû îòäåëà äðåâíåðóññêîé ëèòåðà-
òóðû», 1985, ò. 39; Äîí÷åâà-Ïàíàéîòî-
âà Í.À. Öèêë ïðîèçâåäåíèÿ çà ìèòðî-
ïîëèò Ïåòúð îò Êèïðèàí. Â êí.: Òúð-
íîâñêà êíèæîâíà øêîëà. 2. Ó÷åíèöè
è ïîñëåäîâàòåëè íà Åâòèìèé Òúðíîâ-
ñêè. Âòîðè ìåæäóíàðîäåí ñèìïîçèóì.
Âåëèêî Òúðíîâî. 20—23 ìàé 1976. Ñî-
ôèÿ, 1980; Äîí÷åâà-Ïàíàéîòîâà Í.À.
Êèïðèàí, ñòàðîáúëãàðñêè è ñòàðîðó-
ñêè êíèæîâíèê. Ñîôèÿ, 1980; Áîðè-
ñîâ Í.Ñ. Ñîöèàëüíî-ïîëèòè÷åñêîå ñî-
äåðæàíèå ëèòåðàòóðíîé äåÿòåëüíîñòè
ìèòðîïîëèòà Êèïðèàíà. «Âåñòíèê
Ìîñêîâñêîãî ãîñóäàðñòâåííîãî óíè-
âåðñèòåòà», 1975, ¹ 6, ñåðèÿ Èñòîðèÿ;
Éîãî æ. Ðóññêàÿ öåðêîâü â ïîëèòè÷å-
ñêîé áîðüáå XIV—XV âåêîâ. Ì., 1986;
Êíÿçåâñêàÿ Î.À., ×åøêî Å.Â. Ðóêîïèñè
ìèòðîïîëèòà Êèïðèàíà è îòðàæåíèå â
íèõ îðôîãðàôè÷åñêîé ðåôîðìû Åâ-
ôèìèÿ Òûðíîâñêîãî. Â êí.: Òúðíîâ-
ñêà êíèæîâíà øêîëà. Âòîðè ìåæäóíà-
ðîäåí ñèìïîçèóì. Âåëèêî Òúðíîâî,
20—23 ìàé 1976. Ñîôèÿ, 1980; ×åø-
êî Å.Â. Âòîðîå þæíîñëàâÿíñêîå âëèÿ-
íèå â ðåäàêöèè ïñàëòûðíîãî òåêñòà íà
Ðóñè (XIV—XV ââ.). «Ñòàðîáúëãàðè-
ñòèêà», 1981, ¹ 4; Øàáóëüäî Ô.Ì. Çå-
ìëè Þãî-Çàïàäíîé Ðóñè â ñîñòàâå Âå-
ëèêîãî êíÿæåñòâà Ëèòîâñêîãî. Ê.,
1987; Äðîáëåíêîâà Í.Ô., Ïðîõîðîâ Ã.Ì.
Êèïðèàí. Â êí.: Ñëîâàðü êíèæíèêîâ
è êíèæíîñòè Äðåâíåé Ðóñè. Âòîðàÿ
ïîëîâèíà XIV—XVI â., ÷. 1. Ë., 1988
(êð³ì ñïèñêó âèäàíü òâîð³â Ê. òóò íà-
âåäåíî òàêîæ ïîâíèé ïåðåë³ê éîãî
òâîð³â); Ïðîõîðîâ Ã.Ì. Ýòíè÷åñêàÿ èí-
òåãðàöèÿ â Âîñòî÷íîé Åâðîïå â XIV
âåêå (îò èñèõàñòñêèõ ñïîðîâ äî Êóëè-
êîâñêîé áèòâû). Â êí.: Ïðîõîðîâ Ã.Ì.
Ðóñü è Âèçàíòèÿ â ýïîõó Êóëèêîâñêîé
áèòâû. Ñòàòüè. ÑÏá., 2000; Éîãî æ.
Èñèõàçì è îáùåñòâåííàÿ ìûñëü â
Âîñòî÷íîé Åâðîïå â XIV âåêå. Òàì ñà-
ìî; Éîãî æ. Êóëüòóðíîå ñâîåîáðàçèå
ýïîõè Êóëèêîâñêîé áèòâû. Òàì ñàìî;
Éîãî æ. Î ìèòðîïîëèòå Êèïðèàíå è
Ñëóæåáíèêå ñ åãî Ïîó÷åíèåì. Òàì ñà-
ìî; Éîãî æ. Ìèòðîïîëèò Êèïðèàí.
Òàì ñàìî (òóò çàçíà÷åíî ñïèñîê âè-
äàíü òâîð³â Ê. òà ë³òåðàòóðó ïðî íüî-
ãî); Ôá÷éÜïõ 'À.-'À. 'Î ìçôñïëßôçò 'Ñùó-
ßáò Êõðñéávüò ÔóáìçëÜê. «’Åðéóôçìï-
véêÞ ’Åðåôåñßò èåïëïãéêÞò Ó÷ïëÞò»,
(èåóóáëïvßêç), 1961, — ô. 6; Ôá÷éÜïõ
'À.-'À. 'ÅðéäñÜóåéò ôï¥ Þóõ÷áóìï¥ åßò ôÞv
ÝêêëçóéáôéêÞv ðïëéôéêÞv Ýv 'ÑùóéáD.
1328—1406. 'Åv èåóóáëïéç, 1962; Hol-
thusen J. Neues zur Erkl@rung des Nad-
grobnoe Slovo von Grigorij Camblak auf
den Moskauer Mitropoliten Kiprian. Â
êí.: Slawistischen Studien zum VI. In-
ternatiolen Slavistenkongress in Prag.
1968. Mhnchen, 1968; Obolensky D. The
Byzantine Commonwealth. New York —
Washington, 1971; Talev I. Some Pro-
blems of the Second South Slavic Influ-
ence in Russia. «Slavistische Beitrage»
(Mhnchen), 1973, bd 67; Iovine M.S.
Metropolitan Kiprian and the Orthodox
Slavic Revival. Â êí.: Bulgaria: Past and
287
ÊÈÏвßÍ